Merakınızı bilimsel olarak nasıl harekete geçirirsiniz

Merak denen şey nasıl çalışıyor? Evinizde bunun uygulamalı deneyini yapın, diyor Fizik uzmanı Nadya Mason. Çevrenizdeki dünyanın gizemini bilimsel merakınızdan faydalanarak nasıl çözebileceğinizi gösteriyor ve sahnede magnetler, dolar banknotları, kuru buz ve dahasını kullanarak kendi başına birkaç deney yapıyor.

Bir arkadaşım birkaç hafta önce,

kötü bir haber vermek için beni aradı.

Cep telefonunu klozete düşürmüş.

Aranızda bunu daha önce
yapmış olan kimse var mı?

(Gülüşmeler)

Bu kötü bir durumdu.

Olay nasıl oldu, telefonu
oradan nasıl çıkardı gibi

detaylara tam olarak girmeden,

sadece kötü bir durum diyelim buna.

Arkadaşım panik olmuş çünkü çoğumuz gibi

onun telefonu da yaşamında
en çok kullandığı, en gerekli araç.

Öte yandan, durumu nasıl
düzelteceğine dair hiçbir fikri yoktu

çünkü telefon tamamen
gizemli siyah bir kutu.

Düşünün, siz ne yapardınız?

Telefonunuzun nasıl çalıştığına dair
gerçekten ne biliyorsunuz?

Neyi test etmek ya da tamir etmek
istemeye gönüllüsünüz?

Birçok insan için cevap şu: hiçbir şey.

Doğrusu, bir anket ortaya çıkardı ki

bu ülkedeki akıllı telefon
kullanıcılarının neredeyse %80'i

telefon bataryasını hiç değiştirmemiş

ve %25'i de bunun mümkün
olduğunu bile bilmiyormuş.

Oyuncaklardan da anlaşıldığı üzere

ben bir deneysel fizik uzmanıyım.

Temel kuantum mekaniği
özelliklerini çalışmak için

nano ölçekli elektronik aygıtların
yeni türleri üzerine uzmanım.

Fakat ben bile, telefonum bozulursa

onun parçalarını test etme noktasında
işe nereden başlayacağımı bilmiyorum.

Telefonlar, bağlı olduğumuz
fakat test edemediğimiz,

parçalarına ayıramadığımız,
hatta tümüyle bile anlayamadığımız

birçok aygıttan yalnızca biri.

Günümüzde, arabalar,
elektronik aletler,

hatta oyuncaklar bile

o kadar karmaşık ve gelişmiş ki
onları açıp tamir etmekten korkuyoruz.

Sorun şu,

biz ve kullandığımız teknoloji
arasında bir kopukluk var.

Çoğu zaman bağlı olduğumuz aygıtlara
tamamen yabancılaşmış durumdayız,

bu da bizi çaresiz
ve yoksun hissettirebiliyor.

Öyleyse, bir çalışmanın ortaya koyduğu
şu durum aslında şaşırtıcı olmuyor,

teknolojiden korktuğumuz kadar

ölümden korkmuyoruz.

(Gülüşmeler)

Fakat daha çok uygulamalı deney yaparak

aygıtlarımıza yeniden bağlanabileceğimizi,

onları bir şekilde yeniden
insanlaştırabileceğimizi düşünüyorum.

Neden? Çünkü deney,
bir hipotezi test etme aşamasıdır,

bir gerçeği kanıtlama aşamasıdır.

Dünyayla iletişim kurmak

ve nasıl çalıştığını anlamak için

hislerimizi ve ellerimizi

kullanma biçimimizdir.

İşte bu eksik olan iletişimimiz.

Size bir örnek vereyim.

İşte bu, dokunmatik ekranın
nasıl çalıştığına dair

yakınlarda yaptığım bir deney.

Sadece iki metal plaka var

ve plakalardan birini
bataryadan şarj edebiliyorum.

Pekâlâ.

Şarj faz ayrışmasını da
bu voltmetre ile ölçebiliyorum.

Çalıştığından emin olalım.

Elimi plakaların yanında salladığımda

tıpkı ekranın elimin hareketine
verdiği tepkideki gibi

voltajın değiştiğini görebilirsiniz.

Peki bunun elimle ilgisi ne?

O halde, daha çok deney yapmam gerek.

O zaman tahta bir parça alıp

plakalardan birine dokundurduğumda
pek bir şey olmadığını görüyorum

fakat bir metal parçası alıp
plakaya dokundurduğumda

voltaj çarpıcı biçimde değişiyor.

