Aşı ne kadar hızlı üretilebilir? - Dan Kwartler

Tüm dersi görüntülemek için tıklayın: https://ed.ted.com/lessons/how-fast-can-a-vaccine-be-made-dan-kwartler

Bir patojen ortaya çıktığında vücutlarımız ve sağlık sistemleri savunmasız kalır ve bu patojen bir küresel salgının patlak vermesine yol açtığında, minimum düzeyde can kaybıyla yaygın bağışıklık tesis etmek için acilen bir aşıya ihtiyaç duyuluyor. Peki, aşılara en çok ihtiyaç duyduğumuzda onları ne kadar hızlı geliştirebiliriz? Dan Kwartler, aşı geliştirilmesinin üç evresini açıklıyor.

Ders: Dan Kwartler, yöneten: Good Bad Habits.

Bir patojen ortaya çıktığında

vücutlarımız ile sağlık sistemleri
savunmasız kalır.

Bu gibi zamanlarda,

minimum düzeyde can kaybıyla

yaygın bağışıklık tesis etmek için
acilen bir aşıya ihtiyaç duyulur.

Peki, aşılara en çok ihtiyaç duyduğumuzda
onları ne kadar hızlı geliştirebiliriz?

Aşı geliştirilmesi genellikle
üç evreye ayrılır.

Keşif araştırmasında,

güvenli ve yinelenebilen
aşı yapıları bulmak amacıyla

bilim insanları farklı yaklaşımlara
dair deneyler yaparlar.

Bunlar laboratuvarda bir kez
incelendiğinde klinik testlere girerler;

burada aşıların güvenliği,
tesiri ve yan etkileri,

çeşitli kitleler
temel alınarak değerlendirilir.

Son aşamada da üretim gelir,

burada, aşılar kamu kullanımı
için üretilip dağıtılır.

Normal şartlar altında
bu süreç ortalama 15 ile 20 yıl alır.

Fakat bir küresel salgın esnasında,

araştırmacılar her bir aşamayı
olabildiğince hızlı geçebilmek için

çok sayıda strateji kullanırlar.

Keşif araştırması belki de
en esnek olan aşamadır.

Bu aşamanın amacı,

bağışıklık sistemimizi virüs
veya bakteriye tanıtmak için

güvenli bir yol bulmaktır.

Bu aşama, vücudumuza
antikor üretebilmesi için bilgi verir,

antikorlar gerçek bir enfeksiyonla
savaşma yetisine sahiptirler.

Bu bağışıklık tepkisini güvenli biçimde
tetiklemek için birçok yol vardır

fakat genellikle en etkili yapılar,
üretimi en yavaş olanlardır.

Geleneksel atenüe aşılar
dayanıklı direnç oluştururlar.

Fakat bu aşılar, zayıflatılmış
viral türlere dayanırlar,

bu türler, insan dışındaki bir dokuda
uzun süre işlenmelidir.

Etkisizleşmiş aşılar ise
çok daha hızlı bir yaklaşıma sahiptir,

bu aşılar, patojeni zayıflatmak için

doğrudan ısı, asit
veya radyasyon uygularlar.

Alt birim aşılar, viral proteinlerin
zararsız parçacıklarını enjekte ederler

ve bu aşılar da hızlıca üretilebilir.

Fakat bu hızlı teknikler
daha az dayanıklı bir direnç üretirler.

Bunlar, birçok aşı yapısından sadece üçü,

her birinin artısı ve eksisi var.

Sadece tek bir yaklaşımın
işe yarayacağının garantisi yok

ve bunların hepsi zaman alan
araştırmalar gerektiriyor.

Yani, birçok laboratuvar için
işleri hızlandırmanın en iyi yolu

farklı modeller üzerinde
eş zamanlı olarak çalışmak.

Sona doğru yarış stratejileri

test edilebilir ilk Zika
aşısını 7 ayda üretti

ve test edilebilir ilk COVID-19
aşısını da sadece 42 günde üretti.

