WEBVTT

00:00:06.953 --> 00:00:09.856
Hayalinizde ideal bir dünya 
canlandırmayı denediniz mi?

00:00:09.856 --> 00:00:12.676
İçinde savaşın, fakirliğin veya
suçun olmadığı türden?

00:00:12.676 --> 00:00:14.636
Cevabınız evetse yalnız değilsiniz.

00:00:14.636 --> 00:00:19.206
Platon, filozof kralların yönettiği 
aydın bir cumhuriyet hayal etmişti.

00:00:19.206 --> 00:00:22.077
Birçok din öbür dünyada mutluluk vadeder,

00:00:22.077 --> 00:00:23.382
tarih boyunca da

00:00:23.382 --> 00:00:27.447
çeşitli topluluklar Dünya'da 
cenneti kurmaya çalışmıştır.

00:00:27.447 --> 00:00:32.606
Thomas More'nin 1516 yılında yazdığı
"Ütopya", bu konsepte

00:00:32.926 --> 00:00:35.517
Yunanca "olmayan yer" 
anlamına gelen bir isim verir.

00:00:35.517 --> 00:00:37.707
Kelime olarak imkânsızlığı çağrıştırsa da

00:00:37.707 --> 00:00:40.077
bugünkü bilimsel ve politik gelişmeler,

00:00:40.077 --> 00:00:44.068
bu hayallerin nihayet
gerçekleşeceği umutlarını artırdı.

00:00:44.068 --> 00:00:48.007
Fakat her seferinde, savaş, kıtlık ve

00:00:48.007 --> 00:00:50.837
baskı kâbuslarına dönüştüler.

00:00:50.837 --> 00:00:53.988
Sanatçılar ütopik düşünceyi
sorgulamaya başladığında ise

00:00:53.988 --> 00:00:58.768
distopya türü;
"iyi olmayan yer" ortaya çıktı.

00:00:58.768 --> 00:01:03.418
Jonathan Swift'in "Güliver'in Maceraları"
distopik eserlerin ilk örneklerindendir.

00:01:03.418 --> 00:01:06.618
Yolculuğu boyunca Güliver, 
ilk bakışta bazıları etkileyici görünen

00:01:06.738 --> 00:01:11.728
ancak sonra ciddi kusurları ortaya çıkan
hayali toplumlarla karşılaşır.

00:01:11.728 --> 00:01:13.628
Uçan ada Laputa'da,

00:01:13.628 --> 00:01:18.287
bilim adamları ve sosyal planlayıcılar
sıradan insanların temel ihtiyaçlarını

00:01:18.287 --> 00:01:22.147
göz ardı ederken, saçma ve gereksiz 
programlar uygular.

00:01:22.147 --> 00:01:25.168
Mükemmel bir mantık uyumu içinde 
yaşayan Houyhnhnm'lerin ise

00:01:25.168 --> 00:01:30.128
gerçek insanların kusurlarına
toleransları hiç yoktur.

00:01:30.128 --> 00:01:33.488
Bu romanıyla Swift, çağdaş toplumların

00:01:33.488 --> 00:01:37.179
temel eksikliklerini ortaya çıkaran
bazı meselelerin abartıldığı

00:01:37.179 --> 00:01:38.928
bir dünya hayal ederek

00:01:38.928 --> 00:01:42.258
distopyanın temelini kurmuştur.

00:01:42.258 --> 00:01:46.952
Sonraki yüzyıllar ise 
birçok malzeme sunacaktı.

00:01:46.952 --> 00:01:50.129
İşçilere özgürlük vadeden 
endüstriyel teknoloji,

00:01:50.129 --> 00:01:54.530
onları tam tersi gecekondulara ve
fabrikalara hapsederken

00:01:54.530 --> 00:01:57.858
büyük iş adamlarını 
krallardan daha zengin etmişti.

00:01:57.858 --> 00:02:02.699
1800'lerin sonlarına doğru, birçoğu
bu durumun sonuçlarından korkuyordu.

00:02:02.699 --> 00:02:06.489
H.G. Wells'in "Zaman Makinesi", 
üst sınıf ve işçileri

00:02:06.489 --> 00:02:09.209
karmaşık bölünmüş topluluklar
olarak resmederken

00:02:09.209 --> 00:02:13.840
Jack London'ın "Demir Ökçe"si,
fakirleştirilmiş kalabalıklara hükmeden

00:02:13.840 --> 00:02:17.399
zalim bir oligarşi resmeder.

00:02:17.399 --> 00:02:22.609
Yeni yüzyıl çok etkileyici ve korkutucu
değişikliklere sebep olmuştur.

00:02:22.609 --> 00:02:26.680
Tıptaki ilerlemeler, biyolojik sınırların
ötesine geçmeyi mümkün kılarken

00:02:26.680 --> 00:02:29.350
kitle iletişim araçları liderler ve
halk arasında

00:02:29.350 --> 00:02:31.980
hızlı iletişime olanak sağlamaktadır.

00:02:31.980 --> 00:02:36.159
Aldous Huxley'in "Cesur Yeni Dünya"sında
karakterler genetik olarak

00:02:36.159 --> 00:02:39.910
toplumsal rollerine göre ayarlanmış ve
şartlara uygun hâle getirilmişlerdir.

00:02:39.910 --> 00:02:42.690
Propaganda ve uyuşturucular toplumu
huzurlu yaşatırken,

00:02:42.690 --> 00:02:46.490
insanlık için çok önemli bazı değerlerin
yok olduğu anlaşılır.

00:02:46.490 --> 00:02:51.960
Fakat en meşhur distopyalar
hiç de hayali değildir.

