< Return to Video

Annie Murphy Paul: Cfare mesojme para se te lindim

  • 0:00 - 0:03
    Tema ime per sot eshte te mesuarit.
  • 0:03 - 0:06
    Dhe ne kete fryme, une dua te drejtoj nje pop kuiz.
  • 0:06 - 0:08
    Gati?
  • 0:08 - 0:11
    Kur fillon te mesuarit?
  • 0:11 - 0:13
    Tani perderisa e mendoni ate pyetje,
  • 0:13 - 0:15
    ndoshta ju jeni duke menduar per diten e pare te para-shkollores
  • 0:15 - 0:17
    ose te kopshtit,
  • 0:17 - 0:20
    hera e pare qe femijet jane ne klase me nje mesues.
  • 0:20 - 0:23
    Apo ndoshta ju keni deshire te kujtoni fazen e femijerise
  • 0:23 - 0:26
    kur femijet jane duke mesuar si te ecin dhe flasin
  • 0:26 - 0:28
    dhe te perdorin pirunin.
  • 0:28 - 0:31
    Ndoshta ju e keni hasur levizjen Zero- ne Tre,
  • 0:31 - 0:34
    i cila pohon se vitet me te rendesishme te te mesuarit
  • 0:34 - 0:36
    jane ato me te hershmet
  • 0:36 - 0:39
    Dhe keshtu, pergjigja juaj per pyetjen time do te ishte:
  • 0:39 - 0:41
    Te mesuarit fillon ne lindje.
  • 0:41 - 0:43
    Mire sot une dua t'ju prezantoj
  • 0:43 - 0:46
    nje ide qe mund t'ju duket befasuese
  • 0:46 - 0:49
    dhe mund t'ju duket e papranushme,
  • 0:49 - 0:51
    por e cila eshte mbeshtetur nga evidencat e fundit
  • 0:51 - 0:54
    nga psikologjia dhe biologjia.
  • 0:54 - 0:57
    Dhe kjo do te thote se disa nga mesimet me te rendesishme
  • 0:57 - 0:59
    ndodhin para se ne te lindim,
  • 0:59 - 1:02
    ndersa jemi akoma ne bark te nenes.
  • 1:02 - 1:04
    Tani une jam nje reporter sheknce.
  • 1:04 - 1:06
    Une shkruaj libra dhe artikuj ne revista.
  • 1:06 - 1:08
    Dhe gjithashtu jam nene.
  • 1:08 - 1:11
    Dhe keto dy role erdhen sebashku per mua
  • 1:11 - 1:14
    ne nje liber qe kam shkruar i quajtur "Origines."
  • 1:14 - 1:17
    "Origines" eshte nje reportazh nga fronti i
  • 1:17 - 1:19
    nje fushe te re ngazellyese kerkimesh
  • 1:19 - 1:21
    e quajtur origjina embrionit
  • 1:21 - 1:24
    Origjina e embrionit eshte disipline shkencore
  • 1:24 - 1:27
    e cila u shfaq dy dekada me pare,
  • 1:27 - 1:30
    dhe eshte e bazuar ne teorine
  • 1:30 - 1:33
    se shendeti yne dhe mireqenia pergjate jetes tone
  • 1:33 - 1:35
    influencohen shume
  • 1:35 - 1:38
    nga nente muajt qe kalojme ne barkun e nenes.
  • 1:38 - 1:42
    Kjo teori kishte me shume se interes intelektual per mua.
  • 1:42 - 1:44
    Une vete isha shtatetzene
  • 1:44 - 1:47
    ndersa isha duke bere hulumtimet per kete liber.
  • 1:47 - 1:49
    Dhe nje nder njohurite më interesante
  • 1:49 - 1:51
    qe me ka dhene kjo pune
  • 1:51 - 1:54
    eshte se ne mesojme gjithe gjerat rreth botes
  • 1:54 - 1:57
    akoma para se te futemi ne te.
