1
00:00:07,618 --> 00:00:09,747
Nese dikush do t'ju therriste, "felliqesire",

2
00:00:09,747 --> 00:00:11,451
me shume gjasa do te ofendoheshit,

3
00:00:11,451 --> 00:00:12,868
por shkencerisht,

4
00:00:12,868 --> 00:00:14,451
edhe ato mund te mos jene shume larg te njejtes gje.

5
00:00:14,451 --> 00:00:15,503
A keni menduar ndonjehere se

6
00:00:15,503 --> 00:00:17,367
prej nga vjen ushqimi qe konsumoni?

7
00:00:17,367 --> 00:00:18,721
Mund te thoni se ai vjen nga

8
00:00:18,721 --> 00:00:20,404
bimet, kafshet ose edhe kerpurdhat,

9
00:00:20,404 --> 00:00:21,960
por perpiqeni te mos mendoni

10
00:00:21,960 --> 00:00:23,720
se jane organizmat e dekompozuar dhe jashteqitja

11
00:00:23,720 --> 00:00:26,867
ato qe ushqejne keto bime, kafshe dhe kepurdha.

12
00:00:26,867 --> 00:00:29,352
Pra, ne te vertete, ju dhe pjesa me e madhe 
e mases ne trupin tuaj

13
00:00:29,352 --> 00:00:31,935
jane vetem dy ose tre perqind larg

14
00:00:31,935 --> 00:00:34,772
te qenurit llum pellgu.

15
00:00:34,772 --> 00:00:36,564
Te gjitha speciet ne nje ekosistem,

16
00:00:36,564 --> 00:00:38,109
duke filluar me krijesat e gunave koralore

17
00:00:38,109 --> 00:00:39,485
tek peshqit ne liqen

18
00:00:39,485 --> 00:00:40,821
luaneve ne savane,

19
00:00:40,821 --> 00:00:42,362
jane te ushqyer, ne menyre te drejtperdrejte

20
00:00:42,362 --> 00:00:44,325
ose jo te drejtperdrejte, nga gjera te vdekura.

21
00:00:44,325 --> 00:00:46,826
Pjesa me e madhe e perberesve organike ne trupat tone,

22
00:00:46,826 --> 00:00:48,617
nese e ndjekim aq larg sa duhet,

23
00:00:48,617 --> 00:00:50,413
vjen si rezultat i CO2 (dioksid karboni) dhe ujit

24
00:00:50,413 --> 00:00:52,249
nepermjet fotosintezes.

25
00:00:52,249 --> 00:00:54,070
Bimet e perdorin energjine nga drita e diellit

26
00:00:54,070 --> 00:00:57,178
per te transfromuar dioksidin e karbonit dhe ujin nga ambjenti

27
00:00:57,178 --> 00:00:59,587
ne glukoze dhe oksigjen

28
00:00:59,587 --> 00:01:01,283
Kjo glukoze, me pas transformohet

29
00:01:01,283 --> 00:01:02,701
ne molekula organike me komplekse

30
00:01:02,701 --> 00:01:06,845
per te krijuar gjethe, dege, rrenje, fruta e keshtu me rradhe.

31
00:01:06,845 --> 00:01:08,764
Energjia e ruajtur ne keto molekula organike

32
00:01:08,764 --> 00:01:11,557
mbeshtet zinxhiret ushqimor te cilet te gjithe i njohim.

33
00:01:11,557 --> 00:01:13,950
Ndofta keni pare ilustrime si ketu

34
00:01:13,950 --> 00:01:15,537
ose ketu.

35
00:01:15,537 --> 00:01:16,981
Keto zinxhire te gjelbert ushqimore

36
00:01:16,981 --> 00:01:19,241
fillojne me bimet e gjalla ne bazamentin e tyre.

37
00:01:19,241 --> 00:01:22,034
Por, ne jeten e vertete te ekosistemeve ne toke,

38
00:01:22,034 --> 00:01:23,989
me pak se 10% e bimesise

39
00:01:23,989 --> 00:01:26,002
konsumohet sa eshte ende e gjalle.

40
00:01:26,002 --> 00:01:27,701
Po me 90% tjeter cfare ndodh?

41
00:01:27,701 --> 00:01:29,159
Mjafton te shihni token

42
00:01:29,159 --> 00:01:30,326
ne nje dite te zakonshme vjeshte.

43
00:01:30,326 --> 00:01:32,079
Pemet e gjalla, lene tu bien pjeset e vdekura:

44
00:01:32,079 --> 00:01:33,748
gjethe te rena, dege te thyera,

45
00:01:33,748 --> 00:01:35,501
madje dhe rrenje nentokesore.

46
00:01:35,501 --> 00:01:36,919
Shume bime jane me fat

47
00:01:36,919 --> 00:01:38,617
sepse jetojne pa u ngrene,

48
00:01:38,617 --> 00:01:41,254
dhe shuhen natyrisht duke lene pas mbetje.

49
00:01:41,254 --> 00:01:44,540
Te gjitha keto pjese te pa ngrena, te patretura dhe te vdekura pjese bimesh,

50
00:01:44,540 --> 00:01:47,200
ai 90% i bimeve ne toke?

51
00:01:47,200 --> 00:01:48,846
Ajo behet detrit,

52
00:01:48,846 --> 00:01:51,700
ajo qe ne e quajme zinxhiri i kafenjte i ushqimit,

53
00:01:51,700 --> 00:01:54,034
qe ngjason me teper me kete.

