-
Qlüten adı xəstəlik barədə çox məlumat
-
verməyə bilər,
-
onun əvəzində qlüten
-
enteropatiyasını istifadə etmək olar.
-
Entero - nazik bağırsaq,
-
patiya- xəstəlik deməkdir,
-
yəni qlütenin təsiri ilə yaranan
-
bir xəstəlikdən danışacağıq.
-
-
Bunu da qeyd etməliyəm ki, qlüten xəstəliyi
-
autoimmun xəstəlikdir, yəni
-
immun sistemi nazik bağırsağa hücum edir.
-
Nə üçün baş verdiyi dəqiq bilinmir,
-
lakin genetik meyilliyi olan şəxslərdə
-
daha çox rast gəlinir.
-
Bu da məlumdur ki, qlüten xəstəliyi olan şəxslərdə
-
I tip diabet, qalxanabənzər vəzi xəstəlikləri
-
kimi başqa autoimmun xəstəliklər yarana bilər
-
və daun sindromlu şəxslər arasında
-
daha yayğındır.
-
İmmun sisteminin nazik bağırsağa nə üçün
-
hücum etdiyini bilməsək də, xəstəliyin
-
patofiziologiyası ilə bağlı məlumat
-
verə bilərik.
-
Yadımıza salaq, qlüten iki fərqli zülaldan
-
təşkil olunub.
-
Bunlar qliadin və qlütenindir.
-
Əsasən, qliadinə diqqət verək.
-
Tutaq ki, qlütenli qida qəbul etmisiniz.
-
Bu qlüten tədricən nazik bağırsağa
-
çatacaq, bu diaqramla nazik bağırsağın
-
qatlarını təsvir etmişəm.
-
Hədəf nöqtəsinə çatdıqda
-
orqanizm qliadinə qarşı anticisim
-
hazırlayır.
-
Bununla nazik bağırsaqda limfositlər,
-
yəni ağ qan hüceyrələri artmağa başlayır.
-
Dediyimiz kimi, iltihab olduğu üçün
-
nazik bağırsaqda çoxlu limfosit və anticisimlər
-
vardır.
-
Sanki nazik bağırsağınızda
-
müharibə gedir və
-
müharibə nazik bağırsağın divarlarını
-
zədələyir.
-
Bu divarların su və qidanın sorulmasında
-
böyük rolu var, lakin bu halda sorulma prosesi
-
baş verməyəcək.
-
Yəni bundan sonra su sorula bilmir
-
Bu su isə nəcisdə toplanır
-
və diareyaya səbəb olur.
-
Eyni şəkildə, yağlar da sorulmadığı
-
üçün nəcisdə toplanır və steatoreya
-
yaranır.
-
Nəhayət, dəmir və vitamin B12 də
-
sorulmur.
-
Nəticədə, anemiya yaranır.
-
Deməli, sorulma ilə bağlı
-
simptomlar yaranır,
-
lakin təkcə sorulma ilə bağlı olmayan
-
simptomlar da vardır.
-
Fərz edək ki, qlüten xəstəliyi
-
olan bir şəxs qlütenli qida qəbul
-
edib.
-
Qəfildən qarın nahiyəsində və
-
qollarında səpkilər yaranmağa başlayır.
-
Bu səpkilər və qızartılar çox
-
qaşına bilər.
-
Bu xəstəlik Dermatitis herpetiformis adlanır.
-
Çox yayğın deyil.
-
Əsasən, qlüten xəstələrinin 10%-də rast gəlinir,
-
lakin xəstəliyin diaqnozunda
-
çox vacibdir.
-
Diaqnozdan danışmışkən,
-
həkimlərin qlüten xəstəliyinə necə
-
diaqnoz qoyduğuna baxaq.
-
Əvvəlcə, xəstəliyin inkişaf etmə
-
ehtimalının aşağı və ya yuxarı olduğunu
-
öyrənməliyik.
-
Ailə anamnezinə baxaraq
-
genetik meyillik olub-olmadığını
-
təyin edir.
-
Əgər ailə üzvlərinin çoxunda rast gəlinərsə,
-
biosiya edirlər.
-
Biopsiya zamanı lazım olan
-
toxumalardan nümunə götürülür.
-
Bu nümunəni götürdükdən sonra mikroskop altında
-
onun sağlam olub-olmadığını təyin edirlər.
