WEBVTT

00:00:07.618 --> 00:00:09.747
Nese dikush do t'ju therriste, "felliqesire",

00:00:09.747 --> 00:00:11.451
me shume gjasa do te ofendoheshit,

00:00:11.451 --> 00:00:12.868
por shkencerisht,

00:00:12.868 --> 00:00:14.451
edhe ato mund te mos jene shume larg te njejtes gje.

00:00:14.451 --> 00:00:15.503
A keni menduar ndonjehere se

00:00:15.503 --> 00:00:17.367
prej nga vjen ushqimi qe konsumoni?

00:00:17.367 --> 00:00:18.721
Mund te thoni se ai vjen nga

00:00:18.721 --> 00:00:20.404
bimet, kafshet ose edhe kerpurdhat,

00:00:20.404 --> 00:00:21.960
por perpiqeni te mos mendoni

00:00:21.960 --> 00:00:23.720
se jane organizmat e dekompozuar dhe jashteqitja

00:00:23.720 --> 00:00:26.867
ato qe ushqejne keto bime, kafshe dhe kepurdha.

00:00:26.867 --> 00:00:29.352
Pra, ne te vertete, ju dhe pjesa me e madhe 
e mases ne trupin tuaj

00:00:29.352 --> 00:00:31.935
jane vetem dy ose tre perqind larg

00:00:31.935 --> 00:00:34.772
te qenurit llum pellgu.

00:00:34.772 --> 00:00:36.564
Te gjitha speciet ne nje ekosistem,

00:00:36.564 --> 00:00:38.109
duke filluar me krijesat e gunave koralore

00:00:38.109 --> 00:00:39.485
tek peshqit ne liqen

00:00:39.485 --> 00:00:40.821
luaneve ne savane,

00:00:40.821 --> 00:00:42.362
jane te ushqyer, ne menyre te drejtperdrejte

00:00:42.362 --> 00:00:44.325
ose jo te drejtperdrejte, nga gjera te vdekura.

00:00:44.325 --> 00:00:46.826
Pjesa me e madhe e perberesve organike ne trupat tone,

00:00:46.826 --> 00:00:48.617
nese e ndjekim aq larg sa duhet,

00:00:48.617 --> 00:00:50.413
vjen si rezultat i CO2 (dioksid karboni) dhe ujit

00:00:50.413 --> 00:00:52.249
nepermjet fotosintezes.

00:00:52.249 --> 00:00:54.070
Bimet e perdorin energjine nga drita e diellit

00:00:54.070 --> 00:00:57.178
per te transfromuar dioksidin e karbonit dhe ujin nga ambjenti

00:00:57.178 --> 00:00:59.587
ne glukoze dhe oksigjen

00:00:59.587 --> 00:01:01.283
Kjo glukoze, me pas transformohet

00:01:01.283 --> 00:01:02.701
ne molekula organike me komplekse

00:01:02.701 --> 00:01:06.845
per te krijuar gjethe, dege, rrenje, fruta e keshtu me rradhe.

00:01:06.845 --> 00:01:08.764
Energjia e ruajtur ne keto molekula organike

00:01:08.764 --> 00:01:11.557
mbeshtet zinxhiret ushqimor te cilet te gjithe i njohim.

00:01:11.557 --> 00:01:13.950
Ndofta keni pare ilustrime si ketu

00:01:13.950 --> 00:01:15.537
ose ketu.

00:01:15.537 --> 00:01:16.981
Keto zinxhire te gjelbert ushqimore

00:01:16.981 --> 00:01:19.241
fillojne me bimet e gjalla ne bazamentin e tyre.

00:01:19.241 --> 00:01:22.034
Por, ne jeten e vertete te ekosistemeve ne toke,

00:01:22.034 --> 00:01:23.989
me pak se 10% e bimesise

00:01:23.989 --> 00:01:26.002
konsumohet sa eshte ende e gjalle.

00:01:26.002 --> 00:01:27.701
Po me 90% tjeter cfare ndodh?

00:01:27.701 --> 00:01:29.159
Mjafton te shihni token

00:01:29.159 --> 00:01:30.326
ne nje dite te zakonshme vjeshte.

00:01:30.326 --> 00:01:32.079
Pemet e gjalla, lene tu bien pjeset e vdekura:

00:01:32.079 --> 00:01:33.748
gjethe te rena, dege te thyera,

00:01:33.748 --> 00:01:35.501
madje dhe rrenje nentokesore.

00:01:35.501 --> 00:01:36.919
Shume bime jane me fat

00:01:36.919 --> 00:01:38.617
sepse jetojne pa u ngrene,

00:01:38.617 --> 00:01:41.254
dhe shuhen natyrisht duke lene pas mbetje.

00:01:41.254 --> 00:01:44.540
Te gjitha keto pjese te pa ngrena, te patretura dhe te vdekura pjese bimesh,

00:01:44.540 --> 00:01:47.200
ai 90% i bimeve ne toke?

00:01:47.200 --> 00:01:48.846
Ajo behet detrit,

00:01:48.846 --> 00:01:51.700
ajo qe ne e quajme zinxhiri i kafenjte i ushqimit,

00:01:51.700 --> 00:01:54.034
qe ngjason me teper me kete.

