Tôn giáo tốt hay xấu? (Đây là câu hỏi mẹo)

Có nhiều điều tốt đẹp được tạo ra dưới danh nghĩa của tôn giáo, và nhiều điều xấu cũng vậy. Nhưng tôn giáo chính xác là gì - nó tốt hay xấu, từ trong bản chất của nó? Nhà triết học Kwame Anthony Appiah đã đưa ra một cái nhìn đầy hào phóng và đáng ngạc nhiên.

Chúng ta lúc nào cũng bàn về tôn giáo.

(Cười)

Christopher Hitchens vĩ đại

từng viết cuốn "God Is Not Great"
(Chúa Không Vĩ Đại)

có phụ đề là "Religion Poisons Everything"
(Tôn Giáo Đầu Độc Tất Cả)

(Cười)

Nhưng vào tháng trước, trên tạp chí Time,

tôi đã gặp Linh mục David Wolpe, người được coi là giáo sĩ của nước Mỹ,

phát biểu, nhằm cân bằng sự đối lập
giữa các đặc tính tiêu cực đó,

không một hình thức biến đổi
xã hội nào quan trọng,

có thể xảy ra nếu không thông qua
các tổ chức tôn giáo.

Bây giờ, những điều đáng lưu ý về
khía cạnh tiêu cực

và tích cực đã tồn tại từ lâu,

tôi có một vật trong túi mình,

từ thế kỉ đầu tiên trước Công nguyên vào thời của Lucretius,

tác giả quyển " On the Nature of Things,"
(Bản chất của sự việc) đã từng nói,

"Tantum religio potuit suadere malorum" -

Lẽ ra tôi nên nhớ nằm lòng câu nói ấy - câu nói

thể hiện sức mạnh của tôn giáo trong việc

cổ vũ mọi người
làm điều xấu ,

và ông đã nói lên sự thật,

về quyết định của Agamemnon
khi đặt con gái của mình,

Iphigenia, lên tế đài hy sinh

để giữ gìn những triển vọng cho quân đội của mình.

Vì thế, đã có nhiều cuộc tranh luận kéo dài

qua nhiều thế kỉ, trong trường hợp đó, thật ra thì,

chúng ta có thể bàn suốt thiên niên kỉ
về chủ đề tín ngưỡng.

Con người nói rất nhiều về nó,

và họ nói về điều tốt lẫn điều xấu

và cả những điều bình thường về nó.

Điều tôi muốn khuyên bạn hôm nay

chỉ là một lời vô cùng đơn giản,

những cuộc tranh luận đó

ít hay nhiều đều hết sức phi lí

bởi vì không có những điều tương tự như tôn giáo

dám đưa ra những luận điệu này.

Không có cái được gọi là tôn giáo,

và vì vậy, không thể xác định được
điều đó là tốt hay xấu.

Cũng không thể coi là bình thường được.

Và nếu bạn nghĩ về những khẳng định này,

nghĩ về những điều không hề tồn tại,

một cách rõ ràng để thử nghiệm và xây dựng

nội dung không hề có thật

là đưa ra định nghĩa về điều đó

rồi sau đó xem xét liệu có gì
thỏa mãn được nó hay không.

Tôi định bắt đầu theo con đường nhỏ đó

để mở đầu bài thuyết trình hôm nay.

Vì vậy, nếu bạn tra trong những quyển từ điển,

và nếu bạn suy nghĩ về nó,

một định nghĩa rất cơ bản về tôn giáo,

là bao gồm niềm tin vào chúa hoặc
những gì thuộc về tâm linh.

Như tôi biết, điều này đều nằm trong
rất nhiều quyển từ điển,

nhưng bạn cũng sẽ tìm thấy định nghĩa thật sự

trong tác phẩm của nhà văn Edward Tylor,

một giáo sư chuyên ngành
nhân loại học đầu tiên ở Oxford,

một trong những nhà nhân loại học
hiện đại đầu tiên.

Trong quyển sách về văn hóa nguyên thủy của ông

có đề cập đến trái tim tôn giáo
là những gì mà ông gọi là thuyết vật linh,

đó là, niềm tin về thế giới tâm linh,

niềm tin về tinh thần.

Vấn đề đầu tiên dành cho định nghĩ đó

bắt nguồn từ quyển tiểu thuyết được xuất bản
gần đây của Paul Beatty có tên là "Tuff". (tên một loại đá)

Có một người đang nói chuyện với một linh mục.

Vị giáo sĩ này nói rằng
ông ấy không tin vào Chúa.

