Kijken vanuit plantenperspectief

Stel dat het menselijke bewustzijn niet het alfa en omega van het Darwinisme is? Wat als we allemaal maar pionnen zijn in een slim spelletje stratego waarmee maïs de wereld wil overheersen? Auteur Michael Pollan vraagt ons om de wereld vanuit plantenperspectief te bekijken.

Het is een simpel ideetje over de natuur.

Ik wil een goed woordje
doen voor de natuur,

want daar is de afgelopen dagen
niet veel over gesproken.

Ik wil een woordje doen voor de bodem
en de bijen en de planten en de dieren.

Ik wil vertellen over een heel
eenvoudig middel dat ik heb gevonden.

Hoewel het niet meer is dan
een literaire truc -- geen technologie --

kan het volgens mij helpen
onze relatie te veranderen met de natuur

en de andere soorten
waarvan we afhankelijk zijn.

Dat middel is om heel eenvoudig,
zoals Chris al zei,

naar onszelf en de wereld te kijken

vanuit het standpunt
van de planten of de dieren.

Het is niet mijn idee.
Anderen hebben dit gevonden,

maar ik probeer een stap verder te zetten.

Ik zal vertellen waar ik het vond.

Zoals vele van mijn ideeën,
en de middelen die ik gebruik,

vond ik het in de tuin.
Ik ben een uiterst toegewijd tuinier.

Op een dag, ongeveer zeven jaar geleden,
was ik aardappelen aan het planten.

Het was de eerste week van mei.

In New England met de appelbloesems
zoemend aan de bomen.

Het zijn witte wolken daarboven.

Hier was ik, ik plantte mijn stukken,

ik versneed aardappelen en plantte ze.

De bijen waren aan de slag in een boom.

Hommels. Ze deden de boom trillen.

Eén van de dingen die ik
echt leuk vind aan tuinieren,

is dat je er niet al je
concentratie voor nodig hebt.

Je kan jezelf niet verwonden.
Het is niet zoals houtbewerking.

Je hebt een hoop
mentale ruimte voor speculatie.

De vraag die ik mezelf stelde,
die namiddag in de tuin,

terwijl ik naast die hommel werkte,

was: wat hebben de hommel en ik gemeen?

In welke opzichten is onze rol
in deze tuin gelijkaardig en verschillend?

Ik besefte dat we heel wat gemeen hadden.

We verspreidden allebei de genen
van één soort, en niet van een andere.

Beiden dachten we waarschijnlijk,
als ik me kan verplaatsen in de bij,

dat wij de touwtjes in handen hadden.

Ik had beslist welke
aardappelsoort ik wilde planten.

Ik had mijn Yukon Gold gekozen,
of mijn Yellow Finn, of wat dan ook.

Ik had die genen opgevorderd

uit een zadencatalogus
aan de andere kant van het land,

en was ze aan het planten.

Die bij ging er waarschijnlijk
vanuit dat ze had gekozen

voor díe appelboom, díe bloesem,

nectar pakken en wegwezen.

We hebben een grammatica
die suggereert dat we zo in elkaar zitten,

dat we soevereine individuen zijn
in de natuur, de bij zo goed als ik.

Ik plant de aardappelen,
ik wied de tuin, ik tem de soorten.

Maar die dag drong het tot me door:

wat als die grammatica niet meer is
dan ijdele verwaandheid?

Natuurlijk denkt de bij
dat hij de baas is, of dat zij de baas is,

maar wij weten beter.

Wij weten dat wat zich afspeelt
tussen de bij en die bloem,

een slimme manipulatie is
van de bij door die bloem.

Als ik manipulatie zeg,
bedoel ik dat in Darwiniaanse zin.

Ze heeft een reeks zeer
specifieke kenmerken ontwikkeld --

kleur, geur, smaak, patroon --
die de bij erin heeft geluisd.

De bij is er heel slim toe verleid
om de nectar te pakken,

en daarbij ook wat poeder
op haar poten mee te nemen,

en verder te trekken
naar de volgende bloesem.

De bij heeft de touwtjes niet in handen.

Toen besefte ik dat ik dat evenmin deed.

Ik was verleid door die aardappel,
en niet door een andere,

om hem te planten,
zijn genen te verspreiden,

hem een wat grotere habitat te geven.

Toen kreeg ik de idee: wat zou er gebeuren
als we naar onszelf keken

vanuit het standpunt van
de andere soorten die ons bewerken?

Landbouw leek me plots geen uitvinding,
geen menselijke technologie,

maar een co-evolutionaire ontwikkeling

waarbij een groep heel slimme soorten,
vooral eetbare grassen, ons uitbuitten,

en hadden uitgevist hoe ze ons
de wereld konden doen ontbossen.

