< Return to Video

Gjerat e Vdekura: Perberesi sekret ne zinxhirin tone ushqimor - John C. Moore

  • 0:08 - 0:10
    Nese dikush do t'ju therriste, "felliqesire",
  • 0:10 - 0:11
    me shume gjasa do te ofendoheshit,
  • 0:11 - 0:13
    por shkencerisht,
  • 0:13 - 0:14
    edhe ato mund te mos jene shume larg te njejtes gje.
  • 0:14 - 0:16
    A keni menduar ndonjehere se
  • 0:16 - 0:17
    prej nga vjen ushqimi qe konsumoni?
  • 0:17 - 0:19
    Mund te thoni se ai vjen nga
  • 0:19 - 0:20
    bimet, kafshet ose edhe kerpurdhat,
  • 0:20 - 0:22
    por perpiqeni te mos mendoni
  • 0:22 - 0:24
    se jane organizmat e dekompozuar dhe jashteqitja
  • 0:24 - 0:27
    ato qe ushqejne keto bime, kafshe dhe kepurdha.
  • 0:27 - 0:29
    Pra, ne te vertete, ju dhe pjesa me e madhe
    e mases ne trupin tuaj
  • 0:29 - 0:32
    jane vetem dy ose tre perqind larg
  • 0:32 - 0:35
    te qenurit llum pellgu.
  • 0:35 - 0:37
    Te gjitha speciet ne nje ekosistem,
  • 0:37 - 0:38
    duke filluar me krijesat e gunave koralore
  • 0:38 - 0:39
    tek peshqit ne liqen
  • 0:39 - 0:41
    luaneve ne savane,
  • 0:41 - 0:42
    jane te ushqyer, ne menyre te drejtperdrejte
  • 0:42 - 0:44
    ose jo te drejtperdrejte, nga gjera te vdekura.
  • 0:44 - 0:47
    Pjesa me e madhe e perberesve organike ne trupat tone,
  • 0:47 - 0:49
    nese e ndjekim aq larg sa duhet,
  • 0:49 - 0:50
    vjen si rezultat i CO2 (dioksid karboni) dhe ujit
  • 0:50 - 0:52
    nepermjet fotosintezes.
  • 0:52 - 0:54
    Bimet e perdorin energjine nga drita e diellit
  • 0:54 - 0:57
    per te transfromuar dioksidin e karbonit dhe ujin nga ambjenti
  • 0:57 - 1:00
    ne glukoze dhe oksigjen
  • 1:00 - 1:01
    Kjo glukoze, me pas transformohet
  • 1:01 - 1:03
    ne molekula organike me komplekse
  • 1:03 - 1:07
    per te krijuar gjethe, dege, rrenje, fruta e keshtu me rradhe.
  • 1:07 - 1:09
    Energjia e ruajtur ne keto molekula organike
  • 1:09 - 1:12
    mbeshtet zinxhiret ushqimor te cilet te gjithe i njohim.
  • 1:12 - 1:14
    Ndofta keni pare ilustrime si ketu
  • 1:14 - 1:16
    ose ketu.
  • 1:16 - 1:17
    Keto zinxhire te gjelbert ushqimore
  • 1:17 - 1:19
    fillojne me bimet e gjalla ne bazamentin e tyre.
  • 1:19 - 1:22
    Por, ne jeten e vertete te ekosistemeve ne toke,
  • 1:22 - 1:24
    me pak se 10% e bimesise
  • 1:24 - 1:26
    konsumohet sa eshte ende e gjalle.
  • 1:26 - 1:28
    Po me 90% tjeter cfare ndodh?
  • 1:28 - 1:29
    Mjafton te shihni token
  • 1:29 - 1:30
    ne nje dite te zakonshme vjeshte.
  • 1:30 - 1:32
    Pemet e gjalla, lene tu bien pjeset e vdekura:
  • 1:32 - 1:34
    gjethe te rena, dege te thyera,
  • 1:34 - 1:36
    madje dhe rrenje nentokesore.
  • 1:36 - 1:37
    Shume bime jane me fat
  • 1:37 - 1:39
    sepse jetojne pa u ngrene,
  • 1:39 - 1:41
    dhe shuhen natyrisht duke lene pas mbetje.
  • 1:41 - 1:45
    Te gjitha keto pjese te pa ngrena, te patretura dhe te vdekura pjese bimesh,
  • 1:45 - 1:47
    ai 90% i bimeve ne toke?
  • 1:47 - 1:49
    Ajo behet detrit,
  • 1:49 - 1:52
    ajo qe ne e quajme zinxhiri i kafenjte i ushqimit,
  • 1:52 - 1:54
    qe ngjason me teper me kete.
  • 1:54 - 1:55
    Cfare u ndodh bimeve
  • 1:55 - 1:58
    i ndodh te gjithe organizmave ne zinxhirin ushqimor:
  • 1:58 - 1:59
    disa i hane te gjalle,
  • 1:59 - 2:01
    por pjesa me e madhe hahet
  • 2:01 - 2:03
    pasi ato kane vdekur dhe dekompozohen.
  • 2:03 - 2:04
    Dhe pergjate gjithe ketij zinxhiri ushqimor,