  • 1:57 - 1:59
    Kur i mbajme bebet ne krahe per te paren here,
  • 1:59 - 2:02
    ne mund te imagjinojme se ata jane pllaka te pasterta,
  • 2:02 - 2:04
    te pa njollosura nga jeta,
  • 2:04 - 2:07
    kur ne fakt, ata tanime jane formuar nga ne
  • 2:07 - 2:11
    dhe nga bota e vecante qe ne jetojme.
  • 2:11 - 2:13
    Sot dua te ndaj me juve disa gjera te mahnitshme
  • 2:13 - 2:15
    qe jane duke zbuluar shkenctareret
  • 2:15 - 2:17
    ne lidhje me ate se cka meson embrioni
  • 2:17 - 2:20
    perderisa ata akoma jane ne barkun e nenes
  • 2:21 - 2:23
    Se pari,
  • 2:23 - 2:26
    ata mesojne tingullin e zerit te nenes se tyre
  • 2:26 - 2:29
    Sepse tingujt nga bota e jashtme
  • 2:29 - 2:32
    duhet te udhetojne neper indet abdominale te nenes
  • 2:32 - 2:36
    dhe permes lengut amniotik qe rrethon fetusin,
  • 2:36 - 2:38
    zerat qe fetusi degjon,
  • 2:38 - 2:41
    fillojne rreth muajit te katert te shtatezanise,
  • 2:41 - 2:43
    jane te shurdhur.
  • 2:43 - 2:45
    Nje hulumtues thote
  • 2:45 - 2:48
    se ata ndoshta duken sikur zeri i mesuesit te Charlie Brown
  • 2:48 - 2:51
    ne filmin vizatimor "Peanuts"
  • 2:51 - 2:54
    Por zeri i gruas shtatezene
  • 2:54 - 2:56
    jehon neper trupin e saj,
  • 2:56 - 2:59
    duke e arritur fetusin shume me lehte.
  • 2:59 - 3:02
    Dhe sepse fetusi eshte me te gjate gjithe kohes,
  • 3:02 - 3:05
    e degjon zerin e saj shume.
  • 3:05 - 3:08
    Njeheresh kur lind femiju, i'a njeh zerin e saj
  • 3:08 - 3:10
    dhe preferon te degjoj zerin e saj
  • 3:10 - 3:12
    me shume se cdo kujt tjeter.
  • 3:12 - 3:14
    Si mund ta dime kete?
  • 3:14 - 3:16
    Femijet e posa lindur nuk mund te bejne shume,
  • 3:16 - 3:19
    por nje gje qe ata jane vertete te zote, eshte te thithin gji.
  • 3:19 - 3:22
    Hulumtuesit perfitojne nga ky fakt
  • 3:22 - 3:25
    duke i mashtruar me dy biberona gome,
  • 3:25 - 3:27
    nese nje bebe e pi ne nje
  • 3:27 - 3:29
    e degjon regjistrimin e zerit te nenes
  • 3:29 - 3:31
    me nje kaske degjuese,
  • 3:31 - 3:33
    dhe nese pi nga biberoni tjeter
  • 3:33 - 3:37
    degjon zerin e nje femre te pa njohur.
  • 3:37 - 3:40
    Femijet shpejt tregoj preferencat e tyre
  • 3:40 - 3:43
    duke e zgjedhur te paren.
  • 3:43 - 3:46
    Shkenctaret gjithashtu perfitojne nga fakti
  • 3:46 - 3:48
    se femijet do te ngadalsojne pirjen e tyre
  • 3:48 - 3:50
    kur dicka i'u intereson atyre
  • 3:50 - 3:52
    dhe e rifillojne pirjen e tyre te shpejte
  • 3:52 - 3:55
    kur ata merziten.
  • 3:55 - 3:57
    Kjo eshte se si hulumtuesit zbuluan
  • 3:57 - 4:00
    se, pasi qe gruaja lexonte me ze pa nderprerje
  • 4:00 - 4:04
    nje paragraf nga Dr. Seuss " The Cat in the Hat" ndersa ato ishin shtatezene,
  • 4:04 - 4:07
    femijet e posa lindur e njohen ate fragment
  • 4:07 - 4:10
    kur e degjuan jashte barkut te nenes.