00:02:51.960 --> 00:02:55.101
Avrupa, benzeri görülmemiş
endüstriyel savaştan zarar gördükçe

00:02:55.101 --> 00:02:57.673
yeni politik hareketler gücü ele aldı.

00:02:57.673 --> 00:03:01.100
Bazısı sosyal ayrımcılıkları tümüyle
yok etmeyi vadederken,

00:03:01.100 --> 00:03:04.331
bazısı da insanları hayali miraslar
etrafında birleştirmeyi amaçladı.

00:03:04.331 --> 00:03:07.501
Sonuçlar, hayatın 


00:03:07.621 --> 00:03:11.572
devlet gözetimi altında geçtiği

00:03:11.572 --> 00:03:16.902
ve ölümün hak etmeyene zalimce
geldiği gerçek dünya distopyalarıydı.

00:03:16.902 --> 00:03:19.812
Dönemin çoğu yazarı sadece bu
korkulara seyirci kalmayıp

00:03:19.812 --> 00:03:22.231
ayrıca bunları tecrübe etmişlerdir.

00:03:22.231 --> 00:03:26.782
Sovyet yazar Yevgeny Zamyatin
"Biz" romanında,

00:03:26.782 --> 00:03:30.652
özgür iradenin ve bireyselliğin
yok edildiği bir gelecek resmi çizer.

00:03:30.652 --> 00:03:34.832
SSCB'de yasaklanan kitap, faşizm ve 
komünizme karşı George Orwell gibi

00:03:34.832 --> 00:03:39.533
ön saflarda savaşan 
yazarlara ilham vermiştir.

00:03:39.533 --> 00:03:43.362
Orwell'ın "Hayvan Çiftliği" romanı 
Sovyet rejimiyle doğrudan alay ederken

00:03:43.362 --> 00:03:50.442
klasik yapıtı "1984", totaliterlik, medya 
ve dilin kapsamlı bir eleştirisidir.

00:03:50.442 --> 00:03:54.013
ABD'de ise Sinclair Lewis'in
"It Can't Happen Here" romanı

00:03:54.013 --> 00:03:59.412
demokrasinin kolaylıkla faşizme 
boyun eğmesini anlatır.

00:03:59.412 --> 00:04:01.293
II. Dünya Savaşını takip eden yıllarda,

00:04:01.293 --> 00:04:03.214
yazarlar atom enerjisi,

00:04:03.214 --> 00:04:06.873
yapay zekâ ve uzay seyahati gibi 
yeni teknolojilerin

00:04:06.873 --> 00:04:09.553
insanlığın geleceği için
ne hazırladığını merak etmiştir.

00:04:09.553 --> 00:04:12.422
Parlak ilerleyişin 
yaygın görüşlerine zıt olarak

00:04:12.422 --> 00:04:18.044
distopik bilim kurgular film, mizah ve
oyunlara konu olmuşlardır.

00:04:18.044 --> 00:04:21.403
Robotlar yaratıcılarına karşı çıkarken

00:04:21.403 --> 00:04:25.494
TV ekranları sıkıcı kitle eğlence
yayınları yapmaktadır.

00:04:25.494 --> 00:04:30.153
İşçiler, uzay kolonilerinde
kaynakları tükenmiş ve aşırı kalabalık,

00:04:30.153 --> 00:04:34.003
şehirlerde suçun kol gezdiği bir Dünya'da
zorluk içinde çalışmaktadır.

00:04:34.003 --> 00:04:36.644
Ancak politikadan uzak durulmamıştır.

00:04:36.644 --> 00:04:42.064
"Dr. Garipaşk" ve "Watchmen" gibi yapıtlar
nükleer savaşın asıl tehdidini incelerken

00:04:42.064 --> 00:04:44.645
"V for Vendetta" ve
"Damızlık Kızın Öyküsü"

00:04:44.645 --> 00:04:49.634
haklarımızın kriz durumunda ne kadar 
kolay yok olacağına dair uyarıda bulunur.

00:04:49.634 --> 00:04:53.294
Günümüzün distopik kurgusu ise


00:04:53.294 --> 00:04:54.644
eşitsizlik,

00:04:54.644 --> 00:04:55.634
iklim değişikliği,

00:04:55.634 --> 00:04:56.545
iktidar gücü ve

00:04:56.545 --> 00:04:58.914
küresel salgınlara dair
modern kaygıları resmeder.

00:04:58.914 --> 00:05:01.565
Peki tüm bu karamsarlığa ne gerek var?

00:05:01.565 --> 00:05:04.984
Çünkü distopyalar özünde 
uyarı niteliğinde hikâyelerdir,

00:05:04.984 --> 00:05:08.095
belli bir yönetim veya teknoloji
ile ilgili değil,

00:05:08.095 --> 00:05:14.344
ancak insanlığı ideal bir kalıba
sokma fikriyle ilgilidir.

00:05:14.344 --> 00:05:17.665
Hayalini kurduğunuz 
mükemmel dünyayı tekrar düşünün.

00:05:17.665 --> 00:05:20.936
Gerçekleşmesi için neler gerektiğini de
düşünmüş müydünüz?

00:05:20.936 --> 00:05:24.355
İnsanları nasıl
iş birliği içinde tutardınız?

00:05:24.355 --> 00:05:28.065
Bunun devam edeceğinden
nasıl emin olurdunuz?

00:05:28.065 --> 00:05:30.055
Şimdi tekrar bakın.

00:05:30.055 --> 00:05:32.507
O dünya hâlâ mükemmel görünüyor mu?