De opkomst van een mondiale klasse superrijken

Technologie ontwikkelt zich razendsnel -- maar economische ongelijkheid ook, zegt auteur Chrystia Freeland. In een gepassioneerde talk beschrijft ze de opkomst van een nieuwe klasse plutocraten (vanwege hun rijkdom extreem machtige individuen), en suggereert dat globalisatie en nieuwe technologie de mondiale inkomenskloof eerder vergroten dan verkleinen. Freeland presenteert drie problemen inzake plutocratie ... en een glimp van hoop.

Het belangrijkste economische feit van deze tijd:

we leven in een tijdperk
van groeiende inkomensongelijkheid,

vooral tussen degenen helemaal bovenaan

en alle anderen.

Deze verschuiving is het duidelijkst
in de V.S. en in het Verenigd Koninkrijk,

maar het is een wereldwijd fenomeen.

Het gebeurt in het communistische China,

in het voorheen communistische Rusland,

in India en in mijn geboorteland, Canada.

We zien het zelfs in knusse sociaal-democratieën

als Zweden, Finland en Duitsland.

Laat ik je met wat cijfers
een overzicht geven van wat er gebeurt.

In de jaren 70 bezat de 'Een Procent'

ongeveer 10% van het nationaal inkomen

in de Verenigde Staten.

Momenteel is hun aandeel meer dan verdubbeld

tot boven de 20%.

Maar nog opvallender

is wat er gebeurt aan het uiterste topje

van de inkomensladder.

In de V.S. vertegenwoordigt 0,1%

van de bevolking ruim 8%

van het nationale inkomen.

Zij bezitten wat de 'Een Procent'
30 jaar geleden bezat.

Een ander cijfer brengt dat in perspectief.

Dit is in 2005 berekend door Robert Reich,

de staatssecretaris van werkgelegenheid
onder Clinton.

Reich nam de rijkdom
van twee buitengewoon rijke mannen,

Bill Gates en Warren Buffet,

en zag dat deze gelijk was
aan de rijkdom

van de onderste 40% van de Amerikaanse bevolking,

120 miljoen mensen.

Nu is Warren Buffet

niet alleen een plutocraat,

maar ook een van de meest scherpzinnige
waarnemers van dat fenomeen

en hij heeft zijn eigen favoriete cijfer.

Buffet wijst er graag op dat in 1992

de gezamenlijke rijkdom van de mensen

op de Forbes 400-lijst

-- dat is de lijst met de 400 rijkste Amerikanen --

300 miljard dollar was.

Denk je eens in.

Je hoefde niet eens miljardair te zijn

om in 1992 op die lijst te komen.

Dat cijfer is ruim vervijfvoudigd

tot 1,7 biljoen vandaag

en ik hoef je niet te vertellen

dat we niets vergelijkbaars
hebben zien gebeuren

met de middenklasse,

wiens bezit stagneerde of zelfs afnam.

We leven dus in het tijdperk
van de mondiale plutocratie,

maar we krijgen dat pas laat in de gaten.

Een van de redenen
is volgens mij

een soort 'kikker-in-de-kookpot'-syndroom.

Veranderingen die langzaam en geleidelijk gaan,

kunnen moeilijk op te merken zijn

ook al is hun uiteindelijke impact enorm.

Denk maar aan het lot
van de arme kikker.

Maar er is nog iets anders aan de hand.

Het gespreksonderwerp inkomensongelijkheid

kan zelfs voor de niet-superrijken onder ons

een ongemakkelijk gespreksonderwerp zijn.

Het voelt minder positief, minder optimistisch,

om te praten over hoe de taart verdeeld wordt,

in plaats van hoe de taart groter te maken.

En als je toevallig op de Forbes 400-lijst staat,

kan het thema inkomensverdeling,

en diens onvermijdelijke neefje,
inkomens-herverdeling,

simpelweg bedreigend zijn.

We leven dus in het tijdperk van
groeiende inkomensongelijkheid,

met name aan de top.

Wat drijft dit aan,
en wat kunnen we eraan doen?

Eén groep oorzaken is politiek:

lagere belasting, deregulering,
vooral van financiële diensten,

privatisering, zwakkere rechtsbescherming
voor vakbonden.

Dit alles heeft bijgedragen

aan de inkomensgroei aan de uiterste top.

Veel van deze politieke factoren
kunnen breed worden samengevat

in de categorie 'schurkenkapitalisme',

politieke veranderingen die ten goede komen

aan een selecte club ons-kent-ons-mensen,

maar die de rest van ons geen goed doet.

In de praktijk is het tenietdoen
van schurkenkapitalisme

buitengewoon moeilijk.

Denk aan al die jaren
waarin hervormers van allerlei pluimage

hebben getracht af te komen
van de corruptie in Rusland, bijvoorbeeld.

Of hoe moeilijk het is
om de banken te her-reguleren,

zelfs na de grootste financiële crisis

sinds de Grote Depressie,

of hoe moeilijk het is
om de grote multinationale ondernemingen,

inclusief die met het motto 'Doe geen kwaad',

belasting te laten betalen

in de buurt van wat
de middenklasse moet betalen.

