Những bức ảnh giúp khôi phục phần lịch sử đã mất

Nhà khảo cổ kĩ thuật số Chance Coughenour sử dụng những bức ảnh của bạn, để khôi phục những cổ vật đã mất đi trong các cuộc xung đột hay thiên tai. Sau khi thu thập hình ảnh về những tượng đài, bảo tàng hay cổ vật bị phá hủy, Chance Coughenour ứng dụng công nghệ cao, gọi là quang trắc, để dựng lại hình ảnh ba chiều, lưu giữ kí ức về di sản toàn cầu, của chung loài người. Cùng tìm hiểu kĩ hơn về cách góp phần tôn vinh và bảo vệ phần lịch sử đã mất này.

Tại sao con người lại cố tình
phá hoại di sản văn hóa?

Làm như vậy, họ có tin rằng

sẽ xóa đi được
lịch sử của chúng ta?

Kí ức về văn hóa
của chúng ta?

Sự thật là, ta mất đi
nhiều di sản văn hóa

do xói mòn hay thiên tai,

đó là những điều khó mà tránh khỏi.

Tôi, ở đây, hôm nay, để chỉ cho các bạn
cách sử dụng các bức hình --

do chính các bạn chụp --

để khôi phục phần lịch sử đã mất

bằng cách sử dụng công nghệ tiên tiến

và sự giúp sức của các tình nguyện viên.

Vào đầu thế kỉ 20,

các nhà khảo cổ khám phá ra
hàng trăm bức tượng và đồ tạo tác

ở thành phố Hatra cổ xưa,

phía Bắc I-rắc.

Những bức tượng như thế này
được tìm thấy trong tình trạng đổ nát,

một số bị mất đầu hoặc tay,

nhưng trang phục
mà chúng khoác lên người

và tư thế của chúng

có thể tiết lộ câu chuyện về chúng.

Ví dụ, ta tin rằng,

nếu bức tượng khoác lên mình
chiếc áo chùng dài ngang đầu gối

và đi chân trần,

đó chính là hình ảnh đại diện cho tu sĩ.

Tuy nhiên, nhìn kĩ hơn
vào tác phẩm này,

ta có thể thấy chiếc áo
được trang trí rất công phu,

khiến nhiều nhà nghiên cứu tin rằng

đây là bức tượng của một vị vua
trong buổi lễ tín ngưỡng.

Khi bảo tàng văn hóa Mosul
mở cửa vào năm 1952 ở phía Bắc I-rắc,

bức tượng này, cùng với những tượng khác,

được đặt ở bảo tàng
để gìn giữ cho thế hệ mai sau.

Sau khi Mỹ dẫn đầu,
tấn công I-rắc năm 2003,

một vài tượng và đồ tạo tác
đã được chuyển đến Baghdad,

nhưng bức tượng này
vẫn còn nằm lại.

Sau đó, vào tháng Hai năm ngoái,
một đoạn phim được công bố,

và ngay lập tức
truyền đi với tốc độ chóng mặt.

Có lẽ một vài trong số các bạn
đã từng xem.

Đây là một đoạn phim ngắn.

(Đoạn phim) (Hát bằng tiếng Ả rập)

(Hết đoạn nhạc)

Cảnh trên đây không dễ chịu chút nào,
phải không?

Các bạn có thấy quen không?

Nó đây.

Đây chính là bức tượng đó,

nó bị lật đổ,

vỡ tan thành nhiều mảnh.

Khi tôi và Matthew Vincent
xem được đoạn phim này,

chúng tôi đã vô cùng sốc.

Là những nhà khảo cổ
ứng dụng công nghệ tiên tiến

vào việc bảo tồn bằng số hóa,

một ý tưởng lóe lên trong đầu.

Ta có thể thu thập ảnh chụp
những đồ tạo tác này của công chúng

trước khi chúng bị phá hủy,

để phục dựng bằng công nghệ số.

Nếu có thể làm được điều này,

ta có thể đưa chúng
vào một bảo tàng ảo

để kể lại câu chuyện này.

Thế nên, hai tuần
sau khi xem đoạn phim đó,

chúng tôi bắt tay vào dự án với tên gọi
"Dự án Mosul".

Còn nhớ những bức ảnh
về bức tượng mà tôi đã chiếu chứ?

Đây chính là phục dựng của nó
từ ảnh chụp trước khi bị phá hủy

thu thập từ công chúng.

Giờ, hẳn các bạn đang thắc mắc,

công cụ này thực sự
hoạt động như thế nào?

Vâng, mấu chốt của công nghệ này
có tên là quang trắc,

và nó được phát minh tại đây,
nước Đức.

