Cách kí sinh trùng thay đổi hành vi vật chủ - Jaap de Roode

Xem đầy đủ tại: http://ed.ted.com/lessons/how-parasites-change-their-host-s-behavior-jaap-de-roode

Thách thức lớn nhất đối với kí sinh trùng là di chuyển từ vật chủ này sang vật chủ khác. Một cách tinh vi, rất nhiều kí sinh trùng đã phát triển khả năng tác động lên vật chủ để tăng khả năng sống sót của chúng- thậm chí đôi khi là điều khiển trực tiếp qua não. Jaap de Roode chỉ ra một vài kí sinh trùng thực sự có khả năng gây hại cho não.

Bài giảng bởi Jaap de Roode, minh họa bởi Andrew Foerster.

Thực thể nào trong số này
đã tiến hóa khả năng

điều khiển một con vật
lớn hơn nó gấp nhiều lần?

Câu trả lời là tất cả bọn chúng.

Đây là những kí sinh trùng,

sinh vật sống trên hoặc trong
cơ thể vật chủ khác,

để gây hại và đôi khi là giết chết.

Kí sinh trùng sống dựa vào việc di chuyển
từ vật chủ này sang vật chủ khác,

đôi khi là qua một loài trung gian.

Kí sinh trùng làm được điều này
nhờ điều khiển hành vi của vật chủ,

thỉnh thoảng qua tấn công trực tiếp vào não bộ.

Ví dụ, đây là giun Gordian.

Một trong những vật chủ của nó
là con dế này.

Giun Gordian cần nước để kết đôi,
nhưng dế lại thích nơi đất khô.

Vì vậy khi nó đủ lớn để sinh sản,

giun sản xuất protein làm sai lệch
hệ thống định vị của con dế.

Con dế lạc lối này nhảy loạn xạ,

di chuyển tới gần nước hơn,

là cuối cùng nhảy vào đó,
thường sẽ chết đuối.

Khi đó giun luồn lách ra, bắt đầu kết đôi

và trứng của nó bị ăn
bởi côn trùng trong nước,

côn trùng khi trưởng thành,

có lãnh địa riêng,

sẽ lại bị ăn bởi dế.

Và do đó, giun Gordian lại tiếp tục sống.

Đây là virus bệnh dại,
cũng là một loại kí sinh tác động lên não.

Virus này tấn công động vật có vú,
thường là chó,

và di chuyển theo dây thần kinh lên não

rồi nó gây viêm
và cuối cùng giết chết vật chủ.

Nhưng trước đó, nó thường
làm tăng tính hung hăng của vật chủ

và tăng sản sinh nước miếng nhiễm dại,

đồng thời làm nó khó nuốt vào.

Những nhân tố này làm vật chủ
tăng xu hướng cắn vật khác

và tăng khả năng truyền virus khi cắn.

Còn đây là Ophiocordyceps,
còn được gọi là nấm zombie.

Vật chủ của nó là kiến nhiệt đới
thường sống trên ngọn cây.

Sau khi Ophiocordyceps khoét lỗ bào tử
trên bộ xương ngoài của kiến,

chúng gây ra chứng co quắp
khiến kiến rơi khỏi cây.

Nấm thay đổi hành vi của kiến,
bắt nó đi lang thang vô ý thức

tới khi nó sẩy chân vào lá cây
có đủ điều kiện cho nấm sinh sản,

sau đó nó sinh sản.

Và kiến chết,

nấm kí sinh trong cơ thể nó để xây
một cái cuống dài và mỏng từ cổ của nó.

Trong một vài tuần,
cuống tách khỏi bào tử,

khiến nhiều kiến khác trở thành
zombie 6 chân đi tìm lá.

Một trong những kẻ sát nhân nguy hiểm nhất
là một ký sinh trùng thay đổi hành vi,

mặc dù cũng có sự an ủi,

là không phải bộ não của chúng ta
bị cướp đi.

Tôi đang nói về Plasmodium,
tác nhân bệnh sốt rét.

Ký sinh trùng này cần muỗi
chuyển nó đến các vật chủ,

vì vậy nó làm cho muỗi đốt
thường xuyên hơn và lâu hơn.

Ngoài ra còn có bằng chứng
rằng con người khi bị nhiễm sốt rét

trở nên thu hút hơn với muỗi,

và muỗi sau đó sẽ chuyển những
kí sinh trùng này đi xa hơn.

Hệ thống đa loài này là rất hiệu quả,

gây nên hàng trăm triệu
các ca sốt rét mỗi năm.

Và cuối cùng, có những con mèo.

Đừng lo lắng, có lẽ không có bất kỳ
con mèo sống trong cơ thể của bạn

và kiểm soát suy nghĩ của bạn.

Ý tôi là, có lẽ vậy.

Nhưng có một vi sinh vật
gọi là Toxoplasma

mà cần cả mèo và động vật gặm nhấm
để hoàn thành vòng đời của nó.

Khi một con chuột bị lây nhiễm
do ăn phân mèo,

ký sinh trùng thay đổi nồng độ chất
hóa học trong não của chuột,

làm cho nó ít đề phòng
mèo đói hơn,

có khi còn bị thu hút bởi chúng.

Biến chúng thành
những con mồi dễ dàng

do đó, các loài gặm nhấm nhiễm bệnh
bị ăn thịt và lây truyền ký sinh trùng.

Kiểm soát tâm trí thành công.

Còn có bằng chứng cho thấy ký sinh trùng
ảnh hưởng đến hành vi của con người.

Trong hầu hết các trường hợp,
ta không hoàn toàn hiểu

cách chúng gây ra sự thay đổi hành vi.

Nhưng từ những gì chúng ta biết,

chúng ta biết rằng chúng
một hộp công cụ khá đa dạng.

Giun Gordian dường như tác động lên
bộ não dế 1 cách trực tiếp.

Ký sinh trùng sốt rét, mặt khác,

khóa một loại enzyme giúp cho muỗi ăn,

buộc muỗi phải đốt nhiều lần hơn.

Virus dại có thể gây ra hành vi gầm gừ
muốn cắn

bằng cách khiến hệ thống miễn dịch
hoạt động quá tải.

Nhưng bất cứ phương pháp nào,

khi bạn nghĩ về sự hiệu quả

các ký sinh trùng kiểm soát
hành vi của vật chủ,

bạn có thể thắc mắc có bao nhiêu phần
hành vi con người là bị kí sinh trùng điều khiển

Vì hơn một nửa sinh vật trên thế giới
là kí sinh trùng,

nó có thể nhiều hơn những gì ta nghĩ.