  • 2:04 - 2:06
    gjallesat leshojne mase organike
  • 2:06 - 2:08
    dhe nxjerrin jashte mbetje te tretshme
  • 2:08 - 2:11
    para se te vdesin dhe te kalben.
  • 2:11 - 2:13
    Gjithe kjo e folur per vdekje ngjason e zymte apo jo?
  • 2:13 - 2:15
    Po ja qe nuk eshte keshtu.
  • 2:15 - 2:17
    Te gjitha mbetjet ne fund konsumohen
  • 2:17 - 2:19
    nga mikrobe dhe kafshe qe ushqehen me kerma,
  • 2:19 - 2:21
    duke krijuar keshtu bazen e zinxirit te kafenjte ushqimor
  • 2:21 - 2:23
    qe mbeshtet shume organizma te tjere,
  • 2:23 - 2:25
    perfshire dhe ne.
  • 2:25 - 2:27
    Shkencetaret po mesojne
  • 2:27 - 2:27
    qe keto mbetje
  • 2:27 - 2:30
    jane nje burim papritshmerisht i madh energjie,
  • 2:30 - 2:32
    duke ushqyer keshtu pjesen me te madhe te ekosistemit natyror.
  • 2:32 - 2:34
    Por nderveprimet ne nje ekosistem
  • 2:34 - 2:36
    jane edhe me komplekse se kaq.
  • 2:36 - 2:38
    Ajo qe nje zinxhir ushqimor perfaqeson
  • 2:38 - 2:41
    eshte nje rruge e shtruar ku buron energji.
  • 2:41 - 2:43
    Dhe brenda cdo ekosistemi,
  • 2:43 - 2:44
    shume prej ketyre burimeve
  • 2:44 - 2:45
    jane te nderlidhur
  • 2:45 - 2:46
    dhe krijojne nje rrjet te pasur nderveprimesh,
  • 2:46 - 2:49
    ose me mire thene nje rrjet ushqimor,
  • 2:49 - 2:52
    ku masa e vdekur e mbeshtet ate rrjet ne cdo hap.
  • 2:52 - 2:54
    Rrjeti ushqimor qe del nga kjo
  • 2:54 - 2:55
    eshte kaq i lidhur
  • 2:55 - 2:56
    sa pothuajse cdo specie
  • 2:56 - 2:58
    nuk eshte vec disa hapa distance nga mbetjet,
  • 2:58 - 3:00
    madje edhe ne humanet.
  • 3:00 - 3:02
    Ju ndoshta nuk ushqeheni me gjera te kalbura,
  • 3:02 - 3:04
    jashteqitje, llum ujrash ne menyre te drejteperdrejte,
  • 3:04 - 3:06
    por burimet e juaja te te ushqyerit ndoshta e bejne kete.
  • 3:06 - 3:08
    Shume kafshe qe ne hame
  • 3:08 - 3:10
    ose ushqehen drejtperdrejte me mbetje,
  • 3:10 - 3:12
    si derri, pula, kerpurdha, butaket,
  • 3:12 - 3:15
    mustaket ose ushqyes te tjere fundesh,
  • 3:15 - 3:17
    ose te ushqyer me nenprodhime kafshesh.
  • 3:17 - 3:20
    Pra, nese mendoni se natyra eshte e mbushur me mbetje,
  • 3:20 - 3:21
    keni te drejte.
  • 3:21 - 3:24
    Por plehrat e nje organzmi, jane floriri i nje tjetri,
  • 3:24 - 3:25
    dhe i gjithe ai material i kalbur
  • 3:25 - 3:27
    sherben si burim energjie qe na ushqen ne
  • 3:27 - 3:29
    dhe pjesen me te madhe te jetes ne toke,
  • 3:29 - 3:31
    teksa kalon permes rrjetes se ushqyerit.
  • 3:31 - 3:35
    Kjo po qe ishte ushqim per te menduarin.
Title:
Gjerat e Vdekura: Perberesi sekret ne zinxhirin tone ushqimor - John C. Moore
Speaker:
John C. Moore and Eric Berlow
Description:

Shiko mësim e plotë: http://ed.ted.com/lessons/dead-stuff-the-secret-ingredient-in-our-food-chain-john-c-moore

Kur imagjinoni nivelet më të ulëta të zinxhirit ushqimor, ju mund të imagjinoni bimëngrënësit të lumtur tek përtypin bimesi të gjallë te gjelbert. Por ky imazh idilik, lë pa treguar një burim të madh (dhe pak më pak te shijshëm) te te ushqyerit: sendet e vdekura. John C. Moore detajon "zinxhirin e kafenjte ushqimor", duke shpjeguar se si ushqimet aspak ne dukje te shijshme, të tilla si llum pellgesh dhe jashteqitje kafshësh, kontribuojnë shuma të mëdha të energjisë për ekosistemet tona.

Mësimi nga John C. Moore, animacion nga TED-Ed.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:51

Albanian subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.