Maar terwijl tenietdoen van schurkenkapitalisme

in de praktijk erg lastig blijkt,

is het -- tenminste intellectueel --
een makkelijk probleem.

Er is tenslotte niemand vóór schurkenkapitalisme.

Het is een van de zeldzame kwesties

die links en rechts samenbrengen.

Kritiek op schurkenkapitalisme is evenzeer

van de Tea Party als van Occupy Wall Street.

Maar als schurkenkapitalisme --
tenminste theoretisch --

het gemakkelijke deel van het probleem is,

worden de dingen ingewikkelder
als je kijkt naar de economische krachten

achter groeiende inkomensongelijkheid.

Op zich zijn deze niet zo heel mysterieus.

Globalisatie en de technologische revolutie,

de twee economische transformaties

die onze levens veranderen

en de mondiale economie transformeren,

voeden tevens de opkomst van de superrijken.

Bedenk eens even.

Voor het eerst in de geschiedenis

heb je als energetische ondernemer

met een briljant nieuw idee

of een fantastisch nieuw product,

bijna ogenblikkelijke en makkelijke toegang

tot een wereldwijde markt van ruim een miljard mensen.

Daarom kun je
als je heel heel slim bent

en heel veel mazzel hebt,

heel erg rijk worden

in heel weinig tijd.

Het meest recente voorbeeld
van dit fenomeen

is David Karp.

De 26-jarige oprichter van Tumblr

verkocht zijn bedrijf recentelijk aan Yahoo

voor 1,1 miljard dollar.

Denk je eens even in:

1,1 miljard dollar, 26 jaar oud.

Het is het makkelijkst om te zien
hoe de technologische revolutie

en globalisatie dit soort superster-effect creëren

in goed zichtbare gebieden,

zoals sport en amusement.

We kunnen allemaal zien hoe een
fantastische atleet

of een fantastische performer
tegenwoordig zijn of haar talenten

te gelde kan maken als nooit tevoren.

Maar dat superster-effect

zie je door de hele economie.

We hebben supersterren in de technologie.

We hebben superster-bankiers.

We hebben superster-advocaten en -architecten.

Er zijn superster-koks

en superster-boeren.

Er zijn zelfs,
dat is mijn persoonlijke favoriet,

superster-tandartsen.

Het meest flitsende voorbeeld hiervan

is Bernard Touati,
de Fransman die sleutelt

aan de glimlachen van collega-supersterren

als de Russische oligarch Roman Abramovich

of de Europees-Amerikaanse modeontwerpster

Diane von Furstenberg.

Maar terwijl het makkelijk is
te zien hoe globalisatie

en de technologische revolutie

deze mondiale plutocratie creëren,

is het veel moeilijker om te besluiten
wat je ervan vindt.

Dat komt omdat,

in tegenstelling tot schurkenkapitalisme,

veel van wat globalisatie en de technologische revolutie

hebben gedaan, zeer positief is.

Laten we beginnen met technologie.

Ik ben dol op internet.
En op mijn mobiele apparaten.

Ik vind het geweldig dat iedereen

die dat wil, deze talk zal kunnen bekijken,

ver buiten deze zaal.

Ik hou zelfs nog meer van globalisatie.

Dit is de transformatie

die honderden miljoenen
van 's werelds armste mensen

heeft opgetild van armoede

naar de middenklasse.

En als je in het rijke deel van de wereld leeft,

heeft het veel nieuwe producten
betaalbaar gemaakt --

wie denk je dat je iPhone bouwde? --

en oude vertrouwde zaken een stuk goedkoper.

Denk aan je vaatwasser of je t-shirt.

Dus wat is dan het probleem?

Nou, een paar dingen.

Een van de dingen die me verontrusten

is hoe makkelijk zogenaamde 'meritocratische plutocratie'

kan veranderen in schurken-plutocratie.

Stel je bent een briljante ondernemer

die met succes dat idee of dat product
heeft verkocht aan miljarden mondiale afnemers

en zodoende miljardair is geworden.

Het wordt dan verleidelijk

om je economische gewicht te gebruiken

om de regels van de mondiale politieke economie

in je voordeel te buigen.

Dat is geen hypothetisch voorbeeld.

Denk aan Amazon, Apple, Google, Starbucks.

Die behoren tot 's werelds meest bewonderde,

geliefdste en meest innovatieve bedrijven.

Ze zijn tevens bijzonder handig

in het bespelen van het
internationale belastingsysteem

teneinde hun aanslag drastisch te verlagen.

En waarom zou je stoppen
bij het bespelen

van het bestaande
politieke en economische systeem

voor je eigen gewin?

Wanneer je eenmaal de
gigantische economische macht hebt

die we aan de uiterste top
van de inkomensladder zien,

en de politieke macht die dit onvermijdelijk inhoudt,

wordt het verleidelijk

om de regels van het spel

in jouw voordeel te buigen.