De concurrentie van de grassen, nietwaar?

Alles zag er plots anders uit.

Het gras maaien was plots
een heel andere ervaring.

Ik had altijd gedacht, en dat had ik
ook in mijn eerste boek geschreven --

een boek over tuinieren --

dat een gazon de natuur was
onder de knoet van de cultuur.

Dat het totalitaire landschappen waren.

En dat we, door het te maaien,
wrede onderdrukkers waren van de soort,

die we geen zaad lieten schieten,
of lieten sterven, of seks hebben.

Dat was de essentie van het gazon.

Toen besefte ik: "Nee, dit is precies
wat de grassen van ons willen.

Ik ben het slachtoffer van het gazon,

wiens levensdoel erin bestaat
de bomen weg te concurreren,

waarmee het concurreert om het zonlicht.

Door ons het gazon te doen maaien,
verhinderen we dat de bomen terugkomen,

wat in New England heel, heel snel gaat.

Dus begon ik de dingen zo te bekijken

en schreef het boek
"De plantkunde van het verlangen".

Ik besefte dat je
naar een bloem kan kijken,

en allerlei interessante dingen ziet
over de smaak en verlangens van bijen.

Dat ze van zoet houden, en van deze kleur
en niet die kleur, en van symmetrie.

Wat zouden we over onszelf
kunnen ontdekken door hetzelfde te doen?

Dat een bepaald soort aardappel,
een bepaald soort drug,

een kruising van sativa, indica,
cannabis, iets over ons zegt.

Zou dat geen interessante manier zijn
om de wereld te bekijken?

De lakmoesproef voor elk idee --
ik noemde het al een literaire truc --

is: wat levert het ons op?

Als je het over natuur hebt,
wat mijn onderwerp is als schrijver,

hoe doet die het dan
in de Aldo Leopold-test?

Dat wil zeggen: maakt ze van ons betere
burgers van de biotische gemeenschap?

Doet ze ons dingen doen die leiden

tot de ondersteuning
en voortzetting van de biota,

eerder dan tot haar vernietiging?

Ik zou zeggen dat deze idee dat bereikt.

Laat me opsommen wat je bereikt
als je de wereld zo bekijkt,

afgezien van wat leuke weetjes
over het menselijk verlangen.

Intellectueel gezien, helpt het,

als je de wereld bekijkt
vanuit het standpunt van andere soorten,

om om te gaan met deze bizarre anomalie --

binnen de context van
de intellectuele geschiedenis --

en die is dat we 150 jaar geleden
een Darwiniaanse revolutie kenden

-- Ugh. Mini-ik. --

We kennen een intellectuele,
Darwiniaanse revolutie,

waarin we dankzij Darwin beseffen
dat we maar één van de vele soorten zijn.

De evolutie bewerkt ons
evenzeer als alle andere soorten.

We ondergaan ze, en we bewerkstelligen ze.

We zitten in de vezels,
de stof van het leven.

Het rare is dat we deze les
150 jaar later nog niet verteerd hebben.

Niemand van ons gelooft dit echt.

We zijn nog steeds Cartesianen,
kinderen van Descartes,

die geloven dat subjectiviteit,
bewustzijn, ons anders maakt.

Dat de wereld is onderverdeeld
in subjecten en objecten.

Dat je aan de ene kant natuur hebt,
en aan de andere kant cultuur.

Zodra je de wereld begint te bekijken
vanuit het standpunt van plant of dier,

besef je dat de echte
literaire verwaandheid

de idee is dat natuur
tegengesteld is aan cultuur.

De idee dat bewustzijn alles is.

Dat is nog een zeer belangrijk effect.

Naar de wereld kijken vanuit
het standpunt van andere soorten,

geneest je van de menselijke ziekte
van verwaandheid.

Plots besef je dat bewustzijn --

dat we waarderen en beschouwen als

het hoogste dat de natuur heeft bereikt --

menselijk bewustzijn --

gewoon een ander soort gereedschap is
om het in de wereld te maken.

Natuurlijk denken we
dat dit het beste gereedschap is.

Er is een komiek die zei:

"Wie zegt me dat bewustzijn
zo goed en zo belangrijk is?

Het bewustzijn, natuurlijk."

Als je de planten bekijkt, zie je
dat zij ander gereedschap zijn,

en dat ze even interessant zijn.

Ik geef je twee voorbeelden uit de tuin.

Limabonen. Weet je wat een limaboon doet
als ze door spinmijten wordt aangevallen?

Ze verspreidt vluchtige chemicaliën
die de wereld ingaan

en een andere soort mijt oproepen,

die de spinmijt komt aanvallen
en de limaboon verdedigt.

