< Return to Video

Mendel'in bezelye bitkileri genetiği anlamamıza nasıl yardımcı oldu - Hortensia Jiménez Díaz

  • 0:15 - 0:16
    Bugünlerde bilim insanları,
  • 0:16 - 0:19
    ebeveynlerinizin özelliklerini
    nasıl aldığınızı biliyorlar.
  • 0:19 - 0:21
    Ebeveynlerinize ve soy ağacınıza bakarak
  • 0:21 - 0:24
    belirli bir özelliğe sahip olma
    ya da genetik bir hastalığınızın
  • 0:24 - 0:26
    olma ihtimalini hesaplayabiliyorlar.
  • 0:26 - 0:28
    Peki ama bu nasıl mümkün oluyor?
  • 0:28 - 0:31
    Bir özelliğin atalarından bir canlıya
    nasıl geçtiğini anlamak için
  • 0:31 - 0:34
    19. yüzyıla ve Gregor Mendel isimli
    bir adama doğru
  • 0:34 - 0:35
    bir yolculuk yapmamız gerekiyor.
  • 0:36 - 0:38
    Avusturyalı bir rahip
    ve biyolog olan Mendel,
  • 0:38 - 0:40
    bitkiler üzerine çalışmaya bayılırdı.
  • 0:40 - 0:43
    Manastırın bahçesinde yetiştirdiği
    bezelyeleri çoğaltarak
  • 0:43 - 0:45
    kalıtım ilkelerini keşfetti.
  • 0:45 - 0:47
    En çok bilinen örneği şudur:
  • 0:47 - 0:48
    Mendel, safkan sarı tohumlu bitkilerle
  • 0:48 - 0:50
    safkan yeşil tohumlu bitkileri çaprazladı
  • 0:50 - 0:53
    ve sadece sarı tohumlu bitkilerin
    oluştuğunu gördü.
  • 0:53 - 0:55
    Sarı renkli özelliği "baskın gen"
    olarak adlandırdı
  • 0:55 - 0:58
    çünkü tüm yeni tohumlarda
    sarı renk mevcuttu.
  • 0:58 - 1:01
    Ardından sarı tohumlu bitkileri
    kendi kendine döllenmeye bıraktı.
  • 1:01 - 1:04
    Bu ikinci nesilde, hem sarı
    hem de yeşil tohumlar elde etti.
  • 1:04 - 1:08
    Bu da, yeşil genin baskın olan sarı genin
    içinde gizli olduğu anlamına geliyordu.
  • 1:08 - 1:10
    Bu ortaya çıkmayan gene "çekinik gen"
    adını verdi.
  • 1:10 - 1:12
    Mendel, bunlardan şu sonuçları çıkardı:
  • 1:12 - 1:15
    Her gen bir çift faktöre bağlıydı.
  • 1:15 - 1:17
    Bunlardan biri anneden,
    diğeri babadan geliyordu.
  • 1:17 - 1:19
    Artık bu faktörlerin "alel" olarak
    adlandırıldığını
  • 1:19 - 1:22
    ve bir genin farklı varyasyonlarını
    temsil ettiğini biliyoruz.
  • 1:22 - 1:25
    Mendel'in her bir tohumda
    hangi tip alel bulduğuna dayanarak
  • 1:25 - 1:27
    bugün alellerin özdeş olduğu
    homozigot bezelye
  • 1:27 - 1:29
    ve iki alelin birbirinden farklı olduğu
  • 1:29 - 1:32
    heterozigot bezelye
    adlandırmalarını yapabiliriz.
  • 1:32 - 1:34
    Alellerin kombinasyonlarına
    "genotip" denir
  • 1:34 - 1:37
    ve genotipin ortaya çıkardığı sonuç ise
    -sarı ya da yeşil-
  • 1:37 - 1:38
    "fenotip" olarak adlandırılır.
  • 1:38 - 1:41
    Alellerin nesilden nesile
    nasıl aktarıldığını daha iyi görmek için
  • 1:41 - 1:44
    "Punnett karesi" adı verilen
    bir diyagram kullanabiliriz.
  • 1:44 - 1:46
    Farklı alelleri her iki eksene yerleştirin
