Дали парите ве прават злобни?

Неверојатно е што може да открие една наместена игра на "Монопол." Во овој забавен, но отрезнувачки говор, социјалниот психолог Пол Пиф го споделува своето истражување за тоа како се однесуваат луѓето кога се чувствуваат богати. (Сугестија: лошо.) И додека нееднаквоста е сложен и обесхрабрувачки проблем, сепак има и добри вести. (Снимено на TEDxMarin.)

Сакам само за момент

да замислите дека играте "Монопол,"

само што овојпат, комбинацијата

од вештина, талент и среќа

која ви носи успех во играта,

e ирелевантна,

зашто играва е наместена,

и вие имате предност.

Имате повеќе пари,

повеќе прилики да се движите низ таблата,

и поголем пристап до ресурси.

И додека размислувате за ова искуство,

сакам да се запрашате,

како чувството дека сте привилегиран

играч во една наместена игра,

ќе го промени вашето размислување за себе и

вашето однесување кон другиот играч?

За да одговориме на ова прашање спроведовме

истражување во кампусот на "Беркли."

Донесовме повеќе од 100 парови

на странци во лабораторијата,

и преку фрлање на паричка,

по принцип на случајност, едниот

од играчите го направивме богат.

Тој играч доби двапати повеќе пари.

Кога ќе поминеше преку "Go,"

добиваше двојна плата,

и имаше можност двапати да ја фрла коцката,

па затоа и повеќе се движеше низ таблата.

(Смеа)

И во текот на 15 минути,

преку скриена камера, гледавме што се случува.

Денес, за првпат, сакам да ви покажам

што видовме.

Ќе извините за квалитетот на звукот,

затоа што ова беа скриени камери.

Па затоа имаме транскрипција.

БОГАТ ИГРАЧ: Колку 500ки имаш?

СИРОМАШЕН ИГРАЧ: Само една.

БОГАТ ИГРАЧ: Сериозно.
СИРОМАШЕН ИГРАЧ: Да.

БОГАТ ИГРАЧ: Јас имам три. (Се смее)

Не знам зошто ми дадоа толку многу.

Пол Пиф: Океј, значи веднаш им стана јасно на играчите

дека нешто им се спрема.

Едниот играч има многу повеќе пари

од другиот, но сепак,

како што течеше играта,

почнаа да се јавуваат многу

забележителни разлики

помеѓу двата играчи.

Богатиот играч

започна да се движи низ таблата погласно,

буквално трескаше со фигурата

по таблата.

Почнаа да се јавуваат знаци на доминација,

невербални

изрази на моќ

и славење кај богатите играчи.

Ставивме чинија со переци тука од страната.

Се наоѓа во долниот десен агол.

Тоа ни овозможи да го набљудуваме консументското однесување на учесниците.

Едноставно следиме колку переци ќе изедат.

БОГАТ ИГРАЧ: Овие переци трик се?

СИРОМАШЕН ИГРАЧ: Не знам.

ПП: Океј, не е изненадување, луѓето се сомневаат.

Се прашуваат зошто воопшто има чинија

со переци таму.

Еден дури и праша, како што видовте,

дали чинијата со переци е трик?

Но и покрај тоа, моќта на ситуацијата

неизбежно доминира,

и богатите играчи почнуваат да јадат повеќе переци.

БОГАТ ИГРАЧ: Обожавам переци.

(Смеа)

ПП: И како што течеше играта,

почнаа да се јавуваат навистина интересни и

драматични обрасци. Имено,

богатите играчи стануваа

сè погруби кон другиот играч,

сè помалку чувствителни за несреќата

на овие кутри играчи,

и сè повеќе се фалеа со

својот материјален успех и

демонстрираа колку добро им оди.

БОГАТ ИГРАЧ: Имам пари за сè.

СИРОМАШЕН ИГРАЧ: Колку е тоа?

БОГАТ ИГРАЧ: Ми должиш 24 долари.

Наскоро ќе ги изгубиш сите пари.

Ќе го купам. Имам многу пари.

Имам многу пари, имам засекогаш.

БОГАТ ИГРАЧ 2: Ќе ја купам целава табла.

БОГАТ ИГРАЧ 3: Набргу ќе ти снема пари.

Речиси сум недопирлив во моментов.

ПП: Океј, навистина беше интересно

што на крајот

од 15те минути, од играчите побаравме

да ни кажат како ја доживеале играта.

И кога богатите играчи ни кажуваа

зошто победиле во овој

наместен "Монопол" --

(Смеа) --

зборуваа за она што направиле

за да ги купат различните имоти

и за тоа како го заслужиле успехот во играта,

и воедно беа многу малку свесни

за различните аспекти на самата ситуација,

вклучувајќи го и фрлањето на паричката,

кое по принцип на случајност ги уфрли

во една привилегирана позиција.

И ова е навистина неверојатен податок

за тоа како умот ја осмислува предноста.

Играта "Монопол" можеме да ја користиме

како метафора за разбирање на општеството

и неговата хиерархиска структура, во која одредени луѓе

имаат многу богатство и висок статус,

а многу пак луѓе го немаат ова.