Đây là công nghệ cho phép chúng ta
sử dụng những hình ảnh hai chiều

chụp vật thể ở nhiều góc độ

để tạo nên hình mẫu 3D.

Có lẽ các bạn sẽ nghĩ nó nghe như
một loại ma thuật, nhưng không đâu.

Tôi sẽ cho các bạn
xem cách thực hiện.

Đây là hai hình ảnh của cùng một bức tượng
được thu thập.

Máy tính sẽ xử lí

bằng cách phát hiện
những điểm giống nhau của hai bức ảnh,

những điểm giống nhau của vật thể.

Sau đó, bằng cách sử dụng
nhiều bức ảnh như vậy,

máy tính có thể bắt đầu dựng lại
vật thể trong không gian ba chiều.

Trường hợp này, vị trí đặt máy ảnh
của mỗi bức hình

sẽ có màu xanh dương.

Hiện giờ, tôi xin thú thật,
chỉ mới được dựng lại được một phần,

nhưng tại sao lại là một phần?

Vâng, đơn giản là vì
bức tượng này được đặt sát tường,

nên không có những
bức ảnh chụp từ đằng sau.

Nếu muốn hoàn thiện
việc phục dựng hình ảnh của bức tượng,

tôi cần một máy ảnh phù hợp,

chân máy, ánh sáng phù hợp,

không thể làm điều đó
với ảnh thu thập từ công chúng.

Hãy nghĩ xem:

Bao nhiêu người trong số các bạn,
khi đến bảo tàng,

sẽ chụp hết tất cả các phần của tượng,

kể cả mặt sau?

Có thể một vài bạn thấy hứng thú
với tượng David của Michelangelo,

tôi đoán.

(TIếng cười)

Nhưng vấn đề nằm ở chỗ,

nếu có thể tìm thêm
nhiều hình ảnh về vật này,

ta có thể cải thiện
hình ảnh 3D của nó.

Khi bắt tay vào dự án,

chúng tôi bắt đầu
với bảo tàng Mosul.

Chúng tôi ước tính
có thể thu thập ảnh,

mà một vài người quan tâm,

rồi tạo ra một, hai ảnh phục dựng.

mà không biết mình đã khởi xưởng
một thứ sẽ phát triển nhanh chóng đến thế.

Trước khi biết được điều đó,

chúng tôi đã nhận thức rõ:

có thể áp dụng ý tưởng tương tự
với di sản bị mất, ở mọi nơi.

Vì thế, chúng tôi quyết định
đổi tên của dự án thành Rekrei.

Rồi đến hè năm ngoái,

phòng truyền thông tạp chí
"The Economist" tìm đến chúng tôi.

Họ hỏi:

"Này, anh có muốn chúng tôi
xây nên một bảo tàng ảo

để đặt những hình ảnh phục dựng

và kể lại câu chuyện không?"

Các bạn nghĩ
chúng tôi có từ chối không?

Dĩ nhiên là không rồi.

Chúng tôi đồng ý ngay!
Và vô cùng phấn khởi.

Đây đúng là một khởi đầu
tốt đẹp cho dự án.

Giờ đây, ai trong số các bạn

cũng có thể trải nghiệm
RecoVR Mosul trên điện thoại,

bằng Google Cardboard

hay một máy tính bảng
hay thậm chí Youtube 360.

Đây là bức chụp màn hình
của bảo tàng ảo.

Và nó đây ...

hình ảnh phục dựng
một phần của bức tượng,

cũng như tượng sư tử của Mosul,

hình ảnh phục dựng
hoàn chỉnh đầu tiên của dự án.

Dù đoạn phim không quay lại
cảnh bức tượng sư tử Mosul bị phá hủy,

chúng tôi có một số ví dụ khác
ghi lại cảnh các cổ vật lớn bị phá hủy

đơn giản vì là chúng quá lớn
để có thể cắp đi.

Ví dụ,

cánh cổng Nimrud ở Bắc I-rắc.

Đây là hình ảnh phục dựng,

còn đây là lúc nó bị phá hoại.

Hay tượng sư tử Al-Lāt ở Palmyra, Syria:

Trước ...

và sau.

Dù những hình tái hiện ảo
là mối quan tâm chính

của dự án,

một số người đã đặt ra câu hỏi:

Liệu có thể in chúng ra
bằng công nghệ in 3D?

Chúng tôi nghĩ rằng in 3D
không phải là hướng giải quyết thẳng thắn

cho các di sản bị mất.

Một khi thứ gì đó bị phá hủy,

nó vĩnh viễn không còn.