  • 4:10 - 4:13
    Eksperimenti im i preferuar i ketij lloji
  • 4:13 - 4:15
    eshte ai i cili tregoi se femijet
  • 4:15 - 4:17
    e gruas qe shikon nje serial televiziv te caktuar
  • 4:17 - 4:20
    cdo dite gjate shtatezanise
  • 4:20 - 4:23
    ka njohur melodine e kenges te atij shou-i
  • 4:23 - 4:26
    kur linden.
  • 4:26 - 4:28
    Pra fetuset madje jane duke mesuar
  • 4:28 - 4:31
    per nje gjuhe te vecante qe flitet
  • 4:31 - 4:33
    ne boten qe ata do te lindin.
  • 4:33 - 4:36
    Nje studim i publikuar vitin e shkuar
  • 4:36 - 4:39
    zbuloi se nga lindja, nga momenti i lindjes,
  • 4:39 - 4:41
    femijet qajne ne theks
  • 4:41 - 4:44
    te gjuhes ametare te nenes se tyre.
  • 4:44 - 4:47
    Bebet franceze qajne ne nje note ngritese
  • 4:47 - 4:50
    ndersa bebet Gjermane me nje note te poshte,
  • 4:50 - 4:52
    duke imituar vijat melodike
  • 4:52 - 4:54
    te ketyre gjuheve.
  • 4:54 - 4:56
    Tani pse ky lloj i te mesuarit te fetusit
  • 4:56 - 4:58
    te jete i dobishem?
  • 4:58 - 5:01
    Mund te kete evoluar per te ndihmuar mbijetesen e bebes.
  • 5:01 - 5:03
    Nga momenti i lindjes,
  • 5:03 - 5:05
    femiju u pergjigjet shumices se zerave
  • 5:05 - 5:07
    personi qe eshte me i pelqyeshem per t'u kujdesur--
  • 5:07 - 5:09
    eshte nena.
  • 5:09 - 5:11
    Kjo madje ben te qaren e saj
  • 5:11 - 5:13
    te duket sikur gjuha e nenes,
  • 5:13 - 5:16
    qe mund te hyje me shume ne zemer femija nenes,
  • 5:16 - 5:18
    dhe qe mund ti jape bebes nje avantazh
  • 5:18 - 5:20
    ne detyren kritike
  • 5:20 - 5:23
    ne te mesuarit si te kuptoje dhe flase
  • 5:23 - 5:25
    gjuhen ametare.
  • 5:25 - 5:27
    Por nuk eshte vetem melodia
  • 5:27 - 5:29
    qe fetuset jane duke mesuar ne miter.
  • 5:29 - 5:32
    Gjithashtu shijet dhe ererat.
  • 5:32 - 5:34
    Ne muajin e shtate te shtatezanise,
  • 5:34 - 5:36
    shijet e fetusit jane plotesisht te zhvilluara,
  • 5:36 - 5:39
    dhe receptoret e nuhatjes, te cilet e lejojne ate nuhatje
  • 5:39 - 5:41
    jane funksionale.
  • 5:41 - 5:44
    Aroma e ushqimit qe ha nje grua shtatezene
  • 5:44 - 5:46
    gjejne rrugen e tyre te lengu amniotik,
  • 5:46 - 5:48
    i cili vazhdimisht gelltitet
  • 5:48 - 5:50
    nga fetusi.
  • 5:50 - 5:53
    Femijet duket qe kujtojne dhe preferojne keto shije
  • 5:53 - 5:56
    posa te dalin ne bote.
  • 5:56 - 5:59
    Ne nje eksperiment, nje grup i grave shtatezena
  • 5:59 - 6:01
    i ishte kerkuar te pinte shume leng te karrotave
  • 6:01 - 6:04
    gjate tre mujorit te trete te shtatezanise,
  • 6:04 - 6:06
    gjersa nje grupit tjter te grave shtatezena
  • 6:06 - 6:08
    pine vetem uje.
  • 6:08 - 6:11
    Gjashte muaj me vone, femijet e grave
  • 6:11 - 6:14
    iu dhane drithera te perziera me leng karrote,
  • 6:14 - 6:18
    dhe shprehjet e fytyres u observuan ndersa ata hanin ate.
