Return to Video

Noodatiy tuyg'ularni tasvirlash uchun yangi chiroyli so'zlar

  • 0:01 - 0:05
    Men bugun so'zlarning ma'nolari haqida
    gapirmoqchiman.
  • 0:05 - 0:06
    Ularni qanday belgilashimiz
  • 0:06 - 0:08
    va ular bizdan qanday o'ch olishi,
    bizni qanday
  • 0:08 - 0:09
    belgilashlari haqda.
  • 0:09 - 0:13
    Ingliz tili sehrli shimgich (gubka) ga
    o'xshaydi.
  • 0:13 - 0:15
    Men bu tilni sevaman, unda gapira
    olishimdan mamnunman.
  • 0:15 - 0:17
    Lekin ingliz tilida ham bo'shliqlar bor.
  • 0:18 - 0:21
    Grek tilida shunday bir so'z bor -
    "lacheism",
  • 0:21 - 0:24
    bu falokatga tashnalikni anglatadi.
  • 0:25 - 0:28
    Bu siz ufqda bo'ronni ko'rayotib,
  • 0:28 - 0:31
    uni sabrsizlik bilan kutishingiz.
  • 0:32 - 0:34
    Xitoy tilida "yuyi" degan so'z bor,
  • 0:34 - 0:36
    men uni noto'g'ri talaffuz qilaman.
  • 0:36 - 0:40
    Bu nimadir tomonidan qo'lga olingan
    bo'lishni xoxlashni anglatadi.
  • 0:40 - 0:42
    Odatda bunaqasi bolalikda bo'ladi.
  • 0:44 - 0:47
    Polyak tilidagi "juska" so'zi,
  • 0:47 - 0:50
    bu ongimizda, boshimizda o'tkazadigan
  • 0:50 - 0:53
    gipotetik suhbatga o'xshaydi.
  • 0:54 - 0:58
    Va nihoyat, nemis tilida,
  • 0:58 - 1:00
    "silshmerts" so'zi bor,
  • 1:00 - 1:04
    bu o'z istaganimizga erishishdan
    qo'rqishni anglatadi.
  • 1:04 - 1:08
    (Kulgu)
  • 1:08 - 1:10
    Butun hayotimiz orzusini
    amalga oshirish.
  • 1:12 - 1:15
    O'zim aslida nemisman, shunday ekan bu
    tuyg'u menga yaxshi tanish.
  • 1:15 - 1:18
    Bu so'zlar menga kerak bo'lishiga
    ishonchim komil emas.
  • 1:18 - 1:19
    Kundalik hayotda.
  • 1:19 - 1:22
    Lekin men ularning mavjudligidan
    hursandman.
  • 1:22 - 1:25
    Biroq ular faqat men ularni o'ylab
    topganim uchun mavjud.
  • 1:25 - 1:29
    Men "Sirli qayg'u lug'ati"ning
    muallifiman.
  • 1:29 - 1:32
    Uni so'ngi 7 yil davomida yozganman.
  • 1:32 - 1:34
    Loyihaning maqsadi —
  • 1:34 - 1:39
    tildagi emotsiyalarni tasvirlovchi
    bo'shliqlarni qidirish,
  • 1:39 - 1:41
    ularni to'ldirish,
  • 1:41 - 1:44
    til orqali biz xis qiladigan barcha
    nozikliklar
  • 1:45 - 1:47
    va g'alati yoki murakkab hissiyotlarni
  • 1:47 - 1:51
    ifoda eta olish uchun shu kabi so'zlarni
  • 1:51 - 1:54
    o'ylab topishdir.
  • 1:54 - 1:56
    Loyihaning o'rtalariga kelib,
  • 1:56 - 1:58
    "sonder" so'ziga ta'rif berdim:
  • 1:58 - 2:01
    uning g'oyasi shundaki, hammamiz o'zimiz
    haqimizda asosiy qahramon
  • 2:01 - 2:04
    sifatida o'ylaymiz, qolganlar biz
    uchun statistlar.
  • 2:04 - 2:07
    Lekin aslida hammamiz asosiy
    qahramonlarmiz,
  • 2:07 - 2:10
    sizning o'zingiz esa kimningdir tarixida
    olomonsiz.
  • 2:11 - 2:14
    Buni nashr qilgach,
  • 2:14 - 2:16
    juda ko'p insonlardan fikrlarini,
  • 2:16 - 2:21
    "Butun umr davomida his qilganlarimizni
    tushuntirib berganingiz uchun rahmat"
  • 2:21 - 2:24
    kabi tashakkurnomalar oldim. Ular
  • 2:24 - 2:25
    endi o'zini yolg'iz his qilmasdi.
  • 2:26 - 2:28
    Mana so'zlarning kuchi nimada,
  • 2:29 - 2:32
    ular yolg'izlik hissini yo'qotadi.
  • 2:32 - 2:34
    Nashrdan keyin tez orada,
  • 2:34 - 2:36
    "sonder" so'zini onlayn-muloqotda
  • 2:36 - 2:40
    jiddiy qo'llay boshlashganini guvohi
    bo'la boshladim.
