1
00:00:06,674 --> 00:00:08,682
Bir patojen ortaya çıktığında

2
00:00:08,682 --> 00:00:12,204
vücutlarımız ile sağlık sistemleri
savunmasız kalır.

3
00:00:12,204 --> 00:00:13,754
Bu gibi zamanlarda,

4
00:00:13,754 --> 00:00:16,144
minimum düzeyde can kaybıyla

5
00:00:16,144 --> 00:00:19,492
yaygın bağışıklık tesis etmek için
acilen bir aşıya ihtiyaç duyulur.

6
00:00:19,492 --> 00:00:23,962
Peki, aşılara en çok ihtiyaç duyduğumuzda
onları ne kadar hızlı geliştirebiliriz?

7
00:00:23,962 --> 00:00:27,728
Aşı geliştirilmesi genellikle
üç evreye ayrılır.

8
00:00:27,728 --> 00:00:29,011
Keşif araştırmasında,

9
00:00:29,011 --> 00:00:32,071
güvenli ve yinelenebilen
aşı yapıları bulmak amacıyla

10
00:00:32,071 --> 00:00:35,371
bilim insanları farklı yaklaşımlara
dair deneyler yaparlar.

11
00:00:35,371 --> 00:00:39,211
Bunlar laboratuvarda bir kez
incelendiğinde klinik testlere girerler;

12
00:00:39,211 --> 00:00:44,291
burada aşıların güvenliği,
tesiri ve yan etkileri,

13
00:00:44,291 --> 00:00:47,116
çeşitli kitleler
temel alınarak değerlendirilir.

14
00:00:47,116 --> 00:00:49,556
Son aşamada da üretim gelir,

15
00:00:49,556 --> 00:00:53,787
burada, aşılar kamu kullanımı
için üretilip dağıtılır.

16
00:00:53,787 --> 00:00:59,207
Normal şartlar altında
bu süreç ortalama 15 ile 20 yıl alır.

17
00:00:59,207 --> 00:01:00,877
Fakat bir küresel salgın esnasında,

18
00:01:00,877 --> 00:01:04,307
araştırmacılar her bir aşamayı
olabildiğince hızlı geçebilmek için

19
00:01:04,307 --> 00:01:06,476
çok sayıda strateji kullanırlar.

20
00:01:06,476 --> 00:01:09,627
Keşif araştırması belki de
en esnek olan aşamadır.

21
00:01:09,627 --> 00:01:11,511
Bu aşamanın amacı,

22
00:01:11,511 --> 00:01:14,532
bağışıklık sistemimizi virüs
veya bakteriye tanıtmak için

23
00:01:14,532 --> 00:01:16,932
güvenli bir yol bulmaktır.

24
00:01:16,932 --> 00:01:20,542
Bu aşama, vücudumuza
antikor üretebilmesi için bilgi verir,

25
00:01:20,542 --> 00:01:24,062
antikorlar gerçek bir enfeksiyonla
savaşma yetisine sahiptirler.

26
00:01:24,062 --> 00:01:27,762
Bu bağışıklık tepkisini güvenli biçimde
tetiklemek için birçok yol vardır

27
00:01:27,762 --> 00:01:33,192
fakat genellikle en etkili yapılar,
üretimi en yavaş olanlardır.

28
00:01:33,192 --> 00:01:37,342
Geleneksel atenüe aşılar
dayanıklı direnç oluştururlar.

29
00:01:37,342 --> 00:01:39,972
Fakat bu aşılar, zayıflatılmış
viral türlere dayanırlar,

30
00:01:39,972 --> 00:01:44,553
bu türler, insan dışındaki bir dokuda
uzun süre işlenmelidir.

31
00:01:44,553 --> 00:01:47,994
Etkisizleşmiş aşılar ise
çok daha hızlı bir yaklaşıma sahiptir,

32
00:01:47,994 --> 00:01:50,478
bu aşılar, patojeni zayıflatmak için

33
00:01:50,478 --> 00:01:53,744
doğrudan ısı, asit
veya radyasyon uygularlar.