Cậu ta nói "Ông là một giáo sĩ,
sao ông có thể không tin vào Chúa?"

Và ông ấy đáp lại "Đó là những điều tuyệt vời
về người Do Thái.

Bạn thực chất không cần phải tin vào Chúa,

chỉ cần là người Do Thái thôi.

Cho nên, nếu cậu trai này là một linh mục, và là một
linh mục Do Thái,

và nếu bạn phải tin vào Chúa
để bày tỏ lòng mộ đạo,

vậy thì chúng ta có kết luận phản trực giác

vì có thể trở thành một linh mục Do Thái

không tin tưởng vào Chúa,

thì đạo Do Thái không phải là một tín ngưỡng.

Dường như đây là một cách nghĩ phản trực giác.

Có một lí luận chống lại quan điểm này.

Một người bạn của tôi,
một người bạn Ấn Độ,

đến gặp ba mình khi cậu còn nhỏ,

lúc còn là một đứa trẻ, và nói với ba mình rằng,

"Con muốn nói với ba về vấn đề tôn giáo,"

và ông của cậu nói "Con còn quá nhỏ.

Hãy quay lại đây khi con là một thiếu niên."

Nên, khi cậu trở thành một thiếu niên, cậu đã quay lại,

và nói với ông của cậu,

"Giờ có lẽ hơi muộn

vì con vừa phát hiện ra con không tin tưởng vào Chúa."

Và ông của cậu, một người sáng suốt, đáp lại,

"Ồ, vậy con thuộc nhóm vô thần

theo tín ngưỡng của Hindu giáo." (Cười)

Và cuối cùng, cậu bé này,

hoàn toàn không tin vào Chúa.

Tên là Đại La Lạt Ma.

Ông thường nói đùa rằng ông là một
trong những người vô thần hàng đầu thế giới.

Nhưng đây là sự thật, vì tôn giáo của Đạt Lai Lạt Ma

không bao gồm niềm tin vào Chúa.

Giờ đây bạn có thể nghĩ điều này chỉ cho thấy rằng

tôi đã đưa ra một định nghĩa sai cho bạn

và tôi nên nghĩ ra một định nghĩa khác

và kiểm tra nó trong những trường hợp như vậy

và cố gắng tìm kiếm điều gì đó để hiểu được

chủ nghĩa vô thần của đạo Do Thái, đạo Ấn

và đạo Phật như là những hình thức của lòng mộ đạo,

nhưng tôi thật sự nghĩ rằng đây là
một ý kiến không hay chút nào,

và lí do tôi nghĩ đây là một ý kiến không hay

đó là tôi không nghĩ ra cách

làm thế nào để khái niệm của chúng ta
về tôn giáo đạt hiệu quả.

Tôi nghĩ cách khái niệm của chúng ta
về tôn giáo đạt hiệu quả.

chính là chúng ta thật sự có,
chúng ta có một danh sách

về những mô hình tôn giáo

và những phần phụ của chúng, đúng vậy,

và nếu có điều gì mới tiếp theo

cũng ngụ ý chỉ tôn giáo,

chúng ta đặt ra câu hỏi "Chà, nó có giống với
một trong những điều này không?"

Đúng không nào?

Và tôi nghĩ điều đó không chỉ về
cách chúng ta nghĩ về tôn giáo thế nào,

và đó, ví dụ như,

từ quan điểm của chúng ta,

bất cứ cái nào trong danh sách đó tốt hơn
để định nghĩa một tôn giáo,

đó là lí do tôi không nghĩ bảng thống kê tôn giáo,

ngoại trừ đạo Phật và đạo Do Thái

có cơ hội trở thành một nguồn khởi đầu tốt,

vì chúng có trong danh sách của chúng ta.

Nhưng tại sao chúng ta có một danh sách như vậy?

Chuyện gì sẽ xảy ra? Làm sao có thể xảy ra chuyện

chúng ta có danh sách này được?

Tôi nghĩ câu trả lời khá là đơn giản

và chuyện vẫn còn sơ thảo và còn gây tranh cãi.

Tôi chắc chắn có nhiều người sẽ
không tán thành chuyện này,

nhưng đây là câu chuyện của tôi,

và nó đúng hay không, nó vẫn là câu chuyện mà tôi nghĩ

giải thích được cho bạn

làm cách nào chúng ta có được danh sách,

và từ đó giúp bạn nghĩ về

cách dùng của danh sách là gì.

Tôi nghĩ câu trả lời là, những người du hành Châu Âu,

đại khái bắt đầu từ thời của Columbus,

bắt đầu chuyến đi vòng quanh thế giới.