Тие имаат многу помало богатство и многу понизок статус

и многу помал пристап до вредни ресурси.

Во последниве седум години јас и моите колеги

ги проучувавме ефектите од ваквиот вид на хиерархии.

Во дузина студии во кои учествуваа илјадници учесници

од земјава, увидовме дека како што се зголемува

богатството на човекот, така неговото

сочувство и емпатија се намалува,

а неговата идеологија наречена личен интерес

станува сè поизразена.

Во анкетите, откривме дека токму

богатите луѓе ја претставуваат алчноста

како нешто добро,

и велат дека борбата за личните интереси

е нешто позитивно и морално.

Денес би сакал да зборувам за одредени

импликации на идеологијата наречена личен интерес,

зошто треба да се грижиме за овие импликации,

и што можеме да направиме.

Првите истражувања на кои налетавме во оваа област

го проучуваа помагањето,

нешто што социјалните психолози го нарекуваат

про-социјално однесување.

Нас многу нè интересираше кој

повеќе помага,

некој кој е богат или некој кој е сиромав.

Во едно од истражувањата, во лабораторијата

донесовме богати и сиромашни луѓе

и на секој од нив им дадовме по 10 долари.

На учесниците им кажавме

дека можат да си ги зачуваат 10те долари за себе,

или доколку сакаат, можат

дел од парите да му ги дадат на странец

кој воопшто не го познаваат.

Никогаш нема да го сретнат странецот, а ниту пак тој некогаш ќе ги сретне.

И едноставно набљудуваме колку пари ќе дадат.

Луѓето кои заработуваат 25,000, а понекогаш

помалку од 15,000 долари годишно,

на странецот му дадоа 44 проценти

повеќе пари

отколку луѓето кои заработуваат 150,000

или 200,000 долари годишно.

Учесниците играа игри

за да видиме кој повеќе ќе мами

при обидот да дојде до наградата.

Во една од игрите, компјутерот го програмиравме

така што го ограничивме бројот кој можеш да го добиеш

при фрлањето на коцките.

Во оваа игра не можеше да се оди над 12,

но сепак, колку побогат стануваш,

толку е поголема веројатноста да мамиш

како би дошол до наградата од 50 долари.

Мамењето се зголемуваше од три до четири пати.

Спроведовме друго истражување во кое нè интересираше

дали луѓето би зеле бомбон

од тегла со бомбони за која јасно беше кажано

дека е наменета за децата --

(Смеа) -

кои учествуваат -- Не се зезам.

Знам дека звучи како шега.

Јасно им кажавме на учесниците

дека теглата со бомбони е за децата кои

се во соседната лабораторија.

Дека ги проучуваме и бомбоните се за нив.

И едноставно следевме колку бомбони ќе земат.

Богатите учесници

зедоа двапати повеќе бомбони

отколку сиромашните учесници.

Дури ги проучувавме и колите.

Нè интересираше

дали склоноста кон кршење на законот

зависи од видот на колата што ја возиш.

Во едно од истражувањата, нè интересираше

дали возачите ќе му застанат на пешакот

кој чекаше да премине на пешачки.

Во Калифорнија, како што сите знаете,

оти сум сигурен дека сите го правиме ова,

законот налага да застанете доколку има пешак кој чека да премине.

И еве еден пример од истражувањето.

Оној од левата страна е нашиот соучесник

кој е во улога на пешак.

Стапнува на пешачкиот и црвената камионетка застанува.

И типично за Калифорнија, камионетката е претекната

од автобус кој за малку ќе го прегазеше нашиот пешак.

(Смеа)

Еве еден пример со поскапа кола,

"Приус"-от не застанува,

а истото го прави и "БеЕмВе"-то.

Ова го направивме со стотици возила

во текот на неколку дена,

едноставно следевме кој застанува, а кој не.

Откривме дека како што се зголемува цената

на колата,

така се зголемува и склоноста на возачот

да го крши законот.

Ниту една кола

од најефтината категорија

не го прекрши законот.

Речиси 50 проценти од колите

во најскапата категорија

го прекршија законот.

Во други истражувања откривме дека

богатите луѓе повеќе лажат за време на преговори,

се однесуваат неетички на работа.

На пример, крадат пари од касата,

земаат поткупи, ги лажат муштериите.

Не сакам да мислите

дека само богатите луѓе

се однесуваат вака.

Воопшто не. Всушност, мислам дека

сите ние во нашето секојдневие

се бориме со овие спротивни тенденции.

Дали или кога да го ставиме нашиот интерес

над интересот на другите луѓе.

И тоа е разбирливо зашто

американскиот сон е идеја

во која сите имаме еднакви можности

да успееме и напредуваме,

сè додека вложуваме голем труд,

а делумно тоа значи дека понекогаш

треба да го ставиш сопствениот интерес

над интересите и добро-состојбата на другите луѓе околу тебе.

Но сега согледуваме дека

колку си побогат, толку повеќе се стремиш

кон идеалот наречен личен успех,

трагаш по постигнувања и успеси,

но на штета на другите околу тебе.

