WEBVTT 00:00:00.000 --> 00:00:03.000 Tema ime per sot eshte te mesuarit. 00:00:03.000 --> 00:00:06.000 Dhe ne kete fryme, une dua te drejtoj nje pop kuiz. 00:00:06.000 --> 00:00:08.000 Gati? 00:00:08.000 --> 00:00:11.000 Kur fillon te mesuarit? 00:00:11.000 --> 00:00:13.000 Tani perderisa e mendoni ate pyetje, 00:00:13.000 --> 00:00:15.000 ndoshta ju jeni duke menduar per diten e pare te para-shkollores 00:00:15.000 --> 00:00:17.000 ose te kopshtit, 00:00:17.000 --> 00:00:20.000 hera e pare qe femijet jane ne klase me nje mesues. 00:00:20.000 --> 00:00:23.000 Apo ndoshta ju keni deshire te kujtoni fazen e femijerise 00:00:23.000 --> 00:00:26.000 kur femijet jane duke mesuar si te ecin dhe flasin 00:00:26.000 --> 00:00:28.000 dhe te perdorin pirunin. 00:00:28.000 --> 00:00:31.000 Ndoshta ju e keni hasur levizjen Zero- ne Tre, 00:00:31.000 --> 00:00:34.000 i cila pohon se vitet me te rendesishme te te mesuarit 00:00:34.000 --> 00:00:36.000 jane ato me te hershmet 00:00:36.000 --> 00:00:39.000 Dhe keshtu, pergjigja juaj per pyetjen time do te ishte: 00:00:39.000 --> 00:00:41.000 Te mesuarit fillon ne lindje. NOTE Paragraph 00:00:41.000 --> 00:00:43.000 Mire sot une dua t'ju prezantoj 00:00:43.000 --> 00:00:46.000 nje ide qe mund t'ju duket befasuese 00:00:46.000 --> 00:00:49.000 dhe mund t'ju duket e papranushme, 00:00:49.000 --> 00:00:51.000 por e cila eshte mbeshtetur nga evidencat e fundit 00:00:51.000 --> 00:00:54.000 nga psikologjia dhe biologjia. 00:00:54.000 --> 00:00:57.000 Dhe kjo do te thote se disa nga mesimet me te rendesishme 00:00:57.000 --> 00:00:59.000 ndodhin para se ne te lindim, 00:00:59.000 --> 00:01:02.000 ndersa jemi akoma ne bark te nenes. 00:01:02.000 --> 00:01:04.000 Tani une jam nje reporter sheknce. 00:01:04.000 --> 00:01:06.000 Une shkruaj libra dhe artikuj ne revista. 00:01:06.000 --> 00:01:08.000 Dhe gjithashtu jam nene. 00:01:08.000 --> 00:01:11.000 Dhe keto dy role erdhen sebashku per mua 00:01:11.000 --> 00:01:14.000 ne nje liber qe kam shkruar i quajtur "Origines." 00:01:14.000 --> 00:01:17.000 "Origines" eshte nje reportazh nga fronti i 00:01:17.000 --> 00:01:19.000 nje fushe te re ngazellyese kerkimesh 00:01:19.000 --> 00:01:21.000 e quajtur origjina embrionit 00:01:21.000 --> 00:01:24.000 Origjina e embrionit eshte disipline shkencore 00:01:24.000 --> 00:01:27.000 e cila u shfaq dy dekada me pare, 00:01:27.000 --> 00:01:30.000 dhe eshte e bazuar ne teorine 00:01:30.000 --> 00:01:33.000 se shendeti yne dhe mireqenia pergjate jetes tone 00:01:33.000 --> 00:01:35.000 influencohen shume 00:01:35.000 --> 00:01:38.000 nga nente muajt qe kalojme ne barkun e nenes. 00:01:38.000 --> 00:01:42.000 Kjo teori kishte me shume se interes intelektual per mua. 00:01:42.000 --> 00:01:44.000 Une vete isha shtatetzene 00:01:44.000 --> 00:01:47.000 ndersa isha duke bere hulumtimet per kete liber. 00:01:47.000 --> 00:01:49.000 Dhe nje nder njohurite më interesante 00:01:49.000 --> 00:01:51.000 qe me ka dhene kjo pune 00:01:51.000 --> 00:01:54.000 eshte se ne mesojme gjithe gjerat rreth botes 00:01:54.000 --> 00:01:57.000 akoma para se te futemi ne te. NOTE Paragraph 00:01:57.000 --> 00:01:59.000 Kur i mbajme bebet ne krahe per te paren here, 00:01:59.000 --> 00:02:02.000 ne mund te imagjinojme se ata jane pllaka te pasterta, 00:02:02.000 --> 00:02:04.000 te pa njollosura nga jeta, 00:02:04.000 --> 00:02:07.000 kur ne fakt, ata tanime jane formuar nga ne 00:02:07.000 --> 00:02:11.000 dhe nga bota e vecante qe ne jetojme. 