Return to Video

filme empathi complete de greenpeace film festival

  • 0:07 - 0:10
    Mi nomiĝas Ed'.
    Mi prizorgas reklam-entreprenon.
  • 0:10 - 0:13
    Eĉ se mi ĉiam estus preferinta
    esti filmdokumentisto.
  • 0:13 - 0:15
    Jen kial mi decidis
    eki ĉi tiun projekton.
  • 0:15 - 0:16
    Pro tio kaj por Ĝeni',
  • 0:17 - 0:19
    amikino, kiun mi ĉiam konsideris
    iom stranga,
  • 0:19 - 0:21
    ĉar ŝi ne manĝas bestojn.
  • 0:21 - 0:23
    Ĝeni', la cetero de la skipo kaj mi
  • 0:23 - 0:25
    sciis, ke tio ne estos tre facila.
  • 0:26 - 0:28
    "Ĉu ni povus paroli al vi dum momento?"
  • 0:28 - 0:30
    "Ni ŝatus filmi kelkajn bildojn..."
  • 0:31 - 0:32
    "Bildojn pri kio?"
  • 0:32 - 0:35
    "Ĉu vi estas bredejo
    aŭ naskejo?"
  • 0:39 - 0:42
    "Saluton!? Ni iros
    ĉe la alia flanko, ĉu bone?"
  • 0:42 - 0:43
    Bone.
  • 0:43 - 0:44
    Ni iru ĉe la alia flanko.
  • 0:44 - 0:47
    Sed mi havis neniun ideon
    pri la konsekvencoj,
  • 0:47 - 0:49
    kiujn tiu projekto havos por mia vivo.
  • 0:49 - 0:52
    – Ĉesu filmi!
    – Atendu!
  • 0:52 - 0:54
    Ni ĝuste deziras peti
    de vi permeson.
  • 0:56 - 0:58
    Ne, ne, ne! Aŭskultu!
  • 0:58 - 0:59
    Bone.
  • 0:59 - 1:02
    Eble mi devus ĉion klarigi
    ekde la komenco.
  • 1:03 - 1:06
    Ĉio komenciĝis antaŭ 6 monatoj.
    Mi ricevis alvokon de Ĝeni'.
  • 1:06 - 1:08
    Ŝi deziris, ke mi filmu
    dokumenton por provi ŝanĝi
  • 1:08 - 1:11
    la kutimojn en socio,
    kiu tiom suferigas bestojn.
  • 1:11 - 1:13
    Jes... Kial ni ilin traktas
    tiamaniere
  • 1:13 - 1:16
    kaj kion ni povas fari
    por harmonie vivi kun ili.
  • 1:16 - 1:19
    La unuaj aferoj, pri kiu mi pensis:
    ŝinkosandviĉo,
  • 1:19 - 1:21
    nugetoj el kokidaĵo kaj patovoj.
  • 1:21 - 1:23
    Mi ankaŭ pensis, ke,
    krom pri nutraĵoj,
  • 1:23 - 1:26
    mia vivo probable ne tiom
    kaŭzas suferon al bestoj,
  • 1:27 - 1:29
    por kiuj mi konsideras min granda amiko.
  • 1:30 - 1:33
    Sed Ĝeni' diris al mi, ke ĉiutage
    mi dormas sur kapkuseno el plumoj,
  • 1:33 - 1:35
    mi sapumas min per produktoj
    testitaj ĉe musoj,
  • 1:36 - 1:38
    mi vestas lanon, kaj vestas
    ŝuojn el bovina ledo.
  • 1:38 - 1:40
    Kaj mi eĉ ne jam eliris
    de la propra hejmo...
  • 1:41 - 1:41
    Alidire,
  • 1:42 - 1:44
    ĉiutage,
    mi dormas sur kapkuseno pluma,
  • 1:44 - 1:46
    mi sapumas min per produktoj
    testitaj ĉe musoj,
  • 1:46 - 1:49
    mi vestas lanon, kaj surmetas
    ŝuojn el bovina ledo.
  • 1:49 - 1:51
    Mi tamen kunsidas
    kun la skipo de FAADA,
  • 1:52 - 1:54
    la fondaĵo
    kun kiu Ĝeni' kunlaboras,
  • 1:55 - 1:58
    por ke ŝi diru al mi iom pli
    pri tio kion ŝi havas enkape.
  • 1:58 - 2:00
    Ni volas montri la suferon
    kiun ni kaŭzas al bestoj
  • 2:00 - 2:02
    dum niaj ĉiutagaj agadoj
  • 2:02 - 2:04
    kaj ni deziras kuraĝigi homojn
    pripensi tion.
  • 2:04 - 2:07
    Nutraĵoj, vestaĵoj,
    distraĵoj,
  • 2:07 - 2:10
    la ĉiutagaj produktoj
    kiuj estas testitaj sur bestoj...
  • 2:11 - 2:14
    Pripensu tion: Dum la minuto
    ekde kiam ni parolas,
  • 2:14 - 2:16
    pli ol 180.000 bestoj mortis
  • 2:17 - 2:19
    nur por ke homoj
    konsumu ilin.
  • 2:19 - 2:21
    Kaj sen kalkuli fiŝojn!
  • 2:21 - 2:22
    Do mi estis tie,
  • 2:22 - 2:24
    rigardante intervjuojn
    kiujn mi ekfilmis
  • 2:24 - 2:26
    por fari dokumentfilmon
    kiu ŝanĝos
  • 2:26 - 2:28
    la kutimojn pri konsumado
    de la tuta socio.
  • 2:29 - 2:32
    La UNO-Organizaĵo
    pri Nutrado kaj Agrikulturo
  • 2:32 - 2:36
    asertas, ke la bestprodukta industrio
    produktas pli da forcej-efikaj gasoj
  • 2:36 - 2:39
    ol la tuta transporta industrio.
  • 2:39 - 2:40
    Kiam 10 homoj povas manĝi
  • 2:40 - 2:42
    vegetaran dieton
    aŭ preskaŭ,
  • 2:43 - 2:47
    nur unu aŭ du homoj
    povas manĝi karnan dieton.
  • 2:48 - 2:49
    Kostas nenion.
  • 2:49 - 2:53
    Ni simple devus ĉesi uzi bestojn.
  • 2:53 - 2:55
    Ni devas ĉesi suferigi ilin.
  • 2:56 - 2:59
    Tio ŝajnas simpla.
    Sed problemis:
  • 2:59 - 3:01
    Mi ne sentis min koncernita
    de tio.
  • 3:01 - 3:03
    HAMBURGERO + FROMAĜO + LARDO
  • 3:03 - 3:05
    Ĝeni' tute ne estis surprizita.
  • 3:05 - 3:08
    Laŭ ŝi,
    konsciiĝo pro du kialoj malfacilas.
  • 3:10 - 3:12
    Kiam ni kutimas vidi militbildojn,
  • 3:12 - 3:15
    bildojn de malsato
    kaj naturaj katastrofoj,
  • 3:15 - 3:18
    kiu havas tempon zorgi pro bestoj?
  • 3:18 - 3:20
    Kaj krome mankas al ni multaj informoj.
  • 3:21 - 3:23
    Oni kaŝas de ni informojn. Tute klare.
  • 3:23 - 3:25
    La industrioj, kiuj ekspluatas bestojn,
  • 3:25 - 3:27
    ne volas, ke oni vidu, kion ili faras.
  • 3:27 - 3:29
    Estas pli da porkoj ol homoj en Katalunio.
  • 3:29 - 3:31
    Ĉu vi iam vidis porkon?
  • 3:31 - 3:33
    Ne. Kaj estas pli da porkoj ol homoj.
  • 3:33 - 3:35
    Malliberigitaj en iliaj fabrikoj,
  • 3:35 - 3:37
    kiuj eĉ ne havas fenestrojn.
  • 3:37 - 3:39
    Se estas fenestroj,
    ili estas fermitaj.
  • 3:39 - 3:41
    Ili ne volas, ke la homoj rimarku.
  • 3:42 - 3:43
    Mi povus kredi ĝin,
  • 3:43 - 3:47
    sed rakontantoj devas kredi tion,
    kion ili rakontas.
  • 3:47 - 3:50
    Kaj se mi devis transdoni mesaĝon
    por la bonfarto de la bestoj,
  • 3:50 - 3:52
    mi devis unue mem konvinkiĝi.
  • 3:53 - 3:57
    3000 bestoj en ĉiu sekundo
    mortas por homa konsumo.
  • 4:13 - 4:16
    Ĉirkaŭ 600 milionoj da hundoj
    vivas en la mondo.
  • 4:16 - 4:18
    Du trionoj vivas surstrate.
  • 4:26 - 4:29
    Ĉiujare 115 milionoj da bestoj
    uziĝas en eksperimentoj
  • 4:29 - 4:30
    en laboratorioj tutmonde.
  • 4:38 - 4:42
    Oni mortigas 80 milionojn da bestoj
    ĉiujare por ilia felo.
  • 4:52 - 4:56
    Pli ol 33% de la kaptitaj fiŝoj
    uziĝas por nutri brutojn.
  • 5:03 - 5:06
    Proksimume 15.000 zoologiaj ĝardenoj
    tra la mondo
  • 5:06 - 5:10
    tenas dekmilionojn da bestoj kaptitaj.
  • 5:15 - 5:16
    EMPATIO
  • 5:17 - 5:20
    Historio pri respekto al bestoj
    rakontata de skeptikulo
  • 5:23 - 5:24
    Kie ni komencu?
  • 5:25 - 5:26
    Per la lano,
  • 5:27 - 5:30
    ankoraŭ lano kaj
    ankoraŭ pli da lano,
  • 5:32 - 5:33
    gantoj
  • 5:34 - 5:37
    kaj ŝuoj el ledo.
  • 5:38 - 5:43
    Zonoj, ledo,
    gantoj el ledo...
  • 5:44 - 5:46
    – Sed... vi portas zonon?
    – Ne nun.
  • 5:47 - 5:49
    – Ho, ĉu vi vidas?
    – Mi havas kelkajn tiajn,
  • 5:49 - 5:52
    – kiuj ne estas el ledo.
    – Ho, formetu ilin.
  • 5:53 - 5:56
    Biskvitoj kun lakto,
    cerealaĵoj kun lakto...
  • 5:57 - 5:59
    Sed mi ne metis la lakton kaj la ovojn
  • 5:59 - 6:01
    en la grupon de "mortaj bestoj",
    ĉar...
  • 6:01 - 6:03
    Kaj la kor-konkoj en ladskatolo?
  • 6:03 - 6:06
    Ĉu vi metas ilin en la grupon
    de "mortaj bestoj"? Tinuso...
  • 6:06 - 6:07
    Ĉion ĉi – jes.
  • 6:08 - 6:10
    Olivoj farĉitaj per anĉovoj:
  • 6:10 - 6:11
    mortaj bestoj.
  • 6:12 - 6:15
    Kokaĵa buljono: mortaj bestoj.
  • 6:15 - 6:17
    Nu mortaj... mi konsentas.
  • 6:17 - 6:18
    Jes, mortaj.
  • 6:18 - 6:22
    Niaj agoj kaj nuna vivmaniero
    en industria socio,
  • 6:22 - 6:26
    havas pli malbonajn sekvojn
    por ne-homaj bestoj
  • 6:26 - 6:29
    ol en la antaŭaj socioj.
  • 6:29 - 6:32
    Sed aliflanke tio restas
    tre for de nia konscio.
  • 6:34 - 6:35
    Lakto.
  • 6:35 - 6:38
    Lakto kun perfekta mensog-reklamo.
  • 6:38 - 6:39
    Sed lakto estas:
  • 6:40 - 6:43
    Mi estas bovino, mi havas mamon,
    oni melkas min kaj mi donas lakton.
  • 6:44 - 6:46
    Ne, mi donas lakton,
    ĉar mi naskis bovidon.
  • 6:46 - 6:48
    Nun, se oni forprenas ĝin de mi
    tuj post la naskiĝo,
  • 6:48 - 6:50
    mi havos lakton en mia mamo.
  • 6:50 - 6:52
    Sed estas lakto,
    kiun la bovido trinku
  • 6:52 - 6:54
    dum la jaro,
    dum kiu mi devus prizorgi ĝin.
  • 6:55 - 6:56
    Multaj homoj
  • 6:56 - 6:58
    agas ne pro malico,
    sed pro nescio.
  • 6:58 - 7:00
    Oni diris al multaj homoj,
    unue al mi,
  • 7:01 - 7:03
    ke ni havis moralan devon.
  • 7:03 - 7:05
    La bazajn moralajn principojn
    ni jam konas.
  • 7:05 - 7:07
    Ĝuste informoj mankis al ni.
  • 7:10 - 7:12
    Ĉio ĉi estis ne nur multaj novaj informoj,
  • 7:12 - 7:14
    sed ankaŭ multaj sinoferoj.
  • 7:14 - 7:16
    Mi ne sentis emon fari ilin,
  • 7:16 - 7:19
    antaŭ ol mem vidi,
    ke la aferoj estas tiom malbonaj,
  • 7:19 - 7:20
    kiom Ĝeni' diris.
  • 7:20 - 7:23
    Kaj ĉar ŝajne la fakto
    neniam esti vidinta porkon
  • 7:23 - 7:25
    estis problemo laŭ ŝi,
  • 7:25 - 7:28
    mi plej unue iris rigardi kelkajn.
  • 7:37 - 7:39
    Por iu, kiu neniam vidis porkon,
  • 7:39 - 7:41
    tio estis iom ŝoka komenco.
  • 7:45 - 7:48
    En tia bredejo povas esti
    pli ol 4500 porkoj,
  • 7:49 - 7:52
    kaj ĉiu disponas malpli ol 1 m² da spaco
  • 7:53 - 7:54
    dum sia tuta vivo. Ĉiam.
  • 7:55 - 7:57
    Nu, ĝis kiam oni mortigas ilin...
  • 7:57 - 8:00
    Aŭ ili mortas pro la kondiĉoj,
    en kiuj oni bredas ilin...
  • 8:08 - 8:10
    Kaj malgraŭ tio
  • 8:10 - 8:12
    mi ankoraŭ ne certis,
    ke mi povas elekti
  • 8:12 - 8:14
    inter ne manĝi mian
    ĉiumatenan ŝinkosandviĉon
  • 8:14 - 8:16
    kaj tio, ke la porkoj suferas.
  • 8:18 - 8:19
    Devus esti maniero,
  • 8:19 - 8:21
    por ke mi plu ŝtopu min per ŝinko,
  • 8:21 - 8:23
    sen ke la porkoj suferu pro tio.
  • 8:23 - 8:25
    Aŭ por ke ili almenaŭ
    ne havu tiel mizeran vivon.
  • 8:25 - 8:28
    Antaŭ ol forlasi la grandegan plezuron
    de miaj matenmanĝoj,
  • 8:29 - 8:31
    mi iris vidi aliajn formojn
    de porkobredado.
  • 8:31 - 8:32
    Nu, fakte,
  • 8:32 - 8:34
    mi provis iri vidi ilin.
  • 8:34 - 8:36
    – Bonan tagon.
    – Bonan tagon.
  • 8:37 - 8:39
    Ĉu vi estas ekologia porko-bredejo?
  • 8:40 - 8:43
    Ni havas kelkajn, jes.
  • 8:43 - 8:46
    – Pardonu?
    – Jes, daŭrigu.
  • 8:47 - 8:50
    Mi faras dokumentfilmon
    pri la rilato inter homoj kaj bestoj,
  • 8:51 - 8:52
    kaj ni vizitis intensajn bredejojn,
  • 8:53 - 8:55
    sed estus interese viziti ankaŭ
    ekologian bredejon.
  • 8:58 - 9:00
    Sed neniu emis malfermi al ni sian pordon.
  • 9:00 - 9:03
    Eble ĉar tio, kio laŭ ni estas digna vivo,
  • 9:03 - 9:05
    por porko ne estas tia.
  • 9:05 - 9:08
    Ĉiukaze mi malkovris,
    ke pli ol 98% de la bestoj,
  • 9:08 - 9:10
    kiujn oni konsumas en Hispanio,
  • 9:10 - 9:11
    devenas de intensa bredejo.
  • 9:12 - 9:15
    Tio signifas, ke nur 2 el 100
    devenas de ekologiaj bredejoj.
  • 9:20 - 9:22
    Sed ĉu ĉiuj konsumataj bestoj
    vivas tiel mizere?
  • 9:23 - 9:26
    Kio pri la bovinoj, kiujn mi vidas
    paŝti sin somere sur la herbejoj?
  • 9:27 - 9:28
    Kio pri la kaproj kaj aliaj bestoj,
  • 9:29 - 9:30
    kiuj devenas de intensaj bredejoj?
  • 9:30 - 9:33
    Ili povas al mi fermi la pordojn
    de siaj bredejoj,
  • 9:33 - 9:35
    sed ili ne povas malpermesi al mi
    iri montsupren.
  • 9:36 - 9:39
    – Do, ĉu ili suferas?
    – Ne, ili ne ŝajnas.
  • 9:40 - 9:43
    Vi mortigas unu el tiuj bovidoj,
    kaj ĝia viando estas tiom bona.
  • 9:44 - 9:45
    Ĝi estas nekredeble bona.
  • 9:45 - 9:48
    Vi prenas tranĉilon
    kaj la steko tranĉiĝas kiel...
  • 9:48 - 9:51
    Ĉu oni ne povas mortigi ilin
    kiam ili estas maljunaj?
  • 9:51 - 9:52
    Ĉu kiam ili estas mortantaj?