Wij hebben bewustzijn,
we maken gereedschap, en hebben taal;

Planten hebben biochemie.

Ze hebben dat veel verder geperfectioneerd
dan we ons kunnen inbeelden.

Hun complexiteit en verfijndheid
verdient echt onze bewondering.

Dat is echt het schandaal
van het Menselijk Genoom-project.

We begonnen eraan met de idee:
40.000 of 50.000 menselijke genen.

Uiteindelijk waren het er maar 23.000.

Om je wat vergelijkingsmateriaal
te geven, rijst: 35.000 genen.

Wie is hier nu de meest verfijnde soort?

We zijn allemaal even verfijnd.

We zijn geëvolueerd, al even lang,

maar langs verschillende wegen.

Dus...

Middel tegen verwaandheid,

een manier om ons
de Darwiniaanse idee te doen voelen.

Dat is het wat ik doe
als schrijver, verhalenverteller:

ik probeer mensen
te laten voelen wat we weten,

en verhalen te vertellen die helpen
om ons ecologisch te doen denken.

De andere toepassing is praktisch.

Ik neem jullie nu mee naar een boerderij.

Ik heb deze idee gebruikt
om het voedselsysteem beter te begrijpen,

en ik kwam erop uit dat we allemaal
worden gemanipuleerd door maïs.

Het praatje dat je eerder vandaag
hebt gehoord over ethanol,

is voor mij de uiteindelijke triomf
van maïs boven gezond verstand. (Gelach)

(Applaus) Het maakt deel uit van het plan
van maïs om de wereld te domineren.

(Gelach)

Je zal zien dat dit jaar

dramatisch veel meer maïs
is geplant dan vorig jaar,

en er zal een veel grotere habitat zijn,

omdat wij besloten
dat ethanol ons zal helpen.

Het heeft me geholpen
om industriële landbouw te begrijpen,

wat natuurlijk een Cartesiaans systeem is,

gebaseerd op de idee dat we
andere soorten naar onze hand zetten,

dat we de baas zijn en fabrieken bouwen,

en er technologie instoppen
en er voedsel uithalen,

of brandstof, of wat we ook maar willen.

Ik neem jullie nu mee
naar een heel ander soort boerderij.

Dit is een boerderij in de
Shenandoah-vallei in Virginia.

Ik ging op zoek naar
een boerderij waar deze ideeën

over het kijken vanuit het standpunt
van de soort, echt werden toegepast.

Die vond ik in de persoon
van boer Joel Salatin.

Ik bracht een week door
als leerjongen op zijn boerderij.

Ik ging naar huis met zowat

het meest hoopvolle nieuws
over onze relatie met de natuur

dat ik in 25 jaar natuurschrijverij zag.

Dit is het.

De boerderij heet Polyface.

Hij heeft zes verschillende
soorten dieren en een aantal planten.

Ze groeien in een uitgekiende
symbiotische opstelling.

Het is permacultuur, voor de kenners,

waarbij de koeien en de varkens
en de schapen en de kalkoenen en de --

wat heeft hij verder nog?

de zes verschillende soorten
-- het zijn konijnen --

elkaar ecologische diensten verlenen:

de ene zijn mest is de ander zijn lunch,

en ze houden elkaars ongedierte buiten.

Het is een uitgekiende en prachtige dans.

Ik zal jullie een close-up geven
van een klein onderdeeltje.

Dat is de relatie tussen
zijn vee en zijn kippen, zijn leghennen.

Ik toon je wat je krijgt
als je deze aanpak toepast.

Dit gaat om veel meer
dan voedsel verbouwen.

Een andere manier
om over de natuur te denken,

en om de nulspel-idee te verlaten --

de Cartesiaanse idee dat er
maar één winnaar is, de natuur of wij,

en dat wij, om te krijgen wat we willen,
haar eronder moeten krijgen.

Op een dag staat het vee op de wei.

De enige technologie hierbij
is goedkope schrikdraad,

redelijk nieuw,
gekoppeld aan een autobatterij.

Zelfs ik zou een veldje van 10 are
in een kwartier kunnen opzetten.

Koeien grazen een dag en trekken verder.

Ze grazen alles af --
intensieve begrazing.

Hij wacht drie dagen.

Dan sleepten we de
zogenaamde eiermobiel aan.

De eiermobiel is een erg gammel bouwsel.

Het ziet eruit als een prairieschoener,
van platen gemaakt,

maar er zitten 350 kippen in.

Hij sleept dit naar de wei,
drie dagen later, en opent de loopplank.