00:02:11.000 --> 00:02:13.000 Sot dua te ndaj me juve disa gjera te mahnitshme 00:02:13.000 --> 00:02:15.000 qe jane duke zbuluar shkenctareret 00:02:15.000 --> 00:02:17.000 ne lidhje me ate se cka meson embrioni 00:02:17.000 --> 00:02:20.000 perderisa ata akoma jane ne barkun e nenes NOTE Paragraph 00:02:21.000 --> 00:02:23.000 Se pari, 00:02:23.000 --> 00:02:26.000 ata mesojne tingullin e zerit te nenes se tyre 00:02:26.000 --> 00:02:29.000 Sepse tingujt nga bota e jashtme 00:02:29.000 --> 00:02:32.000 duhet te udhetojne neper indet abdominale te nenes 00:02:32.000 --> 00:02:36.000 dhe permes lengut amniotik qe rrethon fetusin, 00:02:36.000 --> 00:02:38.000 zerat qe fetusi degjon, 00:02:38.000 --> 00:02:41.000 fillojne rreth muajit te katert te shtatezanise, 00:02:41.000 --> 00:02:43.000 jane te shurdhur. 00:02:43.000 --> 00:02:45.000 Nje hulumtues thote 00:02:45.000 --> 00:02:48.000 se ata ndoshta duken sikur zeri i mesuesit te Charlie Brown 00:02:48.000 --> 00:02:51.000 ne filmin vizatimor "Peanuts" 00:02:51.000 --> 00:02:54.000 Por zeri i gruas shtatezene 00:02:54.000 --> 00:02:56.000 jehon neper trupin e saj, 00:02:56.000 --> 00:02:59.000 duke e arritur fetusin shume me lehte. 00:02:59.000 --> 00:03:02.000 Dhe sepse fetusi eshte me te gjate gjithe kohes, 00:03:02.000 --> 00:03:05.000 e degjon zerin e saj shume. 00:03:05.000 --> 00:03:08.000 Njeheresh kur lind femiju, i'a njeh zerin e saj 00:03:08.000 --> 00:03:10.000 dhe preferon te degjoj zerin e saj 00:03:10.000 --> 00:03:12.000 me shume se cdo kujt tjeter. NOTE Paragraph 00:03:12.000 --> 00:03:14.000 Si mund ta dime kete? 00:03:14.000 --> 00:03:16.000 Femijet e posa lindur nuk mund te bejne shume, 00:03:16.000 --> 00:03:19.000 por nje gje qe ata jane vertete te zote, eshte te thithin gji. 00:03:19.000 --> 00:03:22.000 Hulumtuesit perfitojne nga ky fakt 00:03:22.000 --> 00:03:25.000 duke i mashtruar me dy biberona gome, 00:03:25.000 --> 00:03:27.000 nese nje bebe e pi ne nje 00:03:27.000 --> 00:03:29.000 e degjon regjistrimin e zerit te nenes 00:03:29.000 --> 00:03:31.000 me nje kaske degjuese, 00:03:31.000 --> 00:03:33.000 dhe nese pi nga biberoni tjeter 00:03:33.000 --> 00:03:37.000 degjon zerin e nje femre te pa njohur. 00:03:37.000 --> 00:03:40.000 Femijet shpejt tregoj preferencat e tyre 00:03:40.000 --> 00:03:43.000 duke e zgjedhur te paren. 00:03:43.000 --> 00:03:46.000 Shkenctaret gjithashtu perfitojne nga fakti 00:03:46.000 --> 00:03:48.000 se femijet do te ngadalsojne pirjen e tyre 00:03:48.000 --> 00:03:50.000 kur dicka i'u intereson atyre 00:03:50.000 --> 00:03:52.000 dhe e rifillojne pirjen e tyre te shpejte 00:03:52.000 --> 00:03:55.000 kur ata merziten. 00:03:55.000 --> 00:03:57.000 Kjo eshte se si hulumtuesit zbuluan 00:03:57.000 --> 00:04:00.000 se, pasi qe gruaja lexonte me ze pa nderprerje 00:04:00.000 --> 00:04:04.000 nje paragraf nga Dr. Seuss " The Cat in the Hat" ndersa ato ishin shtatezene, 00:04:04.000 --> 00:04:07.000 femijet e posa lindur e njohen ate fragment 00:04:07.000 --> 00:04:10.000 kur e degjuan jashte barkut te nenes. 