  • 9:53 - 9:55
    Oni lasas ilin vivi
    kaj poste manĝas ilin?
  • 9:55 - 9:57
    Ne, ĉar la viando
    ne plu estas sama.
  • 9:57 - 10:00
    Ĉar manĝi ilin kiam ili estas maljunaj,
    ili estas maldikaj kaj...
  • 10:00 - 10:04
    Tie ĉi la naskoj estas naturaj,
    la sterkado estas natura,
  • 10:04 - 10:06
    tute estas natura.
  • 10:06 - 10:07
    Tie ĉi la bovinoj
  • 10:07 - 10:10
    naskas siajn idojn
    kaj restas kun ili dum 4 monatoj,
  • 10:11 - 10:12
    ĝis la disiĝo...
  • 10:12 - 10:14
    Ĉu ili disiĝas je 4 monatoj?
  • 10:14 - 10:18
    Jes, kaj poste ili estas maliberigitaj
    kaj nutritaj per pajlo por dikiĝi.
  • 10:18 - 10:21
    – Kaj en la intensaj bredejoj?
    – En la intensaj bredejoj,
  • 10:21 - 10:24
    ili estas nutritaj
    ekde la naskiĝo...
  • 10:25 - 10:28
    Ili povas iri ien
    por kapti la lakton...
  • 10:28 - 10:29
    sed estas malsame.
  • 10:30 - 10:33
    Ĉiuokaze,
    ĉu la maniero mortigi ilin estas sama?
  • 10:33 - 10:36
    Kiam ili estas venditaj,
    ili iras al la buĉejo.
  • 10:37 - 10:39
    Ĉu en la samaj buĉejoj?
    Ĉu ili estas streĉitaj?
  • 10:39 - 10:42
    Dum la vojaĝo,
    la ŝafidoj estas streĉitaj.
  • 10:42 - 10:46
    Ili ŝvitas, kaj ĉiu tiu ŝvito
    eniras la viandon.
  • 10:46 - 10:48
    Se ili ne estus mortigitaj,
  • 10:48 - 10:50
    ili vivus
    ege pli longe, ĉu ne?
  • 10:50 - 10:53
    Ili vivus
    ĝis ĉirkaŭ 12 aŭ 13 jaroj.
  • 10:53 - 10:57
    Bone, kaj ili estas mortigitaj
    kiam ili estas ĉirkaŭ 8-jaraj?
  • 10:58 - 11:03
    La ŝafidoj je 4 monatoj
    kaj la bovidoj je 8-9 monatoj.
  • 11:03 - 11:06
    Sed vi ankaŭ diras
    ke tio estas natura, ĉu ne?
  • 11:06 - 11:07
    Jes, estas natura.
  • 11:07 - 11:10
    Kaj mi dubas, ke iu, kiu
    manĝas nur legomojn
  • 11:10 - 11:13
    povas ne havi
    nutrajn mankojn.
  • 11:13 - 11:16
    La vero estas, ke sendepende de
    la fino de tiu historio,
  • 11:16 - 11:18
    mi ne imagis min manĝi
    nur legomojn...
  • 11:18 - 11:20
    Almenaŭ mi sciis
    ke mi ĉiam povos frandi
  • 11:20 - 11:22
    kelkajn ĉipsojn, olivojn kaj bieron.
  • 11:23 - 11:24
    Sed mi ne pensis pri tio tiam
  • 11:25 - 11:28
    kiam mi rigardis bovinojn,
    ŝafojn kaj ŝafidojn...
  • 11:28 - 11:29
    Mi komencis fari
    mensan mapon....
  • 11:30 - 11:31
    Ĝis nun, mi lernis
  • 11:31 - 11:33
    ke ekzistas intensa agrikulturo
    kaj iu malintensa.
  • 11:33 - 11:35
    Alidire, manĝi porkon
    ekŝajnis al mi
  • 11:36 - 11:38
    malpli etike ol manĝi
    bovinojn aŭ ŝafidojn.
  • 11:38 - 11:39
    Eĉ se, certe,
  • 11:39 - 11:42
    grava demando
    devus esti solvita: morto.
  • 11:43 - 11:47
    Kaj parto de mia skipo
    estis laboranta pri tio.
  • 11:47 - 11:49
    – Nenio.
    – Ĉu vere?
  • 11:49 - 11:52
    Jam mi telefonis al kvin...
    Estas nekredeble.
  • 11:52 - 11:55
    Ĉu estas tiom malfacile
    enigi kameraon en buĉejon?
  • 11:55 - 11:59
    Por dokumento pri
    besta sufero, jes...
  • 11:59 - 12:02
    Do pensu pri maniero tion montri
    sen eniri.
  • 12:09 - 12:13
    Sed mi ne pretis
    tiel facile kapitulaci...
  • 12:13 - 12:15
    Kameraoj ne estas permesitaj.
  • 12:16 - 12:20
    Ĉu estas iu preciza kialo,
    kiu ebligus al mi kompreni tion?
  • 12:20 - 12:22
    Hum... sekundon.
  • 12:23 - 12:25
    Sciu, vi devas kompreni
  • 12:26 - 12:30
    ke multaj homoj ne ŝatas
    tion, kion ni faras ĉi tie.
  • 12:31 - 12:35
    Kompreneble, ne agrablas vidi bestojn
    kiuj estas mortigataj.
  • 12:35 - 12:38
    Nu do, homo eble ne ŝatas tion,
    sed estas ja tio, kio okazas...
  • 12:39 - 12:41
    Do homoj devas scii tion,
    kio okazas, ĉar je la fino...
  • 12:42 - 12:44
    Kompreneble. Mi ne certas...
  • 12:44 - 12:47
    ke la homoj interesiĝas
    malkovri tion, kio okazas.
  • 12:47 - 12:49
    Ne multe utilis, ke mi
    memstare vokis.
  • 12:49 - 12:52
    Sed, almenaŭ,
    mi povis paroli kun salajrulo
  • 12:52 - 12:54
    kiu bonvolis klarigi al mi
    tion, kio okazas interne.
  • 12:55 - 12:57
    Salajrulo kiu, krome,
    estas bestkuracisto.
  • 12:57 - 12:59
    Bone, parto D2, kapto 1.
  • 13:00 - 13:03
    Mortigisto mortigas la bestojn,
    kiuj vivas kaj tute sanas,
  • 13:04 - 13:05
    kaj li detranĉas iliajn membrojn.
  • 13:06 - 13:08
    Oni elektromortigas, pendigas,
    sensangigas ilin.
  • 13:08 - 13:10
    Vi do sensangigas ilin ankoraŭ vivaj?
  • 13:10 - 13:12
    Oni sensangigas ilin vivaj
    kaj elektromortigas.
  • 13:13 - 13:15
    Ĉe la specioj, kiujn oni elektromortigas,
  • 13:15 - 13:19
    eblas, ke ili rekonsciiĝas.
  • 13:20 - 13:24
    sed besto vidas vin elektromortigi
    la beston antaŭ ĝi, ĉu ne?
  • 13:24 - 13:26
    Ili povas vidi la aliajn,
    sed ili ne konscias.
  • 13:26 - 13:29
    Estis kazoj, ĉe kiuj bestoj provis fuĝi
    aŭ vere fuĝis...
  • 13:30 - 13:34
    Mi ne kredas, ke fuĝo
    estas simptomo de suferado.
  • 13:34 - 13:37
    En la staloj de la buĉejoj
    kiel en la staloj de la bredejoj,
  • 13:37 - 13:40
    la bestoj ricevas serion de stimuloj.
  • 13:40 - 13:42
    Iujn ili ŝatas pli,
    iujn malpli.
  • 13:43 - 13:48
    Kaj ekde la momento, kiam oni enfermas ilin,
    oni fariĝas mastro de ilia sorto.
  • 13:49 - 13:51
    Sed kio komencis serioze
    maltrankviligi min,
  • 13:51 - 13:52
    ne estis kiel ili mortis,
  • 13:52 - 13:56
    sed tio, kion mi malkovris
    pri la vivkondiĉoj de tiuj bovinoj,
  • 13:56 - 13:59
    kokoj, meleagroj kaj
    aliaj bredejaj bestoj.
  • 14:00 - 14:02
    En Eŭropo, pri kiu oni supozas
  • 14:02 - 14:05
    la plej favoran juran sistemon
    de la mondo,
  • 14:05 - 14:08
    porkoj kun 110 kg
    vivas en spacoj de po 1 m².
  • 14:09 - 14:12
    Iom pli ol la vulpoj,
    kiujn oni kreskigas pro ilia felo.
  • 14:12 - 14:14
    La kokinoj havas spacon
    pli malgrandan ol A4-folion,
  • 14:15 - 14:19
    kaj la ovodemetantaj kokinoj havas la
    ekvivalenton de A4-folio + du glu-slipetoj.
  • 14:19 - 14:22
    Ne por dormi aŭ por produkti.
    Sed por vivi. Ĉiam.
  • 14:23 - 14:25
    Multaj homoj diras, ke ni ne scias,
  • 14:25 - 14:27
    kion la bestoj bezonas aŭ volas.
  • 14:27 - 14:31
    Ni scias, kion ili volas:
    vivi en paco, en sekureco.
  • 14:32 - 14:35
    Ili volas vivi sen timo kaj sen anksio.
  • 14:36 - 14:40
    Se vi konas la bestojn,
    se vi havas hundon aŭ katon,
  • 14:41 - 14:45
    vi scias, ke bestoj suferas.
  • 14:46 - 14:50
    Vi povis esti vidatestanto,
    ke bestoj suferas.
  • 14:50 - 14:53
    Sed se vi neniam vidis beston,
    malfacilas zorgi pro tio.
  • 14:54 - 14:57
    Mi ne kredas esti dirinta al vi,
    ke mi havis hundon...
  • 14:57 - 14:58
    Ŝi nomiĝis Sami.
  • 14:58 - 14:59
    Se vi neniam vivis kun besto,
  • 15:00 - 15:01
    povas esti, ke vi ne scias,
  • 15:01 - 15:03
    ke ĉiu hundo havas propran personecon.
  • 15:03 - 15:05
    Ili suferas, zorgas, ludas.
  • 15:05 - 15:06
    Ili timas, ili kontentas.
  • 15:06 - 15:08
    Mi almenaŭ ne sciis tion.
  • 15:08 - 15:09
    Nek mi sciis,
  • 15:09 - 15:11
    ke ili ludas kaj
    lasas siajn harojn en la tuta loĝejo,
  • 15:12 - 15:13
    ke ili kelkfoje disŝiras kusenojn
  • 15:13 - 15:15
    aŭ urinas meze de la kuirejo,
  • 15:15 - 15:18
    kaj ke ili volas esti
    en la centro de atento, ĝuste kiam
  • 15:18 - 15:20
    vi volas rigardi vian plej ŝatatan serion.
  • 15:20 - 15:21
    Mi supozas, ke pro tio
  • 15:21 - 15:23
    kaj ĉar mi ne povis okupiĝi pri ŝi,
  • 15:23 - 15:25
    mi 5 jarojn post la adopto
    donis ŝin al geamikoj.
  • 15:25 - 15:28
    Jes, mi scias, ke mi estas terura homo.
  • 15:30 - 15:33
    Feliĉe, mi vidas ŝin kelkfoje, kaj
  • 15:33 - 15:35
    oni dirus, ke Sami pardonis min.
  • 15:36 - 15:39
    Mi povas kompreni,
    ke se hundo havas sentojn,
  • 15:39 - 15:42
    do estas certe, ke ankaŭ porko,
    bovino aŭ kokino ilin havas.
  • 15:42 - 15:44
    Kaj certe
  • 15:44 - 15:45
    mi neniam kapablus manĝi Sami,
  • 15:45 - 15:48
    nek enfermi ŝin tutvive en kaĝo.
  • 15:49 - 15:52
    Tamen estas io,
    pri kio la plej multaj el ni
  • 15:52 - 15:53
    ne pensas ĉiutage.
  • 15:53 - 15:55
    Ni iras al la ĉiovendejo
  • 15:55 - 15:58
    kaj ni ne asocias, ke tiu steko
    estis parto de Sami-bovino,
  • 15:58 - 16:00
    ke la ŝinko estis parto de Sami-porko,
  • 16:00 - 16:02
    aŭ ke la kokaĵ-nugetoj
    devenas de Sami-kokino,
  • 16:02 - 16:04
    aŭ de kiel ajn nomiĝas viaj dombestoj.
  • 16:04 - 16:06
    Alivorte,
  • 16:06 - 16:08
    ni manĝas bestojn,
    kiuj povus esti niaj,
  • 16:08 - 16:11
    ĝuste ĉar ni ne establis
    emociajn ligojn kun ili.
  • 16:11 - 16:15
    Ĝuste ĉar ili ne estas hundoj, katoj
    ... aŭ niaj.
  • 16:16 - 16:18
    La plej multaj inter ni ne elektas konscie
  • 16:19 - 16:21
    manĝi porkojn, sed ne hundojn.
  • 16:22 - 16:24
    La plej multaj el ni ne pensas,
    pro kiu kialo
  • 16:24 - 16:26
    ni manĝas certajn bestojn, sed ne aliajn.
  • 16:26 - 16:29
    Aŭ kial ni entute manĝas bestojn.
  • 16:29 - 16:32
    Oni povus diri,
    ke ni heredis kredsistemon.
  • 16:32 - 16:35
    En nia epoko,
    karnismo estas kredsistemo, kiu regas.
  • 16:35 - 16:38
    Tio signifas: nevidebla kaj disvastigita.
  • 16:39 - 16:42
    Bone, mi kredas, ke estas tempo
    por klarigi kelkajn nociojn.
  • 16:42 - 16:44
    Veganoj estas homoj,
  • 16:44 - 16:46
    kiuj ne utiligas
    besto-devenajn produktojn.
  • 16:46 - 16:48
    Ili ne manĝas viandon,
    ili ne manĝas fiŝojn,
  • 16:48 - 16:50
    nek ovojn nek laktoproduktojn
    nek mielon.
  • 16:50 - 16:52
    Ne, eĉ mielon ne plu.
  • 16:52 - 16:54
    Ili ne portas ledajn ŝuojn aŭ zonojn,
  • 16:54 - 16:55
    nek lanon nek silkon.
  • 16:55 - 16:58
    Vegetaranoj estas tiuj,
    kiuj ne konsumas mortajn bestojn.
  • 16:58 - 17:01
    Tio signifas, ke ili manĝas
    nek viandon nek fiŝaĵon.
  • 17:01 - 17:04
    Sed ili manĝas ovojn,
    lakton kaj laktoproduktojn,
  • 17:04 - 17:06
    ĉar eĉ se la besto suferis
    por produkti tiujn manĝaĵojn,
  • 17:07 - 17:08
    ĝi ne estas morta.
  • 17:08 - 17:09
    Ili pli zorgas pro la morto,
  • 17:09 - 17:11
    ol pro la suferoj dum la vivo.
  • 17:11 - 17:13
    Kaj krome estas "normalaj" homoj.
  • 17:13 - 17:15
    Eĉ se la besto-defendantoj
    nomas nin "karnistoj",
  • 17:15 - 17:18
    mi supozas,
    ke ili ne ŝatas porti etiketon,
  • 17:18 - 17:19
    ĉar ni ne portas tian.
  • 17:19 - 17:20
    Efektive,
  • 17:20 - 17:23
    la karnistoj estas homoj,
    kiuj manĝas bestojn.
  • 17:23 - 17:25
    Aŭ uzas bestodevenajn produktojn
  • 17:25 - 17:28
    sen zorgi pro la doloro aŭ sufero,
    kiujn ni kaŭzas al ili
  • 17:28 - 17:30
    sub diversaj pretekstoj.
  • 17:30 - 17:31
    Ke "estas normale",
  • 17:32 - 17:34
    ke "bestoj manĝas bestojn",
    ke "ankaŭ laktukoj suferas",
  • 17:35 - 17:37
    kaj aliaj aferoj tiuspecaj...
  • 17:37 - 17:40
    Ha! Mi forgesis...
    estas ankaŭ la "duonvegetaranoj".
  • 17:40 - 17:42
    Ili estas homoj, kiuj sentas sin
    iomete en la mezo,
  • 17:42 - 17:44
    kaj kiujn ĉiuj rigardas suspekteme.
  • 17:44 - 17:47
    La karnistoj, ĉar ili kredas,
    ke temas pri vegetaranoj,
  • 17:47 - 17:50
    Kaj la vegetaranoj aŭ veganoj,
    ĉar ili kredas, ke fakte
  • 17:50 - 17:51
    ili estas sentaŭguloj,
  • 17:51 - 17:54
    ĉar ili manĝas ĉion,
    sed nur de tempo al tempo.
  • 17:54 - 17:57
    Kio estas kvazaŭ diri,
    ke en normala tempo vi neniun mortigas,
  • 17:57 - 17:59
    sed de tempo al tempo,
    havante koleratakon,
  • 17:59 - 18:00
    vi mortigas fiŝon aŭ porkon.
  • 18:01 - 18:03
    La vero estas, ke se mi devus
    ĉesi esti karnisto,
  • 18:03 - 18:05
    eble plej facilus iĝi duonvegetarano.
  • 18:05 - 18:07
    Tre duonvegetara.
    Hiper-mega-duonvegetara.
  • 18:07 - 18:09
    Preskaŭ-ne-ano, efektive.
  • 18:09 - 18:10
    Sed ne.
  • 18:11 - 18:13
    Mia engaĝiĝo en la projekto
    devis iom profundiĝi...
  • 18:14 - 18:15
    Ĉu bone?
