Nghệ thuật của sự tĩnh lặng

Nơi nào nhà văn du ký Pico Iyer muốn đi nhất? Không nơi nào cả. Trong thiền phản trực giác và mê mộng, Iyer có cái nhìn thấu đáo với việc dành thời gian tĩnh lặng. Trong thế giới biến động không ngừng và đầy sao nhãng, ông rút ra những chiến lược chúng ta đều có thể sử dụng để lấy lại một vài phút mỗi ngày, vài ngày mỗi mùa. Nó là một buổi nói chuyện dành cho những ai cảm thấy bị ngộp thở bởi những đòi hỏi trong thế giới mà chúng ta đang sống.

Tôi là một người du hành suốt đời.

Từ khi còn là một đứa trẻ,

tôi đã tính ra rằng

du học ở Anh còn rẻ hơn

là học tại trường tốt nhất
gần nhà ba mẹ tôi ở California.

Thế nên, từ năm 9 tuổi

tôi đã bay qua bay lại cực Bắc
đôi ba lần một năm

chỉ để đến trường.

Tất nhiên, bay càng nhiều
tôi lại càng thích được bay,

nên ngay khi vừa tốt nghiệp phổ thông,

tôi làm các công việc lau dọn

để được hưởng thụ mỗi mùa của tuổi 18

ở một lục địa khác nhau.

Rồi thì, cái gì đến sẽ đến,
tôi trở thành một nhà văn du ký,

giờ thì công việc và đam mê hòa làm một.

Và tôi thực sự bắt đầu cảm thấy
nếu đủ may mắn

được đi dạo quanh những ngôi đền
sáng rực ánh nến ở Tây Tạng

hay lang thang dọc theo bờ biển Havana

cùng với âm nhạc vang lên dịu dàng bên tai

bạn có thể đem những âm thanh đó,
cùng với bầu trời xanh cô ban cao vời vợi

và những lớp sóng vỗ trên mặt đại dương
xanh thẳm

về chia sẻ với bạn bè ở quê nhà,

cũng như mang lại những điều kỳ diệu

và tinh tế cho cuộc sống chính bạn.

Ngoại trừ, như các bạn đều biết

một trong những thứ đầu tiên
bạn học được khi đi đây đi đó

là không nơi nào kỳ diệu
trừ phi bạn biết cách nhìn cho đúng.

Đưa một người đàn ông cáu giận
lên Himalayas

ông ta chỉ biết than phiền về đồ ăn.

Và tôi nhận ra rằng

cách tốt nhất để phát triển cái nhìn
thêm thấu đáo và tinh tường

kỳ lạ là,

không đi đâu cả, chỉ cần ngồi tĩnh tâm.

Và tất nhiên, tĩnh tâm là cách nhiều người
trong chúng ta đạt được

những gì họ khao khát và mong muốn nhất
trong cuộc sống xô bồ hiện đại

Một khoảng lặng.

Nhưng đó cũng là cách duy nhất
tôi tìm được

để chắt lọc những mảnh ghép kinh nghiệm

và hiện thực hóa quá khứ và tương lai.

Thế là, điều ngạc nhiên xảy đến
tôi phát hiện không đi đâu cả

kể ra cũng thú vị như du lịch Tây Tạng
hoặc Cuba.

Và nhờ không đi đâu cả,
ý tôi là không có gì đáng nể hơn

là dành vài phút mỗi ngày,

vài ngày mỗi mùa

hay thậm chí, như nhiều người khác,

vài năm trong đời

chỉ để ngồi tĩnh tâm đủ lâu

để dò tìm cái gì thúc đẩy bản thân nhất

hồi tưởng về nơi chứa đựng
niềm hạnh phúc đích thực

và nhớ rằng đôi khi

sống một cuộc sống
và sống một cuộc đời

là hai con đường trái ngược nhau.

