Jesteśmy pyłem gwiazd | Michelle Thaller | TEDxBaltimore

Prelekcja wygłoszona na konferencji TEDx. Konferencje TEDx korzystają z formatu TED, ale organizowane są niezależnie, przez lokalnych ochotników. Więcej informacji pod adresem http://ted.com/tedx

Stwierdzenie, że "jesteśmy pyłem gwiazd" wydaje się poetyckim, mglistym sformułowaniem, ale jest prawdą. Atomy, z których składa się nasze ciało, powstały miliardy lat temu w rdzeniach gwiazd. Użyjmy tej wiedzy, by móc zbliżyć się do siebie oraz dzielić ze sobą radości i lęki naszej krótkiej egzystencji.

Dr Michelle Thaller jest wicedyrektorem do spraw popularyzowania nauki w należącym do NASA Centrum Lotów Kosmicznych imienia Roberta H. Goddarda. Kieruje programami SSC Education oraz Public Outreach Program. Pisze comiesięcznie o nauce w swojej kolumnie na łamach Christian Science Monitor. Wielokrotnie pojawiała się w telewizji.

Opowiem wam najlepszą historię,
jaką w życiu słyszałam.

Na dodatek jest to historia prawdziwa.

Jestem astrofizykiem,
więc mój zawód i pasja

to badanie we Wszechświecie
rzeczy niepojęcie wielkich,

niezwykle dalekich i bardzo starych.

Ludzki umysł nie jest w stanie
ogarnąć takich liczb.

Myślę, że czasem ludzie nie wiedzą,

że w naukowcach budzi to emocje.

Często mnie pytają:
"Jak to jest być astrofizykiem?

Czy zdobyta wiedza

ma wpływ na to, jak patrzysz na życie?".

Odpowiedź brzmi: "Tak".

Dzięki wiedzy zmienił się mój sposób
patrzenia na wszystko.

Chcę opowiedzieć wam tę historię,
bo w nauce nigdy nie pociągała mnie

czysta matematyka, techniczne aspekty.

Pociągała mnie opowieść, dramaturgia.

Dziś chcę opowiedzieć

moją ulubioną historię o tym,
skąd wszyscy się wywodzimy.

Na początek musimy uświadomić sobie skalę.

To jest galaktyka.

Wszystkie zdjęcia, które wam pokażę,

są prawdziwe, zrobione przez misje NASA.
To pochodzi z teleskopu Hubble'a.

Wielu ludzi zna pojęcie galaktyki,

ale niewielu rozumie, jakie to monstra.

Galaktyki są niewiarygodnie wielkie.

Ta galaktyka jest zbiorem
około 500 miliardów gwiazd,

pół biliona gwiazd.

Ma blisko 100 tysięcy lat świetlnych,
licząc z jednego do drugiego końca.

Rok świetlny jest jednym
z powszechnie mylonych słów w astronomii.

Słysząc "rok", myślicie o jednostce czasu,

ale to jednostka odległości.

Światło przebywa w przestrzeni
300 tysięcy kilometrów na sekundę.

Poruszając się z tą prędkością przez rok,
przebylibyście 10 bilionów kilometrów.

To jest właśnie rok świetlny.

Przebycie tej ogromnej galaktyki
zajęłoby 100 tysięcy lat świetlnych.

100 tysięcy razy 10 bilionów kilometrów.

Nasza galaktyka, Droga Mleczna,
jest bardzo podobna.

Dokładnie w tej chwili Słońce
krąży wokół jej centrum.

Wszystkie gwiazdy krążą
wokół wspólnego środka masy.

Właśnie teraz ta sala, planeta
i cały układ słoneczny

krążą 800 tysięcy kilometrów na godzinę
wokół centrum Galaktyki.

Galaktyka jest tak wielka,

że zrobienie jednego okrążenia zajęłoby

około 250 milionów lat.

Lubię termin "rok świetlny",

bo jest w nim element czasu.

To jest zdjęcie najbliższej galaktyki,

Galaktyki Andromedy

Andromeda jest oddalona
o 2 miliony lat świetlnych.

Dziś w nocy widać ją na niebie.

Jest widoczna zimą

jako dość niewyraźna smuga.

Można ją zobaczyć
ze słabo oświetlonego miejsca.

Jej światło, które dzisiaj
dociera do waszych oczu,

wyruszyło z Andromedy 2 miliony lat temu.

Ponieważ to najbliższa galaktyka,

teleskop Hubble'a zrobił piękne zdjęcia
wielu milionów gwiazd,

które można w niej zobaczyć.

Ten obraz miał 2 miliony lat

w chwili dotarcia do naszych teleskopów.

Gdybyście z Andromedy
sfotografowali Ziemię,

spojrzelibyście 2 miliony lat wstecz

na planetę u zarania ludzkości.

Pojawiająca się kwestia czasu

staje się tym głębsza,

im dalej zaglądamy w Kosmos.

Gdy zajrzycie bardzo daleko,
miliardy lat świetlnych stąd,

a to da się zrobić,

Wszechświat będzie miał miliardy lat,

więc cofniecie się w czasie.