00:04:10.000 --> 00:04:13.000 Eksperimenti im i preferuar i ketij lloji 00:04:13.000 --> 00:04:15.000 eshte ai i cili tregoi se femijet 00:04:15.000 --> 00:04:17.000 e gruas qe shikon nje serial televiziv te caktuar 00:04:17.000 --> 00:04:20.000 cdo dite gjate shtatezanise 00:04:20.000 --> 00:04:23.000 ka njohur melodine e kenges te atij shou-i 00:04:23.000 --> 00:04:26.000 kur linden. 00:04:26.000 --> 00:04:28.000 Pra fetuset madje jane duke mesuar 00:04:28.000 --> 00:04:31.000 per nje gjuhe te vecante qe flitet 00:04:31.000 --> 00:04:33.000 ne boten qe ata do te lindin. NOTE Paragraph 00:04:33.000 --> 00:04:36.000 Nje studim i publikuar vitin e shkuar 00:04:36.000 --> 00:04:39.000 zbuloi se nga lindja, nga momenti i lindjes, 00:04:39.000 --> 00:04:41.000 femijet qajne ne theks 00:04:41.000 --> 00:04:44.000 te gjuhes ametare te nenes se tyre. 00:04:44.000 --> 00:04:47.000 Bebet franceze qajne ne nje note ngritese 00:04:47.000 --> 00:04:50.000 ndersa bebet Gjermane me nje note te poshte, 00:04:50.000 --> 00:04:52.000 duke imituar vijat melodike 00:04:52.000 --> 00:04:54.000 te ketyre gjuheve. 00:04:54.000 --> 00:04:56.000 Tani pse ky lloj i te mesuarit te fetusit 00:04:56.000 --> 00:04:58.000 te jete i dobishem? 00:04:58.000 --> 00:05:01.000 Mund te kete evoluar per te ndihmuar mbijetesen e bebes. 00:05:01.000 --> 00:05:03.000 Nga momenti i lindjes, 00:05:03.000 --> 00:05:05.000 femiju u pergjigjet shumices se zerave 00:05:05.000 --> 00:05:07.000 personi qe eshte me i pelqyeshem per t'u kujdesur-- 00:05:07.000 --> 00:05:09.000 eshte nena. 00:05:09.000 --> 00:05:11.000 Kjo madje ben te qaren e saj 00:05:11.000 --> 00:05:13.000 te duket sikur gjuha e nenes, 00:05:13.000 --> 00:05:16.000 qe mund te hyje me shume ne zemer femija nenes, 00:05:16.000 --> 00:05:18.000 dhe qe mund ti jape bebes nje avantazh 00:05:18.000 --> 00:05:20.000 ne detyren kritike 00:05:20.000 --> 00:05:23.000 ne te mesuarit si te kuptoje dhe flase 00:05:23.000 --> 00:05:25.000 gjuhen ametare. NOTE Paragraph 00:05:25.000 --> 00:05:27.000 Por nuk eshte vetem melodia 00:05:27.000 --> 00:05:29.000 qe fetuset jane duke mesuar ne miter. 00:05:29.000 --> 00:05:32.000 Gjithashtu shijet dhe ererat. 00:05:32.000 --> 00:05:34.000 Ne muajin e shtate te shtatezanise, 00:05:34.000 --> 00:05:36.000 shijet e fetusit jane plotesisht te zhvilluara, 00:05:36.000 --> 00:05:39.000 dhe receptoret e nuhatjes, te cilet e lejojne ate nuhatje 00:05:39.000 --> 00:05:41.000 jane funksionale. 00:05:41.000 --> 00:05:44.000 Aroma e ushqimit qe ha nje grua shtatezene 00:05:44.000 --> 00:05:46.000 gjejne rrugen e tyre te lengu amniotik, 00:05:46.000 --> 00:05:48.000 i cili vazhdimisht gelltitet 00:05:48.000 --> 00:05:50.000 nga fetusi. 00:05:50.000 --> 00:05:53.000 Femijet duket qe kujtojne dhe preferojne keto shije 00:05:53.000 --> 00:05:56.000 posa te dalin ne bote. 00:05:56.000 --> 00:05:59.000 Ne nje eksperiment, nje grup i grave shtatezena 00:05:59.000 --> 00:06:01.000 i ishte kerkuar te pinte shume leng te karrotave 00:06:01.000 --> 00:06:04.000 gjate tre mujorit te trete te shtatezanise, 00:06:04.000 --> 00:06:06.000 gjersa nje grupit tjter te grave shtatezena 00:06:06.000 --> 00:06:08.000 pine vetem uje. 00:06:08.000 --> 00:06:11.000 Gjashte muaj me vone, femijet e grave 00:06:11.000 --> 00:06:14.000 iu dhane drithera te perziera me leng karrote, 