Tất nhiên, đây là điều các nhà thông thái
đến từ mọi nền văn hóa

qua hàng thế kỷ muốn nhắn nhủ chúng ta.

Ý tưởng này không hề mới.

Hơn 2000 năm trước,
các nhà khắc kỷ nhắc nhở ta rằng

Cuộc sống không từ kinh nghiệm mà thành

cuộc sống là cách vận dụng chúng.

Thử tưởng tượng một cơn bão
đột nhiên quét ngang qua thị trấn bạn

và nghiền nát mọi thứ thành đống vụn.

Một người đàn ông bị ám ảnh cả đời.

Nhưng người khác, có thể chính em trai gã,
lại cảm thấy được giải thoát,

và quyết định bắt đầu xây dựng
một cuộc sống hoàn toàn mới.

Cùng một sự kiện

nhưng phản ứng lại hoàn toàn
trái ngược nhau.

Không có gì là hạnh hay bất hạnh,
chỉ là một cách suy nghĩ,

chính là điều Shakespeare muốn nói
thông qua tác phẩm Hamlet.

Và đây hẳn là kinh nghiệm du lịch
bao nhiêu năm của tôi.

Hai mươi bốn năm trước, tôi thực hiện
một chuyến đi thay đổi tư duy triệt để

xuyên qua Bắc Triều Tiên.

Chuyến đi đó chỉ có mấy ngày.

Tôi chủ yếu chỉ là ngồi tĩnh tâm
quay trở lại nhìn trong tâm tưởng,

thấu hiểu và tìm một chỗ trống
cho nó trong suy nghĩ,

việc đó kéo dài tận 24 năm rồi

và có thể sẽ kéo dài đến suốt đời.

Nói cách khác, chuyến đi cho tôi
nhìn những cảnh đẹp kỳ thú,

nhưng chỉ có ngồi tĩnh tâm

mới cho phép tôi biến chúng thành những
suy tư thấu đáo lâu dài.

Và đôi khi tôi nghĩ,
rất nhiều chuyện trong cuộc sống

diễn ra trong đầu,
trong ký ức, trong trí tưởng tượng

hay trong tư duy và suy đoán

đến nỗi nếu tôi thật sự muốn
thay đổi cuộc đời mình

tôi tốt nhất bắt đầu thay đổi tư duy.

Một lần nữa, những điều này
không hề mới mẻ;

chính thế mà Shakespeare, các nhà khắc kỷ
đã nói hàng thế kỷ trước,

nhưng Shakespeare đâu có phải
đối mặt với 200 email mỗi ngày.

(Cười)

Các nhà khắc kỷ, theo tôi được biết,
cũng đâu có "on" facebook.

Chúng ta đều biết, trong cuộc sống
luôn đòi hỏi của mình

thứ luôn bị đòi hỏi

lại chính là bản thân chúng ta.

Bất kể ở đâu, không quản đêm ngày,

ông chủ, người gửi mail rác, cha mẹ
đều có thể bắt được ta.

Các nhà xã hội học phát hiện ra rằng
những năm gần đây

người Mỹ làm việc ít giờ hơn 50 năm trước,

nhưng chúng ta cảm giác như làm nhiều hơn.

Ngày càng nhiều thiết bị
tiết kiệm thời gian ra đời,

nhưng có vẻ như,
thời gian ngày càng thu hẹp lại.

Chúng ta cũng càng ngày càng dễ dàng
liên hệ với mọi người

ở tận một góc xa xôi nhất trên hành tinh,

nhưng thỉnh thoảng, trong quá trình đó

chúng ta mất đi liên hệ với chính mình.

Và một trong những ngạc nhiên lớn nhất
của một người du hành như tôi

là phát hiện rằng

thường những người dễ dàng đi khắp nơi

chính là những người
không tính đi đâu cả.

Nói cách khác, ngay cả những người
tạo ra công nghệ

đã vượt qua nhiều hạn chế trước kia

lại là những người cần giới hạn nhất,

kể cả khi đó là công nghệ.