Wszechświat nie wygląda dziś
tak jak w przeszłości.

Najdalej jak potrafimy zajrzeć

przez nasze najczulsze,
specjalistyczne teleskopy

to 13,7 miliarda lat wstecz.

To nie gdybanie ani teoria.

To coś, co możemy sfotografować,

ponieważ mamy tak potężne teleskopy.

Gdy spojrzycie na Wszechświat
sprzed 13,7 miliarda lat,

zobaczycie, że był inny.

Nie było galaktyk, gwiazd ani planet.

Możemy spojrzeć w przeszłość,
gdy istniał tylko wodór w postaci gazowej.

Wodór i trochę helu.

Rozejrzyjcie się wokół,

składamy się z węgla,
tlenu, azotu i fosforu,

ale Wszechświat się od nas różni.

Dlaczego? Co doprowadziło
do takiej zmiany we Wszechświecie?

To opowieść o tym, skąd się wzięliśmy.

To gwiazda.

To Słońce, najbliższa nam gwiazda.

Gwiazdy to ogromne wodorowe kule.

W ich bardzo gorącym wnętrzu,

przy milionach stopni ciepła

zachodzi reakcja termojądrowa.

Malutkie atomy wodoru,

wodór to najmniejszy, najprostszy atom,

zderzają się ze sobą
podczas reakcji termojądrowej,

tworząc coraz większe atomy.

Stąd bierze się energia,
dzięki której gwiazda świeci.

To niesamowite,

że tak rodzi się w Kosmosie każdy atom,

poza wodorem i helem.

Gwiazdy są niezwykłe.

Wstawiłam taką małą kropkę obok Słońca.

Takiej mniej więcej wielkości jest Ziemia.

Ledwo ją widać.

Można by zmieścić około 110 Ziem
wzdłuż średnicy Słońca,

a objętościowo
milion Ziem w jego wnętrzu.

Jeśli sądzicie, że Słońce jest duże,
to co dopiero galaktyka?

Jeśli Słońce byłoby wielkości
kropki nad "i" na kartce,

ta kropka zawierałaby milion Ziem,

a Droga Mleczna, nasza galaktyka,
byłaby wielkości Ziemi.

Taka jest gwiazda w stosunku do galaktyki.

W środku gwiazdy

powstają coraz większe atomy.

W końcu wodór w rdzeniu wyczerpuje się

i wówczas gwiazda umiera.

Gwiazdy takie jak Słońce
ponownie scalają się ze Wszechświatem.

Ta gwiazda miała kiedyś
rozmiar i masę Słońca.

Umarła. Reakcje jądrowe ustały,

a wspaniałe, nowo powstałe
atomy i pierwiastki

rozprzestrzeniają się w Kosmosie.

Każda gwiazda umiera inaczej.

To inna gwiazda,
która pięknie się rozpada.

Jeśli gwiazda jest choć trochę
masywniejsza niż Słońce,

około pięciu do dziesięciu razy,

jej śmierć jest bardziej gwałtowna.

Wybucha gwałtownie w eksplozji supernowej.

To pozostałość po eksplozji supernowej,

szczątki po wybuchu gwiazdy.

Nazywa się Mgławicą Kraba.

Supernowa, gwałtowna śmierć gwiazdy,
jest niesamowita,

bo każdy atom większy od żelaza

może powstać jedynie
w wyniku tej gwałtownej eksplozji.

Żelazo sprawia,
że krew jest czerwona.

Połączenie żelaza z tlenem
daje czerwoną krew.

To prawda.

Gdy leci mi krew, myślę o tym,

że żelazo, które ją barwi,
powstało w momencie śmierci gwiazdy.

Z biegiem czasu w galaktykach
umiera wiele gwiazd,

a ich pozostałości
rozprzestrzeniają się w Kosmosie.

To galaktyka widziana z boku.

Patrząc na nią z boku,
widzicie jej krawędź

oraz biliony kilometrów
ciemnej przestrzeni,

pozostałości po wielu martwych gwiazdach.

Powstaje coś pięknego,
bo gwiazdy krążące wokół galaktyki,

a wraz z nimi my,
800 tysięcy kilometrów na godzinę.

zamiatają cały pył.

Możecie ujrzeć piękne, ciemne,
spiralne konstrukcje w galaktyce,

będące pyłem zamiecionym
przez orbity gwiazd.

Ma miejsce coś cudownego,

gdy zmiecie się pył
i powstaną wielkie obłoki.

Dzięki grawitacji mogą się złączyć,

zespolić i stać się wewnątrz
na tyle gorące,

żeby wyzwolić reakcję termojądrową.

Tak rodzi się gwiazda.

To obłok powstającej gwiazdy
w Mgławicy Carina.

Właśnie teraz tworzą się tam
tysiące nowych gwiazd.

Kolejne piękne zdjęcie obłoku,
z którego powstanie gwiazda.

Jeśli zobaczycie takie dziwne smugi
odchodzące z obłoku,

to znaczy, że gwiazda
dopiero się zaświeciła.