00:01:54.034 --> 00:01:55.475
Cfare u ndodh bimeve

00:01:55.475 --> 00:01:58.064
i ndodh te gjithe organizmave ne zinxhirin ushqimor:

00:01:58.064 --> 00:01:59.398
disa i hane te gjalle,

00:01:59.398 --> 00:02:00.818
por pjesa me e madhe hahet

00:02:00.818 --> 00:02:02.609
pasi ato kane vdekur dhe dekompozohen.

00:02:02.609 --> 00:02:04.142
Dhe pergjate gjithe ketij zinxhiri ushqimor,

00:02:04.142 --> 00:02:06.031
gjallesat leshojne mase organike

00:02:06.031 --> 00:02:07.655
dhe nxjerrin jashte mbetje te tretshme

00:02:07.655 --> 00:02:10.699
para se te vdesin dhe te kalben.

00:02:10.699 --> 00:02:13.246
Gjithe kjo e folur per vdekje ngjason e zymte apo jo?

00:02:13.246 --> 00:02:14.581
Po ja qe nuk eshte keshtu.

00:02:14.581 --> 00:02:16.584
Te gjitha mbetjet ne fund konsumohen

00:02:16.584 --> 00:02:18.533
nga mikrobe dhe kafshe qe ushqehen me kerma,

00:02:18.533 --> 00:02:21.169
duke krijuar keshtu bazen e zinxirit te kafenjte ushqimor

00:02:21.169 --> 00:02:23.452
qe mbeshtet shume organizma te tjere,

00:02:23.452 --> 00:02:25.368
perfshire dhe ne.

00:02:25.368 --> 00:02:26.701
Shkencetaret po mesojne

00:02:26.701 --> 00:02:27.469
qe keto mbetje

00:02:27.469 --> 00:02:29.712
jane nje burim papritshmerisht i madh energjie,

00:02:29.712 --> 00:02:31.885
duke ushqyer keshtu pjesen me te madhe te ekosistemit natyror.

00:02:31.885 --> 00:02:34.182
Por nderveprimet ne nje ekosistem

00:02:34.182 --> 00:02:36.476
jane edhe me komplekse se kaq.

00:02:36.476 --> 00:02:38.118
Ajo qe nje zinxhir ushqimor perfaqeson

00:02:38.118 --> 00:02:40.651
eshte nje rruge e shtruar ku buron energji.

00:02:40.651 --> 00:02:42.694
Dhe brenda cdo ekosistemi,

00:02:42.694 --> 00:02:43.859
shume prej ketyre burimeve

00:02:43.859 --> 00:02:44.987
jane te nderlidhur

00:02:44.987 --> 00:02:46.363
dhe krijojne nje rrjet te pasur nderveprimesh,

00:02:46.363 --> 00:02:48.739
ose me mire thene nje rrjet ushqimor,

00:02:48.739 --> 00:02:52.243
ku masa e vdekur e mbeshtet ate rrjet ne cdo hap.

00:02:52.243 --> 00:02:53.538
Rrjeti ushqimor qe del nga kjo

00:02:53.538 --> 00:02:54.617
eshte kaq i lidhur

00:02:54.617 --> 00:02:55.829
sa pothuajse cdo specie

00:02:55.829 --> 00:02:58.032
nuk eshte vec disa hapa distance nga mbetjet,

00:02:58.032 --> 00:03:00.002
madje edhe ne humanet.

00:03:00.002 --> 00:03:01.616
Ju ndoshta nuk ushqeheni me gjera te kalbura,

00:03:01.616 --> 00:03:03.783
jashteqitje, llum ujrash ne menyre te drejteperdrejte,

00:03:03.783 --> 00:03:06.091
por burimet e juaja te te ushqyerit ndoshta e bejne kete.

00:03:06.091 --> 00:03:07.841
Shume kafshe qe ne hame

00:03:07.841 --> 00:03:09.927
ose ushqehen drejtperdrejte me mbetje,

00:03:09.927 --> 00:03:11.851
si derri, pula, kerpurdha, butaket,

00:03:11.851 --> 00:03:15.475
mustaket ose ushqyes te tjere fundesh,

00:03:15.475 --> 00:03:16.891
ose te ushqyer me nenprodhime kafshesh.

00:03:16.891 --> 00:03:19.686
Pra, nese mendoni se natyra eshte e mbushur me mbetje,

00:03:19.686 --> 00:03:20.945
keni te drejte.

00:03:20.945 --> 00:03:23.566
Por plehrat e nje organzmi, jane floriri i nje tjetri,

00:03:23.566 --> 00:03:25.025
dhe i gjithe ai material i kalbur

00:03:25.025 --> 00:03:27.152
sherben si burim energjie qe na ushqen ne

00:03:27.152 --> 00:03:29.070
dhe pjesen me te madhe te jetes ne toke,

00:03:29.070 --> 00:03:30.992
teksa kalon permes rrjetes se ushqyerit.

00:03:30.992 --> 00:03:35.175
Kjo po qe ishte ushqim per te menduarin.