< Return to Video

Ekosistem və biomlar|Ekologiya|Khan Academy

  • 0:00 - 0:01
    Beləliklə, biraz gözdən keçirək.
  • 0:01 - 0:04
    Eyni ərazidə yaşayan müəyyən növlərin
  • 0:04 - 0:06
    üzvlərini götürsək,
  • 0:06 - 0:09
    biz onlara populyasiya deyirik.
  • 0:10 - 0:11
    Populyasiya.
  • 0:11 - 0:14
    Bu xüsusi populyasiyadakı bütün orqanizmlər
  • 0:14 - 0:15
    eyni növün üzvləri sayılacaq.
  • 0:15 - 0:17
    O növün eyni yerdə yaşamayan
  • 0:17 - 0:18
    digər üzvləri də ola biərdi və onlar
  • 0:18 - 0:21
    bu xüsusi populyasiyaya aid olmaya bilərdilər.
  • 0:21 - 0:23
    Yəni müəyyən ərazidə sadəcə bir növ olmaycaq,
  • 0:23 - 0:25
    yaxud o sadəcə bir növə sahib olmağa meylli deyil.
  • 0:25 - 0:28
    Beləliklə, biz bunu birinci populyasiya adlandırdıq.
  • 0:28 - 0:30
    Sizin ola bilsin ki, digər müxtəlif növlərdən olan
  • 0:30 - 0:31
    populyasiyanız ola bilərdi.
  • 0:31 - 0:34
    Yəni o, burada olan digər növlərdəndir.
  • 0:34 - 0:36
    Onların hamısı eyni yerdə cəmlənib,
  • 0:36 - 0:39
    biz onu populyasiya adlandıra bilərik,
  • 0:39 - 0:41
    ikinci populyasiya.
  • 0:41 - 0:42
    Və əgər siz nəzərə alsanız.....
  • 0:42 - 0:44
    Yəni bizim aydın şəkildə burada bir çox populyasiyamız var.
  • 0:44 - 0:46
    Və əgər siz verilmiş ərazidəki bütün
  • 0:46 - 0:48
    populyasiyaları nəzərə alsanız,
  • 0:48 - 0:50
    bu ərazini və ya regionu necə
  • 0:50 - 0:51
    təyin edəcəyinizlə bağlı uyğunluq yaranar və
  • 0:51 - 0:52
    onları birlikdə götürsəniz, o zaman
  • 0:52 - 0:55
    həqiqətən buradakı canlıarın hamısını
  • 0:55 - 0:59
    nəzərə alsanız, onlar cəmiyyət olacaq.
  • 0:59 - 1:02
    Populyasiya cəmiyyəti.
  • 1:02 - 1:05
    Bu cəmiyyət yalnız canlı varlıqlardan ibarətdir,
  • 1:05 - 1:07
    yəni biotik faktorlardan.
  • 1:07 - 1:08
    qoyun aşağıdan yazım.
  • 1:08 - 1:12
    Biotik bu ərazidə yaşayan canlılara istinad edir.
  • 1:12 - 1:14
    Ancaq yalnız canlı varlıqlar haqqında deyil
  • 1:14 - 1:17
    cansız varkıqlar barədə də düşünək.
  • 1:17 - 1:19
    İndi abiotik sözünü yazacam.
  • 1:19 - 1:22
    Bunu başqa rəngdə yazım.
  • 1:22 - 1:25
    İndi isə gəlin abiotik faktorları,
  • 1:25 - 1:27
    yaxud abiotik mühiti nəzərə alaq.
  • 1:28 - 1:32
    Yəni yenidən eyni regionda yaşayırıq və bu
  • 1:32 - 1:34
    sizin hansı regionu seçməyinizdən asılı olaraq dəyişir.
  • 1:34 - 1:37
    Siz bunların hamısını götürürsünüz və
  • 1:37 - 1:39
    sonra öz ekosisteminizi yaradırsınız.
  • 1:39 - 1:41
    Sizin bu ekosistem
  • 1:41 - 1:43
    ola bilsin ki, çox kiçik regionu
  • 1:43 - 1:44
    yaxud çox böyük regionu ehatə etsin
  • 1:44 - 1:46
    əsas faktor onun canlılardan təşkil olunmasıdır,
  • 1:46 - 1:49
    yəni biotik və cansız
  • 1:49 - 1:51
    abiotik faktorlardan.
  • 1:51 - 1:52
    Bu videoda sizin sahib ola biləcəyiniz
  • 1:52 - 1:54
    ekosistemlərin növləri barədə düşünəcəyik.
  • 1:54 - 1:56
    Biraz bu barədə sonra isə
  • 1:56 - 2:00
    müxtəlif faktorların necə qarşılıqlı
  • 2:00 - 2:02
    əlaqədə olduğu barədə düşünün.
  • 2:02 - 2:03
    Maddənin bir formadan
  • 2:03 - 2:06
    digərinə keçmə meyli olduğu bir ekosistemdə
  • 2:06 - 2:08
    maddə necə qorunur?
  • 2:08 - 2:10
    Sizin həm də enerji axınınız var.
  • 2:10 - 2:13
    Enürji bir ekosistemə
  • 2:13 - 2:16
    əsasən işıq formasında daxil olur
  • 2:16 - 2:18
    və o bir orqanizmdən digərinə ötürülür,
  • 2:18 - 2:19
    bəzən isə hətta
  • 2:19 - 2:22
    cansız varlıqlarla birlikdə
  • 2:23 - 2:25
    nəticədə aktual istiliyə çevrilir.
  • 2:25 - 2:27
    İndi isə ekosistem növlərinə əsasən baxaq.
  • 2:27 - 2:29