00:06:14.000 --> 00:06:18.000 dhe shprehjet e fytyres u observuan ndersa ata hanin ate. 00:06:18.000 --> 00:06:20.000 Pasardhesit e grave te cilet kane pire leng karrotash 00:06:20.000 --> 00:06:22.000 kane ngrene me shume drithera te perziera me karrota 00:06:22.000 --> 00:06:24.000 dhe nga cka pame, 00:06:24.000 --> 00:06:26.000 ata u duken qe po e shijonin me shume. NOTE Paragraph 00:06:26.000 --> 00:06:29.000 Nje version i njejte Francez i ketij eksperimenti 00:06:29.000 --> 00:06:31.000 eshte bere ne Dijon, France 00:06:31.000 --> 00:06:33.000 ku hulumtuesit zbuluan 00:06:33.000 --> 00:06:36.000 se qe bebet e nenave qe konsumuan ushqim dhe lengje 00:06:36.000 --> 00:06:41.000 te aromamtizuar me shije anise gjate shtatezanise 00:06:41.000 --> 00:06:43.000 shfaqen nje preference per anise 00:06:43.000 --> 00:06:45.000 ne diten e pare te jetes, 00:06:45.000 --> 00:06:47.000 dhe prap, kur ishin provuar me vone, 00:06:47.000 --> 00:06:49.000 ne diten e katert te jetes. 00:06:49.000 --> 00:06:53.000 Femijet nenat e te cileve nuk kane ngrene anise gjate shtatezanise 00:06:53.000 --> 00:06:57.000 treguan nje reagim qe te ngjashem me "i shpifur". 00:06:57.000 --> 00:06:59.000 Cka do te thote kjo 00:06:59.000 --> 00:07:01.000 eshte se fetuset jane duke mesuar nga nenat e tyre ne menyre efektive 00:07:01.000 --> 00:07:04.000 per cka eshte e sigurt dhe e mire te hame. 00:07:04.000 --> 00:07:06.000 Fetuset gjitahshtu mesohen 00:07:06.000 --> 00:07:09.000 rreth kultures se vecante qe ata do t'i bashkangjiten 00:07:09.000 --> 00:07:12.000 pergjate njeres nder shprehjeve me te fuqishme te kultures, 00:07:12.000 --> 00:07:14.000 qe eshte ushqimi. 00:07:14.000 --> 00:07:17.000 Ata po njihen me karakteristikat e shijeve dhe erezave 00:07:17.000 --> 00:07:19.000 te kuzhines se kultures se tyre 00:07:19.000 --> 00:07:22.000 para se te lindin. NOTE Paragraph 00:07:22.000 --> 00:07:25.000 Tani duket se fetuset jane duke mesuar madje mesime me te medha. 00:07:25.000 --> 00:07:27.000 Por para se t'a beje ate, 00:07:27.000 --> 00:07:31.000 Dua te adresoj dicka qe ju ndoshta jeni duke menduar. 00:07:31.000 --> 00:07:33.000 Nocioni i te mesuarit te fetusit 00:07:33.000 --> 00:07:36.000 mund te sjell ne mendje perpjekjet tuaja per t'a pasuruar fetusin 00:07:36.000 --> 00:07:38.000 sikurse duke e luajtur Moxartin permes kufjeve 00:07:38.000 --> 00:07:40.000 te vendosura ne nje bark shtatezane 00:07:40.000 --> 00:07:43.000 Por faktikisht, procesi nente mujoresh 00:07:43.000 --> 00:07:46.000 i formimit qe ndodh ne barkun e nenes 00:07:46.000 --> 00:07:50.000 eshte shume me i thelle dhe i rendesishem sesa ajo. 00:07:50.000 --> 00:07:54.000 Me shume se cka nje grua shtatezene ballafaqohet ne jeten e saj te perditshme -- 00:07:54.000 --> 00:07:56.000 ajrin qe ajo thith, 00:07:56.000 --> 00:07:58.000 ushqimin dhe pijet qe ajo konsumon, 00:07:58.000 --> 00:08:00.000 kimikateve te cilave i'u ekspozohet, 00:08:00.000 --> 00:08:02.000 madje edhe emocioneve qe ajo ndjen-- 00:08:02.000 --> 00:08:05.000 jane te perbashekta me fetusin e saj. 00:08:05.000 --> 00:08:08.000 Ato perbejne nje perzierje te ndikimeve 00:08:08.000 --> 00:08:10.000 si individ dhe idiosentrik 00:08:10.000 --> 00:08:12.000 si grua nje vetvete. 