  • 18:15 - 18:17
    – Ĉu bone?
    – Tre bone.
  • 18:17 - 18:19
    Mi bone resurmetis mian bienan T-ĉemizon
  • 18:19 - 18:22
    kaj iris por vidi
    kiel bestoj kondutas
  • 18:22 - 18:24
    kiam ili ne sentas sin minacataj.
  • 18:24 - 18:26
    Tio signifas, kiam ili ne estas
    traktataj kiel aĵoj
  • 18:27 - 18:30
    kaj ili ne sentas,
    ke ili estos voritaj de homo.
  • 18:30 - 18:32
    Tio ĉi estas "Hogar-ProVegan".
  • 18:32 - 18:34
    Temas pri ŝirmejo,
    kie ni savas bestojn,
  • 18:34 - 18:37
    aparte tiujn, kiuj estis mistraktitaj
    pro la nutraĵ-industrio,
  • 18:37 - 18:39
    kaj kie ili povas pasigi
    la ceteron de sia vivo:
  • 18:39 - 18:41
    jen kial ĝi estas nomata hejmo.
  • 18:41 - 18:44
    Do iru ni renkonti kelkajn el ili.
    – Jes, iru ni suben.
  • 18:44 - 18:45
    Jen la domo de Felikso.
  • 18:46 - 18:49
    Kaj jen Kamilo,
    la plej bona amikino de Felikso,
  • 18:49 - 18:52
    ŝi estas tre babilema kaj aktiva.
  • 18:52 - 18:54
    – Estas ŝafo, ĉu ne?
    – Jes, estas ŝafo.
  • 18:55 - 18:57
    Multaj homoj kredas
    ke ŝafoj ne havas voston
  • 18:57 - 19:01
    sed ili povas havi tre belajn,
    kiujn ili uzas por komuniki.
  • 19:01 - 19:06
    En la bredejoj, ŝafistoj ilin fortranĉas
    ĉu per simpla tondilo,
  • 19:07 - 19:10
    ĉu uzante kaŭĉukan ringon...
  • 19:10 - 19:11
    Tio estas tre doloriga.
  • 19:11 - 19:14
    Ĉio tio, por ke ili povu esti
    tonditaj pli facile.
  • 19:14 - 19:17
    kaj por ke la viroj povu
    pli facile seksrajdi inojn.
  • 19:17 - 19:19
    Iuj bestoj estas ekspluatataj,
  • 19:19 - 19:21
    tenataj en malbonaj
    kondiĉoj, kaj mortigataj.
  • 19:21 - 19:24
    sed aliaj, kiel ekzemple bovinoj
    aŭ kokinoj, ekzemple,
  • 19:24 - 19:27
    simple donas lakton aŭ ovojn,
    kio estas natura, ĉu ne?
  • 19:27 - 19:29
    "Laktobovino" estas vorto
    kiun ni inventis.
  • 19:29 - 19:31
    Laktobovinoj estas patrinoj,
    jen ĉio.
  • 19:31 - 19:33
    Kiam bovino havas lakton,
    estas pro bebo.
  • 19:34 - 19:37
    Rigardu la mamon de Lucilo.
  • 19:37 - 19:40
    – Apenaŭ eblas ĝin vidi.
    – Ne eblas ĝin vidi.
  • 19:40 - 19:43
    Kiam ili diras, ke bovinoj
    havas ĝisgenue pendan mamon
  • 19:43 - 19:46
    kaj ke ili devas esti melkitaj,
    tio estas mensogo.
  • 19:46 - 19:50
    Ili donas al ili multe da hormonoj,
    multe da medikamentoj,
  • 19:50 - 19:53
    ili donas al ili specialan nutraĵon,
    kiu igas ilin produkti
  • 19:53 - 19:54
    pli da lakto ol konvenas.
  • 19:55 - 19:57
    Kaj kio pri la kokinoj?
    Ĉu la sama rakonto?
  • 19:57 - 20:00
    Ĉar kompreneble,
    se la kokinoj demetas ovojn...
  • 20:01 - 20:06
    Kokinoj, fiziologie,
    demetus 10 ĝis 12 ovojn jare.
  • 20:07 - 20:09
    Pro genetika selektado
  • 20:09 - 20:11
    tiom ekstrema dum
    pasintaj du jarcentoj,
  • 20:11 - 20:14
    ili nun demetas
    350 ovojn jare.
  • 20:15 - 20:17
    Temas pri genetika malsano.
  • 20:18 - 20:20
    Besto de tiu grandeco,
  • 20:20 - 20:24
    kiu kreas kaj puŝas eksteren
    ion tiel grandan el sia korpo,
  • 20:24 - 20:25
    ne povas vivi.
  • 20:25 - 20:27
    Ili devus vivi ĝis 12-14 jaroj,
  • 20:27 - 20:30
    sed post unu jaro
    kaj duono ili jam estas maljunaj.
  • 20:30 - 20:32
    La industrioj de ovoj kaj de lakto
    estas verŝajne
  • 20:32 - 20:34
    la plej perfortaj industrioj.
  • 20:34 - 20:37
    La plej multaj homoj ne subtenus
  • 20:38 - 20:40
    tian perforton al senkulpaj bestoj.
  • 20:41 - 20:46
    Karnismo kontraŭas humanajn valorojn
    de kompato kaj justeco.
  • 20:49 - 20:52
    Sed jes, la bestoj en libereco
    kondutas kiel hundoj.
  • 20:52 - 20:54
    Aŭ ĉu eble estas male?
  • 20:54 - 20:56
    Bone, estas fakto, ke mi observis
  • 20:56 - 20:59
    samajn reagojn kaj emociojn
    kiel ĉe Sami', mia antaŭa hundino.
  • 21:00 - 21:01
    Grimpu!
  • 21:03 - 21:04
    Nu, preskaŭ ĉiujn.
  • 21:08 - 21:10
    Por iu, kiu ne havis multajn
    kontaktojn kun bestoj,
  • 21:11 - 21:13
    mi pensas ke mi komencas
    sufiĉe bone rilati kun ili.
  • 21:14 - 21:14
    Por homoj,
  • 21:15 - 21:19
    la distingo inter proksimaj grupoj
    kaj ekstergrupoj estas tre grava.
  • 21:19 - 21:20
    Tiusence,
  • 21:20 - 21:23
    ni estas kapablaj inkluzivi
    en tiun proksiman grupon
  • 21:23 - 21:25
    nehomajn animalojn.
  • 21:25 - 21:27
    Tiel okazas kun dombestoj.
  • 21:28 - 21:30
    Ili estas konsiderataj
    kiel membroj de la familio.
  • 21:30 - 21:33
    La hundo de la domo
    estas kvazaŭ la avo.
  • 21:33 - 21:38
    Kaj tamen, ŝajnas,
    ke ni lokas ĉiujn bestojn,
  • 21:38 - 21:44
    escepte de dombestoj,
    en tiuj foraj grupoj.
  • 21:44 - 21:46
    Sed kiam mi kredis, ke Ĝeni'
    kondukas min al templo
  • 21:47 - 21:48
    de amo kaj bestoj,
  • 21:48 - 21:49
    mi konsciiĝis ke por ŝi,
  • 21:50 - 21:53
    ne ĉio estas rozkolora
    en la mondo de dombestoj.
  • 21:54 - 21:56
    – Ili estas ĉarmaj...
    – Jes, ĉarmaj ili estas...
  • 21:57 - 21:58
    Kion vi celas?
  • 21:58 - 22:01
    Ne ĉio, kion ili travivis, estas ĉarma.
  • 22:01 - 22:03
    Multaj hundoj vendataj
    en la bestovendejoj
  • 22:04 - 22:07
    venas el tio, kion oni nomas
    "hundobredejoj" en Orienta Eŭropo.
  • 22:07 - 22:10
    – Ĉi tiu havas voston, strange.
    – Kial do strangas ke li havas voston?
  • 22:10 - 22:14
    Normale, la hundoj el tiu raso
    havas tonditajn orelojn kaj voston,
  • 22:14 - 22:17
    kaj ni daŭrigas ne demandi al ni
    ĉu tio estas logika aŭ ne.
  • 22:17 - 22:20
    Ĉiuj hundoj devenas
    de lupoj, origine.
  • 22:20 - 22:25
    do ĉiuj, kiuj malplej
    similas al lupo
  • 22:27 - 22:29
    estas absurdaĵoj.
  • 22:29 - 22:32
    Ekzistas hundoj,
    kiuj eĉ muzelon ne havas.
  • 22:32 - 22:35
    Ni kreas bestojn
    kun spirproblemoj,
  • 22:35 - 22:36
    aŭ haŭtproblemoj,
  • 22:36 - 22:38
    ĉar ni volas, ke ilia haŭto
    estu multfalda...
  • 22:38 - 22:41
    – Ĉu ĉar tio belas?
    – Jes, ĉar ili estas amuzaj,
  • 22:41 - 22:45
    malsamaj, originalaj.
    Temas pri "modaĵoj".
  • 22:45 - 22:47
    Mi pensas ke tio ne bonas.
  • 22:47 - 22:49
    Ni devas rekonsideri
  • 22:49 - 22:51
    ĉu ni devas reprodukti iujn rasojn
  • 22:52 - 22:53
    kaj kiel ni tion faras.
  • 22:55 - 22:57
    Por Ĝeni', bestejoj
  • 22:57 - 23:00
    estas tre malsamaj disde
    iu vendejo...
  • 23:00 - 23:03
    Ne estas neonaj lumoj,
    ne estas specialaj rabatoj.
  • 23:03 - 23:06
    – Saluton.
    – Saluton, kiel vi fartas? Mi estas Ed'.
  • 23:07 - 23:09
    – Mi estas Rosa'.
    – Saluton.
  • 23:10 - 23:11
    Kio estas tio? Kia sceno.
  • 23:12 - 23:14
    – Ĉu vi jam venis al best-azilo?
    – Neniam.
  • 23:14 - 23:17
    Jes, homoj pensas
    ke ili malsamas disde tiuj
  • 23:17 - 23:18
    kiuj troviĝas iliahejme,
  • 23:18 - 23:20
    sed estas la samaj.
  • 23:22 - 23:23
    De kie venas ĉiuj tiuj bestoj?
  • 23:24 - 23:26
    Plejmulto el ili
    estis trovitaj surstrate.
  • 23:26 - 23:27
    Iuj posedantoj ilin alportas
  • 23:28 - 23:29
    ĉar ili ne kapablas
    prizorgi ilin.
  • 23:29 - 23:32
    Ĉu ili alvokas vin
    kaj diras "mi ĝin ne volas"?
  • 23:32 - 23:36
    Ja. "Mi ne povas konservi ĉi tiun hundon",
    "Mi ne plu deziras ĉi hundon",
  • 23:36 - 23:41
    "Mi transloĝiĝis", "mi gravedas",
    "Mi naskis infanon"...
  • 23:41 - 23:42
    Mi pensas ke homoj
  • 23:43 - 23:45
    kiuj lasas sian hundon al best-azilo,
    pensas ĝin ne forlasi.
  • 23:45 - 23:47
    Kaj ili tamen ĝin ankaŭ forlasas.
  • 23:47 - 23:49
    Best-azilo ne estas herbejo,
  • 23:49 - 23:51
    kie hundoj feliĉas kaj
    kuradas dum la tuta tago.
  • 23:52 - 23:53
    Foje ili alvokas kaj diras al vi:
  • 23:53 - 23:56
    "Mi ne havas spacon ĉar
    mi translokiĝis al apartamento."
  • 23:56 - 23:58
    "li estos multe pli bone tie".
  • 23:58 - 24:02
    En kaĝo de 8 m²,
    ĉu ili bonŝancas?
  • 24:02 - 24:04
    Tio ne estas pli bona situacio.
  • 24:04 - 24:07
    – Kiom da hundoj vi nun havas?
    – Ĉirkaŭ 200.
  • 24:08 - 24:10
    Kelkiuj reiris al
    sia posedanto
  • 24:10 - 24:11
    ĉar ili havas blaton.
  • 24:11 - 24:13
    Sed por tiuj, kiuj ne havas,
  • 24:13 - 24:16
    estas neniu rimedo por ekscii
    kiu estas la posedanto.
  • 24:17 - 24:18
    Ĉiuj tiuj kazoj estas traŭmatigaj
  • 24:18 - 24:21
    ĉar ĉiuj hundoj, kiujn ni vidis,
    iam vivis en hejmo.
  • 24:21 - 24:22
    Eble ili dormis sur sofo.
  • 24:22 - 24:25
    99% el ili antaŭe vivis
    en domo.
  • 24:26 - 24:28
    Ĉu ĉiuj tiuj hundoj estos adoptitaj?
  • 24:28 - 24:30
    La bonŝanculoj.
  • 24:30 - 24:33
    Tiuj ne bonŝancaj restos ĉi tie
    ĝis sia morto
  • 24:33 - 24:36
    natura aŭ pro malsano.
  • 24:37 - 24:40
    Iuj hundoj vivas ĉi tie de 6 jaroj.
  • 24:40 - 24:42
    Estas parkejo por hundoj.
  • 24:42 - 24:43
    Rubejo por hundoj.
  • 24:43 - 24:45
    Ĉu rubejo por hundoj?
    Mi ne volis diri tion.
  • 24:45 - 24:48
    Jes, sed vi venas rekapti tion,
    kion vi lasis en parkejo.
  • 24:48 - 24:51
    De kiam la hundo estas ekloĝinta,
    estas neniu diferenco
  • 24:51 - 24:54
    inter hundo,
    kiun vi edukas ekde bebaĝo
  • 24:54 - 24:56
    kaj hundo,
    kiun vi savkaptas el best-azilo.
  • 24:57 - 25:00
    La sola diferenco estas, ke
    vi sentos vin pli bona individuo.
  • 25:02 - 25:05
    Kaj mi rigardis ilin de la alia flanko
    de la kaĝo, pensante
  • 25:05 - 25:07
    "Mi kunportos vin hejmen."
  • 25:08 - 25:12
    Jes, mi jam diris al vi:
    mi estas terura homo.
  • 25:12 - 25:16
    Empation oni atingas ankaŭ tra la edukado.
  • 25:17 - 25:22
    Iuj homoj kapablas empatii
  • 25:23 - 25:26
    ekde la naskiĝo.
  • 25:26 - 25:27
    Kaj aliaj ne.
  • 25:27 - 25:30
    Oni scias ekzemple, ke iuj homoj
  • 25:30 - 25:32
    tute ne havas empation.
  • 25:32 - 25:35
    Psikiatroj nomas ilin psikopatiuloj.
  • 25:36 - 25:37
    Bone, mi estas iom nesentema...
  • 25:37 - 25:39
    Sed mi ne konsideras min psikopatiulo.
  • 25:39 - 25:41
    De kie venas tiu manko de empatio?
  • 25:47 - 25:50
    Rerigardante la influojn,
    kiujn mi ricevis kiel infano,
  • 25:50 - 25:53
    kaj tiujn, kiujn multaj infanoj ricevas,
  • 25:53 - 25:55
    mi konstatas, ke nuntempe
    ekde la tago de nia naskiĝo,
  • 25:56 - 25:58
    oni prezentas al ni
    falsitan bildon pri la realo,
  • 25:58 - 26:00
    pri la bestoj, kiuj vivas
    feliĉe kaj komforte
  • 26:00 - 26:03
    en zoologiaj ĝardenoj,
    cirkoj kaj best-aziloj.
  • 26:18 - 26:21
    Jen kial tiom ŝokis min
    vidi la laboron de Roĝero.
  • 26:21 - 26:26
    En libroj por infanoj
    oni ĉiam montras ilin feliĉaj,
  • 26:26 - 26:30
    parolantaj kun siaj geamikoj...
  • 26:30 - 26:33
    Mi ekkonsciis pri tiu mensogo,
  • 26:33 - 26:37
    ke oni ne maltrankviliĝu,
    ke ĉio estas en ordo.
  • 26:37 - 26:40
    Kaj mi komencis paroli kun redaktoroj
  • 26:40 - 26:42
    kaj malakceptis iujn projektojn,
  • 26:43 - 26:46
    ĉar mi rifuzis mensogi.
  • 26:47 - 26:49
    Se vi volas krei libron,
  • 26:49 - 26:52
    en kiu vi parolas pri bestoj en bredejo,
    en kiu ili estas feliĉaj,
  • 26:52 - 26:54
    anstataŭigu la vorton "bredejo"
    per "best-azilo".
  • 26:55 - 26:58
    Estas la sama afero, kaj pli reala
    ol tio, kion vi volis eldiri.
  • 26:58 - 26:59
    Tiom simple estas.
  • 26:59 - 27:00
    Surpapere aspektis facile,
  • 27:00 - 27:02
    sed ŝanĝi siajn kutimojn en la vera vivo
  • 27:02 - 27:04
    estis multe pli malfacile.
  • 27:04 - 27:06
    Jen kial mi reiris al la muntejo,
  • 27:06 - 27:08
    por provi trovi helpon en la intervjuoj,
  • 27:08 - 27:10
    kiujn mi filmis por la dokumentfilmo.
  • 27:10 - 27:12
    La faktoroj, kiuj influis
  • 27:12 - 27:15
    kaj plu influas
    nian rigardon al la bestoj,
  • 27:15 - 27:19
    estas klare la religio
  • 27:20 - 27:26
    kaj tradicio, kiu ekas ĉe Aristotelo,
    se ne pli frue,
  • 27:27 - 27:29
    kiuj havis enorman efikforton.
