IQ seviyemiz neden atalarımızdan daha yüksek?

Adına "Flynn etkisi" deniyor - Her neslin IQ testlerinde bir öncekine göre daha yüksek skorlar alması. Giderek daha mı zeki oluyoruz, yoksa sadece farklı biçimde mi düşünüyoruz? 20. yüzyılın bilişsel tarihine yaptığı bu hızlı gezintide ahlak filozofu James Flynn, düşünce şeklimizin değişmesinin şaşırtıcı (ve her zaman olumlu olmayan) sonuçları olduğunu öne sürüyor.

20. yüzyılın bilişsel tarihine

hızlı bir yolculuk yapacağız,

çünkü bu yüzyılda

zihinlerimiz dramatik bir şekilde değişti.

Bildiğiniz gibi, 1900'lerde insanların kullandığı

araçlar değişti, çünkü günümüzde yollar daha iyi

ve teknoloji daha ileri.

Zihinlerimiz de değişti.

Maddesel dünya ile uğraşan insanlar olmaktan çıkıp

o dünyayı kendimize fayda sağlayacak

şekilde analiz edeceğimiz

oldukça karmaşık bir dünya ile karşı karşıya geldik

ve bu dünya bizi yeni zihinsel alışkanlıklar,

yeni bir kafa yapısı geliştirmek durumunda bıraktı.

Bunlar arasında bu maddesel dünyayı

sınıflandırmak,

mantık yönünden tutarlı

ama varsayımları da ciddiye alan,

ne olabileceğinden ziyade,

ne olduğunu merak ederek

yeni soyutlamalar geliştirmek var.

Şimdi, bu çarpıcı husus zaman içerisinde

önemli I.Q. artışları ile dikkatimi çekti.

Muazzam bir artıştan söz ediyorum.

Yani I.Q. testlerinde yalnızca bir kaç adet doğru

cevap artışından söz etmiyoruz.

Testlerin icat edildiği zamandan bugüne

her bir jenerasyon bir diğerine göre

giderek daha fazla soruyu doğru yanıtlıyor.

Gerçekten de eğer bir yüzyıl önceki insanları

bugünün değerleri ile ölçeklerseniz

ortalama I.Q'ları 70 çıkardı.

Eğer bizi onların değerlerine göre ölçerseniz

ortalama I.Q.'muz 130 olurdu.

Şimdi bu konu her tür soruyu beraberinde getirmekte:

Yakın atalarımız

zihinsel özürlülüğün eşiğinde miydi?

Çünkü 70 normalde zeka geriliğinin sınırıdır.

Yoksa bizler neredeyse üstün yetenekli miyiz?

Çünkü 130 da üstün yetenek sınırıdır.

Şimdi ben diğerlerinden daha aydınlatıcı olan

üçüncü bir seçeneği tartışmaya açacağım.

Bunu gözünüzde canlandırmak için

diyelim ki bir Marslı Dünya'ya geldi

ve yok olmuş bir medeniyet buldu.

Bu Marslı bir arkeologdu

ve insanların atış yapmak için kullandığı

hedef çizelgeleri buldu.

Öncelikle 1865 yılına baktılar

ve bir dakika içinde insanların

hedefin merkezine tek bir mermi atabildiğini gördüler.

1898'de ise bir dakika içinde

hedef merkezine beş mermi isabet ettiriyorlardı.

1918'de ise bu sayı 100'e çıkıyordu.

Başta arkeolog oldukça şaşırırdı.

ve "Bakın," derlerdi, "bu testler

insanların ellerinin sabitliğini,

gözlerinin keskinliğini ve

silaha hakim olup olmadıklarını anlamak için tasarlanmış.

Bu kabiliyet böylesi inanılmaz

bir seviyeye nasıl gelebildi?"

Yani, cevap olarak elbette biliyoruz ki

Marslı savaş alanlarına bakmış olsaydı

insanların İç Savaş esnasında

yalnızca eski tip tüfekleri olduğunu görecekti,

İspanyol-Amerikan Savaşı'nda

mükerrer ateşli tüfekleri olduğunu,

1. Dünya Savaşı'nda ise

makineli tüfeklerini.

Başka bir deyişle, ortalama bir askerin

isabetliliğini sağlayan

gözlerinin keskinliği ya da elinin sabitliği değil,

donanımı idi.

Şimdi kafamızda canlandırmamız gereken

bu birkaç yüzyıl boyunca edindiğimiz zihinsel silahlar.