00:08:12.000 --> 00:08:14.000 Fetusi perfshin keto oferta 00:08:14.000 --> 00:08:16.000 ne trupin e tij, 00:08:16.000 --> 00:08:19.000 i ben ato pjese e te mishit dhe gjakut te tij. 00:08:19.000 --> 00:08:21.000 Dhe shpesh bene dicka me shume. 00:08:21.000 --> 00:08:24.000 I trajton keto kontribute amesore 00:08:24.000 --> 00:08:26.000 si informacion, 00:08:26.000 --> 00:08:28.000 sic une kam deshire t'a quaj si nje kartoline biologjike 00:08:28.000 --> 00:08:31.000 nga bota e jashtme. NOTE Paragraph 00:08:31.000 --> 00:08:34.000 Pra, cka eshte duke mesuar fetusi ne uteron 00:08:34.000 --> 00:08:36.000 nuk eshte "Magic Flute" e Mozartit 00:08:36.000 --> 00:08:40.000 por pergjigjet per pytjet shume me shume kritike per mbijetesen e saj. 00:08:40.000 --> 00:08:42.000 A do te lind ne nje bote te begatise 00:08:42.000 --> 00:08:44.000 ose te pamjaftushmerise? 00:08:44.000 --> 00:08:47.000 A do te jete sigurt dhe e mbrojtur, 00:08:47.000 --> 00:08:50.000 ose a do te perballoj rreziqet dhe kercenimet e vazhdushme? 00:08:50.000 --> 00:08:52.000 A do te jetoj nje jete te gjate dhe te frytshme 00:08:52.000 --> 00:08:55.000 ose nje te shkurter? 00:08:55.000 --> 00:08:58.000 Dieta e gruas shtatezene dhe niveli i stresit ne vecanti 00:08:58.000 --> 00:09:01.000 sigurojne te dhena ne rendeishme per kushtet qe mbizoterojne 00:09:01.000 --> 00:09:04.000 si nje gisht i ngritur ne ere. 00:09:04.000 --> 00:09:06.000 Rezultatet e akorduara dhe harmonizuara 00:09:06.000 --> 00:09:09.000 ne trurin e fetusit dhe organeve tjera 00:09:09.000 --> 00:09:11.000 jane pjese e asaj qe na jep ne qenieve njerezore 00:09:11.000 --> 00:09:13.000 fleksibilitetin tone te madh, 00:09:13.000 --> 00:09:15.000 aftesine tone per te lulezuar 00:09:15.000 --> 00:09:17.000 ne nje shumellojshmeri te madhe te mjedisit, 00:09:17.000 --> 00:09:19.000 nga fshati ne qytet, 00:09:19.000 --> 00:09:22.000 nga tundra ne shkretire. NOTE Paragraph 00:09:22.000 --> 00:09:24.000 Per ta mbyllur, une do te ju tregoj dy histori 00:09:24.000 --> 00:09:27.000 se si nenat i mesojne femijet e tyre per boten 00:09:27.000 --> 00:09:30.000 madje para se ata te lindin. 00:09:31.000 --> 00:09:33.000 Ne vjeshten e 1944, 00:09:33.000 --> 00:09:36.000 ditet e zymta te Luftes se Dyte Boterore, 00:09:36.000 --> 00:09:39.000 trupat Gjermane bllokuan Hollanden Perendimore, 00:09:39.000 --> 00:09:42.000 duke i kthyer te gjitha dergesat e ushqimit 00:09:42.000 --> 00:09:44.000 Fillimi i rrethimit Nazist 00:09:44.000 --> 00:09:47.000 u pasua nga nje nder dimrat me te ftohte ne dekada-- 00:09:47.000 --> 00:09:51.000 aq ftohte saqe ujerat ne kanale u ngrine u bene te ngurta. 00:09:51.000 --> 00:09:53.000 Se shpejti ushqimi u be i pamjatushem, 00:09:53.000 --> 00:09:57.000 shume hollandeze mbijetonin me 500 kalori ne dite-- 00:09:57.000 --> 00:10:00.000 cereku i asaj qe konsumonin para luftes. 00:10:00.000 --> 00:10:03.000 Pasiqe javet e privimit u zgjaten ne muaj, 00:10:03.000 --> 00:10:06.000 disa arriten te hanin qepujka rrenje tulipanesh. 00:10:06.000 --> 00:10:08.000 Nga fillimi i Majit, 00:10:08.000 --> 00:10:10.000 rezerva ushqimore e racionuar me kujdes nga shteti 00:10:10.000 --> 00:10:12.000 ishte shteruar plotesisht. 00:10:12.000 --> 00:10:15.000 Spektri i urise masive u ngrit. 