34
00:01:53,744 --> 00:01:58,216
Alt birim aşılar, viral proteinlerin
zararsız parçacıklarını enjekte ederler

35
00:01:58,216 --> 00:02:00,466
ve bu aşılar da hızlıca üretilebilir.

36
00:02:00,466 --> 00:02:05,001
Fakat bu hızlı teknikler
daha az dayanıklı bir direnç üretirler.

37
00:02:05,001 --> 00:02:08,121
Bunlar, birçok aşı yapısından sadece üçü,

38
00:02:08,121 --> 00:02:10,651
her birinin artısı ve eksisi var.

39
00:02:10,651 --> 00:02:13,631
Sadece tek bir yaklaşımın
işe yarayacağının garantisi yok

40
00:02:13,631 --> 00:02:16,891
ve bunların hepsi zaman alan
araştırmalar gerektiriyor.

41
00:02:16,891 --> 00:02:20,151
Yani, birçok laboratuvar için
işleri hızlandırmanın en iyi yolu

42
00:02:20,151 --> 00:02:23,381
farklı modeller üzerinde
eş zamanlı olarak çalışmak.

43
00:02:23,381 --> 00:02:25,681
Sona doğru yarış stratejileri

44
00:02:25,681 --> 00:02:29,938
test edilebilir ilk Zika
aşısını 7 ayda üretti

45
00:02:29,938 --> 00:02:35,088
ve test edilebilir ilk COVID-19
aşısını da sadece 42 günde üretti.

46
00:02:35,088 --> 00:02:39,008
Test edilebilir olmak, bu aşıların
başarılı olacağı anlamına gelmiyor.

47
00:02:39,008 --> 00:02:42,168
Fakat güvenli addedilen ve kolaylıkla
yinelenebilen modeller

48
00:02:42,168 --> 00:02:43,618
klinik testlere alınabilir,

49
00:02:43,618 --> 00:02:47,549
bu sırada diğer laboratuvarlarda
alternatif yollar araştırılır.

50
00:02:48,069 --> 00:02:51,896
Test edilebilir bir aşı dört ayda
veya dört yılda üretilse de

51
00:02:51,896 --> 00:02:56,932
sonraki aşama, geliştirmenin sıklıkla
en uzun ve en öngörülemez olanıdır.

52
00:02:56,932 --> 00:03:02,184
Klinik testler üç aşamadan oluşur
ve her biri çok sayıda deneme içerir.

53
00:03:02,184 --> 00:03:04,014
Birinci evre denemelerinde,

54
00:03:04,014 --> 00:03:07,084
tetiklenmiş bağışıklık tepkisinin
yoğunluğuna odaklanılır,

55
00:03:07,084 --> 00:03:10,924
aşının güvenli ve etkili olduğunu
saptamak için denemeler yapılır.

56
00:03:10,924 --> 00:03:12,582
İkinci evre denemeleri,

57
00:03:12,582 --> 00:03:17,449
daha geniş bir kitledeki doğru dozaj ile
teslimat programını belirlemeye odaklanır.

58
00:03:17,449 --> 00:03:19,197
Üçüncü aşama denemeleri ise

59
00:03:19,197 --> 00:03:23,519
aşının kullanıldığı birincil kitledeki
güvenliği belirler,

60
00:03:23,519 --> 00:03:27,837
ayrıca seyrek görülen yan etkiler
ile olumsuz tepkileri de tanımlar.

61
00:03:27,837 --> 00:03:30,677
Değişkenlerin sayısı ve uzun dönem
güvenliğe dair odaklanma

62
00:03:30,677 --> 00:03:31,987
dikkate alındığında

63
00:03:31,987 --> 00:03:35,987
klinik testi hızlandırmak
inanılmaz derecede zorlaşır.

64
00:03:35,987 --> 00:03:38,007
Olağanüstü durumlarda araştırmacılar,

65
00:03:38,007 --> 00:03:41,777
aynı anda bir evrede
çok sayıda deneme yaparlar.