Tahta ile metal arasındaki
farkı görmek için

daha çok deney yapabilirim

ve tahtanın iletken olmadığını

fakat metalin tıpkı benim elim gibi
iletken olduğunu çözmem lazım.

Gördüğünüz üzere,
kavrayışımı geliştiriyorum.

Dokunmatik ekranı neden eldivenlerle
kullanamadığımı da anlayabiliyorum

çünkü eldivenler iletken değil.

Ayrıca, teknolojinin ardındaki
gizemin bir kısmını da yıkıp

yöntemimi, kişisel düşüncemi

ve aygıtlarımla olan
etkileşimin temelini geliştirdim.

Fakat deney yapmak,

bir şeyleri sadece parçalarına
ayırmaktan bir adım ötede.

Test etmek ve uygulamalı eleştirel
düşünceye sahip olmak.

Dokunmatik ekranın
nasıl çalıştığını test etmemin,

farklı türdeki materyallerin
iletkenliğini ölçmemin

ya da farklı kalınlıktaki
materyalleri kırmanın

ne kadar zor olduğunu anlamak için

ellerimi kullanmamın bile bir önemi yok.

Her durumda kontrol sağlıyorum

ve kullandığım şeylerin
temelini kavrıyorum.

Bunun arkasında da araştırma var.

Özellikle ellerimi kullanıyorum,

ki bu da sağlığı geliştiriyor
gibi görünüyor.

Ayrıca uygulamalı
öğrenmeyle de ilgileniyorum,

öyle ki uygulamalı öğrenmenin,
kavrayışı ve hafızayı geliştirdiği,

hatta beyninizin birçok kısmını daha
aktif hale getirdiği ortaya konuldu.

Bu yüzden, deney yoluyla pratik düşünme,

kavrayışımızın ve hatta yaşama gücümüzün

fiziksel dünyayla
ve kullandığımız şeylerle

iletişimini sağlıyor.

İnternette bir şeylere bakınmak,

aynı etkiyi sağlamıyor.

Bu odaklanma deneyleri,

benim için de kişisel.

Ben deney yaparak büyümedim.

Bir fizik uzmanı ne yapar bilmezdim.

Kız kardeşimin hep kullanmak istediğim
bir kimya seti olduğunu hatırlıyorum

ama hiçbir zaman
dokunmama izin vermedi.

Kendimi ruhen dünyadan kopmuş hissettim

ve nedenini bilmiyordum.

Aslında, dokuz yaşımdayken

büyükannem benim için
tekbenci demişti,

bu sözün ne olduğuna
bakmak zorundaydım.

Anlamı, tek var olan şeyin
yalnızca siz olduğunu düşünmek.

O zaman oldukça gücenmiştim,

çünkü kimin büyükannesi torununa
böyle bir şey söyler ki?

(Gülüşmeler)

Ama düşünüyorum da, bu doğruydu.

Üniversitede temel fizik
okuyana kadar da böyleydi,

o zaman şöyle bir aydınlanma yaşadım,

dünya - en azından fiziksel dünya -

deneyden geçirilebilir ve kavranabilirdi,

böylece ben, dünyanın işleyişine dair

ve benim dünyadaki yerimin
neresi olduğuna dair

tamamen farklı bir algı edinmeye başladım.

Daha sonra, kendi testimi ve kavrayışımı

araştırmalar yoluyla yapabiliyorken

dünyayla olan iletişimimin
büyük bir kısmı tamamlanmıştı.

Herkesin uygulamalı fizik uzmanlığını
meslek edinmediğini biliyorum

ama herkesin daha çok uygulamalı deney
yapabileceğini düşünüyorum.

Aslında biz de yapabiliriz --

size başka bir örnek vereyim.

Son zamanlarda birkaç
ortaokul öğrencisiyle çalışırken

manyetizmayı öğrenmelerine
yardımcı oluyordum

ve parçalarına ayırmak için
onlara bir manyetik çizim tahtası verdim.

Bunları hatırlıyor musunuz?

İlk başta, hiçbiri buna dokunmak istemedi.

Onlara o kadar uzun süredir
eşyaları kırmamaları söyleniyor ki

sadece pasif kullanıma alışkınlar.

Fakat sonra, onlara şöyle
sorular sormaya başladım:

Bu nasıl çalışıyor?

Hangi kısmı manyetik?

Bir varsayım yapıp deneyebilir misiniz?

Fakat yine de onu kırıp açmak istemediler.