00:10:15.000 --> 00:10:18.000 Dhe pastaj ne 5 Maj, 1945 00:10:18.000 --> 00:10:20.000 rrethimit i erdhi nje fund i pa pritur 00:10:20.000 --> 00:10:22.000 kur Holanda u lirua 00:10:22.000 --> 00:10:24.000 nga Aleatet NOTE Paragraph 00:10:24.000 --> 00:10:27.000 "Dimri i Urise" sic u njoh, 00:10:27.000 --> 00:10:29.000 vrau 10.000 njerez 00:10:29.000 --> 00:10:31.000 dhe dobesoi me mijera tjere. 00:10:31.000 --> 00:10:34.000 Por ishte nje popull tjeter qe sihte prekur-- 00:10:34.000 --> 00:10:36.000 40.000 fetuset 00:10:36.000 --> 00:10:39.000 ne utero gjate rrethimit. 00:10:39.000 --> 00:10:41.000 Disa nga efektet e kequshqyerjes gjate shtatezanise 00:10:41.000 --> 00:10:43.000 u paraqiten menjehere 00:10:43.000 --> 00:10:45.000 ne shkalle te larte tek te posalindurit, 00:10:45.000 --> 00:10:47.000 defekte ne lindje, lindje me peshe te ulte 00:10:47.000 --> 00:10:49.000 dhe vdekshmeria e femijeve. 00:10:49.000 --> 00:10:52.000 Por te tjeret nuk do te zbuloheshin per vite te tera. 00:10:52.000 --> 00:10:54.000 Dekada pas " Dimrit te urise", 00:10:54.000 --> 00:10:56.000 hulumtuesit dokumentuan 00:10:56.000 --> 00:11:00.000 se njerezit nenat e te cileve ishin shtatezena pergjate rrethimit 00:11:00.000 --> 00:11:02.000 kane me shume obesitet, me shume diabet 00:11:02.000 --> 00:11:05.000 dhe me shume semundje ne zemer ne jeten e me vonshme 00:11:05.000 --> 00:11:08.000 sesa individet te cilet ishin zhvilluar nen kushte normale. 00:11:08.000 --> 00:11:12.000 Eksperincat e indvideve para lindjes te urise 00:11:12.000 --> 00:11:14.000 duket se u'a kane ndryshuar trupat 00:11:14.000 --> 00:11:16.000 ne menyra te shumta. 00:11:16.000 --> 00:11:18.000 Ato kane tension te larte te gjakut, 00:11:18.000 --> 00:11:20.000 profile te varfera te kolesterolit 00:11:20.000 --> 00:11:22.000 dhe tolerance glukoze te reduktuar-- 00:11:22.000 --> 00:11:25.000 nje shenje paralajmeruese te diabeteve. NOTE Paragraph 00:11:25.000 --> 00:11:27.000 Pse kequshqyerja ne bark do te 00:11:27.000 --> 00:11:29.000 rezultonte ne nje semundje me vone? 00:11:29.000 --> 00:11:31.000 Nje shpjegim 00:11:31.000 --> 00:11:34.000 eshte sepse fetuset jane duke bere me te miren e nje situate te keqe. 00:11:34.000 --> 00:11:36.000 Kur eshte ushqimi i paket 00:11:36.000 --> 00:11:39.000 ata shmangin lendet ushqyese ne drejtim te organit vertete kirtik, trurit, 00:11:39.000 --> 00:11:41.000 dhe larg organeve tjera 00:11:41.000 --> 00:11:43.000 sikurse zemra dhe mushkerit 00:11:43.000 --> 00:11:46.000 Kjo e mban te gjalle fetusin ne nje periudhe te shkurter, 00:11:46.000 --> 00:11:49.000 por fatura vjen me vone ne jete 00:11:49.000 --> 00:11:51.000 kur keto organe tjera, privohen me heret, 00:11:51.000 --> 00:11:54.000 behen me te prekshem ndaj semundjeve. NOTE Paragraph 00:11:54.000 --> 00:11:57.000 Por kjo nuk eshte e vetmja qe po ndodh. 00:11:57.000 --> 00:11:59.000 Duket sikur fetuset jane duke marr sygjerime 00:11:59.000 --> 00:12:02.000 nga mjedisi intraueterine 00:12:02.000 --> 00:12:04.000 dhe duke u'a analizuar psikologjine e tyre ne perputhje me rrethanat. 00:12:04.000 --> 00:12:06.000 Ata jane duke i pergatitur veten e tyre 00:12:06.000 --> 00:12:08.000 per llojin e botes qe ata do te takohen 00:12:08.000 --> 00:12:10.000 ne pjesen tjter te barkut. 