Ve sanırım burada bize bir başka düşünür yardım edecek,

ki bu kişi de Luria.

Luria bilim çağına girmeden hemen önce

insanlara baktı ve bu insanların

maddi dünyayı sınıflandırmaya

direniş gösterdiğini gördü.

Onu kullanabilecekleri küçük

parçalara bölmek arzusundaydılar.

Varsayımsal olanı anlamak,

ne olabileceği hakkında kafa yormak

konusuna dirençli olduklarını gördü,

ve soyutlamalarla,
yahut o soyutlamaları

mantık yoluyla anlamakla
baş edemediklerini farketti.

Şimdi size mülakatlarından
bazı örnekler vermek istiyorum.

Rusya'nın taşra bölgesinde

insanlarla konuştu.

1900'lerde olduğu üzere onlar da

yalnızca dört yıllık okul eğitimi almışlardı.

O kişiye şöyle sordu:

"Kargalarla balıkların ortak özelliği nedir?"

Arkadaş: "Kesinlikle hiçbir şey.

Yani bilirsin, bir balığı yiyebilirim. Kargayı yiyemem.

Bir karga balığı gagalayabilir.

Balık kargaya bir şey yapamaz." dedi.

Ve Luria "İkisi de hayvan değil midir?" diye sordu.

Adam: "Tabi ki değil.

Biri balıktır,

öbürü ise kuş." diye cevap verdi.

Ve özellikle bu somut nesnelerle

ne yapabileceğiyle ilgilenmekteydi.

Sonra Luria bir başka kişiye gitti

ve dedi ki:

"Almanya'da hiç deve yok.

Hamburg Almanya'da bir şehirdir.

Hamburg'da deve var mıdır?"

Adam: "Yani, şehir eğer yeterince büyükse,

orada deve olması gerekir."

Luria "Ama söylediklerim
ne anlama geliyor?" dedi.

Ve adam, "Yani belki de orası küçük bir kasabadır,

ve develer için yer yoktur." diye yanıtladı.

Diğer bir deyişle konuyu somut bir problem

olarak görmek dışında her seçeneğe kapalıydı.

Develerin kasabalarda yaşamasına alışıktı,

ve Almanya'da develerin
olup olmadığını sorgulamak

hususunda soyut veriden yararlanamıyordu.

Kuzey Kutbu'nda üçüncü

bir mülakat daha yapıldı.

Luria: "Kuzey Kutbu'nda her zaman kar vardır.

Kar olan her yerde ayılar beyaz renklidir.

Kuzey Kutbu'ndaki ayılar
ne renktir?" diye sordu.

Cevap: "Böyle bir durum tanıklık

esasıyla belirlenmelidir.

Eğer Kuzey Kutbu'ndan bilge bir adam gelip

bana ayıların beyaz
olduğunu söylerse

ona inanabilirim, ama benim gördüğüm

tüm ayılar boz renkliydi." oldu.

Şimdi, gördüğünüz üzere bir kez daha bu kişi

günlük tecrübelerden yola çıkarak

somut dünyanın ötesine geçmeyi reddetti

ve bu kişi için

ayıların ne renk olduğu

avlanmak açısından önemliydi.

Bu konuya girmeye gönüllü değillerdi.

Bir Luria'ya şöyle dedi:

"Gerçek problem olmayan bir şeyi nasıl çözebiliriz?

Bu problemlerin hiçbiri gerçek değil.

Onları nasıl ele almalıyız?"

Şimdi, bu üç kategori-

sınıflandırma,

soyutlamalarda mantık kullanma,

varsayımsal olanı önemseme-

gerçek hayatta bunlar deney odası dışında

ne kadar fark yaratır?

Size bir kaç örnek vereyim.

Öncelikle bugün hemen hepimiz lise diploması alıyoruz.

Bu demektir ki dört ila sekiz yıllık eğitimden

12 yıllık resmi eğitime geçmiş durumdayız

ve Amerikalıların %52'si

herhangi bir üçüncü derece eğitim alıyor.

Şimdi, yalnızca daha fazla eğitilmekle kalmıyoruz,

bu eğitimin önemli kısmı bilimsel

ve dünyayı sınıflandırmadan bilim yapamazsınız.

Hipotezler öne sürmeksizin bilim yapamazsınız.

Mantıksal olarak anlamlı hale getirmeden bilim yapamazsınız.

İlkokul düzeyinde bile işler değişmiş durumda.