  • 27:30 - 27:32
    Ni eliras de vidpunkto, kiu diras al ni,
  • 27:32 - 27:35
    ke la homoj situas pinte de la hierarkio,
  • 27:35 - 27:39
    ke la aliaj specioj estas malsuperaj,
  • 27:39 - 27:43
    Ni havas certajn kapablojn,
    kiujn la aliaj bestoj ne havas,
  • 27:43 - 27:47
    same kiel la aliaj bestoj havas kapablojn,
    kiujn ni ne havas.
  • 27:48 - 27:50
    Inter ili, ni atribuas grandan gravecon
  • 27:51 - 27:54
    al certaj formoj de konscio kaj rezonado,
  • 27:54 - 27:56
    kaj al la ekzisto
    de artikulaciata lingvo...
  • 27:57 - 27:59
    Jen afero certe grava,
  • 28:00 - 28:02
    sed kiu malfeliĉe
    ofte metas nin en pozicion,
  • 28:03 - 28:07
    kiun mi nomas la "speciisma narcisismo".
  • 28:08 - 28:11
    Neniu biologo dirus,
    ke homoj estas superaj al la aliaj bestoj.
  • 28:12 - 28:13
    ĉar ĉiam estas aferoj,
  • 28:13 - 28:16
    kiujn la bestoj povas fari,
    kaj kiujn ni mem ne povas fari.
  • 28:16 - 28:22
    Tamen, la nocio de supereco
    malfermas la pordon al mistraktado.
  • 28:23 - 28:25
    Ĉi-momente, ĉirkaŭ la tuta planedo
  • 28:25 - 28:29
    la ne-homaj bestoj estas konsiderataj
    en la juro kiel aferoj.
  • 28:29 - 28:32
    Ili disponas pri neniu rajto.
  • 28:32 - 28:36
    Kaj laŭ la leĝo ili ekzistas
    nur por la utilo
  • 28:36 - 28:39
    de tiuj kiel ni,
    kiuj estas juraj personoj.
  • 28:40 - 28:43
    Ne estas iu ajn valida morala kriterio,
  • 28:44 - 28:48
    kiu apartigas ĉiujn homojn
    disde ĉiuj bestoj.
  • 28:48 - 28:50
    Se ni kredas, ke la rajtoj
  • 28:50 - 28:55
    dependas de la kapablo senti doloron,
  • 28:55 - 28:58
    ankaŭ la bestoj povas senti doloron
    kaj do havas rajtojn.
  • 28:59 - 29:00
    Se, aliflanke,
  • 29:01 - 29:05
    oni devas havi altan nivelon de rezonado
    por havi rajtojn,
  • 29:06 - 29:09
    do tiam certaj homoj,
    ekzemple beboj
  • 29:09 - 29:11
    aŭ intelekte postiĝintaj homoj
  • 29:11 - 29:13
    ne havus rajtojn.
  • 29:13 - 29:15
    Kaj kvankam la argumentoj ŝajnis raciaj,
  • 29:15 - 29:17
    ne estis facile rilatigi min
    al la mesaĝoj,
  • 29:18 - 29:19
    kiuj alvenis el mia ĉirkaŭaĵo.
  • 29:20 - 29:22
    La teorio estas unu afero,
    la praktiko alia.
  • 29:22 - 29:24
    En la praktiko
    oni ne povas plendi ĉiutage:
  • 29:24 - 29:27
    "gorĝdoloro", "malvarmumo",
    doloro tie, doloro tie ĉi.
  • 29:27 - 29:29
    Teruras min vidi bestojn suferi,
  • 29:29 - 29:31
    sed aliflanke,
  • 29:32 - 29:35
    se vi ne volas manĝi stekon,
    kokaĵon aŭ aliajn tiaĵojn,
  • 29:36 - 29:39
    la elektebloj estas vere limigitaj.
  • 29:39 - 29:43
    Vi povas manĝi melonon, sed ne ŝinkon,
    se vi pensas tiel.
  • 29:43 - 29:46
    Terpomoj, karotoj...
    Kaj ĉu legomoj ne suferas?
  • 29:46 - 29:49
    Kiam mi vidas beban kapsikidon
    meze de kapsiko,
  • 29:49 - 29:50
    tio tre doloras min.
  • 29:50 - 29:52
    Ĝi estas la bebo de la kapsiko.
  • 29:52 - 29:53
    Ĉu vi seriozas?
  • 29:53 - 29:57
    Vi vere pensas, ke ili suferas samnivele:
    laktuko kaj...
  • 29:57 - 30:00
    Jes, ĉar la virinoj ĉe la ĝardenvendejo
    diris al mi,
  • 30:00 - 30:01
    ke plantoj suferas.
  • 30:01 - 30:04
    Plantoj ne havas limban sistemon,
    Panjo, mi petas vin...
  • 30:04 - 30:06
    Jen tio, kion ili diris al mi.
  • 30:06 - 30:08
    Kaj mi ne sciis, kiel pruvi la malon.
  • 30:08 - 30:10
    Sed mi komprenis tre rapide,
    ke la senkulpiĝoj
  • 30:10 - 30:13
    pro konsumo de bestoj estas
    ĉiam la samaj.
  • 30:13 - 30:16
    Kaj ili havis ĉiujn koherajn respondojn
    de la fakuloj,
  • 30:16 - 30:19
    kiujn mi pridemandis
    por la dokumentfilmo...
  • 30:19 - 30:22
    "BESTOJ MANĜAS BESTOJN"
  • 30:22 - 30:25
    Aliaj bestoj manĝas bestojn:
    oni nomas ilin karnovoruloj.
  • 30:25 - 30:28
    Ni ne estas karnovoruloj.
    Ni estas laŭnature ĉiomanĝuloj,
  • 30:28 - 30:30
    sed ni povas ankaŭ
    – estante homaj bestoj –
  • 30:31 - 30:33
    elekti libere niajn nutraĵojn.
  • 30:33 - 30:35
    "ESTAS NATURE"
  • 30:35 - 30:37
    Ne estas natura rilato.
  • 30:37 - 30:38
    Estas rilato, en kiu, laŭ mi,
  • 30:38 - 30:40
    la besto estas kiel ŝuo,
  • 30:40 - 30:41
    kiun mi uzas kaj poste forĵetas.
  • 30:42 - 30:43
    Se mi ne povas uzi ĝin,
    mi ne volas ĝin.
  • 30:43 - 30:47
    "ESTAS PLI GRAVAJ AFEROJ,
    POR KIUJ BATALI"
  • 30:47 - 30:51
    Ni devus maltrankviliĝi pro la malsato
    kaj pro la tuttera malriĉeco,
  • 30:51 - 30:53
    infanoj, kiuj mortas
    pro malsato kaj militoj.
  • 30:53 - 30:54
    Absolute.
  • 30:54 - 30:56
    Kaj zorgi pro la bestoj
  • 30:56 - 30:59
    ne malhelpas min zorgi pro tiuj problemoj.
  • 30:59 - 31:01
    Fakte, ambaŭ ofte koincidas.
  • 31:02 - 31:04
    Kiom mi lernis pri la respekto al bestoj,
  • 31:05 - 31:08
    tiom mi ekrespektis
    ankaŭ iliajn defendantojn.
  • 31:08 - 31:10
    Antaŭ ol komenci ĉi tiun projekton,
  • 31:10 - 31:12
    mi ne sciis, ke Einstein
    ne manĝis bestojn.
  • 31:12 - 31:15
    Nek Leonardo da Vinĉi,
    Edison, Pitagoro, Plutarko.
  • 31:15 - 31:16
    Efektive,
  • 31:16 - 31:18
    antaŭ ol eklabori je
    ĉi tiu dokumentfilmo,
  • 31:19 - 31:20
    mi eĉ ne sciis, kiu estis Plutarko.
  • 31:21 - 31:23
    Sed min komencis obsedi la malkovro,
  • 31:24 - 31:25
    ĝis kia ekstremo povas iri vivmaniero,
  • 31:26 - 31:27
    kiu ne kaŭzas suferon al bestoj.
  • 31:27 - 31:29
    Kaj laŭ tio, kion mi trovis en interreto,
  • 31:30 - 31:33
    ĝi inkluzivas pli ol tio,
    kion Ĝeni' priparolis kun mi ĝis nun.
  • 31:34 - 31:37
    Se ni serioze prezentas al ni
    la besto-demandon,
  • 31:37 - 31:41
    ni devas repripensi la konduton
    de la socio ĝenerale.
  • 31:41 - 31:43
    Modo, kiu ne utiligas kosmetikaĵojn?
  • 31:44 - 31:47
    Oni testas lipruĝojn, ŝampuojn.
  • 31:48 - 31:50
    Bestoj ilin glutas...
  • 31:50 - 31:54
    Ni devas ŝanĝi tiom da
    kutimoj kaj kondutoj
  • 31:54 - 31:56
    ke estas pli komforte
    rigardi aliflanken.
  • 31:57 - 31:59
    Sciencistoj uzas bestojn
    por testi
  • 32:00 - 32:02
    enormajn kvantojn
    da purigproduktoj,
  • 32:03 - 32:06
    kosmetikaĵoj, nutraĵoj
    kaj medicinaj produktoj,
  • 32:06 - 32:09
    kaj ankaŭ industriaj
    kaj agrikulturaj ĥemiaĵoj,
  • 32:10 - 32:13
    nutraĵoj por bestoj,
    alkoholo kaj tabakaĵoj.
  • 32:14 - 32:17
    Uzado de katoj,
    hundoj, musoj,
  • 32:17 - 32:21
    kunikloj, fiŝoj, birdoj,
    simioj kaj aliaj bienaj bestoj
  • 32:21 - 32:23
    ne enkalkulas la fakton
    ke ili povas senti
  • 32:23 - 32:25
    fizikan doloron,
  • 32:25 - 32:28
    timon, deprimiĝon kaj malkomforton.
  • 32:29 - 32:32
    Resume,
    pli ol 115 milionoj da bestoj
  • 32:32 - 32:33
    estas uzataj por eksperimentoj
  • 32:34 - 32:36
    en laboratorioj
    dise sur la planedo.
  • 32:36 - 32:41
    95% de la medikamentoj, kiuj montris
    multpromesajn rezultojn ĉe bestoj
  • 32:41 - 32:44
    fiaskas ĉe homoj.
  • 32:45 - 32:47
    Kaj tio estas eĉ pli malbona en Usono,
  • 32:47 - 32:49
    kie pli ol 100.000 homoj
    mortas ĉiujare
  • 32:50 - 32:52
    pro produktoj, kiuj estis testitaj
    ĉe bestoj.
  • 32:52 - 32:55
    Ja ekzistas alternativoj
  • 32:56 - 33:00
    kiuj venas de esplorcentroj
    grandfamaj.
  • 33:00 - 33:03
    Toksologiaj studoj per kulturado,
  • 33:04 - 33:07
    tiel je skalo ĉela kiel
    je skalo de tuta organo,
  • 33:07 - 33:10
    ekzistas epidemiologiaj studoj...
  • 33:10 - 33:13
    Je tiu stadio mi estis aŭdinta
    tiom da aferoj
  • 33:13 - 33:14
    ke mi pensis,
    ke estus bona ideo
  • 33:15 - 33:17
    inviti Ĝeni', Ĝovana'
    de FAADA, por vesperumo...
  • 33:17 - 33:20
    Kaj ankaŭ mian kuzon Ĥavi',
    kuirartan kritikiston
  • 33:20 - 33:22
    kaj ŝatanton de virbovaj bataloj;
  • 33:22 - 33:24
    Lŭison, mia ĉef-kukistan amikon;
  • 33:25 - 33:27
    Agus', doktorinon pri edukado,
  • 33:28 - 33:31
    Maj', ĥemiiston kaj
    fakulon pri gastronomio,
  • 33:32 - 33:35
    kaj Pedron, la plej pragmatisman
    el miaj amikoj.
  • 33:41 - 33:43
    Ni ĉiuj sidis
    ĉirkaŭ la tablo
  • 33:43 - 33:46
    kun nutraĵoj ĉiaspecaj,
    atendante ke mi lanĉu la debaton.
  • 33:46 - 33:50
    Kaj mi malfermis la buŝon por meti
    la ununuran demandon de la tuta vespero...
  • 33:50 - 33:52
    Kial vi manĝas bestojn?
  • 33:52 - 33:56
    Ĉar ili estas resursoj,
    kiujn Naturo provizas al ni
  • 33:56 - 33:58
    kaj do mi manĝas ilin.
  • 33:58 - 34:00
    – Bestoj manĝas bestojn.
    – Precize!
  • 34:00 - 34:03
    Estas kiel en savano kiam vi vidas
    leonon kiu manĝas gazelon...
  • 34:03 - 34:07
    Omleto el terpomoj estas
    ja multe pli bona ol ĉi tiu omleto.
  • 34:07 - 34:10
    Do vi diras nun al mi,
    ke gusto, frandeco,
  • 34:10 - 34:14
    pli gravas ol la tuta sufero
    kiun necesigis tiu omleto.
  • 34:14 - 34:17
    Estas nur tio, ke se vi pensas pri tio,
    vi ne plu povas vivi.
  • 34:17 - 34:20
    Nutraĵindustrio ja estas
    vere perforta.
  • 34:20 - 34:23
    La maniero, kiel bestoj estas traktataj,
    estas vere brutala.
  • 34:23 - 34:26
    Sed tio ne estas kialo por mi,
    ke mi ĉesu manĝi bestojn.
  • 34:26 - 34:27
    Mi konsentas, kiel Lŭis' diris,
  • 34:28 - 34:30
    se por la sama prezo,
    besto ne bezonas suferi,
  • 34:30 - 34:32
    do estas pli bone ke ĝi ne suferu.
  • 34:32 - 34:35
    Ne eblas manĝi beston,
    sen ke ĝi suferus.
  • 34:35 - 34:38
    Ĉiu besto, ĉiu el ili,
    batalis por sia vivo en la buĉejo.
  • 34:39 - 34:42
    Jes, sed tio ne estas sufiĉa kialo
    por ne manĝi ilin, ĉu?
  • 34:43 - 34:46
    Ni ne venis por provi
    vin konvinki.
  • 34:46 - 34:50
    Tio, kion ni deziras, estas montri
    realon, kiu estas kaŝita de ni.
  • 34:50 - 34:53
    Ĉu eblus, ekzemple, ŝanĝi
    la manieron, kiel ni mortigas bestojn?
  • 34:54 - 34:57
    Buĉado estas la malplej grava parto,
    gravas precipe la vivo de tiuj bestoj,
  • 34:57 - 35:00
    kiuj vivas en kaĝoj,
    en kiuj ili eĉ ne povas returni sin
  • 35:00 - 35:02
    Certe, sed se tiuj bestoj
    vivus tute libere...
  • 35:02 - 35:03
    Kun la nuna demando,
  • 35:04 - 35:06
    se vi ĉiuj deziras manĝi viandon
    por la matenmanĝo,
  • 35:06 - 35:08
    por la tagmanĝo kaj vespermanĝo,
  • 35:08 - 35:10
    ili devas meti ilin en fabrikojn.
  • 35:10 - 35:13
    Mi ne pensas, ke manĝi
    bestojn estas la problemo,
  • 35:13 - 35:15
    sed la maniero,
    kiel ni uzas tiujn bestojn.
  • 35:16 - 35:20
    Kaj la bredejo, kie bovinoj
    estas ĉiuj unu sur la aliaj
  • 35:20 - 35:21
    kaj ne povas eliri,
  • 35:21 - 35:24
    aŭ la kokinoj, kiuj estas
    enfermitaj, kaj ne povas eliri...
  • 35:25 - 35:27
    Se ni deziras ĉiovendejojn
    plenajn je ovoj kaj mafinoj...
  • 35:27 - 35:30
    aŭ estas farite tiel,
    kio ŝajnas al mi tre perforta,
  • 35:31 - 35:34
    aŭ ne estos tiom multe
    da ovoj kaj mafinoj en ĉiovendejoj.
  • 35:35 - 35:37
    Mi ankaŭ pensas, ke finfine,
    ĉio estas tre internigita:
  • 35:37 - 35:39
    "Mi aĉetas por mi vestaĵojn",
  • 35:39 - 35:41
    "Mi manĝas viandon",
    almenaŭ por mi
  • 35:41 - 35:44
    Mi ne scias, mi havas
    aliajn problemojn por prizorgi
  • 35:44 - 35:46
    – ne ofendiĝu pri tio –
  • 35:46 - 35:49
    sed mi havas mil aliajn aferojn
    kiujn mi devas pripensi.
  • 35:49 - 35:51
    Mi estas membro de
    la bestĝardena klubo.
  • 35:51 - 35:53
    Mi povas ĝin viziti
    tiom ofte, kiom deziras,
  • 35:53 - 35:56
    mi komprenas ke tio ne estas
    plej bona situacio por besto,
  • 35:56 - 35:58
    vi simple rigardu ilin.
  • 35:58 - 36:00
    Mi ankaŭ veturis al Kenjo
    kaj ne estas same,
  • 36:00 - 36:01
    ne necesas esti fakulo.
  • 36:02 - 36:04
    Sed estas maniero, por homoj
    kiuj ne povas veturi al Kenjo,
  • 36:05 - 36:05
    vidi elefanton.
  • 36:06 - 36:08
    Sed vi instruas al via filino
  • 36:09 - 36:12
    ke tiuj ne plej bonaj kondiĉoj
    estas normalaj,
  • 36:13 - 36:13
    akcepteblaj.
  • 36:14 - 36:17
    Ŝi pensos: "se mia patro kondukas
    min tien, ne devas esti tiel terura".