  • 2:40 - 2:43
    Yana biroz vaqt o'tib esa
  • 2:43 - 2:47
    men bu so'zni jonli muloqotda eshitib
    qoldim.
  • 2:47 - 2:49
    G'alati bir tuyg'u xis qilasiz, qachonki,
  • 2:49 - 2:53
    siz o'ylab topgan so'z sizdan alohida
    yashashni boshlaganida.
  • 2:54 - 2:56
    Menda buning uchun hozircha yangi
    so'z yo'q.
  • 2:56 - 2:57
    (Kulgu)
  • 2:57 - 2:58
    Buning ustida ishlayman.
  • 3:00 - 3:02
    Men so'zlarni nima real qilishi haqida
    o'ylanib qoldim,
  • 3:04 - 3:05
    bunday deb ko'pchilik
  • 3:05 - 3:07
    so'rashiga sabab, ko'pincha:
  • 3:07 - 3:11
    "Bu so'zlar o'ylab topilganmi?
    Negadir tushunmayapman".
  • 3:11 - 3:13
    Va men rostdan ham qanday javob berishni,
  • 3:13 - 3:15
    "sonder" qanday tilga
    kirganini bilmayman
  • 3:15 - 3:17
    umuman so'zlarnining realligini
    baholashga haqlimanmi...
  • 3:18 - 3:22
    Natijada men o'zimni xuddi miyasiga yangi
    fikr kelgan Stiv Jobsdek his qildim.
  • 3:22 - 3:26
    Hayotda ko'pchiligimiz boshimizni tez-tez
  • 3:26 - 3:29
    devorga urilishidan qochishga
    harakat qilamiz,
  • 3:29 - 3:32
    va oldinga qarab intilamiz.
  • 3:32 - 3:34
    Va qachonki dunyo bizdan aqlliroq
    bo'lmagan insonlar
  • 3:36 - 3:40
    tomonidan yaratilganini tushunganingizda,
    qo'lingizni ko'tarib o'sha devorni
  • 3:40 - 3:42
    ushlaysiz,
    hattoki devorning narigi tomoniga
  • 3:42 - 3:44
    o'ta olishingiz, sizda dunyoni
  • 3:44 - 3:46
    o'zgartira olish uchun kuch
    borligini tushunasiz.
  • 3:47 - 3:51
    Va menga "Bu so'zlar haqiqiymi?"
    deb savol berishganida, men bularga
  • 3:51 - 3:53
    javoblar qidirardim, va odatda javoblar
  • 3:53 - 3:55
    ba'zan aqlli, ba'zan be'mani bo'lardi.
  • 3:55 - 3:57
    Masalan:
  • 3:57 - 4:00
    "So'z aynan siz u haqiqiy bo'lishini
    xoxlaganingizda haqiqiyga aylanadi".
  • 4:00 - 4:04
    Xuddi shu yo'lakdek: insonlar uni shu
    yerda bo'lishini istagani uchun u mavjud.
  • 4:04 - 4:06
    (Kulgu)
  • 4:06 - 4:08
    Talabalar shaharchasida
    bunday tekislik ko'p.
  • 4:08 - 4:10
    Bu "orzu yo'lakchasi".
  • 4:10 - 4:11
    (Kulgu)
  • 4:11 - 4:13
    Keyin men shunday o'yladim:
    aslida so'zlarning
  • 4:13 - 4:16
    haqiqiyligi borasida so'rayotib,
    ular bu so'zlarni
  • 4:16 - 4:20
    qanchalik darajada ishlata olishlari
    haqida bilishni xohlashadi.
  • 4:21 - 4:24
    Chunki, o'ylashimcha, biz tilni aynan
    shunday ishlatamiz.
  • 4:24 - 4:27
    So'z - bu kalitga o'xshaydi,
  • 4:27 - 4:30
    u bizga insonlarning fikrlarini ochadi.
  • 4:30 - 4:32
    Agar so'zni faqat bitta inson tushunsa,
  • 4:33 - 4:34
    u unchalik ahamiyatli,
  • 4:34 - 4:35
    qimmatli emas.
  • 4:35 - 4:38
    Ikkita inson — ularning kim
    ekanliklariga bog'liq.
  • 4:38 - 4:40
    Million — yaxshi, bu boshqa gap.
  • 4:41 - 4:47
    Natijada so'zlarning haqiqiyligi, uning
    qancha insonga tanish ekanligiga bog'liq.
  • 4:47 - 4:51
    Qanchalik ko'p bo'lsa, shuncha yaxshi,
    demak bu so'z shunga arziydi.
  • 4:51 - 4:54
    Shu fikr bo'yicha biz aytishimiz mumkinki,
    eng haqiqiy so'z bu
  • 4:54 - 4:57
    [O.K.]
  • 4:57 - 4:58
    U mavjud so'zlar ichida
  • 4:58 - 4:59
    eng haqiqiysidir.
  • 4:59 - 5:02
    U xuddi barcha eshiklarga kalitdek.
