Bizia salba ditzaketen eta paperez eginiko tresnak

Manu Prakash asmatzaileak egunero materialak zientzia-tresna indartsuetan bihurtzen ditu, paperezko mikroskopioetatik eltxo jarraitzaile azkarretara. TED Fellows-en agertokitik, Paperfuge-a aurkezten du, eskuz indarturiko zentrifugatzailea jostailu batetik inspiratua, eta 20 zentimo kostatzen dituena, eta 1000 dolarreko makina baten lana egin dezakeena, elektrizitate beharrik gabe.

Tresnak egitea eta jendearekin
partekatzea gustuko dut.

Gogoratzen naiz gaztetan,

nire lehen erreminta mikroskopio bat zela,

nire anaiari betaurrekoetatik
lapurtutako lenteekin egina.

Berak ez zuen gustuko.

Baina baliteke
momentu horren ondorioz,

30 urte geroago,

oraindik mikroskopioak egiten ditut.

Eta horrelako momentuak
izateko sortzen ditut.

(Bideoa)
Neska: Gauza beltzak ditut ilean.

Manu Prakash: Hau Bay Area-ko
eskola bat da.

(Bideoa) MP: Bizi dugun munduak gure
irudimena ordezten du,

gauzen funtzionamenduari dagokionez.

(Bideoa) Mutila: Jainkoa!

"Ados... Jainkoa!"

Ez nintzen konturatu hau hain
esaldi unibertsala izango zenik.

Azken bi urteetan, nire laborategian,
50 000 Foldscope egin genituen

eta munduko 130 herrialdetara bidali

inolako kosturik gabe bidaltzen
genien umeentzat.

Urte honetan soilik,

gure komunitatearen laguntzarekin,

milioi bat mikroskopio bidaltzeko
asmotan gabiltza,

mundu guztiko umeen artean.

Zer egiten du honek?

Jende motibatu eta inspiraturen
komunitatea sortzen du,

ikasten eta irakasten
beraien artean,

Kenya-tik hasi Kampala-ra
Kathmandu-ra edo Kansas-era.

Eta honen ezaugarri miresgarria
komunitate sentsazioa da.

Nikaraguan ume bat dago

besteak irakasten nola identifika
dezaketen ea eltxo batek dengea duen

larba mikroskopioan aztertuz.

Farmazialari batek bide
berri bat sortu zuen

medicamentu faltsuak detektatzeko edonon.

Eta neska batek pentsatu zuen:

"Nola funtzionatzen du disdirak?",

eta aztertu zuen formazio
kristalinoak distiran.

Badago mediku argentinar bat

saiatzen ari dena tresna honekin
minbizia zerbikala aztertzeko.

Eta hainbat arkakuso mota aurkitu ziren

nire hankako orpoan zegoen
zentimetro bateko zuloan.

Baliteke zu gauza ezohiko guzti
hauen inguruan pentsatzen egotea.

Baina modu bat dago erotasun honetarako:

"zientzia urria" deritzot,

zientziaren esperientzia
partekatzearen idea

eta ez informazioa soilik.

Gogoratzearren:

bilioi bat pertsona daude planeta honetan
ez dutenak inolako azpiegiturarik:

errepiderik ez,

elektrizitaterik ez,

ezta zerbitzu medikurik ez.

Gainera, planeta honetako
bilioi bat humeek pobrezian bizi dira.

Baina nola inspiratuko ditugu
hurrengo gizaldiko irtenbide egileak?

Osasun zerbitzuko zenbait langile
lanean jartzen ditugu

gaixotasun infekziosoen aurka,

gu babesteko, ia inolako tresna
edo baliabideekin.

Laborategi langiletzat
Stanford-en,

honi buruz pentsatu nuen
zientzia urriko testuinguru batetik

irtenbideak aurkitzeko
komunitate horientzat.

Maiz, diagnosiak elektrizitate gabe
egiteko gai izango garela uste dugu.

Bi tresna berrien adibideak
azalduko dizkizuet:

bietako bat Ugandan du hasiera.

2013an,

Foldscopes-en bitartez Schistosomiasis-a
detektatzeko landa azterketa batean,

behaketa txiki bat egin nuen.