00:12:10.000 --> 00:12:12.000 Fetusi e rregulon metabolzmin e vet 00:12:12.000 --> 00:12:15.000 ne procese tjere psikologjike 00:12:15.000 --> 00:12:18.000 ne pritje te mjedisit qe i pret ata. 00:12:18.000 --> 00:12:21.000 Dhe ne baze te parashikimit te fetusit 00:12:21.000 --> 00:12:23.000 eshte se cka han nena e tyre. 00:12:23.000 --> 00:12:25.000 Ushqimet qe konsumon nje grua shtatezene 00:12:25.000 --> 00:12:27.000 perbejne nje lloj historie, 00:12:27.000 --> 00:12:29.000 nje perralle e begatise 00:12:29.000 --> 00:12:32.000 apo nje kronike e zymte e privimit. 00:12:32.000 --> 00:12:35.000 Historia jep informacione 00:12:35.000 --> 00:12:37.000 se fetusi perdor 00:12:37.000 --> 00:12:39.000 per te organizuar trupin dhe sistemet e tij-- 00:12:39.000 --> 00:12:42.000 nje pershtatje te rrethanve mbizoteruese 00:12:42.000 --> 00:12:45.000 qe lehteson mbijetesen e se ardhmes 00:12:45.000 --> 00:12:48.000 Te ballafaquar me burime shume te kufizuara, 00:12:48.000 --> 00:12:51.000 nje femije me madhesi me te vogel me reduktimin e kerkesave te energjise 00:12:51.000 --> 00:12:53.000 ne fakt do te kene nje shans 00:12:53.000 --> 00:12:55.000 per te jetuar ne moshen madhore. NOTE Paragraph 00:12:55.000 --> 00:12:57.000 Problemi i vertete vjen 00:12:57.000 --> 00:13:00.000 kur grate shtatezena ne nje fare menyre nuk jane treguese te mira 00:13:00.000 --> 00:13:02.000 kur fetuset jane te prirura 00:13:02.000 --> 00:13:04.000 qe te presin nje bote te mungeses 00:13:04.000 --> 00:13:07.000 dhe ne vend te saj lindin ne nje bote te shumices. 00:13:07.000 --> 00:13:10.000 Kjo eshte cka u ka ndodhur femijeve hollandez te " Dimrit te urise". 00:13:10.000 --> 00:13:12.000 Dhe shkalla me larte e trashjes, 00:13:12.000 --> 00:13:14.000 diabetit dhe semundjeve te zemres 00:13:14.000 --> 00:13:16.000 jane rezultati. 00:13:16.000 --> 00:13:19.000 Trupat qe ishin ndertuar per te rezervuar cdo kalori 00:13:19.000 --> 00:13:21.000 e gjeten veten e tyre duke lundruar ne kalori te teperta 00:13:21.000 --> 00:13:24.000 ne dieten perendimore te pas luftes. 00:13:24.000 --> 00:13:27.000 Bota qe u ishte mesuar ndersa ne utero 00:13:27.000 --> 00:13:29.000 nuk ishte e njejta 00:13:29.000 --> 00:13:32.000 me boten ne te cilen ata kishin lindur. NOTE Paragraph 00:13:32.000 --> 00:13:34.000 Ja edhe nje histori tjeter. 00:13:34.000 --> 00:13:38.000 Ne ora 8: 46 me 11 Shtator, 2001, 00:13:38.000 --> 00:13:40.000 kishte dhjetra mijera njerez 00:13:40.000 --> 00:13:42.000 ne afersi te Qendres se Tregetise Boterore 00:13:42.000 --> 00:13:44.000 ne New York-- 00:13:44.000 --> 00:13:46.000 banoret e periferise duke vrapuar tek trenat, 00:13:46.000 --> 00:13:49.000 kamariere duke rregulluar tavolinat per mengjesin e nxituar 00:13:49.000 --> 00:13:53.000 agjentet me telefona ne Wall Street. 00:13:53.000 --> 00:13:56.000 1,700 e ketyre njerezve ishin gra shtatezena. 00:13:56.000 --> 00:13:59.000 Kur aeroplani goditi dhe kullat u shemben, 00:13:59.000 --> 00:14:02.000 shume prej ketyre grave provuan horroret e njejta 00:14:02.000 --> 00:14:05.000 me te mbijetuarit e tjere te fatkeqesise-- 00:14:05.000 --> 00:14:07.000 kaos derrmues dhe konfuzion, 00:14:07.000 --> 00:14:09.000 rete rokullisese 00:14:09.000 --> 00:14:13.000 te pluhurit te mundshem helmues dhe copave, 00:14:13.000 --> 00:14:15.000 rrahja e zemres per jeten e tyre. NOTE Paragraph 00:14:15.000 --> 00:14:17.000 Rreth nje viti pas 9/11, 00:14:17.000 --> 00:14:20.000 hulumtuesit ekzaminuan nje grup grash 00:14:20.000 --> 00:14:22.000 qe ishin shtatezene 00:14:22.000 --> 00:14:24.000 kur ato ishin ekspozuar sulmit te Qendres se Tregtise Boterore. 