-
Bu toxumalar endoskopik müayinə
-
vasitəsilə götürülür.
-
Bunun üçün ucunda kamera olan və zond
-
adlanan borudan istifadə edir,
-
onlar bunu ağızdan daxil edir,
-
qida borusuna ilə
-
mədəsinə doğru irəliləyir və nəhayət,
-
nazik bağırsağa keçir.
-
Bu kamera ilə həkimlər nazik
-
bağırsağı izləyə və
-
nümunə götürə bilər.
-
İndi deyək ki, ehtimal aşağıdır.
-
Tutaq ki, ailə üzvlərinizdə
-
qlüten xəstəliyi və ya
-
başqa autoimmun xəstəliklər yoxdur,
-
bu zaman xəstədə invaziv prosedurlar
-
icra etmək istəmədiyimiz üçün
-
qan testləri edirik.
-
Çox hallarda qlütenə qarşı anticisim
-
axtarırıq,
-
çünki autoimmun xəstəlikdir.
-
Bu anticisimlər 5 sinfə bölünür,
-
IgA,
-
IgD, IgE, IgG,
-
və IgM adlanır.
-
Əsasən, IgA sinfinə aid anticisimlər
-
axtarırıq və bunlar da iki sinfə bölünür.
-
-
-
Əgər bu qan testlərinin nəticısi
-
müsbət olsa,
-
qlüten xəstəliyi yaranma riski vardır,
-
bu zaman həkim diaqnozu dəqiqləşdirmək
-
üçün biopsiya edir.
-
Biopsiyanı ətraflı araşdıraq,
-
burada nazik bağırsağın mikroskop altındakı
-
iki şəklini görürsünüz.
-
Sağdakı bağırsaq sağlamdır,
-
sondakı isə qlüten xəstəliyi olan
-
birinə aiddir.
-
Əvvəlcə sağlam olan haqqında
-
danışaq.
-
Fikir versəniz, burada barmağa oxşayan
-
xov adlanan çıxıntılar görərsiniz.
-
Bunlar nazik bağırsaqda sorulma
-
funksiyasını icra edir.
-
Xovların arasında buynuzvari
-
kriptlər də görə bilərsiniz.
-
Xəstəlik zamanı bu xovlar
-
kütləşir.
-
Bu isə xovların atrofiyası adlanır.
-
Kriptlər də uzanır,
-
nəticədə bir az daha böyüyür.
-
Bütün hüceyrələr bölünür və
-
bu hadisəyə kript hiperplaziyası deyirik,
-
sanki xovların zirvəsi alçaldıqca
-
kript yarğanları
-
dərinləşir.
-
Müqayisə üçün əlavə
-
iki şəkil də göstərim.
-
Soldakı sağlam bir şəxsə
-
aiddir,
-
sağdakı isə qlüten xəstəsinə.
-
Yadınızdadırsa, qlüten xəstəliyi zamanı
-
nazik bağırsaqlarda iltihab olduğunu demişdik.
-
Yəni burada çoxlu limfositlər vardır.
-
Deməli, limfosit axtarmaq məntiqli bir seçimdir,
-
nazik bağırsaq xovlarındakı
-
bu kürəcikləri görürsünüzmü?
-
Qlüten xəstəliyi zamanı
-
bunlara çox rast gəlinir.
-
Bu kürəciklər limfositlərə cavab reaksiyası
-
verir və şəkildən görünən kimi, sağlam
-
hüceyrəyə nisbətən burada daha çoxdur.
-
-
Bunlar qlüten xəstəliyinin
-
əsas əlamətləridir,
-
toxumada bunların görülməsi diaqnozu
-
təsdiqləyir, lakin diaqnoz qoymaqla
-
iş bitmir.
-
Bəs necə müalicə etməliyik?
-
Təəssüf ki, dərman preparatları və ya
-
başqa prosedurlarla müalicə etmək olmur,
-
Qliadin orqanizmə daxil oldusa,
-
anticisim yaranmasını
-
dayandıra bilmərik,
-
deməli, ən yaxşı üsul qlütensiz
-
pəhrizə keçməkdir.
-
Qlütensiz qidalanmaq çətin ola bilər.
-
Ancaq bu tipli qidaların satışı artdıqca,
-
elə də çətin olmur.
-
-
Qlüten qəbul etmədikcə
-
hər şey qaydasındadır.
Khan Academy
