De vriendelijksten overleven | Vanessa Woods | TEDxNCSSM

Deze talk werd gehouden op een TEDx-evenement, in de stijl van de TED-conferenties, maar onafhankelijk georganiseerd door een lokaal team. Meer informatie hierover op http://ted.com/tedx

Vanessa Woods spreekt over haar onderzoek waarin ze de cognitie van bonobo's en chimpansees vergelijkt, en wat de bonobo's ons kunnen leren over hoe een vreedzamer soort te worden.

Vanessa is de auteur van de New York Times Bestseller 'The Genius of Dogs' (Dutton 2013), en van 'Bonobo Handshake' (Gotham 2010), welke de Thomas Lowell Award voor non-fictie won.

Dankjewel.
Het is heerlijk om hier te zijn.

Ik ben zo onder de indruk

van al die ongelooflijk
moedige persoonlijke verhalen,

dat ik er nu zelf een wil vertellen.

Ik ben getrouwd met een Neanderthaler.

(Gelach)

Ik weet het sinds kort.

Ik was bij een talk van Steve Churchill,
een van dé experts inzake Neanderthalers,

en hij laat een plaatje
van een Neanderthaler zien.

Ik zit daar naast mijn man Bryan
en ik denk bij mezelf --

(Gelach)

Ik bedoel, hij had alles!

Zo'n uitstekende kaak,

zware wenkbrauwrichel

en zelfs de wat opgezette borst
en van die stompe korte vingertjes.

En ik wist het zeker toen hij
naar me toe boog en zei

-- Steve had namelijk gezegd
hoe groot hun hoofden waren,

1600 kubieke centimeter --

hij boog naar me toe en zei:

"Ik heb het mijne gemeten
op de universiteit. Het is 1600 cm3."

(Gelach)

Ik had zoiets van:
dat verklaart een hoop!

(Gelach)

Hoe kan dit?

Ik ben nu al 10 jaar getrouwd,
maar had nooit beseft

dat je met een ruimtesonde
jouw neus binnen kunt vliegen!

Ik bedoel ..., je hoofd
is echt behoorlijk groot!

Later, toen Bryan en ik
elkaar probeerden te vermoorden --

iets dat alle getrouwde stellen
op zijn minst één keer doen,

maar Bryan en ik schrijven
weer een boek samen

en dan gebeurt dat voortdurend --

en we waren dus middenin een gevecht
toen ik me realiseerde --

ik heb nu eenmaal een wilde fantasie

en ik zat ineens in een
3D-videospelletje in mijn hoofd,

waarin hij de Neanderthal was

en ik was zoals wij, een moderne mens,

gewoon dun, plat gezicht, klein hoofd --

toen ik me dus realiseerde
dat ik nooit kon winnen!

Dat was gewoon exacte wetenschap.

Dat moeten jullie hier begrijpen.

Een kwestie van omvang.

En ik dacht er zo over na

en toen doemde die grotere vraag op:

hoe hebben we ooit gewonnen?

Hoe hebben we ooit
die Neanderthalers overwonnen?

En het waren niet alleen Neanderthalers,

er waren nog 4 menselijk soorten
waar we mee moesten concurreren,

en zo goed deden we het niet.

We zijn een paar keer bijna uitgestorven.

(Gelach)

De vraag waar ik vaak mee worstel is dus:

wat maakt ons nou precies mensen?

Waarschijnlijk kan ik beter zeggen:
wat maakt ons dé mens?

Wat maakt ons dé mens?
Waarom zijn wij er nog?

Ik wil het over iemand hebben

die zijn eigen tv-programma
zou moet hebben;

het is dat hij al dood is.

Serieus, hij zou beroemder
moeten zijn dan hij is.

Hij was een Russische geneticus

op een moment dat het een slecht idee was
om een Russische geneticus te zijn.

Stalin had besloten dat genetica
de vijand van het volk was,

het werd uit de boeken gescheurd
en het werd uit het lespakket geschrapt.

De jaren 30 in Rusland had me goed gepast,
want genetica was mijn slechtste vak.

(Gelach)

Vervolgens liet hij ook
de genetici oppakken,

hij liet ze dwangarbeid verrichten
of schoot ze dood.

Dat was misschien wel een beetje extreem.

(Gelach)

Onder dat soort omstandigheden
dat Dimitri ....

Zijn naam is Dimitri Belyaev

en hij had een oudere broer
waar hij gek op was,

zijn oudere broer Nikolai.

Hij verhuisde naar Moskou
en zorgde feitelijk voor Dimitri

vanaf zijn achtste.