    Artıq burada çoxlu müxtəlifliyin olduğunu qeyd etmişəm.
  • 2:29 - 2:31
    Tam buradakı, Half Moon körfəzindəki tidal hovuzudur,
  • 2:31 - 2:33
    mənim yaşadığım yerdən uzaqda deyil.
  • 2:33 - 2:36
    Mən demək olar ki, orada olmuşam.
  • 2:36 - 2:40
    Siz müəyyən bir tidal hovuzu yəni
  • 2:40 - 2:42
    həm abiotik faktorlar, su və qaya,
  • 2:42 - 2:44
    həm də biotik dəniz ulduzu,
  • 2:45 - 2:47
    dəniz anemonları və
  • 2:47 - 2:49
    başqalarının olduğu yeri
  • 2:49 - 2:52
    nəzərə ala bilərsiniz.
  • 2:52 - 2:55
    Onlar birləşib ekosistem formalaşdıra bilər.
  • 2:55 - 2:57
    Siz bütöv hovuza ekosistem deyə bilərsiniz.
  • 2:57 - 3:00
    Bütöv regiona ekosistem deyə bilərsiniz.
  • 3:00 - 3:03
    Bir daha, nə qədər yaxınlaşdırmaq
  • 3:03 - 3:05
    və ya uzaqlaşdırmaq istədiyinizdən asılıdır
  • 3:05 - 3:06
    və bir az da uzaqlaşdıra bilərsiniz.
  • 3:06 - 3:08
    Buradakı yağış meşəsidir,
  • 3:08 - 3:10
    Amazon yağış meşələri.
  • 3:10 - 3:13
    Bütöv yağış meşələrini bir ekosistem
  • 3:13 - 3:14
    hesab edə, yaxud sadəcə bu regionda
  • 3:14 - 3:16
    tam olaraq nə baş verdiyini
  • 3:16 - 3:19
    araşdırmaq istəyə bilərsiz.
  • 3:19 - 3:21
    Həmçinin onu ekosistem hesab edə bilərsiniz.
  • 3:21 - 3:23
    Suda, ekosistemdə yaxud suyun müəyyən qismində
  • 3:23 - 3:27
    nə baş verdiyini nəzərə ala bilərsiniz.
  • 3:27 - 3:29
    Və sizin də sezdiyiniz kimi, mən quruda və sudakı
  • 3:29 - 3:31
    bəzi ekosistemlər barədə danışıram,
  • 3:31 - 3:35
    bu, onları sinifləşdirmənin ümumi yoludur.
  • 3:35 - 3:38
    Beləliklə,sizin quruda sahib ola biləcəyiniz ekosistem.
  • 3:38 - 3:41
    Bu suda onun üzərində və ya yaxınında ola bilər.
  • 3:41 - 3:43
    Beləliklə, suda olduğunu söyləyə bilərsiniz.
  • 3:43 - 3:45
    Və sonra, suda olarsa,
  • 3:45 - 3:46
    bunlara sahib ola bilərsiz ...
  • 3:46 - 3:49
    Sizin tam və ya qismən duzlu suyunuz var,
  • 3:49 - 3:51
    bunlar duzlu sular adlanır və
  • 3:51 - 3:52
    başlıca duzlu su ekosistemi dedikdə biz okeanlar və
  • 3:52 - 3:56
    onlara bənzər su hövzələri barədə düşünürük.
  • 3:56 - 3:58
    Və sonra şirin su ekosisteminiz var.
  • 3:58 - 4:00
    Yəni əgər Amazondan yuxarıdasızsa,
  • 4:00 - 4:02
    buradan şirin su axır.
  • 4:02 - 4:05
    Buna şirin, içməli su deyirik
  • 4:05 - 4:06
    yəni duzlu olmayan su.
  • 4:08 - 4:10
    Çaylar böyük görünsə də
  • 4:10 - 4:12
    ətrafımızda çoxlu şirin su hövzəsi var.
  • 4:12 - 4:13
    Aydındır ki, yaşamaq üçün
  • 4:13 - 4:17
    şirin suya ehtiyacımız var və su ekosistemlərinin
  • 4:17 - 4:18
    əksəriyyəti duzlu dənizlərdir.
  • 4:18 - 4:21
    İçməli su hövzəsi çox az hissəni əhatə edir.
  • 4:21 - 4:23
    Bu sadəcə bir neçə nümunədir.
  • 4:23 - 4:26
    Hətta siz öz orqanizminizə bütöv bir
  • 4:26 - 4:27
    ekosistem kimi yanaşa bilərsiniz.
  • 4:27 - 4:29
    Bədəninizin hissələrini də ekosistem kimi düşünə bilərsiniz.
  • 4:29 - 4:31
    Buna baxa bilərsiniz...
  • 4:31 - 4:32
    Yalnız bir hissəsinə baxa bilərsiniz ...
  • 4:32 - 4:36
    Əgər buradakı mənim əlimdirsə,
  • 4:36 - 4:37
    burada balaca kvadratı
  • 4:37 - 4:39
    ekosistem kimi təsvir edə bilərsiniz.
  • 4:39 - 4:41
    Siz buradakı fərqli bakteriyalar,
  • 4:41 - 4:44
    mikroorqanizmlərin növləri və onların hava kimi
  • 4:44 - 4:45
    cansız mühitlə necə qarşılıqlı əlaqədə
  • 4:45 - 4:48
    olduğunu düşünə bilərsiniz.
  • 4:48 - 4:52
    Onlar sizin dərinizdəki yağ,
  • 4:52 - 4:54
    ölü dəri hüceyrələri və həmçinin canlı dəri hüceyrələri
  • 4:54 - 4:56
    və sizin özünüzlə necə
  • 4:56 - 4:58
    qarşılıqlı əlaqədə olurlar?
  • 4:58 - 5:02
    İndi içində olduğumuza görə