Họ đến từ văn hóa đạo Cơ Đốc,

và khi họ đến một nơi mới,

họ đã chú ý thấy nhiều người không theo đạo Cơ Đốc,

và vì vậy họ tự vấn chính mình câu hỏi sau đây:

họ theo đạo gì ngoài đạo Cơ Đốc?

Và danh sách đó được thiết lập ngay.

Danh sách bao gồm nhiều điều về những người

không mang đạo Cơ Đốc.

Lúc này có một trở ngại trong việc tiến hành theo cách đó,

cách mà người theo đạo Cơ Đốc cực kì,

ngay cả có trong sách sách đó,
một truyền thống vô cùng đặc trưng.

Nó gồm tất cả những điều mà

mà rất, rất ư là cụ thể

đó là những kết quả của những đặc trưng

của lịch sử đạo Cơ Đốc,

và một điều đó là trọng tâm của danh sách,

một điều trọng tâm trong sự hiểu biết
hầu hết của người đạo Cơ Đốc,

là kết quả của đặc trưng lịch sử của đạo Cơ Đốc,

đó là một tôn giáo tôn thờ tín ngưỡng tuyệt đối.

Đó là tôn giáo mà nhiều người thật sự quan tâm

về việc liệu bạn có tin vào những điều
đúng đắn hay không.

Lịch sử đạo Cơ Đốc, lịch sử nội tại của đạo Cơ Đốc,

phần lớn là câu chuyện của
những người chém giết lẫn nhau

vì họ đã tin vào điều sai trái,

và nó cũng liên quan đến

những cuộc tranh đấu với các tôn giáo khác,

rõ ràng nhất là vào thời Trung Cổ,

một cuộc tranh đấu với đạo Hồi,

mà, một lần nữa, là việc không tin vào Chúa,

thật ra thì, họ đã không tin vào những điều đúng đắn,

việc đó dường như khá chướng mắt
đối với những người theo đạo Cơ Đốc.

Giờ đây, đó là một nền lịch sử
vô cùng cụ thể và riêng biệt

mà đạo Cơ Đốc có được,

và không phải khắp nơi đều có tất cả mọi thứ

mà từng được đưa vào trong danh sách đại loại như vậy.

Tôi nghĩ là còn một vấn đề khác nữa.

Một việc rất cụ thể đã xảy ra.

Chuyện này phải đề cập đến sớm hơn,

nhưng một việc cụ thể đã xảy ra

trong lịch sử của người đạo Cơ Đốc

mà chúng ta thấy được quanh ta

hầu như tập trung ở nước Mĩ ngày nay,

và chuyện đã xảy ra vào cuối thế kỉ 19,

và chuyện cụ thể đó đã xảy ra

vào cuối thế kỉ 19

là một loại thỏa thuận bị phá vỡ

giữa khoa học,

cách mới để tổ chức chính quyền tài trí,

và tôn giáo.

Nếu bạn nghĩ về thế kỉ 18, phát biểu,

nếu bạn nghĩ về cuộc sống trí thức

trước thời điểm cuối thế kỉ 19,

bất cứ những gì bạn nói, bất cứ điều gì bạn nghĩ,

liệt đó có là thế giới vật chất,

thế giới con người,

thế giới tự nhiên tách biệt khỏi thế giới con người,

hoặc giá trị đạo đức, bất cứ điều gì bạn làm

sẽ được đóng khung ngược lại với nền tảng

những giả thuyết thuộc về tôn giáo,

những giả thuyết về đạo Cơ Đốc.

Bạn không thể giải thích

về thế giới tự nhiên

mà không nói bất cứ điều gì về mối quan hệ của nó,

ví dụ, một câu chuyện về tạo hóa

trong truyền thống đạo Abraham,

câu chuyện về tạo hóa trong quyển kinh Torah đầu tiên.

Vì vậy mọi thứ được định hình theo cách đó.

Nhưng điều này thay đổi vào cuối thế kỉ 19,

và lần đầu tiên, con người có thể

phát triển nhiều việc làm thuộc trí thức đứng đắn

như những nhà viết sử giống Darwin.

Darwin đã lo lắng mối quan hệ giữa

những gì ông phát biểu và những sự thật về tôn giáo,

nhưng ông có thể khơi nguồn, ông có thể viết sách,

về chủ đề của ông

mà không cần nói rõ về mối quan hệ

với những luận điệu tôn giáo,

và tương tự, nhà địa chất ngày càng
bàn nhiều về vấn đề này,

Vào đầu thế kỉ 19, nếu bạn là một nhà địa chất

và đưa ra lập luận về tuổi của Trái Đất,

bạn phải giải thích liệu chuyện đó có phù hợp,

chuyện đó như thế nào hay thậm chí là không phù hợp

với độ tuổi của Trái Đất

căn cứ vào sách Sáng Thế.