Hij voedde hem dus eigenlijk op.

Zijn oudere broer was een geneticus,

dus Dimitri wilde ook geneticus worden.

Tijdens een van Stalins zuiveringen

pakten ze Dimitri's oudere broer op
en schoten hem dood zonder proces.

Gezien deze omstandigheden
en zijn persoonlijke geschiedenis

was het dus heel moedig van Dimitri

om toen het belangrijkste experiment

van de genetica
in de 20e eeuw uit te voeren.

Wat deed hij?

Hij was heel geïnteresseerd --

zoals een hoop mensen waren,
sinds de tijd van Darwin --

in huisdieren.

Want alle huisdieren hebben
allerlei rare kenmerken gemeen.

Ze hebben flaporen,
krulstaarten en gevlekte vachten,

veranderingen in hun gedrag

en in hun voortplantingssysteem,
kleinere tanden, kleinere hoofden.

Niet alle huisdieren
hebben precies deze kenmerken,

maar je vindt ze wel steeds terug.

Eén ding hebben ze wel allemaal gemeen:

ze zijn supervriendelijk
en veel minder agressief

dan hun soortgenoten in het wild.

Dus de vraag was altijd: hoe komt dit zo?

Het is begrijpelijk dat je fokt
voor kleinere tanden,

maar waarom zou je fokken
voor een kleiner hoofd?

Waarom zou je van die spikkels willen?

Dus besloot Dimitri te doen
wat niemand verder had of heeft gedaan:

hij ging zelf een wild dier temmen.

We hebben nu eenmaal geen tijdmachine
om te gaan kijken wat er gebeurde

toen de eerste wolven
veranderde in honden.

Hij begon met een groep zilvervossen

en hij selecteerde op één enkel criterium.

Hij had een ovenhandschoen,

want dit waren wilde dieren
en ze beten als je ze beetpakte.

Hij had dus zo'n ovenhandschoen
en die stak hij dan uit naar een vos,

en als de vos naar hem toe kwam
dan gebruikte hij hem

om een volgende generatie te fokken.

Binnen redelijk korte tijd begonnen
de van oorsprong zwarte en zilveren vossen

-- de Russen gebruikten ze
voor hun jassen --

er zo uit te zien.

Ze kregen flaporen, kleinere tanden,

en een gevlekte vacht.

Als je de deur naar hun verblijf opendeed,

renden ze al kwispelend naar je toe

en ze blaften en likten je gezicht.

Waar kennen we dat gedrag van?

Toch?

Dus, door op één criterium te selecteren,
of ze al dan niet vriendelijk waren,

kreeg Dimitri al die andere kenmerken mee.

Dit is het punt
met die Neanderthaler van mij:

hij werkte met honden en ontdekte

dat er een hele vreemde groei optrad
in hun sociale intelligentie.

Als je een bal gooit
en je hond weet niet waar hij is,

kijken ze je aan, en jij doet dan
zoiets als: 'die kant uit'.

Dan sprinten ze weg

en meestal, nou ja, soms ...
dan vinden ze de bal wel.

Dit is echt indrukwekkend,

want om dit te doen,

moet je hond begrijpen dat jij weet
dat hij niet weet waar de bal is

en dat jij ze dan probeert te helpen

door ze een gebaar te maken
dat ze begrijpen.

Dat is behoorlijk 'meta' allemaal, toch?

Zelfs onze naaste familie,
de chimpansee, kan dat niet.

Ze hebben een opmerkelijke vermogen

om onze lichaamstaal te lezen
zoals geen ander dier dat kan,

en dat is heel bijzonder.

Nu bleek dat de vossen
die Dimitri getemd had,

dat vermogen ook hadden.

Dus door puur te selecteren
op vriendelijkheid,

krijg je niet alleen die veranderingen

in fysiek, gedrag en seksualiteit,

maar ze worden ook echt intelligenter.

Hier heb je nog iemand
die zijn eigen tv-show verdient:

bonobo's.

Ik zei dat onze naaste familie
de chimpansees waren,

maar we hebben twee naaste familieleden,

zoals je ook twee ooms of twee neven hebt.

Alles wat je hoeft te weten over Bonobo's
is dat het net mensen zijn,

alleen dan veel fantastischer.

De vrouwen zijn de baas

-- dat zou Tania leuk vinden --

Vrouwen zijn de baas,

ze vermoorden elkaar niet
en hebben voortdurend seks.

Beter kun je het niet hebben.

(Gelach)

Wat we wilden weten was:

stel ik geef jou 100 euro

en in de kamer hiernaast
is iemand die je nooit hebt gezien

en ook nooit meer zult zien.