Hij draait het open en 350 kippen
komen van de loopplank gestroomd.

Ze klokken en kakelen,
zoals kippen dat doen.

En ze gaan recht op de koeienvlaaien af.

Ze doen iets heel interessants.

Ze graven in de koeienvlaaien

naar maden, vliegenlarven.

De reden waarom hij
drie dagen heeft gewacht,

is omdat hij weet dat
op de vierde of vijfde dag

die larven zullen uitkomen

en een reusachtig vliegenprobleem vormen.

Maar hij wacht zo lang,

opdat ze zo groot en sappig
en smakelijk mogelijk zijn,

want voor de kippen
is het hun favoriete bron van proteïne.

De kippen doen dus
hun kleine breakdance-act,

en ze duwen de mest in het rond
om bij de maden te komen.

Terwijl ze dat doen,
verspreiden ze de mest.

Heel nuttig. Tweede ecosysteemdienst.

De derde: terwijl ze in de wei zijn,

schijten ze natuurlijk als gek,

en hun mest, die rijk is
aan stikstof, verrijkt het veld.

Dan gaan ze naar de volgende wei.

Op enkele weken tijd
gaat dat gras ongelooflijk groeien.

Binnen de vier tot vijf weken
kan hij het proces herhalen.

Hij kan laten grazen, kortwieken,
een andere soort binnenbrengen,

de lammetjes bijvoorbeeld,
of hooi maken voor de winter.

Bekijk nu eens van heel dichtbij
wat daar is gebeurd.

Dit is een heel productief systeem.

De opbrengst van 40 hectare is:
18.000 kilo rundsvlees,

13.500 kilo varkensvlees,
25.000 dozijn eieren,

20.000 braadkippen,
1.000 kalkoenen, 1.000 konijnen --

een immense hoeveelheid voedsel.

Je hoort wel eens:
"Kan bio de wereld voeden?"

Kijk hoeveel voedsel je kan produceren
op 40 hectare land als je dit doet --

als je elke soort geeft wat die wil.

Laat ze haar verlangens realiseren,
haar fysiologische eigenheid.

Zet dat aan het werk.

Bekijk het nu vanuit
het standpunt van het gras.

Wat gebeurt er met
het gras als je dit doet?

Als een herkauwer gras graast,
knipt ze het van deze hoogte tot deze.

En het doet meteen iets zeer interessants.

Elke tuinier onder jullie weet

dat er zoiets is als
de wortel-scheut-verhouding.

Planten moeten de wortelmassa

ruwweg in balans houden
met de bladmassa om te gedijen.

Als ze veel bladmassa verliezen,
stoten ze wortels af.

Ze branden ze zo'n beetje af
en de wortels sterven af.

De soorten in de bodem gaan aan het werk,

kauwen zich een weg
door die wortels, composteren ze --

de aardwormen, zwammen, bacteriën --

en het resultaat is ... nieuwe aarde.

Zo creëer je vruchtbare grond.

Die ontstaat van onderuit.

Zo ontstonden de prairies,

de relatie tussen bizon en gras.

Toen ik dat begreep, besefte ik --

als je Joel Salatin vraagt wat hij is,
zal hij zeggen dat hij geen kippenboer is,

geen schapenboer, geen veehouder,

maar een grasboer,

want gras is de hoeksteensoort
van dit systeem.

Als je erover nadenkt,
is dit in volkomen tegenspraak

met de tragische idee van de natuur
die we in ons hoofd hebben,

namelijk dat wij alleen krijgen
wat we willen, als we op natuur korten.

Meer voor ons, minder voor de natuur.

Deze boerderij levert al dit voedsel op,
en aan het einde van het seizoen

is er meer vruchtbare grond
en meer biodiversiteit.

Het is echt een hoopvolle bedoening.

Vandaag doen vele boeren dit.

Dit gaat veel verder dan biolandbouw,

wat nog steeds min of meer
een Cartesiaans systeem is.

Het vertelt je dat als je rekening
begint te houden met andere soorten,

met de bodem, dat zelfs
met enkel deze idee van perspectief

-- want er komt geen technologie
aan te pas, behalve de schrikdraad,

zo goedkoop dat je hem in een oogwenk
over heel Afrika kan verspreiden --

dat je het voedsel dat we nodig hebben,
van de Aarde kan nemen

en tegelijkertijd de Aarde helen.

Dit is een manier
om de wereld te reanimeren.

Dat is zo spannend aan dit perspectief.

Als we de inzichten van Darwin
echt in onze botten beginnen te voelen,

dan zijn de dingen die we kunnen doen,
louter op basis van deze ideeën,

iets om echt hoopvol over te zijn.

Hartelijk dank.