O bir kilise. O bir cami. O Ayasofya. - Kelly Wall

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/it-s-a-church-it-s-a-mosque-it-s-hagia-sophia-kelly-wall

Duvarların dili olsaydı, Türkiye'de bulunan Ayasofya'nın anlatacak bolca öyküsü olurdu. Bir zamanlar kilise, sonra cami olmuş ve şimdi ise bir müze olan bu dünya harikası zamanın ve savaşın sınamaları karşısında ayakta kalmış. Tarihin en büyük imparatorlarının fetihlerinden sağ çıkmış. Kelly Wall bizi bu muhteşem mücevherin tarihsel katmanlarında geziye çıkarıyor.

Ders: Kelly Wall, animasyon: Andrew Foerster.

Derler ki, duvarların dili olsa
her binanın anlatacak bir hikayesi olurdu.

Ama çok azının Aya Sofya,
yani Kutsal Bilge kadar

muhteşem ve çok sesli öyküleri olurdu.

Kıtaların ve kültürlerin
kesişim noktasında yer alan bu yapı,

bulunduğu şehrin isminden,
yapısına ve kullanım amacına kadar

muazzam değişikliklere tanıklık etmiştir.

Günümüzde ise tüm bu
devirlerden kalma öğeler,

kendi hikayelerini ziyaretçilerine
anlatmaya hazır.

Hatta daha Ayasofya'ya
varmadan, tarihi surlardan

MÖ 657'de Yunan deniz kolonicileri
tarafından Bizans adıyla kurulmuş olan

ve Ayasofya'yı çevreleyen şehrin
stratejik önemi hissediliyor.

Şehir ilerleyen zamanlarda sırasıyla
Augusta Antonia, Yeni Roma ve

Konstantinupoli isimlerini almış.
Yıllar içinde Yunan, Fars ve Romalı

hükümdarlar tarafından fetihlere, yıkıma
ve yeniden kurulmalara sahne olmuş.

İşte bu duvarlar arasında ilk
Megali Eklisia, yani büyük kilise,

4. yüzyılda inşa edilmiş.

Ayaklanmalar sebebiyle çok kısa
zamanda yanmasına rağmen,

gelecek asırlar boyunca bölgenin ana
mabedi olacak yapının yerini belirlemiş.

Girişin yakınındaki rölyefli mermer taşlar

ikinci kiliseden kalan son izler.

MS 415'te inşa edilir, 532 Nika
ayaklanması sırasında

imparator I. Justinyen'i devirmek için

yük arabalarıyla yarış yapan öfkeli
kalabalıklar tarafından yıkılır.

Gücünü korumakta zorlansa da,
I. Justinyen

kiliseyi daha büyük ölçekte
yeniden inşa ettirir.

5 sene sonra gördüğünüz yapı tamamlanır.

İçeri adım attığınızda,
temel taşları ve duvarları

anavatanları Mısır ve Suriye'den
hikayeler mırıldanır.

Artemis tapınağından getirilen kolonlar
ise daha antik bir geçmişi hatırlatır.

İmparatorun elit koruyucuları Vikinglerin
kazıdığı Runik alfabesinden yazılar da

uzaklardaki kuzey diyarlarından
bilgileri taşıyor bize.

Ama tüm dikkatimizi gökleri
gösteren büyük kubbe alıyor.

50 metreden fazla yükseklik
ve 30 metreyi aşan çapıyla

alttan pencerelerle çevrelenmiş olan

altın kubbe göğe asılı gibi dururken,

iç kısmından ışık yansıyor.

MS 558'deki bir depremde
orijinal kubbe hasar görünce,

Lübnan'dan destekleyici
Korint sütunları getirilir.

İhtişam sembolü olmasının ardında,

bu sütunlar sakince kırılganlığını

ve böyle bir harikayı ortaya çıkaran
mühendislik dehasını bize hatırlatır.

Eğer tek bir resim binlerce
kelimeden daha değerli ise,

en çok söyleyecek sözü olan, sonraki
birkaç yüzyılda yapılan mozaiklerdir.

Bu mozaiklerde İsa hem kendi zamanında,

hem de yanında Bizans imparatorları

bulunur biçimde tasvir edilmiştir.

Ama güçlü ve billur seslerinin ardında,

4. Haçlı seferleri Latin işgali sırasında

yağmalanmış ve hasar görmüş mozaik
ve ikonların yankısı bizi huzursuz eder.

Zeminin altında, işgali yöneten Venedik
dükü Enrico Dandolo'nun mezarı var.

Böylelikle 57 sene boyunca Katolik
Roma kilisesi olarak kullanılmış ve

Bizanslıların yeniden fethiyle ortodoks
köklerine dönmüş olan Ayasofya'nın

hatırlatıcısı olmuş. Ama Ayasofya
uzun süre kilise olarak kalmayacaktı.

Haçlı seferleriyle oldukça
güç kaybeden Konstantinupoli

1453'te Osmanlılar tarafından fethedildi
ve İstanbul adı verildi.

3 gün boyunca askerlerinin yağmalarına
izin veren Sultan II.Mehmed,

Ayasofya'dan içeri girdiğinde,
ağır hasar almasına rağmen

görkeminden birşey kaybetmediğini gördü.
Genç sultan Ayasofya'yı

yeni imparatorluk camisi
ilan ederek yeniden Allah'a adadı.

Sonraki asırlarda inşa edilen dört minare

bu devrin en belirgin simgeleri olup

dini amacının yanında
mimari destek de sağlamaktadır.

Elbette bununla bitmiyor.

Gösterişli kandiller ve detayları
Sultan Süleyman'ın Macaristan fethini,

tavanda asılı dev kaligrafik plakalar ise

ziyaretçilere ilk dört
halifeyi hatırlatır.

Bugün gördüğünüz yapı camiyi andırsa da
bir müze olarak kullanılıyor.

Bu karar 1935 yılında Osmanlı
İmparatorluğu'nun çöküşünün ardından

modern Türkiye'nin ilk lideri

Mustafa Kemal Atatürk
tarafından alınmıştır.

Mermer zemin dekorasyonlarını
gizleyen halıların ve

Hristiyan mozaiklerini örten
sıvaların kaldırılması,

bu laikleşme sayesinde olmuştur.

Devam etmekte olan
restorasyon çalışmaları,

Ayasofya'nın uzun
hikayesindeki çoksesliliğin

asırlar süren sessizlikten sonra
yeniden duyulmasını sağlıyor.

Fakat anlaşmazlıklar sürmekte.

İslami kaligrafilerin altına
gizlenmiş mozaikler ağlıyor.

O değerli tarihi eserleri, ötekileri yok
etmeden ortaya çıkarmak mümkün değil.

Bu arada, hem Müslüman hem de Hıristiyan
topluluklardan yükselen çağrılar,

binanın eskiden olduğu gibi
dini amaçlarla kullanılmasını istiyor.

Kutsal bilgeliğin öyküsü sona ermekten
çok uzak olmakla birlikte,

umulabilecek tek şey,
orada bulunan pek çok sesin

önümüzdeki yıllarda kendilerine
düşeni anlatabilmesidir.