  • 6:18 - 6:20
    Pasardhesit e grave te cilet kane pire leng karrotash
  • 6:20 - 6:22
    kane ngrene me shume drithera te perziera me karrota
  • 6:22 - 6:24
    dhe nga cka pame,
  • 6:24 - 6:26
    ata u duken qe po e shijonin me shume.
  • 6:26 - 6:29
    Nje version i njejte Francez i ketij eksperimenti
  • 6:29 - 6:31
    eshte bere ne Dijon, France
  • 6:31 - 6:33
    ku hulumtuesit zbuluan
  • 6:33 - 6:36
    se qe bebet e nenave qe konsumuan ushqim dhe lengje
  • 6:36 - 6:41
    te aromamtizuar me shije anise gjate shtatezanise
  • 6:41 - 6:43
    shfaqen nje preference per anise
  • 6:43 - 6:45
    ne diten e pare te jetes,
  • 6:45 - 6:47
    dhe prap, kur ishin provuar me vone,
  • 6:47 - 6:49
    ne diten e katert te jetes.
  • 6:49 - 6:53
    Femijet nenat e te cileve nuk kane ngrene anise gjate shtatezanise
  • 6:53 - 6:57
    treguan nje reagim qe te ngjashem me "i shpifur".
  • 6:57 - 6:59
    Cka do te thote kjo
  • 6:59 - 7:01
    eshte se fetuset jane duke mesuar nga nenat e tyre ne menyre efektive
  • 7:01 - 7:04
    per cka eshte e sigurt dhe e mire te hame.
  • 7:04 - 7:06
    Fetuset gjitahshtu mesohen
  • 7:06 - 7:09
    rreth kultures se vecante qe ata do t'i bashkangjiten
  • 7:09 - 7:12
    pergjate njeres nder shprehjeve me te fuqishme te kultures,
  • 7:12 - 7:14
    qe eshte ushqimi.
  • 7:14 - 7:17
    Ata po njihen me karakteristikat e shijeve dhe erezave
  • 7:17 - 7:19
    te kuzhines se kultures se tyre
  • 7:19 - 7:22
    para se te lindin.
  • 7:22 - 7:25
    Tani duket se fetuset jane duke mesuar madje mesime me te medha.
  • 7:25 - 7:27
    Por para se t'a beje ate,
  • 7:27 - 7:31
    Dua te adresoj dicka qe ju ndoshta jeni duke menduar.
  • 7:31 - 7:33
    Nocioni i te mesuarit te fetusit
  • 7:33 - 7:36
    mund te sjell ne mendje perpjekjet tuaja per t'a pasuruar fetusin
  • 7:36 - 7:38
    sikurse duke e luajtur Moxartin permes kufjeve
  • 7:38 - 7:40
    te vendosura ne nje bark shtatezane
  • 7:40 - 7:43
    Por faktikisht, procesi nente mujoresh
  • 7:43 - 7:46
    i formimit qe ndodh ne barkun e nenes
  • 7:46 - 7:50
    eshte shume me i thelle dhe i rendesishem sesa ajo.
  • 7:50 - 7:54
    Me shume se cka nje grua shtatezene ballafaqohet ne jeten e saj te perditshme --
  • 7:54 - 7:56
    ajrin qe ajo thith,
  • 7:56 - 7:58
    ushqimin dhe pijet qe ajo konsumon,
  • 7:58 - 8:00
    kimikateve te cilave i'u ekspozohet,
  • 8:00 - 8:02
    madje edhe emocioneve qe ajo ndjen--
  • 8:02 - 8:05
    jane te perbashekta me fetusin e saj.
  • 8:05 - 8:08
    Ato perbejne nje perzierje te ndikimeve
  • 8:08 - 8:10
    si individ dhe idiosentrik
  • 8:10 - 8:12
    si grua nje vetvete.
  • 8:12 - 8:14
    Fetusi perfshin keto oferta
  • 8:14 - 8:16
    ne trupin e tij,
  • 8:16 - 8:19
    i ben ato pjese e te mishit dhe gjakut te tij.
  • 8:19 - 8:21
    Dhe shpesh bene dicka me shume.