Tôi từng được đến trụ sở chính của Google,

và tôi được tận mắt nhìn những gì
nhiều người được nghe kể;

như nhà cây trong nhà, những bạt lò xo,

nhân viên ngồi không 20%
thời gian trả lương

để cho trí tưởng tượng bay cao bay xa.

Nhưng cái tôi ấn tượng nhất

là khi ngồi đợi lập tài khoản số,

một người dùng Google (Googler)
kể tôi nghe về chương trình

anh ta đang khởi động
về giảng dạy nhiều Googler khác

đang tập Yoga trở thành
một hướng dẫn viên Yoga,

người khác thì tâm sự về cuốn sách
anh ta đang viết

về nội bộ bộ máy tìm kiếm,

và những phương thức mà khoa học
qua thực nghiệm chỉ ra rằng

ngồi tĩnh tâm, hay thiền,

không chỉ đem lại sức khỏe tốt,
suy nghĩ rõ ràng hơn

mà còn phát triển trí thông minh cảm xúc.

Tôi có một người bạn khác ở
thung lũng Silicon,

một trong những đại biểu hùng hồn nhất

cho nền công nghệ tiên tiến nhất,

và trên thực tế là một trong những
người sáng lập tạp chí Wired, Kevin Kelly.

Kevin đã viết một cuốn sách mà không hề
có sự trợ giúp của công nghệ,

không điện thoại, không máy tính,
không ti vi trong nhà.

Và như nhiều người ở thung lũng Silicon,

anh ta cũng cố gắng quan sát

cái người ta gọi là
nghỉ lễ Sabat Internet,

nghĩa là, 24 hoặc 48 tiếng một tuần

họ sẽ hoàn toàn thoát mạng,

để tập trung thu thập cảm giác
về phương hướng và cân đối

họ cần khi lại lên mạng.

Có một thứ mà Internet không thể
cho chúng ta

là cách sử dụng công nghệ hợp
sáng suốt nhất.

Khi nói về lễ Sabat,

hãy nhìn lại Mười điều răn của chúa -

chỉ có một từ được bổ nghĩa
bằng tính từ "thần thánh",

và đó là Sabat.

Tôi cầm một cuốn sách thánh Do Thái,
cuốn Ngũ Thư --

chương dài nhất trong đó,
viết về Sabat.

Chúng ta đều hiểu được rằng
nó thực sự là một thứ xa xỉ xa xỉ nhất,

một khoảng trống.

Trong nhiều bản nhạc, nó là điểm dừng
điểm nghỉ

tô điểm cho vẻ đẹp và hình dáng
của tác phẩm.

Là một nhà văn,

tôi thường thêm nhiều khoảng trống
trên trang giấy

để độc giả có thể tiếp nhận tư tưởng
và thấm nhuần từng câu chữ

đồng thời cho trí tưởng tượng
không gian để thở.

Hiện nay, trong cuộc sống thực tại

nếu có nguồn lực

nhiều người sẽ tìm một nơi trên đất nước
làm ngôi nhà thứ hai.

Tôi chưa bao giờ có nguồn lực đó,

nhưng đôi khi tôi nhớ rằng

bất cứ khi nào tôi muốn

tôi có thể có một ngôi nhà thứ hai
trong thời gian hơn là không gian

bằng cách nghỉ một ngày.

Làm thế cũng chẳng dễ gì, vì cứ tới lúc đó
tôi lại dành hết thời gian

để lo lắng về những chuyện sẽ đổ dồn
lên đầu tôi vào hôm sau.

Đôi khi tôi nghĩ, thà nhịn ăn thịt,
từ bỏ sex, kiêng rượu

miễn là không cần check mail mỗi ngày.