Test edilebilir olmak, bu aşıların
başarılı olacağı anlamına gelmiyor.

Fakat güvenli addedilen ve kolaylıkla
yinelenebilen modeller

klinik testlere alınabilir,

bu sırada diğer laboratuvarlarda
alternatif yollar araştırılır.

Test edilebilir bir aşı dört ayda
veya dört yılda üretilse de

sonraki aşama, geliştirmenin sıklıkla
en uzun ve en öngörülemez olanıdır.

Klinik testler üç aşamadan oluşur
ve her biri çok sayıda deneme içerir.

Birinci evre denemelerinde,

tetiklenmiş bağışıklık tepkisinin
yoğunluğuna odaklanılır,

aşının güvenli ve etkili olduğunu
saptamak için denemeler yapılır.

İkinci evre denemeleri,

daha geniş bir kitledeki doğru dozaj ile
teslimat programını belirlemeye odaklanır.

Üçüncü aşama denemeleri ise

aşının kullanıldığı birincil kitledeki
güvenliği belirler,

ayrıca seyrek görülen yan etkiler
ile olumsuz tepkileri de tanımlar.

Değişkenlerin sayısı ve uzun dönem
güvenliğe dair odaklanma

dikkate alındığında

klinik testi hızlandırmak
inanılmaz derecede zorlaşır.

Olağanüstü durumlarda araştırmacılar,

aynı anda bir evrede
çok sayıda deneme yaparlar.

Fakat buna devam etmeden önce,

sıkı güvenlik kriterlerini
yine de karşılamaları gerekir.

Bazen laboratuvarlar, daha önce
onaylanan tedavilerinin gücü yoluyla

bu süreci hızlandırabilirler.

2009'da araştırmacılar
mevsimsel grip aşısını,

H1N1 virüsünü tedavi etmek
için ona uyarladılar,

böylece yaygın olarak erişilebilen
bir aşıyı sadece altı ayda ürettiler.

Yine de bu teknik sadece bilinen
patojenlerle uğraşıldığında işe yarar,

bu patojenlerin iyi yapılandırılmış
aşı yapıları var.

Başarılı olan üçüncü evre
denemesinden sonra,

bir ulusal düzenleme kurulu
sonuçları gözden geçirir

ve güvenli aşıları üretim için onaylar.

Her aşının eşsiz olan biyolojik
ve kimyasal karışım ögeleri vardır,

üretim için bu ögelerin özelleşmiş
iletişim hatlarının olması gerekir.

Aşı onaylanır onaylanmaz
üretime başlamak için

üretim planları, araştırmalar ile
denemelere paralel olarak tasarlanmalıdır.

Bu da laboratuvarlar
ile üreticiler arasında

daimi bir koordinasyon gerektirir.

Bunun yanı sıra, aşı yapımıyla
ilgili ani değişikliklere

kaynakların uyum sağlaması için de
daimi bir koordinasyon gerektirir,

bu durum aylarca süren çalışma
rafa kaldırılsa bile böyledir.

Zamanla keşif araştırmasındaki
ve üretimdeki gelişmelerin

bu süreci hızlandırması gerekir.

Ön çalışmalar, farklı virüslerdeki
genetik materyaller ile aynı aşı yapısını

belki de gelecekteki araştırmacıların
takas edebileceğini ileri sürüyor.

Bu DNA ve mRNA temelli aşılar,

aşı üretiminin üç evresini de
önemli ölçüde hızlandırabilir.

Fakat böyle atılımlar gerçekleşene kadar,

dünya çapındaki laboratuvarlar için
en iyi stratejimiz, iş birliği yapmak

ve farklı yaklaşımlarda
paralel olarak çalışmak.

Bilgiyi ve kaynakları paylaşarak

bilim insanları her patojeni
parçalarına ayırabilir ve ele geçirebilir.