  • 8:21 - 8:24
    I trajton keto kontribute amesore
  • 8:24 - 8:26
    si informacion,
  • 8:26 - 8:28
    sic une kam deshire t'a quaj si nje kartoline biologjike
  • 8:28 - 8:31
    nga bota e jashtme.
  • 8:31 - 8:34
    Pra, cka eshte duke mesuar fetusi ne uteron
  • 8:34 - 8:36
    nuk eshte "Magic Flute" e Mozartit
  • 8:36 - 8:40
    por pergjigjet per pytjet shume me shume kritike per mbijetesen e saj.
  • 8:40 - 8:42
    A do te lind ne nje bote te begatise
  • 8:42 - 8:44
    ose te pamjaftushmerise?
  • 8:44 - 8:47
    A do te jete sigurt dhe e mbrojtur,
  • 8:47 - 8:50
    ose a do te perballoj rreziqet dhe kercenimet e vazhdushme?
  • 8:50 - 8:52
    A do te jetoj nje jete te gjate dhe te frytshme
  • 8:52 - 8:55
    ose nje te shkurter?
  • 8:55 - 8:58
    Dieta e gruas shtatezene dhe niveli i stresit ne vecanti
  • 8:58 - 9:01
    sigurojne te dhena ne rendeishme per kushtet qe mbizoterojne
  • 9:01 - 9:04
    si nje gisht i ngritur ne ere.
  • 9:04 - 9:06
    Rezultatet e akorduara dhe harmonizuara
  • 9:06 - 9:09
    ne trurin e fetusit dhe organeve tjera
  • 9:09 - 9:11
    jane pjese e asaj qe na jep ne qenieve njerezore
  • 9:11 - 9:13
    fleksibilitetin tone te madh,
  • 9:13 - 9:15
    aftesine tone per te lulezuar
  • 9:15 - 9:17
    ne nje shumellojshmeri te madhe te mjedisit,
  • 9:17 - 9:19
    nga fshati ne qytet,
  • 9:19 - 9:22
    nga tundra ne shkretire.
  • 9:22 - 9:24
    Per ta mbyllur, une do te ju tregoj dy histori
  • 9:24 - 9:27
    se si nenat i mesojne femijet e tyre per boten
  • 9:27 - 9:30
    madje para se ata te lindin.
  • 9:31 - 9:33
    Ne vjeshten e 1944,
  • 9:33 - 9:36
    ditet e zymta te Luftes se Dyte Boterore,
  • 9:36 - 9:39
    trupat Gjermane bllokuan Hollanden Perendimore,
  • 9:39 - 9:42
    duke i kthyer te gjitha dergesat e ushqimit
  • 9:42 - 9:44
    Fillimi i rrethimit Nazist
  • 9:44 - 9:47
    u pasua nga nje nder dimrat me te ftohte ne dekada--
  • 9:47 - 9:51
    aq ftohte saqe ujerat ne kanale u ngrine u bene te ngurta.
  • 9:51 - 9:53
    Se shpejti ushqimi u be i pamjatushem,
  • 9:53 - 9:57
    shume hollandeze mbijetonin me 500 kalori ne dite--
  • 9:57 - 10:00
    cereku i asaj qe konsumonin para luftes.
  • 10:00 - 10:03
    Pasiqe javet e privimit u zgjaten ne muaj,
  • 10:03 - 10:06
    disa arriten te hanin qepujka rrenje tulipanesh.
  • 10:06 - 10:08
    Nga fillimi i Majit,
  • 10:08 - 10:10
    rezerva ushqimore e racionuar me kujdes nga shteti
  • 10:10 - 10:12
    ishte shteruar plotesisht.
  • 10:12 - 10:15
    Spektri i urise masive u ngrit.
  • 10:15 - 10:18
    Dhe pastaj ne 5 Maj, 1945
  • 10:18 - 10:20
    rrethimit i erdhi nje fund i pa pritur
  • 10:20 - 10:22
    kur Holanda u lirua
  • 10:22 - 10:24
    nga Aleatet
  • 10:24 - 10:27
    "Dimri i Urise" sic u njoh,
  • 10:27 - 10:29
    vrau 10.000 njerez
  • 10:29 - 10:31
    dhe dobesoi me mijera tjere.
