< Return to Video

Distopya Nasıl Anlaşılır? - Alex Gandler

  • 0:07 - 0:10
    Hayalinizde ideal bir dünya
    canlandırmayı denediniz mi?
  • 0:10 - 0:13
    İçinde savaşın, fakirliğin veya
    suçun olmadığı türden?
  • 0:13 - 0:15
    Cevabınız evetse yalnız değilsiniz.
  • 0:15 - 0:19
    Platon, filozof kralların yönettiği
    aydın bir cumhuriyet hayal etmişti.
  • 0:19 - 0:22
    Birçok din öbür dünyada mutluluk vadeder,
  • 0:22 - 0:23
    tarih boyunca da
  • 0:23 - 0:27
    çeşitli topluluklar Dünya'da
    cenneti kurmaya çalışmıştır.
  • 0:27 - 0:33
    Thomas More'nin 1516 yılında yazdığı
    "Ütopya", bu konsepte
  • 0:33 - 0:36
    Yunanca "olmayan yer"
    anlamına gelen bir isim verir.
  • 0:36 - 0:38
    Kelime olarak imkânsızlığı çağrıştırsa da
  • 0:38 - 0:40
    bugünkü bilimsel ve politik gelişmeler,
  • 0:40 - 0:44
    bu hayallerin nihayet
    gerçekleşeceği umutlarını artırdı.
  • 0:44 - 0:48
    Fakat her seferinde, savaş, kıtlık ve
  • 0:48 - 0:51
    baskı kâbuslarına dönüştüler.
  • 0:51 - 0:54
    Sanatçılar ütopik düşünceyi
    sorgulamaya başladığında ise
  • 0:54 - 0:59
    distopya türü;
    "iyi olmayan yer" ortaya çıktı.
  • 0:59 - 1:03
    Jonathan Swift'in "Güliver'in Maceraları"
    distopik eserlerin ilk örneklerindendir.
  • 1:03 - 1:07
    Yolculuğu boyunca Güliver,
    ilk bakışta bazıları etkileyici görünen
  • 1:07 - 1:12
    ancak sonra ciddi kusurları ortaya çıkan
    hayali toplumlarla karşılaşır.
  • 1:12 - 1:14
    Uçan ada Laputa'da,
  • 1:14 - 1:18
    bilim adamları ve sosyal planlayıcılar
    sıradan insanların temel ihtiyaçlarını
  • 1:18 - 1:22
    göz ardı ederken, saçma ve gereksiz
    programlar uygular.
  • 1:22 - 1:25
    Mükemmel bir mantık uyumu içinde
    yaşayan Houyhnhnm'lerin ise
  • 1:25 - 1:30
    gerçek insanların kusurlarına
    toleransları hiç yoktur.
  • 1:30 - 1:33
    Bu romanıyla Swift, çağdaş toplumların
  • 1:33 - 1:37
    temel eksikliklerini ortaya çıkaran
    bazı meselelerin abartıldığı
  • 1:37 - 1:39
    bir dünya hayal ederek
  • 1:39 - 1:42
    distopyanın temelini kurmuştur.
  • 1:42 - 1:47
    Sonraki yüzyıllar ise
    birçok malzeme sunacaktı.
  • 1:47 - 1:50
    İşçilere özgürlük vadeden
    endüstriyel teknoloji,
  • 1:50 - 1:55
    onları tam tersi gecekondulara ve
    fabrikalara hapsederken
  • 1:55 - 1:58
    büyük iş adamlarını
    krallardan daha zengin etmişti.
  • 1:58 - 2:03
    1800'lerin sonlarına doğru, birçoğu
    bu durumun sonuçlarından korkuyordu.
  • 2:03 - 2:06
    H.G. Wells'in "Zaman Makinesi",
    üst sınıf ve işçileri
  • 2:06 - 2:09
    karmaşık bölünmüş topluluklar
    olarak resmederken
  • 2:09 - 2:14
    Jack London'ın "Demir Ökçe"si,
    fakirleştirilmiş kalabalıklara hükmeden
  • 2:14 - 2:17
    zalim bir oligarşi resmeder.
  • 2:17 - 2:23
    Yeni yüzyıl çok etkileyici ve korkutucu
    değişikliklere sebep olmuştur.
  • 2:23 - 2:27
    Tıptaki ilerlemeler, biyolojik sınırların
    ötesine geçmeyi mümkün kılarken
  • 2:27 - 2:29
    kitle iletişim araçları liderler ve
    halk arasında
  • 2:29 - 2:32
    hızlı iletişime olanak sağlamaktadır.
  • 2:32 - 2:36
    Aldous Huxley'in "Cesur Yeni Dünya"sında
    karakterler genetik olarak
  • 2:36 - 2:40
    toplumsal rollerine göre ayarlanmış ve
    şartlara uygun hâle getirilmişlerdir.
  • 2:40 - 2:43
    Propaganda ve uyuşturucular toplumu
    huzurlu yaşatırken,
  • 2:43 - 2:46
    insanlık için çok önemli bazı değerlerin
    yok olduğu anlaşılır.
  • 2:46 - 2:52
    Fakat en meşhur distopyalar
    hiç de hayali değildir.
  • 2:52 - 2:55
    Avrupa, benzeri görülmemiş
    endüstriyel savaştan zarar gördükçe
  • 2:55 - 2:58
    yeni politik hareketler gücü ele aldı.
  • 2:58 - 3:01
    Bazısı sosyal ayrımcılıkları tümüyle
    yok etmeyi vadederken,
  • 3:01 - 3:04