  • 1:46 - 1:48
    ve muhtemel kombinasyonları hesaplayın.
  • 1:48 - 1:50
    Örneğin Mendel'in bezelyelerine
    bir göz atalım.
  • 1:50 - 1:53
    Baskın sarı aleli "Y"
    sembolü ile ifade edelim.
  • 1:53 - 1:55
    Çekinik yeşil alel için ise
    "y" sembolünü kullanalım.
  • 1:56 - 1:58
    "Y" her zaman arkadaşı "y" için
    baskın karakter konumundadır.
  • 1:58 - 2:01
    Yani, sadece iki "y" nin olması durumunda
  • 2:01 - 2:02
    yeşil bezelyeler oluşur.
  • 2:02 - 2:05
    Mendel'in ilk neslindeki
    homozigot sarı anne,
  • 2:05 - 2:08
    oluşacak her yeni bezelyeye
    sarı baskın alelini aktarırken,
  • 2:08 - 2:11
    homozigot yeşil baba ise
    yeşil çekinik aleli aktaracaktır.
  • 2:11 - 2:14
    Böylece tüm yeni bezelyeler,
    sarı heterozigot alele sahip olacaktır.
  • 2:14 - 2:17
    İkinci nesilde, iki heterozigottan
    oluşacak yeni canlı
  • 2:17 - 2:20
    üç muhtemel genotipten
    herhangi birine sahip olacak,
  • 2:20 - 2:23
    iki olası fenotipi üçe bir oranda
    gösterecektir.
  • 2:24 - 2:26
    Ancak bezelyelerin bile birçok özelliği
    vardır.
  • 2:26 - 2:28
    Örneğin sarı ya da yeşil renkte olmanın
    yanı sıra,
  • 2:28 - 2:30
    yuvarlak veya buruşuk olabilirler.
  • 2:30 - 2:32
    Yani muhtemel kombinasyonlar şunlardır:
  • 2:32 - 2:34
    yuvarlak sarı bezelye,
    yuvarlak yeşil bezelye
  • 2:34 - 2:36
    buruşuk sarı bezelye,
    buruşuk yeşil bezelye.
  • 2:36 - 2:39
    Genotip ve fenotip oranlarını
    hesaplayabilmek için
  • 2:39 - 2:40
    Punnett karesini de kullanabiliriz.
  • 2:40 - 2:43
    Tabii bu işleri biraz daha karmaşık
    hâle getirir.
  • 2:43 - 2:45
    Birçok şey bezelyelerden daha karışıktır,
  • 2:45 - 2:46
    mesela insanlar.
  • 2:47 - 2:49
    Günümüzde bilim insanları
    genetik ve kalıtıma dair
  • 2:49 - 2:50
    çok daha fazla şey biliyor.
  • 2:50 - 2:53
    Bazı özelliklerin kalıtılmasının
    çok daha farklı yolları var.
  • 2:53 - 2:56
    Ancak her şey Mendel
    ve onun bezelyeleri ile başladı.
Title:
Mendel'in bezelye bitkileri genetiği anlamamıza nasıl yardımcı oldu - Hortensia Jiménez Díaz
Speaker:
Hortensia Jiménez Díaz
Description:

Tüm dersi görüntülemek için: http://ed.ted.com/lessons/how-mendel-s-pea-plants-helped-us-understand-genetics-hortensia-jimenez-diaz

Her anne baba baskın veya çekinik alellerinin kombinasyonlarını alan çocuklarına kendi özelliklerini aktarır. Peki bugün genetik hakkında nasıl bu kadar çok şey biliyoruz? Hortensia Jiménez Díaz bezelye bitkileri üzerine çalışmanın gözlerinizin neden mavi olabileceğini nasıl ortaya çıkardığını açıklıyor.

Ders Hortensia Jiménez Díaz tarafından, animasyon Cinematic Sweden tarafından yapılmıştır.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:07

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.