  • 10:31 - 10:34
    Por ishte nje popull tjeter qe sihte prekur--
  • 10:34 - 10:36
    40.000 fetuset
  • 10:36 - 10:39
    ne utero gjate rrethimit.
  • 10:39 - 10:41
    Disa nga efektet e kequshqyerjes gjate shtatezanise
  • 10:41 - 10:43
    u paraqiten menjehere
  • 10:43 - 10:45
    ne shkalle te larte tek te posalindurit,
  • 10:45 - 10:47
    defekte ne lindje, lindje me peshe te ulte
  • 10:47 - 10:49
    dhe vdekshmeria e femijeve.
  • 10:49 - 10:52
    Por te tjeret nuk do te zbuloheshin per vite te tera.
  • 10:52 - 10:54
    Dekada pas " Dimrit te urise",
  • 10:54 - 10:56
    hulumtuesit dokumentuan
  • 10:56 - 11:00
    se njerezit nenat e te cileve ishin shtatezena pergjate rrethimit
  • 11:00 - 11:02
    kane me shume obesitet, me shume diabet
  • 11:02 - 11:05
    dhe me shume semundje ne zemer ne jeten e me vonshme
  • 11:05 - 11:08
    sesa individet te cilet ishin zhvilluar nen kushte normale.
  • 11:08 - 11:12
    Eksperincat e indvideve para lindjes te urise
  • 11:12 - 11:14
    duket se u'a kane ndryshuar trupat
  • 11:14 - 11:16
    ne menyra te shumta.
  • 11:16 - 11:18
    Ato kane tension te larte te gjakut,
  • 11:18 - 11:20
    profile te varfera te kolesterolit
  • 11:20 - 11:22
    dhe tolerance glukoze te reduktuar--
  • 11:22 - 11:25
    nje shenje paralajmeruese te diabeteve.
  • 11:25 - 11:27
    Pse kequshqyerja ne bark do te
  • 11:27 - 11:29
    rezultonte ne nje semundje me vone?
  • 11:29 - 11:31
    Nje shpjegim
  • 11:31 - 11:34
    eshte sepse fetuset jane duke bere me te miren e nje situate te keqe.
  • 11:34 - 11:36
    Kur eshte ushqimi i paket
  • 11:36 - 11:39
    ata shmangin lendet ushqyese ne drejtim te organit vertete kirtik, trurit,
  • 11:39 - 11:41
    dhe larg organeve tjera
  • 11:41 - 11:43
    sikurse zemra dhe mushkerit
  • 11:43 - 11:46
    Kjo e mban te gjalle fetusin ne nje periudhe te shkurter,
  • 11:46 - 11:49
    por fatura vjen me vone ne jete
  • 11:49 - 11:51
    kur keto organe tjera, privohen me heret,
  • 11:51 - 11:54
    behen me te prekshem ndaj semundjeve.
  • 11:54 - 11:57
    Por kjo nuk eshte e vetmja qe po ndodh.
  • 11:57 - 11:59
    Duket sikur fetuset jane duke marr sygjerime
  • 11:59 - 12:02
    nga mjedisi intraueterine
  • 12:02 - 12:04
    dhe duke u'a analizuar psikologjine e tyre ne perputhje me rrethanat.
  • 12:04 - 12:06
    Ata jane duke i pergatitur veten e tyre
  • 12:06 - 12:08
    per llojin e botes qe ata do te takohen
  • 12:08 - 12:10
    ne pjesen tjter te barkut.
  • 12:10 - 12:12
    Fetusi e rregulon metabolzmin e vet
  • 12:12 - 12:15
    ne procese tjere psikologjike
  • 12:15 - 12:18
    ne pritje te mjedisit qe i pret ata.
  • 12:18 - 12:21
    Dhe ne baze te parashikimit te fetusit
  • 12:21 - 12:23
    eshte se cka han nena e tyre.