1910'da Ohio eyaletinde 14 yaşındaki çocuklara

yapılan sınavlara bakıldığında,

sosyal anlamda somut bilgiye

değer verdikleri görülmüş.

Bunlar, o zamanki

44-45 eyaletin başkentleri

gibi bilgilermiş.

1990 yılında Ohio eyaletinde yapılan sınavlarda

yapılan sınavların soruları incelendiğinde ise,

tamamının soyutlamalar üzerine olduğu görülmüş.

Bunlar, "Neden bir eyaletin

en büyük şehri nadiren başkenttir?" gibi sorular.

Ve sizin şöyle bir şey düşünmeniz beklenir:

"Eyalet meclisi yerel olarak kontrol ediliyordur,

onlar da büyük şehirlerden nefret ediyorlardır,

bu yüzden büyük bir şehri başkent yapmak yerine

kırsal bir yer tercih etmişlerdir.

New York yerine Albany'i

Philadelphia yerine Harrisburg'ü seçmişlerdir."

Gibi gibi.

Yani eğitimin mahiyeti değişmiştir.

İnsanlarımızı varsayımsal olanı
önemsemek, soyutlamalardan yararlanmak

ve bunlar arasında mantıksal bir
bağlantı kurmak üzere yetiştiriyoruz.

Peki ya işgücü?

Yani, 1900 yılında
Amerikalıların yüzde üçü

zihinsel anlamda çaba gerektiren işlerde çalışıyordu.

Yalnızca yüzde üçlük kısım yargıç, doktor ve öğretmendi.

Bugün Amerikalıların %35'i

beyin gücü gerektiren mesleklerle uğraşıyor,

sadece yargıçlık yahut doktorluk veya

bilim adamlığı ya da konuşmacı
gibi gerçek meslekler değil,

ama pek, pek çok alt meslek grubu,

teknisyenlik gerektiren işler,

ya da bilgisayar programcılığı gibi.

Günümüzde pek çok meslek
beyin gücü talep ediyor.

Ve modern dünyada işgücünün

bu talebini zihinsel anlamda

çok daha esnek olarak karşılayabiliriz.

Mesele sadece çok daha fazla kişinin

zeka gücü gerektiren işlerde
çalışıyor olması değil.

Meslekler de gelişti.

Yalnızca birkaç konuda bilgisi olan

1900'deki bir doktorla

modern dünyada yıllarca eğitim alan

pratisyen ya da uzman
bir doktorla karşılaştırın.

1900'de yalnızca
iyi bir muhasebeciye

ihtiyaç duyan ve
işi çevre halkından kimin

güvenilir olduğunu, kimin
ev kredisini geri ödeyebileceğini

bilmekten ibaret olan
bir bankacıyı düşünün.

Yani, dünyaya diz
çöktüren ticari bankacılar

ahlaki anlamda kusurlu olabilirler,

ancak zihinsel anlamda
oldukça kıvraklardı.

1900'lerdeki o bankerin
çok, çok ötesine geçtiler.

Konut piyasası bilgisayar projeksiyonlarını

inceliyorlardı.

Borcu aslında karlı bir
varlıkmış gibi gösterebilmek için

kredileri biraraya getirerek

karmaşık teminatlı borç
senetleri (CDO) almaları,

(Kredi) Derecelendirme
kuruluşlarının AAA rating

vermeleri için sağlam
bir kılıf yaratmaları gerekiyordu.

Gerçi pek çok vakada derecelendirme
kuruluşlarına rüşvet verdiler.

Tabi ki insanlara bu sözde varlıkları

kabul ettirmeleri ve hayli zayıf olmalarına

rağmen bunlar için para ödemelerini

sağlamaları da gerekiyordu.

Ya da bir modern çiftçiyi ele alalım.

Ben 1900'lerdeki bir
çiftlik kahyasını günümüzden

çok farklı görüyorum.

Demek istediğim, sadece
zihinsel efor gerektiren

mesleklerin artışı değil konu.

Aynı zamanda doktorluk,
avukatlık ya da benzeri

mesleklerin gelişmesinin zihinsel

becerilerimizin artmasını
gerektirmesi.

Fakat yalnızca eğitim ve
işgücünden sözettim.

Oysa 20. yüzyılda geliştirdiğimiz

bazı zihinsel alışkanlıkların

beklenmedik başka
alanlarda da getirisi oldu.

Ben esasen ahlak filozofuyum.