Vào cuối thế kỉ 19,

bạn có thể chỉ cần viết một
quyển sách giáo khoa địa chất

mà bạn có đưa ra những tranh luận
về số tuổi của Trái Đất là bao nhiêu.

Cho nên có một sự thay đổi lớn, và sự phân chia đó,

sự phân chia lao động theo trí thức
diễn ra như tôi nói, tôi suy nghĩ,

và nó ngày càng được củng cố

vào cuối thế kỉ 19 ở Châu Âu,

có một sự phân chia lao động theo tri thức thật sự

và bạn có thể làm rất cả mọi việc quan trọng,

ngay cả gia tăng việc làm trong triết học

mà không bị ràng buộc bởi cách nghĩ,

"À, điều tôi phải nói nhất định phù hợp

với những sự thật ẩn sâu trong tôi

nhờ vào truyền thống tôn giáo."

Vì vậy, tưởng tượng ai đó được sinh ra

trên cõi đời này, sinh ra trong thời điểm cuối thế kỉ 19,

sinh sống ở quốc gia, nơi mà tôi từng trưởng thành, Ghana,

cái nôi xã hội nơi tôi lớn lên, Asante,

được sinh ra đời

vào thời điểm giao thời của thế kỉ 20

cùng với câu hỏi này tạo ra một danh sách:

ngoài đạo Cơ Đốc thì họ còn có gì nữa?

À, còn một việc ông ấy muốn đề cập,

và nhân đây, từng có người đã thật sự hoàn thành việc này.

Tên ông ấy là đại úy Rattray,

ông được phái đi với thân phận là
nhà nhân loại học của chính phủ Anh,

và ông đã viết một quyển sách về tôn giáo của vùng Asante.

Đây là chiếc phù hiệu.

Có rất nhiều ở viện bảo tàng của Anh.

Tôi có thể kể bạn nghe một câu chuyện thú vị khác

về cách mà nhiều thứ trong số đó diễn ra

trong xã hội của tôi đã kết thúc tại viện bảo tàng của Anh,

nhưng chúng ta không có thời gian cho chuyện đó.

Và vật này chính là một chiếc phù hiệu.

Chiếc phù hiệu này là gì?

Nó là vật được đeo ở quanh cổ

của những người lính bảo vệ
dưới thời trị vì của vua vùng Asante.

Công việc của họ là gì?

Sẽ mất một thời gian dài

để giải thích làm thế nào chiếc phù hiệu
có thể trở thành một thứ

có thể bị cuốn trôi đi,

nhưng đại úy Rattray đã biết được đây là tín ngưỡng,

vì những chiếc phù hiệu như vậy
từng xuất hiện trong vở kịch rồi.

Và tương tự,

có nhiều thứ khác nữa, nhiều cách luyện tập khác nữa.

Vì dụ, mỗi lần có ai đó uống rượu, dù ít hay nhiều,

họ đổ một ít lên mặt đất,

hình thức này được gọi là tưới rượu cúng tế,

và họ đưa một ít cho tổ tiên của mình.

Ba tôi đã từng làm như vậy. Mỗi lần ông ấy
mở một chai rượu whiskey,

mà tôi mừng đến độ phải thốt lên là chuyện bình thường,

ông sẽ mở nút bần của chai sau đó đổ một ít lên mặt đất,

và ông cũng sẽ nói với,

ông sẽ nói với Akroma-Ampim, người sáng lập
dòng tộc của chúng tôi,

hay Yao Antony, người chú tuyệt vời của tôi,

ông sẽ nói với họ,

đưa một ít cho họ thưởng thức.

Và cuối cùng, có nhiều nghi lễ lớn như vậy diễn ra công khai.

Đây là một bức tranh đầu thế kỉ 19

của một sĩ quan quân đội người Anh khác

với một nghi lễ như vậy,

nơi mà vua cũng có mặt,

và công việc của đức vua,

một trong số những vai trò của ngài ấy,

ngoài việc tiến hành chiến tranh
và những việc làm tương tự vậy,

chính là trông coi những lăng mộ của tổ tiên,

và khi nhà vua qua đời,

cái ghế mà ngài từng ngồi sẽ bị sơn đen,

và đặt trong ngôi đền của tổ tiên hoàng tộc,

và cứ qua 40 ngày,

vua của Asante phải đi đến đó và thờ cúng

tổ tiên của ngài ấy.

