-
"Qlüten xəstəliyi" adı xəstəlik
-
barədə təsəvvür yaratmaya bilər,
-
bu xəstəliyi başqa cür
-
qlüten enteropatiyası
-
kimi də adlandırmaq olar.
-
Entero - nazik bağırsaq,
-
patiya- xəstəlik deməkdir
-
deməli, qlütenin təsiri ilə yaranan
-
bir xəstəlikdən danışacağıq.
-
Bunu bilməlisiniz ki, qlüten xəstəliyi
-
autoimmun xəstəlikdir, yəni
-
immun sistemi nazik bağırsağa hücum edir.
-
Nə üçün yarandığı dəqiq bilinmir,
-
lakin genetik meyilliyi olan şəxslər
-
arasında yayıldığı məlumdur.
-
Həmçinin, qlüten xəstəliyi olanlarda
-
I tip diabet, qalxanabənzər
vəzi xəstəlikləri
-
kimi başqa autoimmun
xəstəliklərin yarana bildiyini və
-
daun sindromlu şəxslər arasında daha çox
-
yayıldığını da bilirik.
-
İmmun sisteminin nazik bağırsağa nə üçün
-
hücum etdiyi bilinməsə də,
-
xəstəliyin patofiziologiyası ilə bağlı
-
danışa bilərik.
-
Yadımıza salaq, qlüten iki fərqli zülaldan
-
təşkil olunub.
-
Bunlar qliadin və qlütenindir.
-
Əsasən, qliadinə diqqət verək.
-
Tutaq ki, qlütenli qida qəbul etmisiniz.
-
Bu qlüten, tədricən, nazik bağırsağa
-
çatır, bu diaqramla nazik bağırsağın
-
qatlarını təsvir etmişəm.
-
Hədəf nöqtəsinə çatdıqda
-
orqanizm qliadinə qarşı anticisim
-
hazırlayır.
-
Bununla, nazik bağırsaqda limfositlər,
-
yəni ağ qan hüceyrələri artmağa başlayır.
-
Nazik bağırsaqda çoxlu limfosit
-
və anticisimlərin varlığı orada
-
iltihab olduğunu deyir.
-
Sanki nazik bağırsağınızda
-
müharibə gedir və
-
müharibə nazik bağırsağın divarlarını
-
zədələyir.
-
Bu divarların su və qidanın sorulmasında
-
böyük rolu var, lakin bu halda isə
-
sorulma baş verməyəcək.
-
Yəni bundan sonra su sorula bilmir.
-
Bu su isə nəcisdə toplanır
-
və diareyaya səbəb olur.
-
Eyni şəkildə, yağlar da sorulmadığı
-
üçün nəcisdə toplanır və
-
steatoreya yaranır.
-
Nəhayət, dəmir və
-
vitamin B12 də sorulmur.
-
Nəticədə, anemiya yaranır.
-
Bu simptomlar sorulma ilə
-
əlaqəlidir,
-
lakin bundan asılı olmadan yaranan
-
simptomlar da vardır.
-
Fərz edək ki, qlüten xəstəliyi
-
olan bir şəxs qlütenli qida
-
qəbul edib. Bu zaman
-
qəfildən qarın nahiyəsində və
-
qollarında səpkilər yaranmağa başlayır.
-
Bu səpkilər və qızartılar
-
çox qaşındırır.
-
Bu, Dermatitis herpetiformis xəstəliyidir.
-
Çox yayğın deyil.
-
Qlüten xəstələrinin 10%-də
rast gəlinsə də,
-
xəstəliyin diaqnozunda
-
çox vacib yeri vardır.
-
Diaqnozdan danışmışkən,
-
həkimlərin qlüten xəstəliyinə necə
-
diaqnoz qoyduğuna baxaq.
-
Əvvəlcə, xəstəliyin inkişaf etmə
-
ehtimalının aşağı və ya yuxarı olduğunu
-
öyrənməlidirlər.
-
Ailə anamnezinə baxırlar və
-
genetik meyillik olub-olmadığını
-
təyin edirlər.
-
Əgər ailə üzvlərinin çoxunda xəstəlik
-
varsa, biosiya edirlər.
-
Biopsiya zamanı lazım olan toxumalardan
-
nümunə götürülür.
-
Bundan sonra mikroskop altında
-
onun sağlam olub-olmadığına baxırlar.
-
Bu toxumalar isə endoskopik müayinə
-
vasitəsilə götürülür.