Psikolojide neredeyse hiç tatil yapmam

ve genelde beni ilgilendiren
konular ahlaki tartışmalardır.

Şimdi, son yüzyılda

Amerika gibi gelişmiş uluslarda

ahlaki tartışmalar hararetlendi

çünkü varsayımsal olanı önemsiyoruz,

aynı zamanda evrensel olan
şeyleri de önemsiyoruz

ve mantıklı bağlantılar arıyoruz.

1955 yılında, Martin Luther
King gündemdeydi,

üniversiteden eve geldiğimde,

ki tabi pek çok insan da evlerine gitmişti,

ebeveynlerimiz ve aile büyüklerimizle
karşılıklı tartışmalar yaşadık.

Babam 1885'te doğmuştu.

Ve az da olsa
ırkçı bir eğilimi vardı.

Bir İrlandalı olarak İngilizlerden
o kadar çok nefret ediyordu ki

başkalarına da sempati
besleyemiyordu.

(Kahkakalar)

Ama siyahi insanların ikinci derecede
olduğuna dair bir görüşü vardı.

Ve ebeveynlerimize, aile büyüklerimize

"Yarın siyah olarak uyansanız
ne yapardınız?" diye sorduğumuzda

bunun ağzımızdan çıkan en
saçma şey olduğunu söylediler.

Kim sabah kalkıp da siyah olmuş birini --

(Kahkahalar) --

-- gördü?

Diğer bir deyişle, somut olan

ayrıntılar ve yaklaşımlarda takılıp kalmışlardı.

Varsayımsal olanı
önemsemiyorlardı,

ve soyutlama olmaksızın

ahlaki bir tartışmayı kazanmak çok zordur.

"Varsayalım İran'dasın,

ve diyelim ki akrabaların

hiç bir yanlışları olmamasına rağmen

zarara uğratıldılar." gibi
şeyler söylemen gerekir.

"Bu konuda ne hissederdin?"

Ve üst jenerasyondan bir kişi

"Devlet bizim bakımımızı üstlenir,

dolayısıyla onların devleti de
onları gözetmeli!" dediğinde

varsayımsal olanı önemsemek
istemiyor demektir.

Yahut kızına tecavüz edilen müslüman
bir ülkedeki bir babayı ele alalım.

O adam gururu gereği kızını öldürmek
durumunda olduğunu hisseder.

Yani ahlaki değerlerini

miras aldığı maddi varlıklar
olarak değerlendirmektedir.

Ve bunlar mantık yoluyla değiştirilemezler.

Onlar sadece miras edinilmiş
ahlaki inanışlardır.

Bugün ise şöyle bir şey söylerdik:

"Bayıltılıp tecavüz edildiğini düşün,

öldürülmeyi hakeder miydin?"

Ve o da "Tabi Kuran'da böyle bir şey yok,

Bu değerlerimden biri değil." derdi.

Bugünlerde değerlerinizi
evrenselleştiriyorsunuz.

Soyutlamalar olarak ifade edip
mantık kullanıyorsunuz.

"İnsanlar gerçekten bir sebeple
suçlu değilse acı çekmemeli"

gibi bir prensibiniz varsa,

siyah insanları
hariç tutmak için

bu prensibe istisnalar getirmek
zorundasınız, değil mi?

"Yani, konu sadece tenin
siyahlığı olmamalı," demelisiniz,

"sadece bu yüzden acı çekilmemeli.

Zenciler bir şekilde kusurlu olmalılar."

Ve sonra ampirik bulguları
devreye sokarak

"Yani Aziz Augustine ve
Thomas Sowell da zenci ise,

tüm siyahları nasıl kusurlu
varsayabiliriz?" diyebiliriz, değil mi?

Bu şekilde ahlaki tartışmayı yürütebiliriz,

çünkü ahlaki değerleri somut oluşumlar
olarak değerlendirmiyor oluruz.

Onları mantıkla tutarlı şekilde işleyerek

evrensel olarak değerlendirmekteyizdir.

Şimdi bu konu I.Q. testlerinden
nasıl ortaya çıktı?

Bilişsel tarihle ilgilenmeme
sebep olan budur.

Eğer I.Q. testlerine bakarsak

belli noktalarda kazancın daha
büyük olduğunu görürüz.

Wechsler zeka testinin alt testlerinden biri

sınıflandırma konusundadır.

ve sınıflandırma alt testinde

müthiş gelişmeler kaydettik.

I.Q. testinin bir diğer parçası

soyutlamalarla ilgili
mantık yürütebilme üzerinedir.