Klinika batean, urrun,
urrutiko leku batean,

ikusi nuen zentrifugatzaile
bat atearen topetzat erabiliz.

Literalki, ate topea.

Galdetu egin nien eta esan zidaten:

"Oh, egia esan ez dugu elektrizitaterik,

hortaz zabor zati hau
erabili dezakegu ate tope bezala".

Zentrifugatzaileak zer diren
ez dakizuenentzat,

tresna egokienak dira
prozesu sinpleetarako.

Odola edo gorputz fluidoak
bere osagaietan bana dezakezu

patogenoak dekektatu
eta identifikatu ahal izateko.

Baina zentrifugatzaileak handiak
eta garestiak dira,

gutxi gora behera
$1000 balio dute,

eta oso zailak
landa eremuetan erabiltzeko.

Eta, noski, ez dabil elektrizitate gabe.

Ezaguna egiten zaizue?

Hortaz, arazoaren konponbidea
pentsatzen hasi ginen,

jostailutaz pentsatzen hasi nintzen.

Orain...

zenbait dauzkat nirekin hemen.

Lehenik yo-yo-ekin hasi nintzen,

baina oso txarra naiz yo-yo-ekin.

Objektu hauek biratzen dutenez,

pentsatu genuen ea erabil genezakeen
objetu hauen fisika

zentrifugatzaileak eraikitzeko.

Baliteke hau izatea egin
nezakeedan tiro txarrena.

Baina baliteke konturatu izana,

jostailuen tokia aztertzen hasten bazara,

gauza biratzaile hauek frogatu genituen,

eta gero laborategian
ustekabean sorpresa hau lortu genuen.

Ziba, txirrin edo zibota bat da.

Pare bat soka eta disko txiki bat,

bultzatzen baduzu, bira egiten du.

Zuetako zenbaitek jolastu
duzue honekin gaztetan?

Hau botoi bat soka batean deitua da.

Ados, baliteke zuetako % 50ak.

Zuek ez zinenten ohartu objektu txiki hau

gizadiaren historiaren jostailu
zaharrena dela...

Duela 5 000 urte objektu honen
erlikiak aurkitu dira

ezkutuan planeta osoan zehar.

Orain ironia da,

ez dugula ulertzen ea
nola lan egiten duten gauza txiki hauek.

Orduan urduritzen naiz.

Orduan, lanera itzuli ginen,

pare bat ekuazio idatzi genituen.

Hasieran jartzen duzun bira
hartzen baduzu,

diskak duen marruskadura,

eta bira marruskadura soketan,

matematikoki hau ebazteko gai
izan beharko zinake.

Hau ez da nire hitzaldiko ekuazio bakarra.

Matematikako hamar orrialde geroago,

erantzun analitiko osoa idazteko gai ginen
sistema dinamiko honetan.

Orduan lortu genuen "Paperfuge"
deitzen duguna.

Hori Saad Bhamla da nire
doktoretza ikaslea,

eta "Paperfuge"-ren ko-asmatzaile.

Ezkerraldean, idatzen ari garen
zentrifugatzaile horiek ikusi dezakezue.

Eskuinean ikusten duzuen gauza txiki hori

disko bat, bi soka eta helduleku bat dira.

Eta biratzen dudanean,

eta bultzatu, biraka hasten da.

Orain, konturatzen zarenean,

Matematikak egitean,

objektuaren abiadura kalkulatzean,

matematikoki, milioi bat bira minutuko
mugitzeko gai izango ginen.

Orain, nahaste bat dago giza anatomian,

objetu honen resonantzia frekuentzia
10 Hz-koa delako,

eta noizbait pianoa jo baldin baduzu,

ezin dezakezu
2 edo 3 Hz baino gehiago lortu.

Objektu honekin lortu dugun
abiadura handiena

ez dira 10 000 bira minutuko,

ezta 50 000 bira minutuko:

120 000 bira minutuko esaterako,

30 000 g-indarren berdina dena.

Zu bertan itsatsiko bazina eta birak eman,

biziko zenituen indar motei
buruz pentsako zenuen.

Horrelako tresna baten faktoreetako bat

berarekin diagnosiak egiteko
gai izatea da.

Hemen, erakustaldi azkar bat
egingo dizuet.