  • 36:17 - 36:20
    Kaj vi instruas al ŝi, ke
    kapti beston
  • 36:20 - 36:23
    kaj ĝin forpreni el ĝia natura loĝloko
  • 36:23 - 36:26
    por ĝin malliberigi
    estas bona afero, estas normala.
  • 36:26 - 36:29
    Ŝi ankoraŭ tro junas,
    sed pli poste, mi povas klarigi al ŝi
  • 36:29 - 36:31
    ke tio ne estas bonaj kondiĉoj
    por la bestoj,
  • 36:31 - 36:33
    ke ili ne povas facile
    reprodukti sin.
  • 36:33 - 36:35
    Ili ne havas plej bonajn kondiĉojn.
  • 36:35 - 36:37
    Sed vi ja devas fari ion
    sabate posttagmeze,
  • 36:37 - 36:39
    kaj bestoĝardeno estas tre bona...
  • 36:46 - 36:48
    Tio ne estas malbona ideo.
  • 36:48 - 36:51
    Tial ni sabate posttagmeze
    iris al bestoĝardeno.
  • 36:51 - 36:54
    Estas loko, kie oni ekspozicias
    sovaĝbestojn malliberigitajn.
  • 36:54 - 36:55
    Tio signifas:
  • 36:55 - 36:58
    kie ni povas observi bestojn,
    kiuj ne havas sian naturan konduton.
  • 37:00 - 37:02
    Kun iomete da bambuoj
  • 37:02 - 37:05
    rigardu, ĝi estas kun barilo
    por malhelpi, ke ili ĝin rompu.
  • 37:06 - 37:08
    kaj iom da papermaĉaĵo
  • 37:08 - 37:10
    ne eblas reprodukti
    loĝlokon de tiuj bestoj.
  • 37:10 - 37:12
    – Ĉu ĝi estas vera roko?
    – Ne.
  • 37:12 - 37:15
    Mi scias ke en aliaj instalaĵoj
    estas papermaĉaĵo.
  • 37:19 - 37:20
    Por ursoj ekzemple,
  • 37:20 - 37:23
    plej malbone por ili estas
    instali ilin en fosaĵon.
  • 37:24 - 37:27
    La akvo estas vere malpura.
    – Nu, sed estas la sola, kiun ili havas.
  • 37:27 - 37:30
    Se ĝi estas malpura aŭ ne...
    ili tamen devas bani sin.
  • 37:30 - 37:33
    Ĉu vi jam demandis vin mem
    kial ili ne forflugas?
  • 37:33 - 37:36
    En tiuj malfermitaj ejoj,
    por eviti ilian fuĝon,
  • 37:36 - 37:40
    – oni fortondas parton el iliaj flugiloj?
    – Ĉu serioze?
  • 37:40 - 37:43
    Jes, tio estus ekvivalento de mano
    por homo, ekde la pojno.
  • 37:43 - 37:45
    Kaj tiel ili ne povas flugi.
  • 37:45 - 37:49
    Tial, se ili etendus la flugilojn,
    eblus tion klare vidi.
  • 37:51 - 37:53
    Ĝeni' kondukis min ankaŭ al la delfenejo.
  • 37:53 - 37:55
    Akvaj malliberejoj vere malgrandaj.
  • 37:55 - 37:57
    Multege pli etaj, ol la natura loĝloko
  • 37:57 - 37:58
    de orcinoj, balenoj kaj delfenoj,
  • 37:59 - 38:02
    kiuj kompreneble ne ridetas.
    Nur estas la formo de ilia makzelo.
  • 38:02 - 38:05
    Mi ne kredas, ke ilia vivo
    mallibere vere plezurigas ilin.
  • 38:08 - 38:11
    Sed krom tio, kion mi povis vidi,
    aŭ kion rakontis al mi Ĝeni',
  • 38:11 - 38:13
    mi volis paroli kun iu, kiu estadis
  • 38:14 - 38:17
    ĉiutage en zoologia ĝardeno aŭ delfenejo.
  • 38:17 - 38:20
    Vi diras, ke vi eklaboris en delfenejo
  • 38:21 - 38:22
    por helpi la bestojn, ĉu ne?
  • 38:23 - 38:25
    Mi iris tien, ĉar mi amegis la bestojn.
  • 38:25 - 38:29
    Alveninte, la unua laboro,
    kiun mi faris en tiu zoologia ĝardeno
  • 38:29 - 38:32
    estis mortigi dingon, aŭstralian hundon.
  • 38:32 - 38:37
    Ĝia "kulpo", ĝia "krimo" estis, ke mankis
    instalaĵo por ĝi.
  • 38:38 - 38:40
    Tie mi rimarkis, ke tio estas
    la plej malbona loko,
  • 38:41 - 38:42
    en kiun mi povus enfali.
  • 38:42 - 38:44
    Sed jen la loko, kie mi reflektis:
  • 38:44 - 38:47
    "Bone, mi provos fari, por ke estu
    kiel eble malplej malbone."
  • 38:47 - 38:50
    Kaj post 30 jaroj mi konstatas,
    ke tio estas neebla.
  • 38:50 - 38:52
    Ke la sola maniero, per kiu
    ili ne sentu sin malbone,
  • 38:53 - 38:55
    estas, ke zoologiaj ĝardenoj ne ekzistu.
  • 38:55 - 38:58
    Sed ili havas la pozitivan aspekton,
    ke ili protektas la speciojn, ĉu ne?
  • 38:58 - 39:01
    Ĉu ne konservo de specioj,
    esploroj, observado?
  • 39:01 - 39:02
    Ne, tute ne.
  • 39:02 - 39:04
    Sed mi kredas, ke la homoj pensas ĉi tion:
  • 39:04 - 39:07
    "Mi iras al la zoologia ĝardeno,
    ĉar mi amas la bestojn.
  • 39:07 - 39:10
    Jen la granda paradigmo,
    kiun ni devas rompi:
  • 39:10 - 39:12
    ĉar mi amas bestojn,
    mi devas ne iri al zoologia ĝardeno.
  • 39:13 - 39:14
    Ni eniras eraran rondon:
  • 39:14 - 39:16
    "Mi tenas vin en kaptiteco",
  • 39:16 - 39:19
    "kaj la sola kialo, pro kiu
    vi meritas la kaptitecon"
  • 39:19 - 39:23
    "estas, ke vi estas bela vidaĵo,
    originala, spektinda, ktp."
  • 39:24 - 39:27
    Se ni kapablas meti nin
    en la lokon de la besto,
  • 39:28 - 39:30
    ni komprenas, ke tio estas malbona.
  • 39:30 - 39:33
    Kaj kia estas la traktado
    fare de besto-trejnisto?
  • 39:34 - 39:35
    Oni eniras dinamikon,
  • 39:35 - 39:38
    en kiu oni eĉ ne plu rimarkas,
    ke oni mistraktas la beston.
  • 39:38 - 39:43
    Kie kelkfoje la streĉo tiom grandas,
    ke oni povas ankaŭ bati ĝin.
  • 39:44 - 39:47
    La unua ekzerco, kiun mi lernis
  • 39:47 - 39:51
    por la delfenoj, kiun miaj tiamaj kolegoj
    instruis al mi,
  • 39:51 - 39:56
    estis irigi ilin de unu baseno al alia,
    batante ilin per bastono.
  • 39:56 - 40:01
    Kaj oni faras tion. Mi, kiu amis
    la bestojn. Kaj plu amas ilin...
  • 40:09 - 40:11
    Rigardante la grandegecon de la maro,
  • 40:11 - 40:13
    mi ne povis eviti pensi pri la diferenco
  • 40:13 - 40:15
    inter la natura loĝloko de orcino,
  • 40:15 - 40:16
    de baleno aŭ delfeno,
  • 40:17 - 40:19
    kaj la basenoj, kiujn oni trudas al ili
    en la delfenejoj.
  • 40:20 - 40:23
    Eble nia amo al la bestoj
    kondamnas ilin al la plejmalbono.
  • 40:23 - 40:26
    Ni ŝatas observi ilin, interagi kun ili,
    nutri ilin...
  • 40:27 - 40:29
    Kaj tiucele ni enfermas ilin en kaĝojn,
  • 40:29 - 40:31
    trejnas ilin, por ke ili amuzu nin,
  • 40:31 - 40:34
    kaj ni pagas por vidi ilin fari
    ekzercojn kaj montri kondutojn,
  • 40:34 - 40:37
    kiuj tute malsamas de tio,
    kion ili farus en la naturo.
  • 40:50 - 40:52
    Nia amo al la bestoj
  • 40:52 - 40:56
    estas pli tio, ke ni interesiĝas pri ili,
  • 40:56 - 40:58
    pri tio, ke ili plezurigas nin.
  • 40:58 - 41:01
    Sed malofte ni imagas nin en ilia loko.
  • 41:01 - 41:04
    Ekzistas spektakloj, kiuj kunimplicas
    torturadon kaj morton de bestoj,
  • 41:05 - 41:07
    kiel la taŭrobataloj en Hispanio.
  • 41:07 - 41:10
    Zoologiaj ĝardenoj ne malproksimas
    de daŭra torturado.
  • 41:11 - 41:15
    Estas tute senprave, ke pro la amo,
    kiun oni havas por besto
  • 41:16 - 41:20
    oni submetas ĝin al vivstilo,
    kiu ne konvenas al tiu specio.
  • 41:20 - 41:23
    Ankaŭ la turisma industrio
    ofte uzas bestojn
  • 41:23 - 41:25
    por doni plej intensajn travivaĵojn
  • 41:25 - 41:28
    kaj sentojn de aŭtentikeco al turistoj.
  • 41:28 - 41:31
    Kaleŝoj, rajdado sur elefanto aŭ dromedaro
  • 41:31 - 41:32
    aŭ renkontiĝoj kun sovaĝaj bestoj
  • 41:33 - 41:34
    kiel tigroj aŭ simioj
  • 41:34 - 41:36
    por ekhavi ŝatklakojn en sociaj retejoj.
  • 41:36 - 41:39
    Tio estas kondutoj damaĝaj
    por la bestoj, kiuj suferas ilin.
  • 41:39 - 41:42
    Denove, nia manko de empatio
    kontribuas al besta suferado.
  • 41:43 - 41:46
    Ekzistas socia edukado, kiu malhelpas ĝin.
  • 41:47 - 41:50
    Mi pensas ekzemple pri la taŭrobataloj
    aŭ multe da festoj,
  • 41:51 - 41:54
    en kiuj de tute juna aĝo
    partoprenas infanoj.
  • 41:54 - 41:57
    Oni diras al ili, ke tio estas tradicioj
    plenaj de valoroj,
  • 41:58 - 41:59
    kio estas malvera.
  • 41:59 - 42:01
    Tradicio estas tio, kion ni heredis,
  • 42:01 - 42:02
    ĉu bona, ĉu malbona.
  • 42:02 - 42:04
    Kaj dank' al nia klereco
  • 42:04 - 42:06
    ni povas preterpasi tiujn tradiciojn.
  • 42:09 - 42:11
    Mi forgesis rakonti al vi ion kuriozan,
  • 42:12 - 42:13
    kio okazis ĉe la vespermanĝo ĉe mi.
  • 42:13 - 42:16
    Post la manĝo mi montris
    kelkajn videaĵojn.
  • 42:16 - 42:18
    Kiel okazas, kiam oni vizitas geamikojn
  • 42:18 - 42:19
    kaj montras fotojn de la ferioj,
  • 42:20 - 42:21
    sed temis pri besta suferado
  • 42:21 - 42:24
    en porviandaj bredejoj, por ilia ledo
    aŭ pro eksperimentoj.
  • 42:24 - 42:27
    Mallonge: ĉio, kion mi ŝatus montri al vi,
  • 42:27 - 42:30
    sed pri kio mi promesis al FAADA,
    ke mi ne faros tion.
  • 42:30 - 42:32
    Kaj jes, Ĝeni' komentis ilin por ni.
  • 42:33 - 42:34
    Jen la kastrado de porkoj.
  • 42:35 - 42:37
    Oni kastras ilin permane
    per speco de tenajlo,
  • 42:38 - 42:39
    sen anestezo...
  • 42:39 - 42:41
    Jen la muelilo por virseksaj kokidoj.
  • 42:42 - 42:44
    Neniu favoras tion, aŭ ĉu?
    Se ili vidis tion...
  • 42:44 - 42:48
    Ankaŭ la porkoj vivas, mordante
    la stangojn aŭ mordante sin reciproke.
  • 42:48 - 42:50
    Jen kial oni detranĉas ilian voston,
  • 42:50 - 42:53
    – por ke ili ne mordu ilin.
    – Jes, por ke ili ne mordu ilin.
  • 42:53 - 42:57
    Bone, pri la taŭrobataloj mi kredas,
    ke mi ne devas diri multon...
  • 42:57 - 42:59
    Ni ne vidas ĉi tiujn bildojn en televido,
  • 42:59 - 43:02
    ĉar kiam la virbovo komencas vomi sangon,
    ili ŝanĝas la bildkapton.
  • 43:03 - 43:05
    Jen bredejoj por feloj.
  • 43:05 - 43:06
    Jen vulpoj,
  • 43:06 - 43:09
    kaj kiu ne havas vulpan mantelon,
    kredas ne kontribui al tio.
  • 43:09 - 43:13
    Sed 90% de la vulpoj estas bredataj
    por fari borderojn de kapuĉoj.
  • 43:13 - 43:15
    Ekzistas surogato, kaj la homoj pensas:
  • 43:15 - 43:19
    "por la malmulto, kion tio kostis,
    tio devas esti surogata materialo".
  • 43:19 - 43:22
    Sed ne, kelkfoje felo kostas malpli
    ol la surogato.
  • 43:23 - 43:26
    Kaj la buĉmetodoj estas elpensitaj
    por ne difekti la felon,
  • 43:26 - 43:30
    laŭ manieroj, kiujn vi povas imagi:
    sufokado, elektromortigado...
  • 43:30 - 43:31
    Merdon...
  • 43:31 - 43:35
    Jen ili elŝiras plumojn el anasoj.
  • 43:36 - 43:38
    Kial ili faras tion, dum ili vivas?
  • 43:38 - 43:42
    Ĉar tiumaniere unu ansero
    povas doni plumojn kvarfoje.
  • 43:42 - 43:44
    – La plumoj rekreskas?
    – Jes.
  • 43:45 - 43:49
    Ĉi tio estas por malhelpi, ke la bovidoj
    mamsuĉu de siaj patrinoj.
  • 43:49 - 43:51
    Ili metas ajutojn por povi
    melki la patrinon,
  • 43:52 - 43:54
    kaj tiel ŝi ne povas
    mamnutri sian bovidon.
  • 43:54 - 43:58
    Kia frenezaĵo, ĉu ne?
    Ni estas frenezaj...
  • 44:02 - 44:04
    Kaj ĉu oni ne povas diskonigi tion?
  • 44:04 - 44:06
    Tion ni provas fari,
  • 44:06 - 44:10
    sed en la amaskomunikiloj
    estas sufiĉe da cenzuro.
  • 44:11 - 44:14
    Kaj krom tio, neniu interesiĝas vidi tion.
  • 44:14 - 44:16
    Estas multe da homoj, kiuj...
  • 44:16 - 44:18
    Bone, ni estis 8,
    kaj nun ni estas pli ol...
  • 44:18 - 44:21
    Sed ne kredu, ke estas pro tio,
    ke ili ne volas vidi ĝin.
  • 44:21 - 44:23
    Ili lacegis.
    Ili ne volis vidi ĝin.
  • 44:25 - 44:27
    – Ĉu vere?
    – Mi certigas al vi.
  • 44:28 - 44:29
    Pli facilas ne rigardi.
  • 44:30 - 44:31
    Sed mi ja vidis ĝin.
  • 44:32 - 44:35
    Venis la momento por transiri
    de informiĝo al agado.
  • 44:41 - 44:43
    Post la trarigardo de Ĝeni'
    tra mia vestoŝranko,
  • 44:43 - 44:46
    mi ne povis ne demandi:
    kiel vestiĝas homoj,
  • 44:46 - 44:49
    kiuj volas respekti ĉiujn vivantojn.
  • 44:49 - 44:52
    Kaj plej grave...
    Kie estas miaj ŝuoj:
  • 44:53 - 44:56
    Mi havis pantalonojn, ĉemizojn,
    t-ĉemizojn kaj ŝtrumpetojn
  • 44:56 - 44:57
    liberajn de ĉia besta suferado.
  • 44:58 - 45:00
    Sed ne jakojn kaj ŝuojn.
  • 45:00 - 45:02
    Jen kial mi proksimiĝis
    al vendejo de vestaĵoj,
  • 45:02 - 45:04
    kie ĉiuj vendaĵoj ne devenis de bestoj,
  • 45:04 - 45:06
    por povi solvi mian problemon.
  • 45:06 - 45:08
    La vero estas, ke kiam mi rigardis
    la lanajn ĉapojn
  • 45:08 - 45:11
    kaj la ledajn ŝuojn kaj mansakojn,
    kiuj ne estis el ledo,
  • 45:11 - 45:13
    tio ne ŝajnis al mi granda ofero.
  • 45:13 - 45:16
    La vestaĵoj sen besta sufero
    ŝajnis sufiĉe normalaj.
  • 45:16 - 45:17
    NE VIA PATRINO.
    NE VIA LAKTO.
  • 45:17 - 45:18
    Preskaŭ ĉiuj...