66
00:03:41,777 --> 00:03:43,327
Fakat buna devam etmeden önce,

67
00:03:43,327 --> 00:03:46,067
sıkı güvenlik kriterlerini
yine de karşılamaları gerekir.

68
00:03:46,067 --> 00:03:49,917
Bazen laboratuvarlar, daha önce
onaylanan tedavilerinin gücü yoluyla

69
00:03:49,917 --> 00:03:52,577
bu süreci hızlandırabilirler.

70
00:03:52,577 --> 00:03:55,553
2009'da araştırmacılar
mevsimsel grip aşısını,

71
00:03:55,553 --> 00:03:58,763
H1N1 virüsünü tedavi etmek
için ona uyarladılar,

72
00:03:58,763 --> 00:04:03,776
böylece yaygın olarak erişilebilen
bir aşıyı sadece altı ayda ürettiler.

73
00:04:03,776 --> 00:04:08,267
Yine de bu teknik sadece bilinen
patojenlerle uğraşıldığında işe yarar,

74
00:04:08,267 --> 00:04:11,897
bu patojenlerin iyi yapılandırılmış
aşı yapıları var.

75
00:04:11,897 --> 00:04:14,968
Başarılı olan üçüncü evre
denemesinden sonra,

76
00:04:14,968 --> 00:04:18,133
bir ulusal düzenleme kurulu
sonuçları gözden geçirir

77
00:04:18,133 --> 00:04:21,102
ve güvenli aşıları üretim için onaylar.

78
00:04:21,102 --> 00:04:25,782
Her aşının eşsiz olan biyolojik
ve kimyasal karışım ögeleri vardır,

79
00:04:25,782 --> 00:04:29,492
üretim için bu ögelerin özelleşmiş
iletişim hatlarının olması gerekir.

80
00:04:29,492 --> 00:04:32,392
Aşı onaylanır onaylanmaz
üretime başlamak için

81
00:04:32,392 --> 00:04:37,674
üretim planları, araştırmalar ile
denemelere paralel olarak tasarlanmalıdır.

82
00:04:37,674 --> 00:04:39,731
Bu da laboratuvarlar
ile üreticiler arasında

83
00:04:39,731 --> 00:04:41,366
daimi bir koordinasyon gerektirir.

84
00:04:41,366 --> 00:04:43,985
Bunun yanı sıra, aşı yapımıyla
ilgili ani değişikliklere

85
00:04:43,985 --> 00:04:47,227
kaynakların uyum sağlaması için de
daimi bir koordinasyon gerektirir,

86
00:04:47,227 --> 00:04:50,605
bu durum aylarca süren çalışma
rafa kaldırılsa bile böyledir.

87
00:04:50,605 --> 00:04:54,435
Zamanla keşif araştırmasındaki
ve üretimdeki gelişmelerin

88
00:04:54,435 --> 00:04:56,835
bu süreci hızlandırması gerekir.

89
00:04:56,835 --> 00:05:00,795
Ön çalışmalar, farklı virüslerdeki
genetik materyaller ile aynı aşı yapısını

90
00:05:00,795 --> 00:05:05,855
belki de gelecekteki araştırmacıların
takas edebileceğini ileri sürüyor.

91
00:05:06,065 --> 00:05:09,350
Bu DNA ve mRNA temelli aşılar,

92
00:05:09,350 --> 00:05:13,819
aşı üretiminin üç evresini de
önemli ölçüde hızlandırabilir.

93
00:05:13,819 --> 00:05:15,949
Fakat böyle atılımlar gerçekleşene kadar,

94
00:05:15,949 --> 00:05:19,943
dünya çapındaki laboratuvarlar için
en iyi stratejimiz, iş birliği yapmak

95
00:05:19,943 --> 00:05:22,743
ve farklı yaklaşımlarda
paralel olarak çalışmak.

96
00:05:22,743 --> 00:05:24,983
Bilgiyi ve kaynakları paylaşarak

97
00:05:24,983 --> 00:05:29,485
bilim insanları her patojeni
parçalarına ayırabilir ve ele geçirebilir.