  • 5:02 - 5:04
    Dunyoning har bir burchagida har bir inson
  • 5:04 - 5:06
    tushuna oladigan so'z.
  • 5:06 - 5:07
    Muammo shundaki,
  • 5:07 - 5:10
    bu ikkita harfning asl ma'nosini
    hech kim bilmaydi.
  • 5:10 - 5:12
    (Kulgu)
  • 5:12 - 5:14
    Bu g'alati, shunday emasmi?
  • 5:14 - 5:17
    Bu «all correct» ning noto'g'ri yozilgan
    shakli bo'lishi mumkin,
  • 5:17 - 5:19
    yoki "Old Kinderhook".
  • 5:19 - 5:23
    Hech kim bilmaydi, lekin bu muhim emas,
  • 5:23 - 5:26
    aslida o'zimiz uni turli ma'nolar
    bilan boyitamiz.
  • 5:26 - 5:29
    Ma'no so'zning o'zida mujassam emas.
  • 5:30 - 5:33
    Biz unga ma'no taqdim etamiz.
  • 5:33 - 5:37
    O'ylaymanki, so'zlar bizga hayotimiz
    mazmunini
  • 5:38 - 5:40
    topishda qaysidir darajada
  • 5:40 - 5:43
    yordam bera oladi.
  • 5:44 - 5:47
    Agar siz nimanidir ma'nosini
    qidirayotgan bo'lsangiz,
  • 5:47 - 5:49
    lug'at siz uchun ajoyib yordamchi.
  • 5:50 - 5:52
    U bizga mazmun taqdim etadi va bu murakkab
  • 5:52 - 5:54
    dunyoda tartib o'rnatadi.
  • 5:55 - 5:57
    Bizning narsalarga bo'lgan nazarimiz
  • 5:58 - 6:00
    shunchalar chegaralangan, shartli
    ma'nolarga o'rganganmiz.
  • 6:00 - 6:03
    Ba'zi sirlarni ochishga, keyin esa ularni
  • 6:03 - 6:05
    hayotimizda qo'llashga intilamiz.
  • 6:05 - 6:09
    So'zlar bizga ko'proq ular bizni
    to'ldirib turishi uchun ham kerak.
  • 6:09 - 6:11
    Menimcha ko'pchiligimiz o'zimizni ma'lum
  • 6:12 - 6:14
    bir ramka ichida his qilamiz.
  • 6:14 - 6:16
    So'zlar o'ylab topilgani haqida
    unutib qo'yamiz.
  • 6:16 - 6:19
    Nafaqat mening so'zlarim,
    barcha so'zlar.
  • 6:19 - 6:21
    Lekin ularning hammasi ham ma'no
  • 6:22 - 6:26
    anglatmaydi. Hammamiz ham
    o'z leksikonimiz tuzog'ida joylashganmiz.
  • 6:26 - 6:31
    Va u boshqa insonlarniki bilan bir xil
    bo'lishi shart emas.
  • 6:31 - 6:35
    Biz so'zlarni qanchalik jiddiy
    qabul qilsak,
  • 6:35 - 6:37
    bu kabi farqlar yanada kattayaveradi.
  • 6:40 - 6:43
    Shuning uchun ham unutmangki:
    so'zlar haqiqiy emas.
  • 6:44 - 6:46
    Ma'nolarni ular emas, biz saqlaymiz.
  • 6:46 - 6:49
    Yakunda, sevimli faylasuflarimdan biri
  • 6:50 - 6:52
    Bill Uoterson, "Kelvin va Xobbs" komiksi
  • 6:52 - 6:55
    muallifining so'zlarini keltirmoqchiman.
  • 6:55 - 6:56
    U shunday degan:
  • 6:57 - 7:01
    "Sizning qadriyatlaringizni aks ettirib,
    ruhingizni shod etadigan hayot qurish,
  • 7:01 - 7:03
    juda mushkul yutuq.
  • 7:03 - 7:05
    O'z hayot yo'lingizni o'ylab topish
  • 7:05 - 7:07
    oson ish emas,
  • 7:07 - 7:08
    lekin iloji bor. Va o'ylaymanki,
  • 7:08 - 7:11
    alabatta harakatlaringiz uchun
    taqdirlanasiz".
  • 7:11 - 7:13
    Rahmat.
  • 7:13 - 7:15
    (Qarsaklar)
Title:
Noodatiy tuyg'ularni tasvirlash uchun yangi chiroyli so'zlar
Speaker:
Jon Kyonig
Description:

Jon Kyonig murakkab va tushuntirish qiyin bo'lgan his-tuyg'ularimizni ifodalay oladigan so'zlarni qidirishni yaxshi ko'radi. Masalan "laxeizm" — "falokatga tashnalik", yoki "sonder" — "barchaning hayoti ham xuddi o'zimiznikidek murakkab ekanligini tushunish" so'zlari. Bu yerda Jon so'zlarga berilgan ma'nolar va ularning qanday qilib bizga ta'sir etishi haqida fikr yuritadi.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
07:28

Uzbek subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.