00:14:24.000 --> 00:14:26.000 Ne foshnjet e ketyre grave 00:14:26.000 --> 00:14:29.000 te cilat zhvilluan sindromin e stresit pas-traumatik, ose PTSD, 00:14:29.000 --> 00:14:31.000 pas vujatjeve te tyre, 00:14:31.000 --> 00:14:34.000 hulumtuesit zbuluan nje shenje biologjike 00:14:34.000 --> 00:14:36.000 te ndjeshmerise tek PTSD-- 00:14:36.000 --> 00:14:39.000 nje efekt qe me se shumti ishte shfaqur 00:14:39.000 --> 00:14:42.000 tek foshnjet nenat e te cileve provuan katastrofen 00:14:42.000 --> 00:14:44.000 ne tremujorin e trete. 00:14:44.000 --> 00:14:46.000 Me fjale te tjera, 00:14:46.000 --> 00:14:49.000 nenat me sindromin e stresit pas-traumatik 00:14:49.000 --> 00:14:52.000 kaluan ne nje dobesi ne keto kushte 00:14:52.000 --> 00:14:55.000 tek femjet e tyre ndersa ata ishin akoma ne utero. NOTE Paragraph 00:14:55.000 --> 00:14:57.000 Tani konsideroni kete: 00:14:57.000 --> 00:14:59.000 sindromin e stresit post-traumatik 00:14:59.000 --> 00:15:02.000 duket te jete nje reaksion i stresit qe eshte perkeqsuar 00:15:02.000 --> 00:15:06.000 duke i'u shkaktuar viktimave vuajtje te pa nevojshme. 00:15:06.000 --> 00:15:09.000 Por eshte nje menyre tjeter e te menduarit per PTSD. 00:15:09.000 --> 00:15:12.000 Cka duket si patologji per ne 00:15:12.000 --> 00:15:14.000 faktikisht mund te jete nje adaptim i dobishem 00:15:14.000 --> 00:15:16.000 ne disa rrethana. 00:15:16.000 --> 00:15:19.000 Ne nje mjedis vecanerisht te rrezikshem, 00:15:19.000 --> 00:15:22.000 manifestimet karakteristike te PTSD-- 00:15:22.000 --> 00:15:25.000 nje mbi-vetdije e mjedisit te dikujt, 00:15:25.000 --> 00:15:28.000 nje reagim i shpejte ndaj rrezikut-- 00:15:28.000 --> 00:15:31.000 mund te shpetoje jeten e dikujt. 00:15:31.000 --> 00:15:35.000 Nocioni se transmetimit paralindjes i rrezikut PTSD eshte i adaptushem 00:15:35.000 --> 00:15:37.000 akoma eshte spekulativ, 00:15:37.000 --> 00:15:40.000 por une e gjej si teper prekes. 00:15:40.000 --> 00:15:42.000 Kjo do te thote se, edhe para lindjes, 00:15:42.000 --> 00:15:44.000 nenat jane duke i paralajmeruar femijet e tyre 00:15:44.000 --> 00:15:46.000 se eshte nje bote e eger aty, 00:15:46.000 --> 00:15:49.000 duke i'u thene, "Keni Kujdes." NOTE Paragraph 00:15:49.000 --> 00:15:51.000 Me lejoni te jem me qarte. 00:15:51.000 --> 00:15:54.000 Hulumtimi i origjines se fetusit nuk eshte per te fajesuar grate 00:15:54.000 --> 00:15:56.000 se cka ndodh gjate shtatezanise. 00:15:56.000 --> 00:15:59.000 Eshte rreth te zbuluarit se si te promovohet me se miri 00:15:59.000 --> 00:16:02.000 shendeti dhe mireqenia e gjenerates se ardhshme. 00:16:02.000 --> 00:16:04.000 Ajo perpjekje e rendesishme duhet te perfshije nje fokus 00:16:04.000 --> 00:16:06.000 ne ate se cka mesojne fetuset 00:16:06.000 --> 00:16:09.000 gjate nente muajve qe ata kalojne ne bark. 00:16:09.000 --> 00:16:12.000 Mesimi eshte njeri prej aktiviteteve me thelbesore te jetes, 00:16:12.000 --> 00:16:14.000 dhe fillon shume me heret 00:16:14.000 --> 00:16:16.000 sesa ne e kemi imagjinuar. NOTE Paragraph 00:16:16.000 --> 00:16:18.000 Faleminderit. NOTE Paragraph 00:16:18.000 --> 00:16:25.000 (Duartrokitje)