  • 12:23 - 12:25
    Ushqimet qe konsumon nje grua shtatezene
  • 12:25 - 12:27
    perbejne nje lloj historie,
  • 12:27 - 12:29
    nje perralle e begatise
  • 12:29 - 12:32
    apo nje kronike e zymte e privimit.
  • 12:32 - 12:35
    Historia jep informacione
  • 12:35 - 12:37
    se fetusi perdor
  • 12:37 - 12:39
    per te organizuar trupin dhe sistemet e tij--
  • 12:39 - 12:42
    nje pershtatje te rrethanve mbizoteruese
  • 12:42 - 12:45
    qe lehteson mbijetesen e se ardhmes
  • 12:45 - 12:48
    Te ballafaquar me burime shume te kufizuara,
  • 12:48 - 12:51
    nje femije me madhesi me te vogel me reduktimin e kerkesave te energjise
  • 12:51 - 12:53
    ne fakt do te kene nje shans
  • 12:53 - 12:55
    per te jetuar ne moshen madhore.
  • 12:55 - 12:57
    Problemi i vertete vjen
  • 12:57 - 13:00
    kur grate shtatezena ne nje fare menyre nuk jane treguese te mira
  • 13:00 - 13:02
    kur fetuset jane te prirura
  • 13:02 - 13:04
    qe te presin nje bote te mungeses
  • 13:04 - 13:07
    dhe ne vend te saj lindin ne nje bote te shumices.
  • 13:07 - 13:10
    Kjo eshte cka u ka ndodhur femijeve hollandez te " Dimrit te urise".
  • 13:10 - 13:12
    Dhe shkalla me larte e trashjes,
  • 13:12 - 13:14
    diabetit dhe semundjeve te zemres
  • 13:14 - 13:16
    jane rezultati.
  • 13:16 - 13:19
    Trupat qe ishin ndertuar per te rezervuar cdo kalori
  • 13:19 - 13:21
    e gjeten veten e tyre duke lundruar ne kalori te teperta
  • 13:21 - 13:24
    ne dieten perendimore te pas luftes.
  • 13:24 - 13:27
    Bota qe u ishte mesuar ndersa ne utero
  • 13:27 - 13:29
    nuk ishte e njejta
  • 13:29 - 13:32
    me boten ne te cilen ata kishin lindur.
  • 13:32 - 13:34
    Ja edhe nje histori tjeter.
  • 13:34 - 13:38
    Ne ora 8: 46 me 11 Shtator, 2001,
  • 13:38 - 13:40
    kishte dhjetra mijera njerez
  • 13:40 - 13:42
    ne afersi te Qendres se Tregetise Boterore
  • 13:42 - 13:44
    ne New York--
  • 13:44 - 13:46
    banoret e periferise duke vrapuar tek trenat,
  • 13:46 - 13:49
    kamariere duke rregulluar tavolinat per mengjesin e nxituar
  • 13:49 - 13:53
    agjentet me telefona ne Wall Street.
  • 13:53 - 13:56
    1,700 e ketyre njerezve ishin gra shtatezena.
  • 13:56 - 13:59
    Kur aeroplani goditi dhe kullat u shemben,
  • 13:59 - 14:02
    shume prej ketyre grave provuan horroret e njejta
  • 14:02 - 14:05
    me te mbijetuarit e tjere te fatkeqesise--
  • 14:05 - 14:07
    kaos derrmues dhe konfuzion,
  • 14:07 - 14:09
    rete rokullisese
  • 14:09 - 14:13
    te pluhurit te mundshem helmues dhe copave,
  • 14:13 - 14:15
    rrahja e zemres per jeten e tyre.
  • 14:15 - 14:17
    Rreth nje viti pas 9/11,
  • 14:17 - 14:20
    hulumtuesit ekzaminuan nje grup grash
  • 14:20 - 14:22
    qe ishin shtatezene
  • 14:22 - 14:24
    kur ato ishin ekspozuar sulmit te Qendres se Tregtise Boterore.