Onu gerçekten evlerine götürmek istediler,

ta ki bir çocuk onu parçalarına ayırıp
içinde gerçekten güzel şeyler bulana dek.

Bunu burada birlikte yapabiliriz.

Bunu parçalamak oldukça kolay.

İşte içinde bir mıknatıs var
ve bunu sadece kesip açabiliyorum.

Bir kez daha kesiyorum, bölebilirsiniz de.

Peki, bunu yaptığım zaman --
bunu görebiliyor musunuz bilmiyorum

ama bu bir tür şey --
işte içinde sızan beyaz bir sıvı var.

İşte parmağımda görebilirsiniz.

Üzerinde kalem sürüklediğimde

bu ince tellerin buna bağlı
olduğunu görebilirsiniz.

Çocuklar bunu
bu aşamada gördüklerinde

müthiş bir şey olduğunu
söylediler ve heyecanlandılar.

Hepsi yırtıp açtılar
ve parçalamaya başladılar,

keşfettikleri şeyleri
görünce de bağırdılar,

bu manyetik ince teller
manyetik kaleme nasıl bağlıydı

ve kalem nasıl yazıyordu?

Sızan beyaz sıvı,
kalemin yazması için

cisimleri sıvı içinde nasıl çözüyordu?

Öğrenciler sınıftan çıkarken

iki tanesi bana döndü ve şunu dedi,

"Bunu çok sevdik,

biz ikimiz bu hafta sonu daha çok
deney yapmak için eve gideceğiz.

(Gülüşmeler)

Evet, biliyorum ki buradaki
ebeveynler endişeleniyorlar

ama bu iyi bir şey!

Deney yapmak iyidir,
aslında ben tatmin edici bulurum

ve umarım ki onların hayatlarını
oldukça zenginleştiren bir şeydi.

Çünkü basit bir mıknatıs bile,

evde deneyini yapabileceğimiz bir şey.

Aynı anda hem basit
hem de karmaşık şeyler.

Örneğin, kendinize şunu sorabilirsiniz,

aynı materyal nasıl olur da
hem çekici hem de iğrendirici olabilir?

Örneğin, bir mıknatıs alıp o mıknatısı

bir diğerini döndürmek için
kullanmak faydalı olabilir mi?

Peki bu dolar banknotu buraya alıp

yanına bir dizi mıknatıs alabilirim

ve mıknatısların dolar banknotunu
çektiğini görebilirsiniz.

Burada, sahteciliği önleyen
bir manyetik mürekkep saklı.

Öğütülmüş kepekli
mısır gevreği de olabilir.

Bu da manyetik, değil mi?

İçinde demir var.

(Gülüşmeler)

Size iyi gelebilir, değil mi?

İşte başka bir şey daha.

Buradaki madde manyetik değil.

Onu mıknatısla kaldıramıyorum.

Fakat onu soğutacağım.

Buradaki gibi soğuk

ve onu soğutup

mıknatısın üzerine koyarsam

işte böyle --

(Alkış)

Bu muhteşem.

Bu manyetik değil

fakat bir şekilde bir mıknatısla
etkileşime geçiyor.

Bunu açıkça anlamak,
daha çok deneylerin yolunu açıyor.

Doğrusu, mesleki çalışmamın
büyük kısmını bununla geçirdim.

Buna süper iletken deniyor.

Süper iletkenler karmaşık olabiliyor

fakat basit deneyler bile,

dünyayla daha iyi bir iletişim
kurmamızı sağlayabilir.

Taşınabilir belleğin, dönen küçük
mıknatıslarla çalıştığını size söylesem

o zaman bunu hayal edebilirsiniz
çünkü onu gördünüz.

MR makinelerinin

vücudunuzda manyetik
parçacıkların dönmesi için

manyetizmayı kullandıklarını söylesem

bunun yapıldığından emin olursunuz.

Teknolojiyle etkileşime geçtiniz
ve bu aygıtların temelini kavradınız.

Yaşamımıza daha çok şey dahil
etmenin zor olduğunu biliyorum,

özellikle de deneyleri dahil etmek zor.

Fakat bu mücadeleye değer.

Bir aygıtın nasıl çalıştığını düşünün,

sonra da deney yapmak için
onu parçalarına ayırın.

Bir şeyi elle çalıştırın

ve bazı fiziksel prensiplerin
olduğunu kendinize ispatlayın.

İnsanı yeniden ait olduğu
teknolojiye bırakın.

Sağladığınız iletişimlere şaşıracaksınız.

Teşekkür ederim.

(Alkış)