Một phương trình mới cho trí thông minh

Có chăng một phương trình cho trí thông minh? Có chứ. Phương trình đó là F = T ∇ Sτ. Trong bài nói hào hứng và giàu thông tin, nhà vật lý và khoa học máy tính Alex Wissner-Gross giải thích cho ta hiểu ý nghĩa của phương trình này.

Trí thông minh-- nó là gì vậy?

Nếu chúng ta nhìn lại lịch sử

xem trí thông minh
được nhìn nhận thế nào,

ta có thể tham khảo

câu nói nổi tiếng
của Edsger Dijsktra:

"Hỏi rằng liệu máy có thể
suy nghĩ được hay không

cũng thú vị như hỏi

liệu một chiếc tàu ngầm

có bơi được hay không."

Khi Edsger Dijstra viết câu này,

ông viết như một lời chỉ trích

những người đi tiên phong
trong khoa điện toán,

như Alan Turing.

Tuy nhiên, nếu nhìn lại

và nghĩ xem đâu là

phát kiến có sức mạnh

cho phép ta tạo nên

chiếc máy có thể bơi,

chiếc máy có thể bay,

sẽ nhận ra rằng chỉ khi

ta hiểu được về cơ chế

của việc bơi và sự bay

thì mới có thể làm ra
những máy móc đó.

Vì vậy, một vài năm trước,

Tôi đã thực hiện
một chương trình

nghiên cứu cơ chế vật lý cơ bản

làm nền tảng cho trí thông minh.

Ta hãy lùi một bước.

Bắt đầu một thí nghiệm về tư duy.

Giả sử quý vị thuộc một chủng
người ngoài hành tinh

không biết gì về sinh học Trái đất,

về khoa thần kinh,
hay trí thông minh Trái Đât,

nhưng có chiếc kính
viễn vọng rất tuyệt

giúp quan sát Trái Đất,

và đời quý vị rất dài

nên có thể quan sát

hàng triệu,
thậm chí hàng tỉ năm.

Và thấy được
một hiệu ứng kì lạ.

quý vị sẽ thấy rằng,
qua hàng thiên nhiên kỉ,

trái đất đã liên tục va chạm
với những thiên thạch

cho đến một thời điểm

tại đó,

ứng những năm của chúng ta,
khoảng 2000 năm sau CN

thời điểm những thiên thạch đang

bay theo hướng sắp va vào trái đất

hẳn sẽ va vào trái Đất

thì chợt bị làm chệch hướng

hoặc nổ tung trước khi va.

Tất nhiên, là một người Trái Đất,

chúng ta hiểu lí do có thể

do chúng ta cố bảo vệ chính mình.

Chúng ta đang cố gắng
ngăn chặn cuộc va chạm.

Nhưng nếu quý vị là
một người ngoài hành tinh

không hiểu về chuyện này,

không có bất kì khái niệm gì
về trí thông minh Trái Đất,

quý vị sẽ buộc phải tiếp nhận

một giả thuyết vật lí
giải thích cách sao

vào thời điểm nào đó,

những thiên thạch lẽ ra phá hủy
bề mặt của một hành tinh

lại dừng lại cách bí ẩn.

Và tôi cho rằng
đây cũng chính là

nhu cầu tìm hiểu về bản chất vật lý
của trí thông minh.

Vì vậy trong chương trình này
được thực hiện cách đây vài năm,

Tôi đã xem xét nhiều vấn đề

có tính liên nghành khoa học
phối hợp nhiều khoa học khác nhau,

và tôi thấy chúng đều chỉ ra

một cơ chế chung duy nhất

của sự thông minh.

Ví dụ, trong khoa học vũ trụ,

có nhiều bằng chứng chứng minh

vũ trụ của chúng ta dường như
là một sự hòa hợp hoàn hảo

cho sự phát triển của trí thông minh,

và, đặc biệt, cho sự phát triển

của trạng thái phổ quát

làm gia tăng tối đa
sự đang dạng có thể của tương lai.

Trong lĩnh vực trò chơi,
ví dụ như trong game Go--

mọi người đều nhớ
vào năm 1997

khi Deep Blue của IBM đánh bại
Garry Kasparov trong môn cờ vua--

ít người nhận thức được

trong vòng 10 năm qua,

trò chơi Go,

được cho là một game
có nhiều thử thách hơn

vì nó có nhiều yếu tố chi tiết hơn,

nó cũng đã chinh phục

những game thủ máy tính

với cùng một lí do:

công nghệ tốt nhất
cho máy tính chơi Go hiện nay

là công nghệ làm gia tăng tối đa
những giải pháp tương lai

trong quá trình chơi.

Cuối cùng, trong lập trình
hoạt động của robot,

vừa qua có nhiều
kỹ thuật đa dạng

đã tận dụng ưu thế

của năng lực robot

để tối đa tự do hành động
trong tương lai

để hoàn thành
các thao tác phức hợp.