Je mag zelf weten of je die persoon

iets van je 100 euro geeft
of gewoon alles zelf houdt.

De economische theorie voorspelt
dat we alles zelf lekker houden;

waarom zou je het tenslotte weggeven?

Het blijkt echter dat ongeacht
cultuur, sekse or leeftijd,

we tot de helft weggeven.

We dachten dat dit een typisch
menselijk trekje was,

altruïsme genoemd.

We doen veel van dat soort dingen:
geven aan goede doelen, bloed geven,

en we hadden het nog nooit
bij een ander dier gezien.

Ik zal je dit spelletje
met Saki laten zien.

Dit is Saki.

Ik heb haar zojuist
dezelfde keuze gegeven:

haar 100 euro is dat ze
nog niet heeft ontbeten

en dat ze een grote fruitsalade heeft.

Aliki zit in de ruimte ernaast,
ze kent hem niet echt.

Gaat ze met hem delen,
of houdt ze alles zelf?

Ze doet de deur open, ze laat Aliki binnen

en ze deelt haar eten.

Het is maar om te laten zien
dat ze dit soort spelletjes leuk vinden.

Dit is maar een opvang,

hierna gaan ze weer
een groot bos is om te spelen.

Het blijkt dat bonobo's niet alleen
bereid zijn om te delen,

ze zijn er gek op.

Laat ik de spelregels iets aanpassen.

Als je de keuze had om 100 euro
te delen met een vreemde

of met een van je beste vrienden,

zouden de meesten van ons
het liever delen met vrienden of familie.

Bonobo's delen juist liever met vreemden.

Hun vriend staat
op de deur te kloppen en roept:

"Hé, we zijn vrienden, laat me binnen!"

Maar de bonobo zegt dan:

"Nee hoor, ik geef
deze vreemdeling te eten."

Wat we ook ontdekten bij de bonobo's:

hun sociale intelligentie groeit.

We gaven ze een samenwerkingsspelletje

waarin je iets samen
met een andere bonobo met doen

om het eten te krijgen.

Dat lukte je alleen door samen te werken.

Het blijkt dat bonobo's beter
in dit spelletje zijn dan chimpansees,

ook al waren de chimpansees
die we testten al experts in dit spelletje.

Die hadden het al maanden gespeeld,

terwijl de bonobo's
het voor het eerst zagen.

Door hun verhoogde
vriendelijkheid en tolerantie ...

Want dat is het punt bij de bonobo's:

ze zijn ongelooflijk tolerant
tegenover elkaar.

Ze delen niet alleen liever met vreemden,

maar door deze vriendelijkheid,
deze afwezigheid van agressie,

hebben ze een van de
natuurwetten overwonnen.

Die wet is:

als je groter en sterker
bent dan een ander,

dan heb je het voor het zeggen.

Er was een bonobo waar ik gek op was
in die opvang die je zojuist zag,

ze heette Mimi.

Ze was als de kleine grootmoeder,

een en al rimpels, een beetje een heks,

maar ze was de baas.

Een van de bonobo's daar, Totonga,

was de grote vent.

Hij besloot -- hij was bijna
anderhalf keer zo groot als zij

en het bonobo-leventje
wel een beetje zat --

hij ging eens even de chimp uithangen.

Op een dag liep hij op haar af

en sloeg haar in het gezicht
zo hard hij kon.

Het werd muisstil.

Maar ze kon incasseren.

Ze moet haar nek geblesseerd hebben.

Ze draaide zich om en keek hem aan

en hij rende voor zijn leven.

(Gelach)

Hij wist dat vijf van haar vrienden
achter hem aan zouden komen.

En dat klopte.

Ze joegen hem door het hele
nachtverblijf heen het bos in.

En omdat hij zich maar
als een chimpansee bleef gedragen,

sloegen ze hem zo in elkaar
dat hij bijna zijn testikels verloor.

Het is dus niet zo dat bonobo's
niet gewelddadig kunnen zijn,

maar ze gebruiken dat alleen
om de vrede te bewaren,

niet om te domineren.

Wat betekent dat dan?

We denken meestal
dat wij andere soorten temmen --

weer even over dat punt

dat temmen iets was dat wij deden --

maar waarschijnlijk
gebeurde er gewoon dit:

twee wolven komen een bar binnen

-- grapje, ik ga geen
slecht moppen vertellen --

Twee wolven lopen naar een dorp toe
en die ene zegt:

"Ruik jij iets?"

Die andere ruikt zo eens en zegt:
"Ik ben het niet."