  • 45:18 - 45:21
    Ŝuoj, zonoj, mansakoj, ĉapoj,
    monujoj kaj alispecaj aferoj,
  • 45:21 - 45:23
    pri kiuj ni kutime ne pensas,
  • 45:23 - 45:27
    ke ili estas faritaj el la haŭto de porko,
    kuniklo, bovino, kato, kaj el ŝafa lano...
  • 45:27 - 45:30
    La ŝafoj ne vere suferas.
    Kiel okazas ĉe ili?
  • 45:30 - 45:32
    Ĉiam la sama demando:
    la ŝafinoj ne suferas.
  • 45:32 - 45:36
    Sed estas falsa ideo, ke la besto
    ne mortas, do ne suferas.
  • 45:36 - 45:39
    Ĉar ne temas pri la scio,
    ĉu la besto mortas aŭ ne,
  • 45:39 - 45:41
    sed kiel la besto vivas
    kaj kiel oni traktas ĝin.
  • 45:41 - 45:44
    Kaj neniel estas logike,
    ke besto venas en la mondon
  • 45:44 - 45:46
    bezonante, ke iu tondu ĝiajn harojn.
  • 45:46 - 45:48
    Se vi opinias tion, estas ridinde...
  • 45:48 - 45:51
    Kiam ni anstataŭigas
    ion bestodevenan en produkto,
  • 45:51 - 45:53
    ĉi-kaze en vestaĵoj,
  • 45:53 - 45:56
    ĉu tio ne signifas,
    ke oni uzas finfine pli da petrolo?
  • 45:56 - 45:57
    Ne, tute ne.
  • 45:57 - 46:00
    Mi jam kredas,
    ke oni devas forĵeti la ideon,
  • 46:01 - 46:03
    ke io el ledo aŭ lano
    – io bestodevena –
  • 46:03 - 46:06
    estas malpli polua ol io surogata.
  • 46:06 - 46:07
    Estas tute malĝuste.
  • 46:07 - 46:08
    – Ĉu vere?
    – Jes.
  • 46:09 - 46:11
    La bestekspluata industrio
    estas unu el la plej poluantaj.
  • 46:12 - 46:14
    Mi bezonis konfirmi tion.
    Mi iris viziti tanejon.
  • 46:14 - 46:17
    Kaj jes, kiel mi, vi imagas,
    ke viaj ŝuoj kaj jakoj
  • 46:17 - 46:18
    defalis de arbo.
  • 46:19 - 46:20
    Mi havas malbonan novaĵon por vi.
  • 46:20 - 46:22
    La procedo de ledo-farado
  • 46:22 - 46:24
    uzas enorman kvanton da kemiaj substancoj
  • 46:24 - 46:26
    kaj tunojn da akvo.
  • 46:26 - 46:30
    Oni devas bone distingi
    inter "toksa" kaj "polua".
  • 46:31 - 46:34
    Nia akvo estas poluita.
    Buljono de kokaĵo ankaŭ.
  • 46:34 - 46:37
    Se ni prenas buljonon de kokaĵo
    el la ĉiovendejo
  • 46:38 - 46:42
    kaj analizas ĝin
    laŭ kriterioj de poluiteco,
  • 46:43 - 46:46
    ni vidas bizaran aferon:
    ke ĝi havas la samajn trajtojn
  • 46:47 - 46:51
    kiel la akvo ellasita el ledo-fabrikoj.
  • 46:51 - 46:55
    – Nia akvo estas poluita, ne toksa.
    – Bone, bone.
  • 46:56 - 46:59
    Krom decidi neniam plu
    trinki buljonon de kokaĵo,
  • 46:59 - 47:02
    mi ankaŭ lernis strangajn aferojn...
    kaj iom naŭzajn.
  • 47:02 - 47:04
    Ke el ledo-restaĵoj oni povas fari ankaŭ
  • 47:05 - 47:06
    konditoraĵojn aŭ kosmetikaĵojn,
  • 47:06 - 47:08
    medikamentajn kapsulojn, gelatenon, gluon.
  • 47:09 - 47:11
    kaj ege multe da artikloj,
    pri kiuj vi neniam imagus,
  • 47:11 - 47:13
    ke ili devenas de bestoj.
  • 47:13 - 47:16
    Sed verdire mi ne havis la impreson,
    ke la leda industrio
  • 47:16 - 47:18
    respondecas pro la besta suferado.
  • 47:18 - 47:21
    Neniam oni mortigas beston
    por havi ĝian haŭton.
  • 47:21 - 47:25
    La haŭto estas kromprodukto
    de la nutraĵ-industrio,
  • 47:26 - 47:30
    kiun la tanisto recikligas
    por fari produktojn utilajn por la socio.
  • 47:32 - 47:34
    Oni oferas la beston pro ĝia viando
  • 47:34 - 47:37
    kaj oni ne lasos flanke la
    haŭton de tiu besto.
  • 47:37 - 47:39
    Sed Ĝeni' rakontis al mi,
    ke la industrio de haŭtoj
  • 47:39 - 47:42
    ne plu estas recikliganto
    de la nutraĵ-industrio
  • 47:42 - 47:44
    pro tio, ke ĝi bredas ilin
    por fari produktojn el haŭto.
  • 47:44 - 47:47
    Kaj la komerco de haŭtoj
    premisas la bredadon en kaptiteco
  • 47:47 - 47:50
    kaj oferi pli ol 70 milionojn
    da bestoj ĉiujare.
  • 47:50 - 47:53
    Ŝi rakontis al mi, ke la vivo
    de lutreoloj, vulpoj, ĉinĉiloj,
  • 47:53 - 47:55
    sed ankaŭ de hundoj kaj katoj
    bredataj en kaĝoj
  • 47:55 - 47:57
    por ekspluati ilian haŭton,
  • 47:57 - 48:00
    estas la malo de tio,
    kion oni povus opinii digna vivo.
  • 48:00 - 48:01
    En siaj etaj kaĝoj
  • 48:01 - 48:03
    la bestoj klare montras signojn de streso.
  • 48:04 - 48:08
    Nenormalaj kondutoj, kanibalismo,
    ankaŭ memmutilado.
  • 48:09 - 48:13
    La unua paŝo al konsciiĝo
    estas ekrimarki, ke
  • 48:13 - 48:16
    objektive tio, kion mi faras,
    kaj tio, kion mi ĉesas fari,
  • 48:16 - 48:19
    ne efikas nur al la homoj ĉirkaŭ mi,
  • 48:19 - 48:23
    sed ankaŭ al homoj kaj bestoj
    vivantaj malproksime de mi.
  • 48:23 - 48:25
    Kaj jen mi estis rigardanta etikedojn
  • 48:25 - 48:26
    de ĉio ektrovita.
  • 48:26 - 48:29
    Ĉar kiel mi konstatis,
    la unua reflekso, kiun oni akiras,
  • 48:29 - 48:32
    kiam oni decidas vivi, provante ne
    malbone efiki al la besta vivo,
  • 48:33 - 48:34
    estas rigardi etikedojn.
  • 48:34 - 48:36
    Kaj tio estis nur unu afero,
    kiun mi devis ŝanĝi
  • 48:36 - 48:38
    por eviti bestan suferadon.
  • 48:38 - 48:40
    Pro tio, kaj ankaŭ por
    plibonigi la vivkvaliton
  • 48:40 - 48:42
    de nia propra specio.
  • 48:42 - 48:44
    Oni konsciiĝas, ke la vianda industrio
  • 48:44 - 48:46
    estas la ĉefa kaŭzanto de klimata varmiĝo.
  • 48:46 - 48:48
    La metano ellasita de la bovinoj
    kaj la sterko
  • 48:48 - 48:51
    farita de ili tutmonde
    egalas al la efiko
  • 48:51 - 48:54
    de 33 milionoj da aŭtoj.
  • 48:54 - 48:56
    La forcej-efikaj gasoj
    produktataj de la brutaro
  • 48:56 - 48:58
    konsistigas 37% de la entuta metano,
  • 48:59 - 49:03
    75% de la nitrata oksido kaj
    74% de la amoniako en la atmosfero.
  • 49:05 - 49:06
    Kaj tio sen konsideri,
  • 49:06 - 49:09
    ke ĉi tiu sektoro estas
    la ĉefa ekspluatanto,
  • 49:09 - 49:11
    kiu kontribuas al la senarbarigo,
  • 49:12 - 49:14
    kiu rolas esence en la klimata ŝanĝiĝo.
  • 49:14 - 49:17
    Kiam oni parolas pri senarbarigo
    en la kolektiva imago,
  • 49:17 - 49:21
    ni ĉiam pensas pri la ekspluatado
    de tropikaj arbaroj, pri papero ktp.
  • 49:22 - 49:25
    Sed en la realo, se oni enfokusigas
    la 4 ĉefajn kaŭzojn
  • 49:25 - 49:27
    de tropika senarbarigo,
    la plej gravajn en la mondo,
  • 49:28 - 49:31
    la unua kaŭzo, tute antaŭ ĉiuj
    la plej grava el ĉiuj,
  • 49:31 - 49:34
    estas la transformado de terenoj
    por nutri la brutaron.
  • 49:34 - 49:38
    La ekskrementoj povas polui la akvon
    per la nitrata ellavaĵo,
  • 49:39 - 49:41
    kaj en malpli alta grado per la fosfato,
  • 49:41 - 49:43
    kiuj povas fine alveni
    en la subgrundan akvon.
  • 49:43 - 49:46
    Kaj kiam ni havas tre altan nivelon
    de nitrato en la akvo,
  • 49:47 - 49:48
    tiu akvo ne plu trinkeblas.
  • 49:49 - 49:51
    Ke la akvo estas ĉiam pli rara resurso,
  • 49:51 - 49:54
    kaj ke ni baldaŭ devos
    komenci porciumi ĝian uzadon,
  • 49:54 - 49:55
    estas nediskutebla fakto.
  • 49:57 - 50:00
    Aktuale, ekhavi akvon estas problemo
    por 748 milionoj da homoj,
  • 50:01 - 50:04
    kaj ĉiutage 4000 infanoj mortas
    pro mankanta aliro al akvo
  • 50:04 - 50:07
    kaj pro malsanoj ligitaj kun akvokvalito.
  • 50:11 - 50:14
    Krome, 30% de la
    sensala akvo de la planedo
  • 50:15 - 50:17
    destiniĝas al intensa bestobredado,
  • 50:17 - 50:20
    kiu krome estas
    la ĉefa kaŭzo de ĝia poluo.
  • 50:23 - 50:25
    60-oble pli da akvo necesas
  • 50:25 - 50:28
    por produkti 1 kg da viando
    ol 1 kg da tritiko.
  • 50:28 - 50:32
    Aŭ 28-oble pli da akvo
    ol por produkti 1 kg da rizo.
  • 50:32 - 50:34
    Aŭ alimaniere dirite, mezume
  • 50:34 - 50:36
    oni bezonas 1135 litrojn da akvo ĉiutage
  • 50:37 - 50:38
    por nutri veganon,
  • 50:39 - 50:43
    kaj 15.141 litrojn
    por nutri viandokonsumanton.
  • 50:43 - 50:47
    14.000 litrojn da akvo pli.
    Ĉiutage. Popersone.
  • 50:53 - 50:55
    Mi kapablis malhavi
    spektaklojn kun bestoj.
  • 50:55 - 50:57
    Kaj oni ne parolas pri ŝampuado...
  • 50:57 - 50:59
    Mi povis ŝanĝi mian vestiĝmanieron,
  • 50:59 - 51:01
    sen ke tio efikus al mia publika bildo
    aŭ mia monujo.
  • 51:01 - 51:04
    Aparte de tio, la vera celo
    estis ŝanĝi mian nutron.
  • 51:04 - 51:07
    Kaj mi jam maltrankviliĝis pri tio,
    ĉu mi povas havi sanan vivon
  • 51:07 - 51:08
    sen manĝi bestojn.
  • 51:08 - 51:11
    Sed mi havis perfektan
    pretekston por ekscii ĝin.
  • 51:11 - 51:14
    Mi do prenis mian fotilon
    kaj veturis al malsanulejo.
  • 51:14 - 51:16
    Ĉi tiu socio konsumas
    pli da bestaj proteinoj
  • 51:16 - 51:18
    ol necesas.
  • 51:18 - 51:22
    Tio utilas por nenio kaj kaŭzas
    nur kardio-vaskulajn problemojn,
  • 51:24 - 51:27
    kanceron kaj aliajn malsanojn.
  • 51:27 - 51:30
    Ĉu ekzistas studoj,
    kiuj montras, ke la kancero
  • 51:30 - 51:32
    kaj la konsumo de viando estas ligitaj?
  • 51:32 - 51:36
    La rilato inter viando-konsumo
    kaj kancero de la kojlo
  • 51:37 - 51:39
    estas konata nun jam de pluraj jaroj.
  • 51:39 - 51:42
    Ekzistas ankaŭ rilato inter la
    mamkancero ĉe virinoj
  • 51:43 - 51:45
    kaj la konsumo de grasoj,
    precipe de saturitaj grasoj.
  • 51:46 - 51:48
    La malignaj kanceraj ĉeloj
    estas instigataj evolui
  • 51:48 - 51:51
    pro la acideco, kiu ĉeestas en ilia medio,
  • 51:51 - 51:54
    kaj unu el la faktoroj, kiuj povas
    reĝustigi la nivelon de acideco,
  • 51:54 - 51:56
    estas la nutra reĝimo.
  • 51:57 - 51:58
    La homo ne estas origine karnovora.
  • 51:59 - 52:02
    Ŝajnas, ke homoj iĝis tiaj pli malfrue,
  • 52:02 - 52:05
    kaj, sekve, ilia organismo
  • 52:05 - 52:08
    ne estis adaptita al tiu viando-konsumo,
  • 52:08 - 52:12
    nek la dentoj
    nek la longo de la nutrokanalo.
  • 52:12 - 52:15
    Ĉe la plej multaj popoloj
    ĉasantoj-plukantoj, kiuj ekzistas,
  • 52:16 - 52:19
    98% de la rikoltataj proteinoj
    devenas de plukado
  • 52:19 - 52:20
    kaj ne de ĉasado.
  • 52:21 - 52:23
    Tio bone montras,
    ke ni ne estas karnovoruloj.
  • 52:26 - 52:28
    La unua afero, kiun mi faru, komencante
  • 52:28 - 52:30
    reĝimon ne bazitan sur besta suferado,
  • 52:30 - 52:32
    estas ellitiĝi duonan horon pli frue.
  • 52:32 - 52:34
    Mi kutimas matenmanĝi en rapidmanĝejoj,
  • 52:35 - 52:36
    kie oni donas nur sandviĉojn omletajn,
  • 52:36 - 52:38
    kun fromaĝo aŭ malvarma viando.
  • 52:38 - 52:40
    Mi bezonos pli da tempo
  • 52:40 - 52:42
    por prepari miajn matenmanĝojn hejme.
  • 52:43 - 52:45
    Rostpanon kun tomatoj aŭ avokado.
  • 52:47 - 52:49
    Cerealaĵojn kun bananoj kaj avena lakto.
  • 52:51 - 52:54
    Rostpanon kun tomatoj kaj avokado.
    Cerealaĵojn kun bananoj.
  • 52:54 - 52:58
    Aŭ rostpanon kun tomatoj kaj avokado.
    Ankoraŭ cerealaĵojn kun bananoj.
  • 53:00 - 53:03
    Bone, mi imagas ke iom post iom
    mi trovos aliajn opciojn.
  • 53:07 - 53:10
    Kaj plie, ne manĝi viandon
    estas ekologie...
  • 53:10 - 53:11
    Sed Ĝeni' ne multe
    fidis al mi.
  • 53:11 - 53:14
    Ŝi do kondukis min
    en veganan restoracion
  • 53:14 - 53:16
    esperante, ke tio
    iom inspiros min.
  • 53:17 - 53:19
    – Do, kia verdikto?
    – Jes, mi ja ŝatas.
  • 53:20 - 53:23
    Mi devas agnoski,
    ke estas tre bonguste.
  • 53:24 - 53:26
    Kaj se mi nun forigas viandon
    el miaj nutraĵoj,
  • 53:27 - 53:29
    ĉu mi daŭre havos
    ekvilibran dieton?
  • 53:29 - 53:32
    Ĉu vere estas ekvilibra dieto
    manĝi viandon?
  • 53:32 - 53:34
    Mi supozas ke ĝis nun
    mi havis ekvilibran dieton
  • 53:34 - 53:37
    ĉar miaj medicinaj analizoj
    ĉiam estis bonaj.
  • 53:37 - 53:38
    Ja certe.
  • 53:38 - 53:41
    Ĉu mi simple eligas viandon
    kaj daŭrigas pri cetero?
  • 53:41 - 53:44
    Ne, vi etendu la spektron
    de nutraĵoj:
  • 53:45 - 53:50
    fruktoj, legomoj, semoj, tritiko,
    floroj, spicoj, algoj...
  • 53:51 - 53:57
    Sed ankaŭ fabacoj, cerealoj,
    tuberoj, verdaj folioj...
  • 53:57 - 53:59
    Kiujn tri konsilojn
    vi donus a mi
  • 53:59 - 54:01
    koncerne kuiradon?
  • 54:01 - 54:04
    La unua, ĉar estas io
    nova por vi,
  • 54:04 - 54:08
    estus enketi, lerni,
    kursi,
  • 54:08 - 54:10
    serĉadi tra reto kaj
    informi vin per libroj...
  • 54:10 - 54:14
    Mia dua konsilo estus
    forgesi viajn antaŭajn kutimojn
  • 54:14 - 54:17
    kaj laste, plenigi vian
    fridujon per legomoj.