Lấy tất cả những tuyến đoạn
khác nhau này

gộp chúng lại với nhau,

tôi tự hỏi
từ nhiều năm về trước

có một cơ chế nào
cho trí thông minh

làm thừa số chung

cho những chuỗi khác nhau này?

Có chăng một phương trình
cho trí thông minh?

Tôi tin, câu trả lời là Có.
["F = T ∇ Sτ"]

Cái ta thấy đây có thể

là cái tương đương
gần nhất với một E = mc²

một công thức cho trí thông minh
mà tôi đã thấy.

Cái ta thấy ở đây

là một trình bày tương xứng

cho thấy trí thông minh
là một lực, F,

hành động để tối đa hóa
tự do hành động tương lai

nó hành động để tối đa hóa
tự do hành động tương lai,

hoặc giữ cho các lựa chọn
được để ngỏ,

với một cường độ T,

với sự đa dạng của các
tương lai có thể đạt tới, S

trong một ngưỡng thời gian
tương lai nào đó, tau.

Tóm lại, trí thông minh
không thích bị mắc kẹt.

Trí thông minh cố gắng tối đa hóa
tự do hành động tương lai

và giữ các lựa chọn để ngỏ.

Như vậy, với phương trình này,

câu hỏi tiếp theo là,
ta dùng nó để làm gì?

Nó dự báo được đến đâu?

Nó có dự báo được sự thông minh
ở tầm con người không?

Nó có dự báo được
trí thông minh của máy không?

Tôi sẽ cho quý vị xem một video

ta sẽ thấy

những ứng dụng kỳ diệu

của phương trình này.

(Video) Thuyết minh:
Nghiên cứu gần đây trong vũ trụ học

cho chúng ta thấy rằng
các vũ trụ tạo ra

nhiều hỗn loạn, hoặc "entropy",
trong đời của nó

thường có nhiều
điều kiện thuận lợi hơn

cho sự tồn tại của trí thông minh
giống như của chúng ta.

Điều gì xảy ra nếu
mối liên hệ vũ trụ hiện thấy này

giữa entropy và trí thông minh

ẩn chứa một mối liên hệ sâu sắc hơn?

Điều gì xảy ra nếu hành vi thông minh
không chỉ tương quan,

với sự tạo ra entropy dài hạn,

mà trên thực tế
nảy sinh trực tiếp từ chính nó?

Để tìm cho ra, ta phải phát triển
một máy cài phần mềm

đặt tên là Entropica,
được thiết kế để tối đa hóa

việc tạo ra entropy dài hạn

của bất kỳ hệ thống nào
mà nó dự vào.

Kỳ lạ thay, Entropica
có khả năng vượt qua

phép thử trí thông minh của loài vật
và chơi trò chơi do người sáng chế,

thậm chí máy kiếm được tiền
trên thị trường chứng khoán,

mà không cần được hướng dẫn
phải làm thế nào.

Đây là vài ví dụ
về hoạt động của Entropica.

Giống như một người
đứng thẳng không ngã,

đây ta xem máy Entropica

tự động dùng một chiếc xe
đi thăng bằng trên cây sào.

Đây là một việc xuất sắc

vì chúng ta không đề ra
cho Entropica một mục tiêu.

Nó tự quyết định lấy
sẽ giữ thăng bằng trên thanh gỗ.

Khả năng giữ thăng bằng này
có một ứng dụng

cho khoa chế tạo
robot hình người.

và công nghệ trợ giúp con người.

Hệt như một số động vật có thể

dùng các vật thể
trong môi trường làm công cụ

để vươn ra trong một không gian hẹp

đây ta thấy máy Entropica,

vẫn dựa vào tài trí của mình,

có khả năng di chuyển một đĩa lớn
tượng trưng cho một con vật

dịch chuyển đó khiến cho một đĩa nhỏ,

tượng trưng cho một công cụ,
vươn ra trong không gian giới hạn

nắm lấy cái đĩa thứ ba

và thả chiếc đĩa thứ ba
từ vị trí cố định ban đầu của nó.

Khả năng sử dụng công cụ này
có ứng dụng

cho công nghệ chế tạo
và nông nghiệp thông minh.

Thêm nữa,
giống như một số con vật

có thể hợp tác với nhau
để kéo các đầu dây

cùng một lúc để có thức ăn,

ở đây ta thấy
Entropica có thể làm được

một mô hình công việc
đại loại như vậy.

Khả năng hợp tác này
có ứng dụng lý thú

cho quy hoạch kinh tế
và nhiều lĩnh vực khác.

Entropica được ứng dụng rộng rãi

trong nhiều linh vực khác nhau.