Zegt die eerste wolf:

"Het ruikt naar poep. Heerlijk!"

Veel mensen hebben dit idee gehad,

maar ik heb dit echt zelf bedacht.

Toen ik probeerde mijn dochter Malu
zindelijk te maken,

lieten we haar gewoon
zonder broek lopen

en overal in huis stonden potjes

Zo geniaal was het niet,
maar iets beters wist ik niet;

ik sliep veel te weinig.

En we hadden last van verdwijnende poep.

Ze kwam dan naar me toe en zei:
"Mama, ik heb gepoept."

Ik zei dan: "Geweldig. Waar?"

Ze was twee dus ze haalde
gewoon haar schouders op

en ik ging dan kijken
of ik het kon vinden.

Maar ik kon helemaal niks vinden

en dat ging wekenlang zo.

Ik had zoiets van: wat is dit?
Gaat ze naar buiten of zo?

Gaat ze ontploffen?

Toen begon ik te merken
dat iedere keer als ze de kamer uitging

onze hond Tassy achter haar aanging

en dan later terugkwam
met een grote grijns op zijn gezicht.

(Gelach)

Wat waarschijnlijk is gebeurd,

is dat die eerste wolven
die rondhingen bij kamperende mensen

doorkregen dat we een hoop afval weggooien
en andere voedzame dingen.

Maar we haten grote vleeseters.

Toen we naar Europa kwamen,

hebben we ze bijna allemaal uitgeroeid,
behalve de wolven.

Dus als wolven agressiever
waren geweest tegen mensen --

en ze waren destijds groter --

hadden we ze gewoon uitgeroeid.

Alleen de vriendelijkste wolven
hadden het dus overleefd.

Wat we van de vossen hebben geleerd,

is dat wanneer je streng
selecteert op vriendelijkheid,

krijg je al die andere
veranderingen er gratis bij.

Dat soort wolven zou er al snel anders
hebben uitgezien dan de andere wolven.

Ze hadden flaporen gehad
en een gevlekte vacht en een krulstaart.

We hadden ze dus kunnen herkennen.

En dat niet alleen,

ze zouden een verhoogde
sociale intelligentie hebben gehad,

dus ze hadden onze lichaamstaal
en onze bedoelingen hebben begrepen.

Dan zijn het ineens
geen scherp getande carnivoren meer;

dan zijn het ineens
waardevolle sociale vrienden.

Wij hebben honden dus niet getemd,
dat hebben ze zelf gedaan.

En als dit kan gebeuren met honden,

waarom dan niet met bonobo's?

Wij hebben de bonobo's niet getemd,
ze leven in een gigantische jungle.

En als dat met bonobo's kon gebeuren --

laat ik je 50.000 jaar mee terug nemen,

toen gebeurde er
iets heel bijzonders met ons:

een explosie van technologie.

We leerden met vuur omgaan en met water;
we creëerden allerlei werktuigen.

We hadden een miljoen jaar
Acheuliaanse vuistbijlen gebruikt

toen we plotseling
al die nieuwe dingen kregen.

Iedereen neemt altijd aan
dat dat gebeurde, omdat we slimmer werden.

Maar op hetzelfde moment,
of iets daarvoor,

begonnen we ook
in grote groepen samen te leven.

We moesten dus veel toleranter
worden ten opzichte van elkaar,

en als die druk er was
om vriendelijk en tolerant te zijn,

dan zijn al die andere veranderingen --

dat we zo dun zijn, dat kleine hoofd,
die kleine tanden --

misschien wel per ongeluk gebeurd,

inclusief die verhoogde
sociale intelligentie

die ons vervolgens al die
technologische vooruitgang bracht.

Iets om in gedachten te houden
als we nadenken over onze problemen,

is de menselijke paradox dat wanneer
we iemand zien als 'een van ons',

van hetzelfde ras, geloof,
sportploeg, sociale klasse,

wat voor grenzen je ook wil trekken,

dan zijn we de meest
samenwerkende soort op aarde.

Maar als we iemand zien als 'anders',

zijn we de wreedste soort op aarde.

De uitdaging voor ons is
om meer bonobo te zijn,

iedereen leren te zien als 'een van ons'.

De problemen waar de mensheid voor staat,

zijn geen kwesties
van intelligentie of technologie;

het zijn kwesties van tolerantie.

De gedachte waar ik mee af wil sluiten is:

Wees meer bonobo.

Want de Neanderthalers leerden het al:

het is niet zo dat de sterksten overleven,

de vriendelijksten overleven.

Dankjewel.

(Applaus)