  • 54:18 - 54:20
    Tiel, kiam vi malsatos,
    vi manĝos legomojn.
  • 54:20 - 54:22
    Sed mi jam manĝas.
  • 54:23 - 54:24
    Nu, vi manĝos multe pli,
    vi vidos!
  • 54:25 - 54:30
    Kaj ili alportos al vi ĉion
    kion via korpo bezonas.
  • 54:30 - 54:34
    Sed onidire oni estas
    malpli fortika, ŝajne.
  • 54:34 - 54:35
    Ne, mi havas multe da energio.
  • 54:35 - 54:38
    Fruktoj kaj ankaŭ aliaj nutraĵoj
    alportas al vi energion.
  • 54:39 - 54:43
    Hodiaŭ ekzistas
    multaj veganaj sportistoj.
  • 54:50 - 54:52
    Ĉu do vi estas triatlonisto?
  • 54:52 - 54:53
    Mi dirus, ke biatlonisto.
  • 54:54 - 54:58
    – Ho jes, kurado kaj biciklado.
    – Kurado, biciklado, denove kurado.
  • 54:58 - 55:00
    Ĉu vi jam gajnis ĉampionecojn?
  • 55:01 - 55:03
    Mi gajnis kelkajn ĉampionecojn.
  • 55:04 - 55:07
    Mi gajnis la ĉampionecon de Hispanio
    en mia aĝkategorio.
  • 55:08 - 55:11
    Kaj mi estas la kvara en la mondo
  • 55:11 - 55:14
    kaj la kvina en Eŭropo en mia aĝkategorio.
  • 55:14 - 55:18
    – Do sufiĉe kontenta.
    – Kaj ĉio sen manĝi viandon?
  • 55:18 - 55:19
    Jes, ĉio sen manĝi viandon.
  • 55:20 - 55:22
    Ĉu delonge vi havas tiun manĝreĝimon?
  • 55:22 - 55:24
    – Jam de 6 jaroj.
    – Ni haltu, ĉar...
  • 55:24 - 55:27
    alie mi ne povas sekvi la ritmon.
  • 55:27 - 55:30
    – Necesas fari tion longe, ĉu ne?
    – Pli-malpli 6 jarojn, jes.
  • 55:30 - 55:33
    – Kaj vi neniam malfortiĝis en 6 jaroj?
    – Neniam.
  • 55:33 - 55:36
    Nek fromaĝo, nek ovoj.
    Nek lakto, nek mielo.
  • 55:37 - 55:39
    Kaj via trejnisto kion diras?
  • 55:40 - 55:42
    Ĉar tio estis via persona elekto, ĉu ne?
  • 55:42 - 55:44
    Jes, estis mia elekto.
  • 55:44 - 55:46
    Ĉiuj diris al mi, ke mi ne faru tion,
  • 55:46 - 55:48
    ke fari ĝin estas komplikite.
  • 55:48 - 55:52
    – Kaj mi montris kun sukceso, ke ne.
    – Kaj viaj atingoj ne malaltiĝis?
  • 55:52 - 55:55
    Ne, estas pli la malo.
    Mi sentas min pli bone interne.
  • 55:56 - 55:59
    Kaj vi ne malpeziĝis?
    Tio estas unu el miaj timoj...
  • 56:00 - 56:03
    Ke mi limigos mian manĝadon
    por komenci malpeziĝi...
  • 56:03 - 56:06
    Vi timas limigi vian dieton?
    Estas male.
  • 56:06 - 56:08
    Nova kampo malfermiĝas al vi.
  • 56:08 - 56:11
    Oni emas vidi la veganan mondon jene,
  • 56:11 - 56:14
    sed ĝi estas spektakla mondo
    de fruktoj, de legomoj...
  • 56:14 - 56:17
    Se mia patrino vidus vin,
    ŝi dirus, ke vi maldikas.
  • 56:17 - 56:19
    Jes, maldika, mi pezas 57-58 kg.
  • 56:19 - 56:21
    Sed tiom mi pezis jam antaŭe.
  • 56:21 - 56:25
    – Bone, mi ne malpeziĝos?
    – Mi kredas, ke via pezo restos la sama.
  • 56:26 - 56:28
    – Ĉu ni denove kuru?
    – Jes, certe, mi estus ravita.
  • 56:29 - 56:31
    – Ĉu ni faru la tutan vojon?
    – Se vi volas!
  • 56:31 - 56:34
    Ĉesigu viajn rakontojn! Vi tro maldikas.
  • 56:34 - 56:36
    Manĝu vian viandon!
  • 56:36 - 56:39
    Kaj ĝuste en la momento, kiam mi pensis,
    ke mia patrino eble pravas,
  • 56:39 - 56:41
    mi ricevis mesaĝon de Ĝeni'.
  • 56:59 - 57:03
    Veraj viroj ne faras malbonon al bestoj.
    Vi estas poltrono!
  • 57:03 - 57:06
    Tio iĝas iom bizara... Mi amegas tion!
  • 57:18 - 57:20
    Kaj tiel mi alteriĝis en Berlino,
  • 57:20 - 57:22
    diskutante kun la
    plej forta viro de Germanio
  • 57:22 - 57:24
    kaj unu el la plej fortaj de la mondo,
  • 57:24 - 57:27
    kiu, krom tio, ne manĝas bestojn
    jam de 6 jaroj.
  • 57:27 - 57:29
    Kiel li diras en interreto,
  • 57:29 - 57:32
    la plej fortaj bestoj de la planedo
    estas herbovoruloj,
  • 57:32 - 57:36
    goriloj, bizonoj, elefantoj... kaj li...
  • 57:42 - 57:43
    Vi devas esti Patriko.
  • 57:44 - 57:46
    – Bonan tagon, jes, vi estas Ed'?
    – Jes.
  • 57:46 - 57:50
    – Kiom vi suprenlevas?
    – Jen, tiu devas havi 80 kg.
  • 57:51 - 57:53
    – Jes.
    – Tio estas nur mia varmiĝa ekzerco.
  • 57:53 - 57:55
    – Via varmiĝa?
    – Jes, nur por komenci.
  • 57:55 - 57:58
    Kio estas la plej granda pezo,
    kiun vi iam levis?
  • 57:58 - 58:00
    Mia persona rekordo estas 200 kg.
  • 58:00 - 58:02
    – 200?
    – Jes, kaj en konkurso 190.
  • 58:03 - 58:05
    Mi diros tion al mia patrino,
    ĉar ŝi diras al mi:
  • 58:06 - 58:09
    "Se vi ne manĝos bestojn,
    vi estos pli malforta, pli maldika..."
  • 58:09 - 58:12
    – Ĉu vere?
    – Tion panjoj ĉiam pensas.
  • 58:12 - 58:13
    Estas amuze,
  • 58:15 - 58:18
    ĉar kiam mi diris al mia patrino:
    "Mi iĝos vegano",
  • 58:18 - 58:19
    ŝi preskaŭ freneziĝis.
  • 58:19 - 58:21
    Antaŭ tio mi estis vegetarano
    jam 6 jarojn,
  • 58:22 - 58:24
    do ŝi sciis, kio estas tio: vegetarano.
  • 58:24 - 58:27
    Sed kiam mi diris al ŝi:
    "neniuj laktoproduktoj, neniuj ovoj",
  • 58:28 - 58:29
    ŝi tute freneziĝis.
  • 58:29 - 58:31
    – Ĉu vere?
    – Jes, kaj la plej amuza afero
  • 58:31 - 58:33
    estis, ke mi simple diris al ŝi:
  • 58:33 - 58:35
    "Tio iros bone, fidu min."
  • 58:35 - 58:38
    Mi ne provis konvinki ŝin
    kaj nun ŝi estas vegano.
  • 58:39 - 58:41
    – Ho bone, ŝi estas vegano?
    – Jes.
  • 58:41 - 58:45
    La problemo de multaj homoj estas,
    ke kiam ili pensas pri planta dieto,
  • 58:45 - 58:47
    ili pensas, ke temas nur pri verdaĵoj.
  • 58:47 - 58:50
    Ili pensas pri salatoj, laktuko, legomoj.
  • 58:50 - 58:52
    Kaj, efektive,
    tio ne estas bonaj proteinfontoj.
  • 58:52 - 58:56
    Sed se oni inkluzivas sekajn legomojn,
    fabojn, lentojn, pizojn,
  • 58:59 - 59:00
    nuksojn kaj oleoplantojn...
  • 59:00 - 59:02
    estas multe da bonaj proteinfontoj.
  • 59:03 - 59:04
    Ekzemple arakidoj.
  • 59:04 - 59:07
    Estas po 25 gramoj da proteino
    en 100 gramoj.
  • 59:07 - 59:09
    Pli ol unu steko enhavas.
  • 59:09 - 59:12
    Estas ja tre facile.
    Necesas havi la ĝustajn manĝaĵojn.
  • 59:12 - 59:15
    Eraro, kiun la homoj kelkfoje faras,
    estas pensi:
  • 59:15 - 59:17
    "Tiu homo estas tre forta"
  • 59:17 - 59:19
    "kaj li estas vegano; estas bizare."
  • 59:19 - 59:23
    Kaj ili pensas, ke mi estis jam forta
    kaj muskoloza, antaŭ ol veganiĝi.
  • 59:23 - 59:26
    Sed ne estas vere.
  • 59:26 - 59:30
    Antaŭe mi pezis nur 115 kg
  • 59:31 - 59:35
    kaj nun mi estas ĉe 135 kg.
  • 59:35 - 59:38
    Mi ja estas pli peza ol antaŭe,
    sed ankaŭ pli forta.
  • 59:38 - 59:40
    Se vi neniam provas alian aferon,
  • 59:40 - 59:43
    vi neniam scios,
    ĉu ĝi funkcias eĉ pli bone.
  • 59:43 - 59:46
    Mi scias nun, ke la vegana dieto
    pli taŭgas por mi
  • 59:47 - 59:50
    ol vegetara aŭ ĉiomanĝa.
  • 59:53 - 59:54
    – Saluton.
    – Ĝeni'.
  • 59:54 - 59:55
    – Ĉu ĉio bona?
    – Jes.
  • 59:56 - 59:58
    Mi nun provas fari kikeran omleton.
  • 59:59 - 60:00
    – Kaj?
    – Nu, mi ne scias.
  • 60:01 - 60:03
    Estas same kiel fari
    omleton el ovoj, ĉu ne?
  • 60:03 - 60:06
    Unuflanke oni fritas la terpomojn
  • 60:06 - 60:09
    kaj aliflanke oni miksas
    la kikeran farunon kun akvo,
  • 60:09 - 60:12
    ĝis kiam oni havas konsistencon
    kiel ĉe batitaj ovoj,
  • 60:12 - 60:13
    pli aŭ malpli.
  • 60:13 - 60:17
    Poste mi miksas la terpomojn
    for de la flamo kun tiu miksaĵo
  • 60:20 - 60:23
    kaj mi remetas ĝin en la paton
    por fari la omleton.
  • 60:37 - 60:39
    – Saluton.
    – Mi ne scias, ĉu mi bone faris.
  • 60:40 - 60:40
    Diru al mi...
  • 60:41 - 60:43
    Al kio tio devas simili?
  • 60:43 - 60:46
    Ĝi devus simili al vera omleto.
  • 60:47 - 60:51
    Jes... Kio okazis?
    Ĉu vi ne sukcesis?
  • 60:54 - 60:56
    Mi ne scias,
    ne estas tiom facile, ĉu?
  • 60:56 - 60:59
    Fari omleton el kikera faruno
    ne tiom facilas.
  • 60:59 - 61:00
    Ĝi ne similas...
  • 61:01 - 61:04
    Ĝi ne similas al la alia omleto...
  • 61:04 - 61:08
    – Ĉu vi gustumis ĝin?
    – Ĝi ne estas malbona.
  • 61:08 - 61:10
    "Ne malbona". Tio estas bona signo.
  • 61:10 - 61:12
    Ne malbona, sed mi devas ekzerci.
  • 61:13 - 61:16
    Kaj kiam mi opiniis,
    ke ne manĝi bestojn signifus malsati,
  • 61:16 - 61:18
    mi malkovris, ke estas precize male.
  • 61:18 - 61:20
    Forigi viandon el mia dieto
  • 61:20 - 61:23
    estis la plej efika kaj rapida maniero
    por fini la malsaton
  • 61:23 - 61:24
    en la mondo.
  • 61:24 - 61:28
    Pli ol 50% de la greno kaj
    80% de la sojo rikoltataj en la mondo
  • 61:29 - 61:31
    destiniĝas al nutrado de bestoj.
  • 61:32 - 61:34
    Kaj dume, 1/5 de la homa loĝantaro
  • 61:35 - 61:36
    – 1.500.000.000 homoj –
  • 61:37 - 61:39
    ne havas sufiĉe por manĝi.
  • 61:39 - 61:43
    10% de la greno aktuale destinata
    al bredataj bestoj
  • 61:43 - 61:45
    sufiĉus por kontentigi
  • 61:45 - 61:47
    la kaloriajn bezonojn de tiu 1/5,
  • 61:47 - 61:49
    kio forigus la malsaton en la mondo.
  • 61:51 - 61:53
    Tial, ke oni bezonas
  • 61:53 - 61:56
    pli ol 10 kg da greno
    por produkti 1 kg da bovaĵo,
  • 61:57 - 62:00
    4 kg da greno
    por produkti 1 kg da porkaĵo,
  • 62:00 - 62:03
    2 kg da greno
    por produkti 1 kg da kokaĵo,
  • 62:03 - 62:07
    pli ol 2 kg da greno
    por produkti 1 kg da fiŝaĵo el bredejo.
  • 62:09 - 62:12
    Alivorte, oni bezonas mezume
    5 kg da planta proteino
  • 62:13 - 62:15
    por produkti 1 kg da besta proteino.
  • 62:16 - 62:19
    Se la greno bezonata de unu bredata besto
  • 62:19 - 62:22
    irus rekte al la homoj,
  • 62:22 - 62:25
    5 homoj povus manĝi ĝissate.
  • 62:25 - 62:28
    Do forte ligiĝas malsato
    kaj homa subnutriteco
  • 62:29 - 62:31
    kun la viandokonsumo de
    riĉaj homgrupoj.
  • 62:31 - 62:34
    Kaj tio sen eĉ konsideri
    la suferadon, kiun ĝi kaŭzas.
  • 62:37 - 62:40
    Sed Ed', kiam vi matenmanĝos
    kun grava kliento,
  • 62:40 - 62:44
    ĉu vi kondukos lin al vegetara restoracio
    por manĝi salaton?
  • 62:46 - 62:48
    Mi ne estas konvinkita.
  • 62:49 - 62:52
    Se estus nur la viando, mi komprenus.
  • 62:52 - 62:55
    Sed vi devas flankenmeti ankaŭ la fiŝon
    – ankaŭ ĝi estas besto,
  • 62:55 - 62:59
    kaj vi devas ankaŭ preterlasi
    la anĉovojn, la tinuson...
  • 63:00 - 63:03
    Laŭ mi tio estas granda limigo.
    Mi ne scias, kion kuiri por vi.
  • 63:03 - 63:05
    Ups! La fiŝaĵo...
  • 63:05 - 63:07
    Fakte, mi eĉ ne pensis pri la fiŝaĵo.
  • 63:08 - 63:10
    Homoj ne havas empation kun la fiŝoj.
  • 63:10 - 63:14
    Oni ĉiam tendencas kredi,
    ke la oceano estas senfina,
  • 63:14 - 63:16
    kaj ankaŭ ĝiaj resursoj.
  • 63:16 - 63:19
    Sed lastatempaj studoj jam montris,
    ke estas problemo en la oceanoj,
  • 63:20 - 63:23
    ke la populacioj de fiŝoj multe reduktiĝis
  • 63:23 - 63:26
    – je 90% falis la populacio de fiŝoj
  • 63:26 - 63:28
    inter 1950 kaj hodiaŭ.
  • 63:29 - 63:32
    Estas fakto. Se ni daŭrigos en tiu ritmo,
  • 63:32 - 63:36
    studoj montris, ke en 2048 la oceano
    estos malplena – sen fiŝoj –
  • 63:37 - 63:40
    kaj aliaj regionoj estos
    koloniigitaj de meduzoj.
  • 63:41 - 63:43
    Tio estas sekvo de
    la aktuala superekspluatado,
  • 63:44 - 63:45
    kiu neniigas la grandajn fiŝojn.
  • 63:46 - 63:48
    Kaj ŝajnas, ke la fiŝkulturejoj
  • 63:48 - 63:50
    ne plu estas bona alternativo.
  • 63:50 - 63:53
    La plej multaj fiŝaj specioj
    bredataj en akvokulturo
  • 63:54 - 63:55
    estas karnovoruloj.
  • 63:55 - 63:58
    Do la plejmulto de ilia nutraĵo
  • 63:59 - 64:03
    estas aliaj fiŝoj.
  • 64:03 - 64:06
    Kaj por akiri tiujn fiŝojn
    oni devas plu fiŝkapti
  • 64:06 - 64:08
    kaj per tio malbone efiki
    al la sovaĝa populacio.
  • 64:09 - 64:11
    Se oni parolas pri la
    ĝenerala profilo de fiŝkulturejo,
  • 64:12 - 64:14
    temas pri basenoj loĝataj
    tre dense de fiŝoj.
  • 64:14 - 64:16
    La individuoj ne havas spacon.