54
00:01:54,034 --> 00:01:55,475
Cfare u ndodh bimeve

55
00:01:55,475 --> 00:01:58,064
i ndodh te gjithe organizmave ne zinxhirin ushqimor:

56
00:01:58,064 --> 00:01:59,398
disa i hane te gjalle,

57
00:01:59,398 --> 00:02:00,818
por pjesa me e madhe hahet

58
00:02:00,818 --> 00:02:02,609
pasi ato kane vdekur dhe dekompozohen.

59
00:02:02,609 --> 00:02:04,142
Dhe pergjate gjithe ketij zinxhiri ushqimor,

60
00:02:04,142 --> 00:02:06,031
gjallesat leshojne mase organike

61
00:02:06,031 --> 00:02:07,655
dhe nxjerrin jashte mbetje te tretshme

62
00:02:07,655 --> 00:02:10,699
para se te vdesin dhe te kalben.

63
00:02:10,699 --> 00:02:13,246
Gjithe kjo e folur per vdekje ngjason e zymte apo jo?

64
00:02:13,246 --> 00:02:14,581
Po ja qe nuk eshte keshtu.

65
00:02:14,581 --> 00:02:16,584
Te gjitha mbetjet ne fund konsumohen

66
00:02:16,584 --> 00:02:18,533
nga mikrobe dhe kafshe qe ushqehen me kerma,

67
00:02:18,533 --> 00:02:21,169
duke krijuar keshtu bazen e zinxirit te kafenjte ushqimor

68
00:02:21,169 --> 00:02:23,452
qe mbeshtet shume organizma te tjere,

69
00:02:23,452 --> 00:02:25,368
perfshire dhe ne.

70
00:02:25,368 --> 00:02:26,701
Shkencetaret po mesojne

71
00:02:26,701 --> 00:02:27,469
qe keto mbetje

72
00:02:27,469 --> 00:02:29,712
jane nje burim papritshmerisht i madh energjie,

73
00:02:29,712 --> 00:02:31,885
duke ushqyer keshtu pjesen me te madhe te ekosistemit natyror.

74
00:02:31,885 --> 00:02:34,182
Por nderveprimet ne nje ekosistem

75
00:02:34,182 --> 00:02:36,476
jane edhe me komplekse se kaq.

76
00:02:36,476 --> 00:02:38,118
Ajo qe nje zinxhir ushqimor perfaqeson

77
00:02:38,118 --> 00:02:40,651
eshte nje rruge e shtruar ku buron energji.

78
00:02:40,651 --> 00:02:42,694
Dhe brenda cdo ekosistemi,

79
00:02:42,694 --> 00:02:43,859
shume prej ketyre burimeve

80
00:02:43,859 --> 00:02:44,987
jane te nderlidhur

81
00:02:44,987 --> 00:02:46,363
dhe krijojne nje rrjet te pasur nderveprimesh,

82
00:02:46,363 --> 00:02:48,739
ose me mire thene nje rrjet ushqimor,

83
00:02:48,739 --> 00:02:52,243
ku masa e vdekur e mbeshtet ate rrjet ne cdo hap.

84
00:02:52,243 --> 00:02:53,538
Rrjeti ushqimor qe del nga kjo

85
00:02:53,538 --> 00:02:54,617
eshte kaq i lidhur

86
00:02:54,617 --> 00:02:55,829
sa pothuajse cdo specie

87
00:02:55,829 --> 00:02:58,032
nuk eshte vec disa hapa distance nga mbetjet,

88
00:02:58,032 --> 00:03:00,002
madje edhe ne humanet.

89
00:03:00,002 --> 00:03:01,616
Ju ndoshta nuk ushqeheni me gjera te kalbura,

90
00:03:01,616 --> 00:03:03,783
jashteqitje, llum ujrash ne menyre te drejteperdrejte,

91
00:03:03,783 --> 00:03:06,091
por burimet e juaja te te ushqyerit ndoshta e bejne kete.

92
00:03:06,091 --> 00:03:07,841
Shume kafshe qe ne hame

93
00:03:07,841 --> 00:03:09,927
ose ushqehen drejtperdrejte me mbetje,

94
00:03:09,927 --> 00:03:11,851
si derri, pula, kerpurdha, butaket,

95
00:03:11,851 --> 00:03:15,475
mustaket ose ushqyes te tjere fundesh,

96
00:03:15,475 --> 00:03:16,891
ose te ushqyer me nenprodhime kafshesh.

97
00:03:16,891 --> 00:03:19,686
Pra, nese mendoni se natyra eshte e mbushur me mbetje,

98
00:03:19,686 --> 00:03:20,945
keni te drejte.

99
00:03:20,945 --> 00:03:23,566
Por plehrat e nje organzmi, jane floriri i nje tjetri,

100
00:03:23,566 --> 00:03:25,025
dhe i gjithe ai material i kalbur

101
00:03:25,025 --> 00:03:27,152
sherben si burim energjie qe na ushqen ne

102
00:03:27,152 --> 00:03:29,070
dhe pjesen me te madhe te jetes ne toke,

103
00:03:29,070 --> 00:03:30,992
teksa kalon permes rrjetes se ushqyerit.

104
00:03:30,992 --> 00:03:35,175
Kjo po qe ishte ushqim per te menduarin.