Nogmaals, dit is niet hypothetisch.

Dit is wat de Russische oligarchen deden

tijdens de grootscheepse privatisatie

van Ruslands natuurlijke bronnen.

Je kan zo ook beschrijven

wat er gebeurde met de deregulering
van financiële diensten

in de V.S. en het Verenigd Koninkrijk.

Ten tweede verontrust me

het gemak waarmee meritocratische plutocratie

kan veranderen in aristocratie.

Eén manier om de plutocraten te omschrijven

is als 'alfa-geeks'.

Het zijn mensen die feilloos in de gaten hebben

hoe belangrijk zeer ontwikkelde

analytische en kwantitatieve vaardigheden zijn
in de huidige economie.

Daarom stoppen ze

ongekend veel tijd en middelen

in het opleiden van hun eigen kinderen.

De middenklasse geeft ook meer uit aan scholing,

maar in de mondiale onderwijs-wapenwedloop

die begint op de kleuterschool

en eindigt op Harvard, Stanford of MIT,

moeten de 99% het afleggen

tegen de 1%.

Het resultaat wordt door de economen
Alan Krueger en Miles Corak

de 'grote Gatsby-curve' genoemd.

Met de toename van ongelijkheid

daalt de sociale mobiliteit.

De plutocratie zal misschien een meritocratie zijn,

maar in toenemende mate moet je geboren zijn

op de bovenste sport van de ladder
om zelfs maar deel te nemen aan de race.

Het derde, en dit verontrust me het meest,

is de mate waarin diezelfde,
overwegend positieve krachten

die de mondiale plutocratie doen opkomen,

tevens de middenklasse uithollen

in Westerse geïndustrialiseerde economieën.

Laten we beginnen met technologie.

Dezelfde krachten die miljardairs creëren,

vernietigen ook vele traditionele
middenklasse-banen.

Wanneer heb jij voor het laatst
bij een reisbureau geboekt?

En in tegenstelling tot de industriële revolutie

creëren de titanen van de nieuwe economie

niet zo heel veel nieuwe banen.

Op zijn piek had General Motors
honderdduizenden werknemers.

Facebook minder dan 10.000.

Hetzelfde geldt voor globalisering.

Hoewel ze honderden miljoenen mensen
in opkomende economieën

uit de armoede tilt,

worden ook veel banen weggehaald

uit de ontwikkelde westerse economieën.

De angstaanjagende realiteit is

dat er geen economische regel bestaat

die toegenomen economische groei

automatisch vertaalt

in breed gedeelde welvaart.

Dat wordt duidelijk uit
de volgens mij

meest beangstigende
economische statistiek van onze tijd.

Sinds eind jaren 90
is toename in productiviteit

losgekoppeld van toename
in lonen en werkgelegenheid.

Dat betekent dat onze landen rijker worden,

onze bedrijven steeds efficiënter,

maar we krijgen er geen banen bij

en we betalen mensen,
over het totaal genomen, niet meer.

Eén enge conclusie die je
uit dit alles kan trekken,

is bezorgdheid over structurele werkloosheid.

Ik ben bezorgder over een ander doemscenario.

Op een totaal vrije arbeidsmarkt
kunnen we tenslotte

voor bijna iedereen wel een baan vinden.

De dystopie waarover ik inzit,

is een universum waarin
een paar genieën

Google en aanverwante zaken uitvinden

en de rest van ons
hen massages mogen geven.

Wanneer ik hierover echt
gedeprimeerd raak,

stel ik mezelf gerust
met gedachten over de Industriële Revolutie.

Ondanks haar 'duivelse fabrieken'

heeft het redelijk goed uitgepakt, niet?

We zijn tenslotte allemaal rijker,
gezonder, langer --

met enkele uitzonderingen --

en we leven langer dan onze voorvaderen
in de vroege 19e eeuw.

Maar het is belangrijk te onthouden

dat voordat we leerden

de vruchten van de Industriële Revolutie

te delen met brede lagen van de bevolking,

we door twee depressies heen moesten,

de Grote Depressie van de jaren 1930

en de Lange Depressie van de jaren 1870,

twee wereldoorlogen,
communistische revoluties

in Rusland en China

en een periode van enorme
sociale en politieke onrust in het westen.

We gingen tevens --
en niet toevallig --

door een periode van
grote sociale en politieke vernieuwingen.

We creëerden de moderne welvaartsstaat.

We creëerden openbaar onderwijs.

We creëerden publieke gezondheidszorg.

We creëerden pensioenen voor iedereen.

We creëerden vakbonden.

Nu gaan we door een periode

van economische transformatie,

vergelijkbaar in schaal en reikwijdte

met de Industriële Revolutie.

Om zeker te zijn dat deze nieuwe economie
ons allen ten goede komt

en niet alleen de plutocraten,

hebben we een periode
van vergelijkbaar ambitieuze

sociale en politieke verandering nodig.

Wat we nodig hebben
is een nieuwe New Deal.

(Applaus)