  • 64:16 - 64:19
    Ili frotiĝas unu al la alia, estas batoj
  • 64:19 - 64:21
    kaj kontaktvundiĝoj inter la fiŝoj mem
  • 64:21 - 64:23
    kaj kontraŭ la septoj de la baseno.
  • 64:23 - 64:25
    Kaj kiel por la bestoj de la industrio,
  • 64:26 - 64:29
    la koncentriĝo implicata
    de tiu agrikultura metodo,
  • 64:30 - 64:32
    la besto-denseco ktp.,
  • 64:32 - 64:36
    estigas malsanojn, kiuj devas esti
    terapiataj per antibiotikoj
  • 64:36 - 64:39
    kaj aliaj kontraŭparazitaj substancoj,
  • 64:39 - 64:41
    kiuj fine ektroviĝas en la medio.
  • 64:41 - 64:45
    Do ni efikas al la sovaĝaj populacioj
  • 64:45 - 64:47
    por nutri la kulturatajn fiŝojn,
  • 64:47 - 64:50
    kaj ni aldonas toksajn substancojn
    al la sovaĝaj fiŝoj.
  • 64:50 - 64:53
    Sed ĉu vi povus manĝi bestojn,
    se oni traktus ilin bone?
  • 64:53 - 64:54
    Oni ne traktas ilin bone.
  • 64:54 - 64:57
    Sed se oni traktus ilin bone,
    ĉu vi manĝus ilin?
  • 64:57 - 64:59
    Ne, ĉar por mi tio rilatas al koncepto.
  • 64:59 - 65:01
    Mi ne bezonas tion kaj
    mi ne volas utiligi bestojn,
  • 65:01 - 65:04
    nek por manĝi, nek por vestiĝi,
    nek por amuziĝi.
  • 65:04 - 65:06
    Jes, sed temas precize pri tio.
    Se la bestoj ne suferas,
  • 65:06 - 65:09
    tiukaze tio estus parto de la vivciklo,
    ĉu ne?
  • 65:09 - 65:11
    – Mi provas konvinkiĝi, sed...
    – Vi ne provas konvinkiĝi.
  • 65:12 - 65:14
    Jam de monatoj vi serĉas
    pretekstojn por ne konvinkiĝi.
  • 65:14 - 65:18
    Sed precize tion faros la homoj,
    kiuj spektos la dokumentfilmon.
  • 65:18 - 65:20
    Mi povas enmeti fonmuzikon
    kaj peri emociojn,
  • 65:20 - 65:21
    doni informojn...
  • 65:21 - 65:24
    sed mi kredas, ke finfine
    la homoj malkonektiĝos...
  • 65:24 - 65:25
    Bone, mi montros al vi ion.
  • 65:28 - 65:30
    Ankaŭ mi rajdis sur ĉevalo,
  • 65:30 - 65:33
    mi farigis foton kun la bestoj,
    kiujn mi renkontis,
  • 65:33 - 65:34
    kaj mi manĝis bestojn.
  • 65:34 - 65:35
    Kaj farante ĉion ĉi,
  • 65:35 - 65:38
    mi kredis esti tiu, kiu pli ol
    ĉiu en la mondo amas bestojn.
  • 65:38 - 65:41
    Fakte, jen unu el la unuaj kampanjoj,
    kiujn mi faris:
  • 65:41 - 65:42
    "se vi devas manĝi ovojn",
  • 65:43 - 65:46
    "ili estu almenaŭ ekologiaj ovoj,
    aŭ de libere vivantaj kokinoj",
  • 65:46 - 65:48
    "aŭ kiel ajn oni nomas ilin".
  • 65:48 - 65:51
    Sed en la realo oni rimarkas,
    ke ili ne estas tiom sennocaj
  • 65:51 - 65:52
    kiom oni povus kredi.
  • 65:52 - 65:56
    Oni sekse specigas la kokidojn,
    oni mortigas la virseksajn kokidojn,
  • 65:57 - 65:59
    oni detranĉas la bekojn de la kokinoj,
  • 65:59 - 66:02
    oni mortigas ilin, kiam ili
    ne plu estas produktivaj.
  • 66:02 - 66:06
    Ne eblas manĝi bestojn,
    sen ke ili suferus.
  • 66:06 - 66:09
    Efektive, la sola opcio,
    por ke la bestoj ne suferu,
  • 66:09 - 66:10
    estas ne manĝi ilin.
  • 66:10 - 66:13
    Sed Ĝeni' kondukis min ĉi tien
    ne nur por paroli.
  • 66:13 - 66:14
    Ŝi volis igi min rigardi, kio okazas
  • 66:15 - 66:17
    al la ovodemetantaj kokinoj
    kaj la virseksaj kokidoj.
  • 66:17 - 66:20
    Nur ĉar la virseksuloj
    de tiu specio ne estas konsumataj.
  • 66:20 - 66:24
    Kaj tiu procezo, kiu mortigas
    280 milionojn da virkokidoj ĉiujare,
  • 66:24 - 66:26
    okazas same, ĉu la kokoj
  • 66:26 - 66:29
    vendiĝas al intensaj bredejoj
    aŭ al ekologiaj.
  • 66:29 - 66:32
    Mi vetas, ke vin konsolas la promeso,
    kiun mi faris al vi,
  • 66:32 - 66:35
    ne montri al vi hororigajn bildojn, ĉu ne?
  • 66:35 - 66:37
    Sed kiel travivas tiuj homoj,
    kiuj provas vivi
  • 66:37 - 66:41
    sen fari malbonon al bestoj?
  • 66:41 - 66:44
    Sekaj legomoj kaj sekaj fruktoj
    estas bonegaj proteinfontoj.
  • 66:45 - 66:48
    Lentoj, spinaco, tutgrajnaĵoj, betoj,
  • 66:48 - 66:50
    migdaloj, juglandoj, pistakoj,
  • 66:50 - 66:54
    vinberoj kaj mangoj estas
    fero-riĉaj manĝaĵoj.
  • 66:54 - 66:57
    Sekaj fruktoj kaj nuksoj,
    sekaj legomoj kaj migdaloj,
  • 66:57 - 66:59
    sojfaboj, fazeoloj, brasiko,
  • 66:59 - 67:01
    florbrasiko kaj brokoloj enhavas kalcion.
  • 67:02 - 67:04
    Kaj sekaj fruktoj, sekaj legomoj
    kaj tutgrajnaĵoj
  • 67:04 - 67:05
    enhavas zinkon.
  • 67:06 - 67:09
    Oni trovas ankaŭ omega-3
    en nuksoj kaj linsemoj.
  • 67:09 - 67:12
    Kaj vitaminon B12 oni povas akiri
    el diversaj gistoj,
  • 67:12 - 67:15
    el nutraĵ-suplementoj aŭ manĝaĵoj
    riĉigitaj per tiu vitamino.
  • 67:18 - 67:22
    Kaj mia fridujo rapide ŝanĝiĝis
    de tia... al tia...
  • 67:23 - 67:26
    kaj miaj pladoj komencis pleniĝi
  • 67:26 - 67:29
    de migdaloj, sekaj legomoj,
    grenoj kaj verdaj legomoj...
  • 67:39 - 67:41
    En la realo, manĝi sen suferigi bestojn
  • 67:41 - 67:43
    ne estis tiom bizare, kiom mi pensis.
  • 67:43 - 67:45
    Kaj ĉefe, estis multe pli facile
  • 67:45 - 67:48
    kaj pli sanige ol mi antaŭe imagus.
  • 67:58 - 68:01
    Mi ne manĝis bestojn de kelkaj tagoj
    kaj... ĉio estis en ordo.
  • 68:01 - 68:04
    Ĝis tiu momento mi ne estis
    pli pala ol antaŭe...
  • 68:04 - 68:06
    Kaj jes, mi devis preni
    suplementon de vitamino B12,
  • 68:07 - 68:08
    sed tio ne estis unu plia tablojdo,
  • 68:08 - 68:11
    sed nur tiu, kiu anstataŭis
    la kontraŭacidan tablojdon,
  • 68:11 - 68:14
    kiun mi prenis ĝis tiam.
  • 68:15 - 68:18
    DU SEMAJNOJN PLI POSTE
  • 68:24 - 68:27
    Kaj tamen mi estis tro kutimita
    al dieto de difinita speco
  • 68:28 - 68:29
    por pensi pri alternativoj,
  • 68:29 - 68:32
    kiam mi revenis malsata
    hejmen post la laboro...
  • 68:39 - 68:41
    Kial, eĉ konsciante pri la
    sekvoj de niaj agoj
  • 68:41 - 68:42
    por la vivo de bestoj,
  • 68:42 - 68:46
    malfacilas por ni esti konsekvencaj
    kaj ŝanĝi niajn kutimojn?
  • 68:54 - 68:58
    Kiam la homoj komencas pensi
    pri la bestoj en bredejoj,
  • 68:58 - 69:01
    ili troviĝas en stato,
    kiun la psikologoj nomas
  • 69:01 - 69:02
    "kogna disonanco".
  • 69:02 - 69:05
    Tio signifas, ke iumaniere ili povas vidi,
  • 69:05 - 69:07
    ke estas eraro trakti ilin tiel,
  • 69:08 - 69:11
    sed malgraŭ ĉio ili kutimas manĝi bestojn
  • 69:11 - 69:14
    kaj ili ne volas ŝanĝi tiun kutimon.
  • 69:15 - 69:19
    Do ili plu faras tion.
  • 69:20 - 69:24
    Se ni evoluis kiel specio,
    tio okazis pro la edukado.
  • 69:24 - 69:27
    Edukado estas la motoro,
    kiu plibonigas nin.
  • 69:28 - 69:32
    Ĝi estas la motoro, kiu ebligas al ni
    evolui morale kaj etike.
  • 69:34 - 69:34
    Eble.
  • 69:35 - 69:38
    Eble la momento alvenis,
    por ke mi reiru al la lernejo.
  • 69:38 - 69:40
    Kaj cetere por ekscii,
    ĉu ni ĉiuj naskiĝas kun
  • 69:41 - 69:42
    la sama nivelo de empatio al bestoj.
  • 69:43 - 69:45
    Kial tiom malfacilas esti konsekvenca?
  • 69:45 - 69:48
    Finfine, eble la helpo,
    kiun mi bezonis, estis psikologia.
  • 69:49 - 69:52
    Bonan tagon, Ed', envenu.
    Ĉu vi bone fartas?
  • 69:52 - 69:54
    – Jes.
    – Envenu kaj sidiĝu, se vi volas.
  • 69:58 - 70:00
    Kiam ni naskiĝas,
  • 70:01 - 70:05
    la infanoj havas lerton,
  • 70:05 - 70:06
    kiu nomiĝas biofilio,
  • 70:06 - 70:09
    kaj ĝi estas ennaskita
    emocia ligiĝo al aliaj vivantaĵoj.
  • 70:10 - 70:13
    Pro scivolemo, ĉar la vivo
    kondukas nin tiudirekte...
  • 70:13 - 70:17
    Estas ankaŭ natura mekanismo
    diri al ni mem: "Jes, mi scias,"
  • 70:17 - 70:20
    "ke tio ne estas bona.
    Mi ne devus fari ĝin."
  • 70:20 - 70:24
    Okazas al mi tiu malkonektiĝo.
    Mi ĝuste nun faras dokumentfilmon,
  • 70:24 - 70:25
    mi iras al la bredejoj,
  • 70:25 - 70:28
    mi vidas la kondiĉojn,
    per kiuj la bestoj estas traktataj,
  • 70:28 - 70:31
    sed kiam mi venas hejmen vespere,
    mi manĝas ŝinkan sandviĉon.
  • 70:31 - 70:33
    Kiam vi asimilas sciojn,
  • 70:33 - 70:36
    vi asimilas ankaŭ manieron
    koncentri la sciojn
  • 70:36 - 70:38
    kaj integri ilin kun tio,
    kion vi jam havas.
  • 70:39 - 70:41
    Vi manĝas tiumaniere jam de longa tempo.
  • 70:41 - 70:43
    Do samtempe dum vi asimilas tiujn sciojn,
  • 70:44 - 70:46
    ankaŭ via morala evoluo progresas.
  • 70:46 - 70:47
    Iom post iom, en certa momento
  • 70:47 - 70:49
    vi ne povos ĉion remeti en tirkeston.
  • 70:49 - 70:51
    Ĉar tio reaperos
  • 70:51 - 70:54
    kiel speco de fulmobato,
  • 70:54 - 70:56
    ĉar vi sufiĉe da fojoj
    havos tiujn bildojn.
  • 70:56 - 70:57
    Kaj vi integros tiujn bildojn.
  • 70:59 - 71:01
    Oni dirus, ke kelkfoje
  • 71:01 - 71:04
    mi prioritatigas la bestan bonfarton
    super la homa bonfarto.
  • 71:04 - 71:07
    Mi neniam pli aprezus la vivon de besto
  • 71:07 - 71:09
    ol la vivon de infano.
  • 71:09 - 71:15
    Sed mi neniam hezitus pli aprezi la
    vivon de besto ol kapricon de infano.
  • 71:15 - 71:18
    Esti besto proponita kiel donaco,
    por ke infano
  • 71:18 - 71:19
    faru al ĝi, kion ĝi volas,
  • 71:19 - 71:22
    kiun ĝi povas lasi malsatmorti,
    ĉar ne nutras ĝin.
  • 71:22 - 71:26
    La fundamento estas respekti tiujn,
    kiuj ne povas defendi sin.
  • 71:26 - 71:28
    Kiam ni sukcesos fari tion,
  • 71:28 - 71:30
    ne plu estos perforto en la mondo.
  • 71:34 - 71:36
    – Bonan tagon.
    – Bonan tagon.
  • 71:39 - 71:41
    – Ĉu mi rajtas?
    – Bonan tagon, kiel vi fartas?
  • 71:42 - 71:44
    – Kiel vi fartas?
    – Tre bone, kaj vi?
  • 71:45 - 71:47
    Kiel ĉe vi? Kiel progresas la projekto?
  • 71:47 - 71:49
    La projekto bone,
    ankaŭ la dokumentfilmo...
  • 71:49 - 71:52
    Mi komprenas vin,
    kaj mi kredas, ke vi pravas.
  • 71:52 - 71:54
    Sed mi kredas ankaŭ,
    ke la batalo estas perdita.
  • 71:54 - 71:56
    Cetere, ne temas pri batalo, Ed'.
  • 71:57 - 72:00
    Ni volas montri la bestan suferon,
    kiun ni kaŭzas,
  • 72:00 - 72:02
    kaj kiun ni plej ofte faras nekonscie.
  • 72:03 - 72:06
    Jes, sed vi volas, ke la dokumentfilmo
    utilu iucele, ĉu ne?
  • 72:06 - 72:09
    Ke la homoj kaŭzu dum sia vivo
    malpli da besta suferado?
  • 72:09 - 72:11
    Jes, certe, sed ĉe la fino
  • 72:11 - 72:13
    ĝuste en ni mem troviĝas la ŝanĝiĝo.
  • 72:13 - 72:17
    Kaj ĉiu el ni povas decidi,
    ĉu malkonektiĝi de la realo,
  • 72:17 - 72:20
    aŭ konsciiĝi pri tio,
    kio okazas ĉe la bestoj...
  • 72:21 - 72:25
    Ni devus ĉesi
  • 72:26 - 72:29
    trudi ne necesan suferadon
    al nehomaj bestoj.
  • 72:30 - 72:34
    Kaj mi kredas, ke la plej grava paŝo,
    kiun ĉiu unuopulo povas fari,
  • 72:36 - 72:39
    estas ĉesi konsumi ilin.
  • 72:39 - 72:43
    Ĉar ĝi estas je multaj gradoj
    la plej granda ekspluatado farata de homoj
  • 72:43 - 72:45
    al bestoj.
  • 72:46 - 72:50
    Multaj homoj en la mondo manĝas bestojn,
  • 72:50 - 72:51
    ĉar ili elektas fari tion
  • 72:51 - 72:53
    kaj ne ĉar ili bezonas.
  • 72:53 - 72:55
    Kaj kiam kutimo fariĝas opcio,
  • 72:55 - 72:59
    ĝi alprenas etikan dimension,
    kiun ĝi ne havis antaŭe.
  • 73:00 - 73:03
    Estas nia devo
    elprovi tiujn opciojn.
  • 73:04 - 73:06
    kaj, ideale, elekti la malplej malbonan.
  • 73:06 - 73:07
    Ĉar ni povas.
  • 73:07 - 73:09
    Ĉu vi deziras iomete pli?
  • 73:09 - 73:11
    – Kio estos poste?
    – Mi faris por vi stekon.
  • 73:11 - 73:13
    – Ne, Panjo. Ĉu serioze?
    – Vi estas incita!
  • 73:13 - 73:15
    Kaj la leonoj, kion ili manĝas?
    Ni vidas...
  • 73:16 - 73:18
    Bone, kaj ursoj estas ĉiomanĝuloj
    kaj ili manĝas viandon
  • 73:19 - 73:20
    kaj fiŝojn kaj mielon.
  • 73:20 - 73:23
    Finfine, ne temis nur pri empatio,
  • 73:23 - 73:24
    sed antaŭ ĉio pri la volo.
  • 73:27 - 73:28
    En ĉiu kazo evidentiĝis,
  • 73:29 - 73:32
    ke certe ne temas nur pri mi.
  • 75:11 - 75:15
    Subtekstoj de: Paŭlino Gaborit,
    Vito Markovo, Geri Mikle
Title:
filme empathi complete de greenpeace film festival
Video Language:
Spanish
Duration:
01:15:19

Esperanto subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.