  • 14:24 - 14:26
    Ne foshnjet e ketyre grave
  • 14:26 - 14:29
    te cilat zhvilluan sindromin e stresit pas-traumatik, ose PTSD,
  • 14:29 - 14:31
    pas vujatjeve te tyre,
  • 14:31 - 14:34
    hulumtuesit zbuluan nje shenje biologjike
  • 14:34 - 14:36
    te ndjeshmerise tek PTSD--
  • 14:36 - 14:39
    nje efekt qe me se shumti ishte shfaqur
  • 14:39 - 14:42
    tek foshnjet nenat e te cileve provuan katastrofen
  • 14:42 - 14:44
    ne tremujorin e trete.
  • 14:44 - 14:46
    Me fjale te tjera,
  • 14:46 - 14:49
    nenat me sindromin e stresit pas-traumatik
  • 14:49 - 14:52
    kaluan ne nje dobesi ne keto kushte
  • 14:52 - 14:55
    tek femjet e tyre ndersa ata ishin akoma ne utero.
  • 14:55 - 14:57
    Tani konsideroni kete:
  • 14:57 - 14:59
    sindromin e stresit post-traumatik
  • 14:59 - 15:02
    duket te jete nje reaksion i stresit qe eshte perkeqsuar
  • 15:02 - 15:06
    duke i'u shkaktuar viktimave vuajtje te pa nevojshme.
  • 15:06 - 15:09
    Por eshte nje menyre tjeter e te menduarit per PTSD.
  • 15:09 - 15:12
    Cka duket si patologji per ne
  • 15:12 - 15:14
    faktikisht mund te jete nje adaptim i dobishem
  • 15:14 - 15:16
    ne disa rrethana.
  • 15:16 - 15:19
    Ne nje mjedis vecanerisht te rrezikshem,
  • 15:19 - 15:22
    manifestimet karakteristike te PTSD--
  • 15:22 - 15:25
    nje mbi-vetdije e mjedisit te dikujt,
  • 15:25 - 15:28
    nje reagim i shpejte ndaj rrezikut--
  • 15:28 - 15:31
    mund te shpetoje jeten e dikujt.
  • 15:31 - 15:35
    Nocioni se transmetimit paralindjes i rrezikut PTSD eshte i adaptushem
  • 15:35 - 15:37
    akoma eshte spekulativ,
  • 15:37 - 15:40
    por une e gjej si teper prekes.
  • 15:40 - 15:42
    Kjo do te thote se, edhe para lindjes,
  • 15:42 - 15:44
    nenat jane duke i paralajmeruar femijet e tyre
  • 15:44 - 15:46
    se eshte nje bote e eger aty,
  • 15:46 - 15:49
    duke i'u thene, "Keni Kujdes."
  • 15:49 - 15:51
    Me lejoni te jem me qarte.
  • 15:51 - 15:54
    Hulumtimi i origjines se fetusit nuk eshte per te fajesuar grate
  • 15:54 - 15:56
    se cka ndodh gjate shtatezanise.
  • 15:56 - 15:59
    Eshte rreth te zbuluarit se si te promovohet me se miri
  • 15:59 - 16:02
    shendeti dhe mireqenia e gjenerates se ardhshme.
  • 16:02 - 16:04
    Ajo perpjekje e rendesishme duhet te perfshije nje fokus
  • 16:04 - 16:06
    ne ate se cka mesojne fetuset
  • 16:06 - 16:09
    gjate nente muajve qe ata kalojne ne bark.
  • 16:09 - 16:12
    Mesimi eshte njeri prej aktiviteteve me thelbesore te jetes,
  • 16:12 - 16:14
    dhe fillon shume me heret
  • 16:14 - 16:16
    sesa ne e kemi imagjinuar.
  • 16:16 - 16:18
    Faleminderit.
  • 16:18 - 16:25
    (Duartrokitje)
Title:
Annie Murphy Paul: Cfare mesojme para se te lindim
Speaker:
Annie Murphy Paul
Description:

Pop quiz: Kur fillon te mesuarit? Pergjigja: Para se ne te lindim. Shkrimtarja e shkences Annie Murphy Paul flet permes nje hulumtimi te ri i cili tregon sa shume mesojme ne barkun e nenes-- nga tingulli i gjuhes tone amtare deri tek ushqimet tona te preferuara.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
16:26
Ereblir Kadriu added a translation

Albanian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.