Đó là nhiệm vụ quan trọng của ngài,

và nhiều người nghĩ rằng nếu ngài ấy không làm,

mọi thứ sẽ đổ vỡ hết.

Vì vậy, ngài vừa là hình mẫu của tôn giáo,

như đại úy Rattray đã từng nói,

vừa là hình mẫu của chính trị.

Cho nên tất cả chuyện này sẽ tính
tín ngưỡng dành cho Rattray,

nhưng quan điểm của tôi là khi bạn nhìn vào

cuộc sống của những người đó,

bạn cũng tìm được mỗi lần họ làm bất cứ chuyện gì,

họ đều ý thức về tổ tiên của mình.

Mỗi lần ăn điểm tâm vào buổi sáng,

bạn có thể ra ngoài trước nhà mình

và tạ ơn thần cây, gọi là nyame dua

bên ngoài ngôi nhà,

và một lần nữa, bạn sẽ nói với Chúa

và những đấng tối cao hay thần linh cấp thấp

và tổ tiên của mình và vâng vâng.

Đây không phải là một thế giới

mà sự chia cắt giữa tôn giáo và khoa học

từng diễn ra.

Tôn giáo không được tách rời

khỏi bất cứ khía cạnh nào khác của cuộc sống,

và đặc biệt là,

điều quan trọng để hiểu rõ về thế giới này

chính là một thế giới mà công việc

mà khoa học làm cho chúng ta

được thực hiện bởi điều đại úy Rattray định gọi là tôn giáo,

vì nếu họ muốn một sự giải thích cho tất cả mọi chuyện,

nếu họ muốn biết tại sao vụ mùa lại thất bại,

nếu họ muốn biết tại sao trời lại mưa,

hay không mưa, nếu họ cần mưa,

nếu họ muốn biết tại sao

ông của họ ra đi,

họ định kêu gọi những điều tương tự nhau,

có cùng ngôn ngữ,

bàn về cùng một vị thần.

Sự tách biệt lớn, nói cách khác,

giữa tôn giáo và khoa học không hề xảy ra.

Bây giờ, điều này đơn thuần chỉ là
một sự tò mò về lịch sử,

ngoại trừ ở nhiều vùng khác trên thế giới,

điều này vẫn có thật.

Tôi được đặc cách đi dự một đám cưới

vào một ngày nọ ở vùng phía Bắc Namibia,

cách 20 dặm so với phía Nam biên giới của người Angola

trong một ngôi làng gồm 200 người.

Họ là những con người hiện đại.

Chúng tôi đi cùng với Oona Chaplin,

cái tên mà có lẽ một vài bạn từng nghe qua,

và một trong số những người từ
ngôi làng này đi về phía cô ấy,

và nói "Tôi từng gặp cô trong bộ phim
"Cuộc chiến vương quyền".

Vì vậy không có nhiều người bị cô lập
khỏi thế giới của chúng ta,

nhưng tuy nhiên, đối với họ,

Chúa và những tâm linh vẫn còn tồn tại rất nhiều ở đây,

và khi chúng tôi trên xe buýt đi đi về về

ở nhiều nơi có tổ chức [nghi lễ] như vậy,

họ cầu nguyện không chỉ những điều chung chung

mà còn cầu cho sự an toàn cho chuyến đi,

và họ cho là,

và khi họ nói với tôi rằng mẹ tôi,

[người bà] của chú rể,

đang ở cùng chúng tôi, họ không ý nói hoa mĩ.

Ý họ là, mặc dù bà là một người đã khuất,

ý họ là, bà vẫn còn quanh quẩn đâu đây.

Cho nên phần lớn các quốc gia trên thế giới ngày nay,

sự chia rẻ giữa khoa học và tôn giáo

không diễn ra trong phần lớn
các quốc gia thế giới ngày nay,

và như tôi nói, không có những điều này -

Cậu ta đã từng làm việc cho công ti Chase
và ngân hàng thế giới.

Có nhiều người dân trên thế giới cũng như bạn,

nhưng họ đến từ một nơi mà tôn giáo

đóng một vai trò khác hoàn toàn.

Nên điều tôi muốn bạn nghĩ tiếp theo ai đó muốn

truyền bá rộng rãi về tôn giáo

có lẽ không có thứ

như là tôn giáo, cái gọi là tín ngưỡng

và vì vậy những gì họ nói

không hoàn toàn là thật.

(Vỗ tay)