  • 5:02 - 5:04
    və ekosistemləri necə təsnif edə biləcəyimizə
  • 5:04 - 5:05
    fokuslanmaq üçün ümumiyyətlə edilməli olan şey
  • 5:05 - 5:10
    torpaq ekosistemlərini kateqoriyalara ayırmaqdır.
  • 5:10 - 5:13
    Və burada planetimizdəki
  • 5:14 - 5:16
    torpaq ekosistemlərinin əsas növlərini
  • 5:16 - 5:17
    və onları harada
  • 5:19 - 5:20
    tapa biləcəyinizi təsvir etmişik.
  • 5:20 - 5:23
    Bunlar torpaq ekosistemlərinin müxtəlif növləridir,
  • 5:23 - 5:26
    onlar biomlar adlanır.
  • 5:26 - 5:27
    Biomlar.
  • 5:27 - 5:29
    Və diaqramda gördüyünüz kimi, tropik meşələri
  • 5:29 - 5:31
    tam burada görə bilərsiniz.
  • 5:31 - 5:33
    Bu, Amazonun yağış meşəsidir.
  • 5:33 - 5:34
    Siz bunu Afrikada tapa bilərsiniz.
  • 5:34 - 5:36
    Cənub-şərqi Asiyada da rast gələ bilərsiniz.
  • 5:36 - 5:39
    Onlar həmçinin Mərkəzi hətta Cənubi
  • 5:39 - 5:41
    yaxud Şimali Amerikada da var.
  • 5:41 - 5:43
    Əsasən, şimal enliyində yerləşən
  • 5:43 - 5:44
    boreal (şimal) meşələrini görə bilərsiniz.
  • 5:44 - 5:47
    Savanna,səhra,tundra,çaparal,qütb buzlağı,
  • 5:47 - 5:50
    mülayim meşə, mülayim çəmənliklər bunlar hamısı
  • 5:50 - 5:51
    ekosistemin növləri barədə təxmini olaraq
  • 5:51 - 5:54
    düşünməyə yaxud ətrafımızdakı ekosistemləri
  • 5:54 - 5:58
    tapa bilməyimizə kömək edir.
  • 5:58 - 6:01
    Və təbii olaraq, o, temperatur, rütubət və
  • 6:01 - 6:04
    iqlimə əsasən müəyyən olunur.
  • 6:05 - 6:07
    Əslində, iqlim və ərazi və burada
  • 6:07 - 6:09
    tapa biləcəyiniz mineral növləri onun
  • 6:09 - 6:12
    və həyatın nəyə bənzədiyini anlamaq üçün
  • 6:12 - 6:15
    indikator rolunu oynayır.
  • 6:15 - 6:16
    Ancaq deyilənə görə, hələ də
  • 6:16 - 6:18
    burada çoxlu müxtəliflik ola bilər.
  • 6:18 - 6:23
    Misal üçün tam buradakı
  • 6:23 - 6:24
    cənub-qərbi Amerika, Meksikanın
  • 6:24 - 6:26
    şimal-qərbindəki Sonora səhrası.
  • 6:26 - 6:29
    Bu bir səhradır və
  • 6:30 - 6:32
    dünyanın qalan yerində də səhralar var,
  • 6:32 - 6:34
    lakin onlarda bu olmayacaq......
  • 6:34 - 6:35
    Onlar bəzi cəhətlərinə görə oxşar ola bilərlər,
  • 6:35 - 6:37
    lakin onların eyni iqlimi yaxud
  • 6:37 - 6:40
    dəqiq eyni abiotik amilləri və
  • 6:40 - 6:42
    eyni biotik amilləri yoxdur.
  • 6:42 - 6:44
    Beləliklə, misal olaraq,indi mən sizə şəkil göstərəcəm,
  • 6:44 - 6:47
    Sonora və Rok səhrasının şəkillərini,
  • 6:47 - 6:48
    onlar Boa Vista adasındadır.
  • 6:48 - 6:49
    Boa Vista buradadır.
  • 6:49 - 6:50
    Siz əslində onu görə bilməzsiniz.
  • 6:50 - 6:53
    O, Afrika sahilərində yerləşən çox kiçik bir adadır.
  • 6:53 - 6:57
    Bu diaqramlardan və şəkildən gördüyümüz kimi
  • 6:57 - 6:59
    sizin bunu anlamaq üçün ekspert olmağınıza gərək yoxdur,
  • 6:59 - 7:00
    yaxşı bunların hər ikisi səhradır.
  • 7:00 - 7:02
    İkisi də quru görünür.
  • 7:02 - 7:03
    Burada çoxlu su hövzəsi yoxdur,lakin
  • 7:03 - 7:06
    onlar yenə də çox fərqlidir.
  • 7:06 - 7:08
    Sonora səhrası Rok səhrasına nisbətən
  • 7:08 - 7:10
    ən azından daha çox canlı görünür.
  • 7:10 - 7:12
    Elə ona görə uyğun olaraq
  • 7:12 - 7:14
    Rok (qayalı) səhrası adlandırılıb,
  • 7:14 - 7:15
    çünki çıplaq gözlə baxsaq belə
  • 7:15 - 7:18
    yenə də büsbütün qayaları görərik.
  • 7:18 - 7:20
    Biomlar torpaq ekosistemlərini təsnif etməyin
  • 7:20 - 7:23
    çox dəqiq, yüksək səviyyəli bir yoludur.
  • 7:23 - 7:27
    Lakin hətta eyni biomlar çox fərqli ola bilər....
  • 7:28 - 7:30
    Eyni biomda təsnif edilən
  • 7:30 - 7:32
    iki şey çox fərqli ola bilər.
Title:
Ekosistem və biomlar|Ekologiya|Khan Academy
Description:

Ekosistemlərə və biomalara giriş.

Növbəti dərsi izləyin: https://www.khanacademy.org/science/biolog/ecology/intro-to-cosystems/v/flow-of-Energy-and-matrough-ecosistems

Əvvəlki dərsdən qaçırdınız? Burada baxın: https://www.khanacademy.org/science/biolog/ecology/community-sthicure-d-Diversity/v/eciocial-Stuessiya

Xan Akademiyası Ekologiya: Niyə şimal qütbündə qütb ayıları niyə tapılır? Niyə duşunuzda və corab çekmece (inşallah) içində böyüdü? Ekoloqların orqanizmlər və onların ətrafı arasındakı qarşılıqlı təsirlərin necə işlədiyini və bu qarşılıqlı əlaqələrin fərqli orqanizmlərin tapıldığı yerlərdə necə təsir etdiyini öyrənin.

Xan Akademiyası haqqında: Xan Akademiyası tələbələrə təlim, professionallaşdırılmış öyrənmə və şagirdlərə siniflərin içərisində və xaricində sürətlə təhsil almağa imkan verən fərdi öyrənmə. Riyaziyyat, elm, kompüter proqramlaşdırma, tarix, sənət tarixi, iqtisadiyyatı və daha çox ünvana müraciət edirik. Riyaziyyat missiyamız şagirdlərdən tələbələrə güclü aspektləri müəyyənləşdirən, güclü aspektləri müəyyənləşdirən və öyrənmə boşluqlarını müəyyənləşdirən adaptiv texnologiyanı hesablamağa istiqamətləndirir. NASA, Müasir İncəsənət Muzeyi, Kaliforniya Elmlər Akademiyası və xüsusi məzmunu təklif etmək üçün MİT kimi qurumlarla da iştirak etdik.

Pulsuz. Hər kəs üçün. Əbədi. #Youcanearnanyhing

Xanacademiyaya abunə olun: https://www.youtube.com/Subscription_center?add_user=Khanacademy
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
07:33

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.