Nhưng in 3D đem đến
một lựa chọn để thuật lại câu chuyện đó.

Như ở đây, tôi sẽ cho các bạn xem...

Đây là bức tượng Hatra

và tượng sư tử của Mosul.

(Tiếng vỗ tay)

Cám ơn các bạn.

Bây giờ, nếu nhìn kĩ,

bạn sẽ nhận thấy
có nhiều chi tiết được in màu,

một số khác in màu xám hoặc trắng.

Phần này được thêm vào
để giúp cho bức tượng đứng thẳng.

Việc làm này cũng tương tự
như lúc bạn đến bảo tàng,

và thấy một bức tượng bị đổ vỡ;

Nó được gắn vào
để mọi người có thể chiêm ngưỡng.

Hợp lý, đúng không ạ?

Tuy nhiên, chúng tôi quan tâm hơn

về những điều công nghệ thực tế ảo
có thể làm cho những di sản bị mất.

Đây là ví dụ
về một trong những tháp mộ

bị phá hủy ở Palmyra.

Dùng phần mềm hỗ trợ
xem trực tuyến Sketchfab,

có thể thấy, chúng tôi đã dựng được
ba phần ở phía ngoài mộ,

chúng tôi cũng có ảnh chụp bên trong,

để có thể bắt đầu
phục dựng phần tường

và trần nhà.

Những nhà khảo cổ làm việc ở đó
trong rất nhiều, nhiều năm,

nên chúng tôi có những bản vẽ kiến trúc
của những di sản bị mất.

Không may là, ta không chỉ mất đi di sản
ở những khu vực có xung đột,

trong chiến tranh,

mà do thiên tai.

Đây là hình mẫu 3D
của quảng trường Durbar ở Kathmandu,

trước khi trận động đất
xảy ra tháng Tư vừa qua...

và đây là hình ảnh sau đó.

Có thể các bạn đang nghĩ,

không thể nào tạo được mô hình 3D
chỉ bằng những hình ảnh củ du khách,

và đúng thật là vậy.

Nhưng điều mà mô hình thể hiện

là sự khả thi khi có sự tham gia
của các tổ chức, cộng đồng lớn

và doanh nghiệp tư nhân
vào những sáng kiến như của chúng tôi.

Một trong những thách thức lớn
trong dự án của chúng tôi chính là,

tìm ra những bức ảnh được chụp
trước khi tai hoạ đến, đúng chứ?

Và Internet là một cơ sở dữ liệu
với hàng triệu bức ảnh, đúng không?

Chính xác là vậy.

Vậy nên chúng tôi đã bắt tay
phát triển một công cụ

cho phép lấy hình ảnh
từ các trang web như Flickr,

dựa vào đánh dấu địa lý,

để hoàn thiện việc tái hiện.

Bởi ta không chỉ mất đi
di sản văn hóa vì thiên tai, chiến tranh,

mà còn
vì những nguyên do khác nữa.

Các bạn nghĩ gì,
khi nhìn vào hai ảnh sau đây?

Có lẽ khá khó để nhớ ra,

nhưng chỉ vài tuần trước,

đây là ví dụ về sự phá hoại của con người
từ chính sự ngu xuẩn của họ.

Một du khách ở Lisbon
muốn trèo lên bức tượng

chụp ảnh tự sướng với nó --

(Tiếng cười)

và kéo ngã tượng theo hắn ta.

Chúng tôi đã tìm được
những bức ảnh

để hoàn thiện ảnh phục dựng

Cần nhớ rằng việc phá hoại di sản

không phải là
một hiện tượng gần đây.

Vào thế kỉ thứ 16,

các nhà thám hiểm và tu sĩ Châu Âu đã đốt
hàng ngàn quyển sách Maya ở Châu Mỹ,

giờ, số lượng sách còn lại
chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Đến năm 2001,

khi phiến quân Taliban cho nổ tung
tượng Phật Bamiyan Buddhas ở Afghanistan.

Các bạn thấy đấy,

di sản văn hóa chính là
phần lịch sử chung của cả nhân loại.

Chúng giúp chúng ta
kết nối với tổ tiên và câu chuyện của họ,

nhưng mỗi ngày, ta lại dần mất đi
một phần do thiên tai

và xung đột.

Dĩ nhiên, những thiệt hại về người
là mất mát đau lòng nhất ...

nhưng chính những di sản lại là cách
để gìn giữ kí ức của con người

cho thế hệ mai sau.

Chúng tôi cần các bạn giúp sức
khôi phục phần lịch sử bị mất.

Các bạn sẽ tham gia cùng chúng tôi chứ?

(Tiếng vỗ tay)