    bazısı da insanları hayali miraslar
    etrafında birleştirmeyi amaçladı.
  • 3:04 - 3:08
    Sonuçlar, hayatın
  • 3:08 - 3:12
    devlet gözetimi altında geçtiği
  • 3:12 - 3:17
    ve ölümün hak etmeyene zalimce
    geldiği gerçek dünya distopyalarıydı.
  • 3:17 - 3:20
    Dönemin çoğu yazarı sadece bu
    korkulara seyirci kalmayıp
  • 3:20 - 3:22
    ayrıca bunları tecrübe etmişlerdir.
  • 3:22 - 3:27
    Sovyet yazar Yevgeny Zamyatin
    "Biz" romanında,
  • 3:27 - 3:31
    özgür iradenin ve bireyselliğin
    yok edildiği bir gelecek resmi çizer.
  • 3:31 - 3:35
    SSCB'de yasaklanan kitap, faşizm ve
    komünizme karşı George Orwell gibi
  • 3:35 - 3:40
    ön saflarda savaşan
    yazarlara ilham vermiştir.
  • 3:40 - 3:43
    Orwell'ın "Hayvan Çiftliği" romanı
    Sovyet rejimiyle doğrudan alay ederken
  • 3:43 - 3:50
    klasik yapıtı "1984", totaliterlik, medya
    ve dilin kapsamlı bir eleştirisidir.
  • 3:50 - 3:54
    ABD'de ise Sinclair Lewis'in
    "It Can't Happen Here" romanı
  • 3:54 - 3:59
    demokrasinin kolaylıkla faşizme
    boyun eğmesini anlatır.
  • 3:59 - 4:01
    II. Dünya Savaşını takip eden yıllarda,
  • 4:01 - 4:03
    yazarlar atom enerjisi,
  • 4:03 - 4:07
    yapay zekâ ve uzay seyahati gibi
    yeni teknolojilerin
  • 4:07 - 4:10
    insanlığın geleceği için
    ne hazırladığını merak etmiştir.
  • 4:10 - 4:12
    Parlak ilerleyişin
    yaygın görüşlerine zıt olarak
  • 4:12 - 4:18
    distopik bilim kurgular film, mizah ve
    oyunlara konu olmuşlardır.
  • 4:18 - 4:21
    Robotlar yaratıcılarına karşı çıkarken
  • 4:21 - 4:25
    TV ekranları sıkıcı kitle eğlence
    yayınları yapmaktadır.
  • 4:25 - 4:30
    İşçiler, uzay kolonilerinde
    kaynakları tükenmiş ve aşırı kalabalık,
  • 4:30 - 4:34
    şehirlerde suçun kol gezdiği bir Dünya'da
    zorluk içinde çalışmaktadır.
  • 4:34 - 4:37
    Ancak politikadan uzak durulmamıştır.
  • 4:37 - 4:42
    "Dr. Garipaşk" ve "Watchmen" gibi yapıtlar
    nükleer savaşın asıl tehdidini incelerken
  • 4:42 - 4:45
    "V for Vendetta" ve
    "Damızlık Kızın Öyküsü"
  • 4:45 - 4:50
    haklarımızın kriz durumunda ne kadar
    kolay yok olacağına dair uyarıda bulunur.
  • 4:50 - 4:53
    Günümüzün distopik kurgusu ise
  • 4:53 - 4:55
    eşitsizlik,
  • 4:55 - 4:56
    iklim değişikliği,
  • 4:56 - 4:57
    iktidar gücü ve
  • 4:57 - 4:59
    küresel salgınlara dair
    modern kaygıları resmeder.
  • 4:59 - 5:02
    Peki tüm bu karamsarlığa ne gerek var?
  • 5:02 - 5:05
    Çünkü distopyalar özünde
    uyarı niteliğinde hikâyelerdir,
  • 5:05 - 5:08
    belli bir yönetim veya teknoloji
    ile ilgili değil,
  • 5:08 - 5:14
    ancak insanlığı ideal bir kalıba
    sokma fikriyle ilgilidir.
  • 5:14 - 5:18
    Hayalini kurduğunuz
    mükemmel dünyayı tekrar düşünün.
  • 5:18 - 5:21
    Gerçekleşmesi için neler gerektiğini de
    düşünmüş müydünüz?
  • 5:21 - 5:24
    İnsanları nasıl
    iş birliği içinde tutardınız?
  • 5:24 - 5:28
    Bunun devam edeceğinden
    nasıl emin olurdunuz?
  • 5:28 - 5:30
    Şimdi tekrar bakın.
  • 5:30 - 5:33
    O dünya hâlâ mükemmel görünüyor mu?
Title:
Distopya Nasıl Anlaşılır? - Alex Gandler
Description:

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/how-to-recognize-a-dystopia-alex-gendler

Distopya türü - 'iyi olmayan yer'- yüzlerce yıldır sanatçı ve izleyicilerin hayal güçlerini benzer şekilde ele geçirmiştir. Peki bu kadar karamsarlığa neden gerek duyuyoruz? Alex Gendler distopyaların nasıl -belli bir yönetim veya teknoloji ile değil ancak insanlığı ideal bir kalıba sokabilme fikri- ile ilgili uyarı niteliğinde hikâyeler olarak işlev gördüğünü açıklıyor.

İçerik: Alex Gendler, Animasyon: Ted-Ed
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:56

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.