(Cười)

Và mỗi mùa, tôi lại đi ở ẩn 3 ngày

dẫu cho một phần trong tôi thấy có lỗi
với người vợ bơ vơ ở nhà

hay là mặc kệ những email khẩn cấp
từ ông chủ,

hoặc là bỏ lỡ một bữa tiệc sinh nhật
của bạn bè.

Nhưng ngay khi tôi đến
nơi thực sự yên tĩnh,

tôi nhận ra rằng, nhờ đến đó

mà tôi có những điều mới mẻ, sáng tạo
và thú vị để chia sẻ

với vợ, ông chủ và bạn bè.

Ngược lại, tôi chỉ biết trút nỗi bực dọc
và sao nhãng lên họ.

Không hay chút nào.

Năm tôi 29 tuổi,

tôi quyết định làm lại cuộc đời

trong tư tưởng không đi đâu cả.

Một buổi tối, trên đường từ cơ quan về nhà

đã quá nửa đêm, tôi đang trên taxi,
đi ngang qua quảng trường Thời Đại,

đột nhiên, tôi nhận ra
mình đã chạy đua quá nhiều,

đến nỗi không thể nào
bắt kịp cuộc sống của mình.

Cuộc sống của tôi lúc bấy giờ

đẹp như trong giấc mơ
ngày bé của một cậu bé.

Những người bạn và đồng nghiệp thú vị,

một căn hộ xinh xắn ở đường số 20
Park Avenue.

Công việc đầy hấp dẫn,
viết về các vấn đề trên thế giới,

dẫu vậy, tôi không thể tách bản thân
ra khỏi chúng,

để nghe suy nghĩ của chính mình -

hay biết mình thực sự hạnh phúc.

Thế là, tôi từ bỏ cuộc sống như mơ này,

để đến Nhật Bản, sống trong một phòng đơn
trong một hẻm nhỏ ở Kyoto.

Đất nước này có một sức hút kỳ lạ
và mạnh mẽ

lôi kéo tôi.

Khi còn nhỏ,

chỉ nhìn vào một bức họa của Kyoto,
tôi cảm giác như mình nhận ra nơi đó;

biết đến nó trước khi tận mắt nhìn thấy.

Các bạn cũng biết,

nó là một thành phố xinh đẹp
bao quanh bởi đồi núi

với hơn 2000 đền, chùa.

nơi người dân đã ngồi tĩnh tâm
hơn 800 năm qua.

Và ngày khi chuyển đến đó,
cuộc sống tôi vẫn tiếp tục như cũ

với vợ, con cái

trong một căn hộ hai phòng
ở nơi chỉ có trời mới biết,

không xe đạp, không xe hơi

tivi phát những kênh tôi không hiểu,

và tôi vẫn phải nuôi gia đình

bằng công việc viết du ký và làm báo,

hiển nhiên, đây không phải là lý tưởng
cho thăng tiến trong công việc

cũng như hứng thú văn hóa

hay chuyển hướng xã hội.

Nhưng tôi nhận ra, nó cho tôi
một phần thưởng quý giá,

đó là những ngày trọn vẹn,

những giờ trọn vẹn.

Tôi không đụng đến điện thoại,

gần như không cần phải nhìn đồng hồ,

và mỗi buổi sáng thức dậy,

một ngày trải rộng ra trước mắt

như một đồng cỏ vô tận.

Và khi cuộc sống ném cho tôi
những cú đá xoáy,

tất nhiên, không chỉ một lần,

như khi một bác sỹ đến phòng tôi,

mang vẻ mặt như đưa đám,

hay một chiếc xe đột nhiên bẻ hướng
ngay trước xe tôi trên đường cao tốc.

Tôi biết, từ tận xương tủy,

đấy là thời gian dành để không đi đâu cả

duy trì tôi nhiều hơn

là toàn bộ thời gian tôi dành
để chạy quanh Bhutan hay đảo phục sinh.