Gwiazdy zaczynające świecić
są nieco niestabilne

i wyrzucają z biegunów strumienie materii.

Kolejne przecudne zdjęcie
nowo powstałej gwiazdy

z teleskopu Hubble'a.

Z czasem gwiazdy rozwiewają obłok,
w którym powstały.

Pojawia się światło, wiatr,
promieniowanie cieplne, cząsteczki.

Słońce i inne siostrzane gwiazdy
rozwiały obłok, w którym powstały,

nawet nie wiemy gdzie.

Zabawne, że pewna część obłoku
może pozostać wokół młodej gwiazdy,

a przy odrobinie szczęścia

niektóre jego resztki utworzą
stałe orbity wokół gwiazdy.

To nowo powstałe układy słoneczne.

Te niewielkie młode gwiazdy
siłą grawitacji zatrzymały

część resztek, które zaczynają
wokół nich krążyć.

Gdy tej wspaniałej, bogatej materii

damy stabilne podłoże,
na którym mogłaby osiąść,

stworzy planetę

i w niedługim czasie
powstanie coś na kształt Ziemi.

To zdjęcie Ziemi

zrobione przez sondę
Lunar Reconnaissance Orbiter

okrążającą Księżyc.

Taka jest opowieść o tym, skąd pochodzimy.

Składanie opowieści w całość jest tym,

co najfajniejsze w byciu naukowcem.

Nasze życie jest na tyle krótkie,

że nie możemy obserwować gwiazdy
od jej narodzin po śmierć,

bo to podróż trwająca miliard lat.

Jako naukowcy patrzymy jednocześnie
na miliony gwiazd.

Niektóre z nich się rodzą,
inne trwają lub umierają.

Staramy się zrozumieć ich opowieść.

Jaki to miało na mnie wpływ?

Wspaniale jest powiedzieć,

że wiem, skąd pochodzicie,
skąd pochodzę ja sama.

Powstaliśmy z gwiazd.

Być może słysząc,
że jesteśmy gwiezdnym pyłem

pomyśleliście, że to poezja,
zgrabna analogia,

lecz wasze ciała narodziły się
we wnętrzu martwej gwiazdy.

To niesamowite,

bo jeśli kiedykolwiek pragnęliście
więzi z Kosmosem,

to ją znaleźliście.

Możecie przestać szukać,

ona jest w was samych.

Nie chodzi o pojedynczą gwiazdę.

Słońce od chwili narodzin
obiegło galaktykę około 20 razy.

To oznacza, że po drodze
zgarnęliśmy pył wielu gwiazd,

które umarły setki tysięcy
lat świetlnych stąd.

Przeniknęliśmy przez ich obłoki,
a ich drobiny są dzisiaj w nas.

Może sądzicie, że galaktyka
jest wielka i odległa,

a astronomia bada rzeczy dalekie

i z wami niezwiązane,

ale to właśnie wy jesteście tą galaktyką.

Dosłownie.

Jesteście galaktyką.

Czasem ktoś mnie pyta:

"Jak sobie radzisz
z taką wizją życia i Kosmosu?".

Często odpowiadam: "Wybacz,
jeśli sprawiłam wrażenie,

że wiem, jak sobie z tym radzić".

Czasami, nie podchodzę
do nauki bezemocjonalnie,

czasami nie posiadam się z radości.

Nie mogę uwierzyć, że system,
którego jestem częścią, jest tak piękny.

Innym razem, pośród ciemności,

kryję się i płaczę,

ponieważ z mojego punktu widzenia
nasze życie to tylko mgnienie.

Moje atomy zespoliły się tylko na chwilę.

Nigdy wcześniej nie było
czegoś takiego jak ty czy ja.

Każdy z was jest cudem
kosmicznych proporcji.

Nie chodzi tylko o ludzi czy istoty żywe,
ale o same fundamenty Ziemi.

W skład Ziemi wchodzą:

krzem, magnez, cynk,
żelazo, miedź, srebro,

pierwiastki powstałe podczas eksplozji,

które dały początek atomom
tworzącym wasze ciała.

Lubię wspinać się po górach,
usiąść na skałach,

poczuć obecność przodków, braci i sióstr.

Nie tylko my jesteśmy powiązani ze sobą,
ale cały świat jest jednością.

Czasami zastanawia mnie,
dlaczego my, ludzie,

nie zastygniemy
pośrodku drogi w objęciach,

jeśli nasze życie jest tylko chwilą.

W życiu wygłupiłam się wiele razy,

chcąc zbyt mocno i za szybko
połączyć się z innymi.

Czuję, że brak mi czasu.

Pozwoliłam, żeby wiedza o astronomii

napełniła mnie radością i lękiem,

żeby ta opowieść mnie zmieniła.

Nie wiem, dlaczego nie tworzymy
więcej sztuki, literatury, tańca, poezji

na bazie tej prawdziwej opowieści,

którą nawet da się sfotografować.

Stawiam przed wami wyzwanie.

Pozwoliłam, żeby ta opowieść
mnie zmieniła.

A jak zmieni was?

Dziękuję.

(Brawa)