Ví dụ, ở đây ta thấy
nó chơi thành công

trò chơi của quả ping pông,

thể hiện tiềm năng
của nó trong game.

Ở đây ta lại thấy Entropica
có khả năng phối hợp

nhiều liên hệ mới trong mạng xã hội

khi quan hệ bạn bè
đang dễ bị quên lãng

nó đã thành công trong việc giữ cho
mạng liên lạc được duy trì.

Khả năng phối hợp mạng lưới này

cũng có ứng dụng trong y tế,

cơ khí chế tạo và tình báo.

Ở đây ta thấy Entropica
có năng lực dẫn đường

cho một hạm đội tàu,

nhận rõ đường và đi thành công
qua kênh đào Panama

mở rộng hành trình ra biển

Đại tây dương
sang Thái bình dương.

Tương tự như vậy, Entropica

có thể ứng dụng rộng rãi
cho các nhiệm vụ

trong điều khiển học quân sự,
hậu cần và vận tải.

Cuối cùng ta thấy Entropica

tự khám phá và điều hành

chiến lược mua khi rẻ,
bán khi đắt

trên thị trường chứng khoán mô phỏng,

làm tài sản tăng trưởng thành công

theo cấp số nhân dưới sự quản lý.

Khả năng quản lý rủi ro này

được ứng dụng rộng rãi
trong tài chính

và bảo hiểm.

Cái quý vị vừa thấy

những đa dạng
trong thông minh con người

những hành vi tri nhận

như khả năng sử dụng công cụ,
khả năng đứng thẳng đi thăng bằng

khả năng hợp tác xã hội

đều tuân theo
một phương trình duy nhất

phương trình đó hướng dẫn
toàn bộ hệ thống

tối đa hóa tự do hành động tương lai.

Đến đây ta gặp một sự trớ trêu.

Đưa ta trở về điểm ban đầu

lúc bắt đầu sử dụng
khái niệm robot,

vở kịch "RUR,"

luôn có một khái niệm

rằng nếu ta phát triển
một trí thông minh nhân tạo,

thì có thể xảy ra
cuộc nổi loạn về điều khiển học.

Máy sẽ nổi lên chống lại con người.

Một hậu quả lớn của việc này

là mấy thập kỷ vừa qua, có thể

chúng ta đã có toàn bộ khái niệm
về cuộc nổi loạn điều khiển học

theo chiều ngược lại.

Vấn đề không phải là máy
trước tiên trở nên thông minh

rồi thành tự cao tự đại

và muốn thống trị thế giới.

Vấn đề chính là ngược lại,

chính sự khao khát kiểm soát

mọi khả năng của tương lai

mới là điều quan trọng

hơn sự thông minh ấy,

sự thông minh phổ quát ấy,
trên thực tế có thể nảy sinh

trực tiếp từ việc
nắm quyền kiểm soát

chứ không phải là ngược lại.

Một kết quả quan trọng khác
là tìm kiếm mục đích.

Tôi thường tự hỏi,
năng lực tìm kiếm mục đích

thể hiện trong khung này
như thế nào?

Câu trả lời là,
khả năng tìm kiếm mục đích

sẽ trực tiếp đi từ đây

trong ý nghĩa sau đây:

giống như ta đi
qua một đường hầm,

một cổ chai
trong không gian lộ trình tương lai,

để đạt được những mục tiêu

khác nhau đa dạng về sau,

hoặc tỉ như quý vị đầu tư

trên thị trường
chứng khoán tài chính,

ta chấp nhận
giảm tính thanh khoản ngắn hạn,

để tăng của cải dài hạn cho mình,

sự tìm kiếm mục đích
nảy sinh trực tiếp

từ định hướng dài hạn

tới tăng tự do hành động tương lai.

Điểm cuối cùng, Richard Feynman,
một nhà vật lý nổi tiếng,

đã viết rằng nếu
văn minh loài người bị hủy diệt

và bạn chỉ còn cơ hội để lại
một lời nhắn duy nhất

cho con cháu mình

hòng giúp chúng
xây dựng lại nền văn minh,

thì lời nhắn ấy là

tất cả những thứ quanh ta

được làm nên
bởi các nguyên tố nhỏ bé

nguyên tố đó hấp dẫn nhau
khi chúng ở xa nhau

nhưng lại đẩy nhau
khi chúng ở gần nhau.

Còn phát biểu tương tự của tôi

gửi cho thế hệ sau

để giúp họ xây nên
trí thông minh nhân tạo

hoặc giúp họ hiểu được
trí thông minh con người

sẽ như sau:

Trí thông minh nên được xem

như một quá trình vật chất

nhằm tối đa hóa
tự do hành động tương lai

và tránh những ràng buộc
trong tương lai của nó.

Cảm ơn quý vị rất nhiều.

(Vỗ tay)