-
Bunun üçün ucunda kamera olan və zond
-
adlanan borudan istifadə edilir,
-
həkimlər bunu ağız boşluğundan daxil edir,
-
zond qida borusu ilə
-
mədəyə doğru irəliləyir və nəhayət,
-
nazik bağırsağa çatır.
-
Bu kamera ilə həkimlər nazik
-
bağırsağı izləyə və toxuma
-
nümunəsi götürə bilərlər.
-
İndi deyək ki, ehtimal aşağıdır.
-
Tutaq ki, ailə üzvlərinizdə
-
qlüten xəstəliyi və ya
-
başqa autoimmun xəstəliklər yoxdur,
-
bu zaman xəstədə invaziv prosedurlar
-
icra etmək istəmədiyimiz üçün
-
qan testləri edirik.
-
Çox hallarda qlütenə qarşı
-
anticisim axtarırıq,
-
çünki autoimmun xəstəlikdir.
-
Bu anticisimlər 5 sinfə bölünür,
-
IgA,
-
IgD, IgE, IgG,
-
və IgM adlanır.
-
Əsasən, IgA sinfinə aid anticisimlər
-
axtarırıq və bunlar
özü də iki sinfə bölünür.
-
Toxuma transqlütaminaza anticisimləri
-
və endomizial anticisimlər.
-
Əgər bu qan testlərinin nəticəsi
-
müsbət olsa,
-
qlüten xəstəliyinin yaranma riski vardır,
-
bu zaman həkim diaqnozu dəqiqləşdirmək
-
üçün əlavə olaraq biopsiya edir.
-
Biopsiyanı ətraflı araşdıraq,
-
burada nazik bağırsağın mikroskop
-
altındakı iki şəklini görürsünüz.
-
Sağdakı bağırsaq sağlamdır,
-
soldakı isə qlüten xəstəliyi olan
-
birinə aiddir.
-
Əvvəlcə sağlam olan haqqında
-
danışaq.
-
Fikir verin, burada
barmağa oxşayan çıxıntılar,
-
yəni xovlar vardır.
-
Bunlar nazik bağırsağın sorulma
-
funksiyasını icra edir.
-
Xovların arasında nova bənzər
-
kriptlər də var.
-
Xəstəlik zamanı bu xovlar
-
kütləşir.
-
Bu proses xovların atrofiyası adlanır.
-
Kriptlər isə uzanır,
-
nəticədə, bir az da böyüyür.
-
Bütün hüceyrələri bölünür və
-
bu hadisəyə kript hiperplaziyası deyirik,
-
sanki xovların zirvəsi kütləşdikcə
-
kript yarğanları da
-
dərinləşir.
-
Müqayisə üçün əlavə iki
-
şəkil də göstərəcəyəm.
-
Soldakı sağlam bir
-
şəxsə aiddir,
-
sağdakı isə qlüten xəstəsinə.
-
Yadınızdadırsa, qlüten xəstəliyi zamanı
-
nazik bağırsaqlarda
iltihab olduğunu demişdik.
-
Yəni burada çoxlu limfositlər vardır.
-
Deməli, əsasən, limfositlərə baxmalıyıq,
-
nazik bağırsaq xovlarındakı
-
bu kürəcikləri görürsünüzmü?
-
Qlüten xəstəliyi zamanı
-
bunlardan çoxlu yaranır.
-
Bu kürəciklər
limfositlərə cavab reaksiyası
-
verir və şəkildən görünən kimi, sağlam
-
hüceyrəyə nisbətən burada
-
daha çoxdur.
-
Bunlar qlüten xəstəliyinin
-
əsas əlamətləridir,
-
toxumada bunların görülməsi diaqnozu
-
təsdiqləyir, lakin diaqnoz qoymaqla
-
iş bitmir.
-
Bəs müalicəsi necə edilməlidir?
-
Təəssüf ki, dərman preparatları və ya
-
başqa prosedurlar kömək etmir.
-
Qliadin orqanizmə daxil oldusa,
-
anticisim yaranmasını
-
dayandıra bilmirik,
-
buna görə də, ən yaxşı seçim qlütensiz
-
pəhrizə keçməkdir.
-
Qlütensiz qidalanmaq çətin ola bilər,
-
ancaq indilərdə qlütensiz qidalar
-
daha çox satıldığı üçün elə də
-
çətin olmadığını düşünürəm.
-
Qısaca, qlütendən uzaq durduqca
-
bir problem yaranmayacaq.
Khan Academy