Tôi sẽ luôn là một người lữ hành

cuộc sống mưu sinh của tôi là nó --

nhưng một trong những nét đẹp
của việc du hành

là sự tĩnh lặng được hòa quyện

vào trong từng chuyển động và biến động
của thế giới.

Có một lần, tôi lên máy bay
Ở Frankfurt, Đức,

ngồi cạnh một người thiếu nữ Đức

và chúng tôi sa vào một cuộc
trò chuyện thân thiện

khoảng chừng 30 phút,

rồi thì cô quay đầu đi

và ngồi im suốt 12 tiếng đồng hồ.

Cô ấy không một lần bật màn hình,

không lôi sách ra đọc
cũng không nhắm mắt ngủ,

cô chỉ ngồi im lặng,

và thỉnh thoảng, sự tinh tế và bình tĩnh
từ cô truyền sang cho tôi.

Gần đây, tôi để ý ngày càng nhiều người
dùng những phương pháp tỉnh táo

để mở một khoảng trống
trong cuộc sống của họ.

Nhiều người đến những khu nghỉ mát lỗ đen

nơi họ bỏ ra hàng trăm đô la một đêm

chỉ để giao cho nhân viên tiếp tân

điện thoại và máy tính khi đến nơi.

Nhiều người tôi biết, trước khi đi ngủ,

thay vì cuộn những dòng tin nhắn

hoặc kiểm tra kênh Youtube,

thường chỉ bật đèn lên
và nghe nhạc nhẹ,

và họ ngủ ngon hơn

thức dậy cũng tràn trề sức sống.

Tôi may mắn được một lần được lái xe

lên những ngọn núi cao, rậm rạp
phía sau Los Angeles,

nơi nhà thơ, ca sĩ và ngôi sao quốc tế
vĩ đại Leonard Cohen

sinh sống và làm việc trong nhiều năm

như một thầy tu chính cống

ở trung tâm Thiền núi Baldy.

Tôi không mấy ngạc nhiên

khi bản thu âm của ông được phát hành
ở tuổi 77,

mang một cái tên không mấy thu hút,
"Những ý tưởng cũ"

vươn lên đứng đầu trên bảng xếp hạng
ở 17 quốc gia trên thế giới,

và lọt vào top 5 ở 9 nước khác.

Bên trong chúng ta, có cái gì đang kêu gào

cảm giác thân thuộc và sâu sắc
đến từ những người như thế.

Những người dành thời gian
và mặc rắc rối để tĩnh tâm.

Và tôi nghĩ nhiều người trong chúng ta
có cảm giác,

tôi chắc có rồi,

rằng chúng ta đang đứng cách một màn hình
khổng lồ chừng 5 cm,

âm thanh hỗn tạp, hình ảnh lố nhố

và biến đổi theo từng giây,

và đó là khung cảnh của cuộc sống.

Chỉ khi lùi lại, bước ra sau vài bước,

và đứng nguyên tại chỗ

chúng ta mới hiểu được ý nghĩa sau màn

và có cái nhìn cục bộ.

Có một số người làm điều đó thay ta
nhờ không đi đâu cả.

Tóm lại, trong thời đại gia tốc

không có gì đáng mừng hơn được giảm tốc.

Trong thời đại đầy những cám dỗ
làm ta sao nhãng

không có gì quý giá bằng sự tập trung.

Trong thời đại chuyển biến không ngừng,

không gì khẩn thiết bằng ngồi tĩnh tâm.

Vậy nên, bạn có thể tiếp tục kỳ nghỉ

đến Paris, Hawaii, hay New Orleans;

tôi cá là bạn sẽ có
một khoảng thời gian tuyệt vời.

Nhưng nếu bạn muốn về nhà
tươi trẻ, tràn đầy sức sống

và tình yêu với cả thế giới này,

tôi nghĩ bạn có thể xem xét đến việc
không đi đâu cả.

Cảm ơn.

(Vỗ tay.)