Kiminiz belki Raven'ın 'Kademeli
Matrisler' testini almıştır.

Tamamen kıyaslamalar üzerinedir.

1900'de insanlar basit
çıkarımlar yapabiliyorlardı.

Yani onlara "Kediler vahşi
kedilerle benzerlik gösterir,

peki köpekler neye benzer?" deseniz

"Kurtlara" derlerdi.

Fakat 1960'a geldiğimizde
insanlar Raven'ın

testini çok daha ileri
bir düzeyde cevaplıyorlardı.

"İki karenin ardından bir üçgen geliyorsa,

iki dairenin arkasından
ne gelir?" diye sorduğunuzda

"Yarım daire" yanıtını alırdınız.

Üçgeni yarım bir kare olarak düşünürsek,

yarım daire de tam dairenin yarısıdır.

2010'a gelindiğindeyse

"Eğer iki yarım dairenin
ardından bir tam daire geliyorsa,

iki tane 16'nın ardından ne gelir?" sorusuna

'8' yanıtı veriliyor, çünkü 8, 16'nın yarısıdır.

Yani somut dünyadan öylesine ileri gittiler ki

sorunun içinde yer alan sembollerin

görünüşünü bile gözardı edebiliyorlar.

Şimdi oldukça cesaret kırıcı bir şeyi söylemeliyim.

Her konuda bu derece
aşama kaydetmedik.

Modern dünyanın karmaşıklığıyla

uğraşmayı isteyeceğimiz bir yöntem ise

siyaset.

Ancak üzücü bir şekilde
yüksek ahlaki değerleriniz olsa da,

sınıflandırma yapabiliyor, soyut kavramlar
üzerine mantık yürütebiliyor olsanız da

eğer kendi ülkenizin ya da diğer ülkelerin
tarihini umursamıyorsanız

siyaset yapamazsınız.

Genç Amerikalılar arasında
yükselen bir trend olarak

giderek daha az tarih ve edebiyat

ve yabancı memleketlerle
ilgili yazı okunduğunu gördük,

ve temelde tarihdışılar.

"Şu an" denen baloncukta yaşıyorlar.

Kore Savaşı ile Vietnam'daki
savaşı ayırdedemiyorlar.

2. Dünya Savaşı'nda Amerika'nın
müttefikleri kimdi bilmiyorlar.

Eğer her Amerikalı
Batı ülkelerinin Afganistan'a

çeki düzen vermeye
beşinci gidişi olduğunu bilseydi

Amerika'nın ne kadar farklı
bir yer olacağını düşünün

ve önceki dört seferde

tam olarak ne olduğunu.

(Kahkahalar)

Odur ki, zaten ülkeyi pek terketmemişlerdi

ve aslında bulabilecekleri bir şey de yoktu.

Ya da çoğu Amerikalı son
altı savaşımızın dördünde

bize yalan söylendiğini bilseydi

bazı şeylerin ne kadar
farklı olacağını düşünün.

Yani işte İspanyollar Maine'de
savaş gemisi batırmadılar;

Lusitania pek de
masum bir gemi değildi,

mühimmat yüklüydü;

Kuzey Vietnamlılar
Yedinci Filo'ya saldırmadı;

ve tabi ki Saddam Hüseyin
El Kaide'den nefret ediyordu

ve onlarla bir alakası yoktu

ve onları darağacında sallandırabilirdi.

Ancak yönetimimiz insanlarımızın %45'ini

onların silah arkadaşı olduğuna ikna etti.

Yine de konuşmamı kötümser
bir şekilde bitirmek istemiyorum.

Asiller zümresi ortalama
insanın yapamayacağını,

kendilerinin zihniyetini
yahut zihinsel kabiliyetlerini

paylaşamayacağını düşünürken,

20. yy’da şimdilerde farkına

vardığımız üzere

müthiş bir zihinsel gelişme yaşandı.

Lord Curzon bir zamanlar

Kuzey Denizi’nde yüzen
insanları gördüğünde

“Alt zümrenin vücutlarının
beyaz olduğunu

bana neden kimse söylemedi?” diye sormuş.

Sanki onlar sürüngenlermiş gibi.

Yani, Dickens hem haklıydı, hem de haksız.
(Doğrusu: Rudyard Kipling)

(Kipling) demiş ki "Albay'ın karısıyla Judy O'Grady

tenin altında kardeştirler."

(Alkışlar)