Овде го претставив просечниот домашен приход

на сите пет петтини од популацијата и оној на најбогатите 5% од популацијата

во текот на изминативе 20 години.

Во 1993, разликите помеѓу различните

квинтили од популацијата, во смисла на приход,

се прилично видливи.

Не е тешко да се види дека има разлики.

Но во текот на изминативе 20 години, разликата

помеѓу оние кои се на врвот

и сите други одоздола, стана уште поголема.

Всушност, горните 20 проценти од населението

поседува речиси 90 проценти од вкупното богатство во земјава.

Во моментов имаме економска

нееднаквост која е без преседан.

Тоа значи дека не само што богатството сè повеќе

се концентрира во рацете на една избрана група на луѓе,

туку и дека американскиот сон станува

сè понедостижен

за растечкото мнозинство.

И ако е така како што откривме, дека

колку си побогат,

толку повеќе полагаш право на богатството,

и толку повеќе ги истакнуваш сопствените интереси

над интересите на другите луѓе,

и си спремен да правиш работи во служба на личниот интерес,

епа тогаш нема причина да веруваме

дека ваквиот тренд ќе се промени.

Всушност, имаме многу причини да веруваме

дека само ќе се влоши,

и ете како ќе изгледа во наредните 20 години, доколку работите

останат исти, со ова линеарно зголемување.

За економската нееднаквост треба

сите да бидеме загрижени, не само заради

оние на дното од

социјалната хиерархија,

туку заради тоа што групите

со голема економска нееднаквост полошо функционираат,

полошо им е не само на оние од дното, туку на сите.

Има многу убедливи истражувања

кои доаѓаат од врвни светски институти

и кои покажуваат дека како

што се зголемува нееднаквоста

така голем број на работи се влошуваат.

Социјалната подвижност, работи кои ни се важни,

физичко здравје, социјална доверба,

сето ова се влошува како што се зголемува нееднаквоста.

Слично, негативните работи

во социјалните колективи и општества,

како што се дебелината, насилството,

одењето во затвор и казните,

се зголемуваат како што се зголемува економската нееднаквост.

Повторно, овие исходи не влијаат само врз

неколкумина, туку врз

сите слоеви на општеството.

Дури и луѓето од врвот се засегнати од нееднаквоста,

И што да правиме?

Оваа каскада на само-одржувачки,

деструктивни, негативни ефекти

можеби изгледа како нешто што е излезено од контрола,

врз што не можеме да влијаеме,

особено не како единки.

Но всушност, во нашите лабораториски

истражувања увидовме дека

мали психолошки интервенции,

мали промени во вредностите на луѓето,

мали поттурнувања во одредени насоки,

можат да го возобноват нивото на еднаквост и емпатија.

На пример, ако ги потсетите богатите луѓе

за предностите од соработката,

или предностите на заедницата,

тие стануваа егалитаристички расположени

како и сиромашните луѓе.

Во една студија, на луѓето им прикажувавме видео

долго само 46 секунди, за детската сиромаштија

кое служеше како потсетник за потребите на другите

луѓе во светот,

и откако ќе го изгледаа ова,

ги набљудувавме колку се спремни

да издвојат дел од своето време

за да му помогнат на туѓинец кој во моментот е вознемирен.

Откако ќе го изгледаа видеото, еден час подоцна,

богатите луѓе покажуваа спремност

да му помогнат на туѓинецот,

стануваа великодушни како и оние сиромашните.

Ова ни кажува дека ваквите разлики не се

вродени, ниту пак се црно-бели,

туку се под влијание

на вредносниот систем на луѓето,

и нивното сочувство

и емпатија.

А надвор од ѕидовите на нашата лабораторија

веќе почнуваме да гледаме промени во општеството.

Бил Гејтс, еден од најбогатите луѓе во земјава,

во неговиот воведен говор на Харвард,

зборуваше дека нееднаквоста со која

се соочува општеството е најтешкиот предизвик,

и зборуваше што треба да се направи за да се справиме со неа,

велејќи, "Напредокот на човештвото

не се состои во неговите откритија,

туку во тоа како се применуваат откритијата

за да се намали нееднаквоста."

Ја имаме "Давање Заклетва,"

кампања во која над 100 од најбогатите

луѓе во земјава даваат заклетва

дека половина од богатството ќе го дадат во добротворни цели.

Веќе се појавија дузина

граѓански движења како што се,

"Ние сме Едниот Процент,"

"Генерација на Ресурси,"

или "Богатство за Добро на Сите,"

во кои најпривилегираните

членови на популацијата,

членови на горниот еден процент,

луѓе кои се богати, и за мене

неверојатно, како возрасни така и млади,

ги користат своите привилегии,

своите економски ресурси

за да се борат против нееднаквоста

на тој начин што се залагаат

за социјални политики, промена

на општествените вредности,

и промена на човековото однесување,

промени кои се штетни за нивниот економски интерес,

но кои на крај би можеле да го возобноват американскиот сон.

Ви благодарам.

(Аплауз)