Orain hatzan ziztada bat egingo dut,

eta odol tanta bat irtengo da.

Ez baduzue odola gustuko,
ez duzue zertan begiratu.

Hemen dago lantzeta bat.

Lantzeta hauek edonon
lor daitezke, guztiz pasibo.

Eta gaur gosaldu izan banu...

ez zuen inolako minik egingo.

Kapilar txiki bat hartzen dut
odol erorketarekin.

Orain odol tanta honek erantzunak ditu,
eta horrek interesatzen nau.

Orain malaria dudan edo ez esan lekidake.

Kapilar txiki bat hartzen dut,

eta ikusiko duzue:

odol pixka bat gehiago jarriko dut.

Eta nahikoa odol izango da oraingoz.

Orain, kapilar hau isten dut.

Eta hau da itxitako lagina.

Lagina hartuko dugu,

eta Paperfuge-an jarriko dugu,

zinta zati bat hutsune itxi bat egiteko.

Orduan, orain lagina guztiz itxita dago.

Eta birak emateko prest dago.

Bultza eta tiraka ari naiz
objektu honekin.

Hau beteko dut...

eta ikusiko duzue objektua
biraka hasten dela.

Ohiko zentrifugatzaile bat ez bezala,
alderantzizko zentrifugatzaile bat.

Aurrera eta atzera doa,
aurrera eta atzera...

Orain kargatzen ari naiz,

ikusten duzue momentua handitzen dela.

Eta orain, ez dakit hau entzun
dezakezuen,

horrelako 30 segundu,

eta odol zelulak eta plasma
banatzeko gai izan beharko nintzateke,

eta odol zelulen
eta plasmaren arteko ratioa.

(Txaloak)

Dagoeneko, hona begiratzen baduzue,

eta arreta jartzen baduzue,

banandutako odol eta plasma bolumenak

ikus zenitzakete,

eta ratio honek esaten dit
baliteke anemiko egotea.

Honen aspektuetako bat da, Paperfuge mota
desberdin asko sortu genituen.

Honek malariaren parasituak
identifika ditzake

pixkat gehiagoz biratuz,

eta odolean dauden malariaren
parasituak identifika ditzazkegu

banatu ditzazkegunak zentrifugatzaile
antzeko batekin.

Honen beste bertsio batek azido
nukleikoak banatzea uzten dit,

azido nukleikoen testak egin ahal
izateko kanpoan bertan.

Hemen da beste bertsio bat,
zuntz laginak banatzen uzten nauena,

eta azkenik, lan egiten
egon garen zerbait berria

test guzti hauek horrelako objektu batean
elkartu ahal izateko.

Hortaz, lagin prestaketa eta kimika
objektu berean egin daitekeenean.

Hau guztia zoragarria da,

baina honetaz pentsatzen hasi ginenean,

tresnak jendearekin partekatu
behar dituzu.

Eta egin genuen gauzetako bat zen
-- Madagaskar-tik itzuli berri geuden;

horrelakoak dira malariaren
saio klinikoak --

(Barreak)

Kafea hartzen zauden bitartean
egin dezakezu.

Baina garrantzitsuena dena,

herri hau edozein errepidetatik
bost ordutara dago.

Gela batean gaude
komunitateko nagusi batekin

eta osasun langile batekin.

Benetan hau da lanaren
gehien gustatzen zaidan zatia:

irri egiten dutela,

gauza sinple baina indartsuak partekatzeko
mundu osoko jendearen artean.

Orain, ahaztu egin zait hau zuei esatea,

guzti horrek 20 zentimo kostatu zait.

Ados, utzi geratzen zaidan denboran,

Berriki gertatutakoaz hitz egingo dizuet,

(Barreak)

gure laborategian egindako asmakizuna.

Abuzz du izena.

Ideia honekin zuek guztiek lagun
diezagukezue eltxoei aurre egiten;

gure arerioak kontrolatzen
lagun diezagukezue.

Hauek etsaiak dira malaria, zika,
chikungunya eta dengea sortzen dutelako.

Baina benetako erronka da ez dakigula
non dauden gure etsaiak.

Eltxoen lokalekua adierazten duen
mundu mapa ez dago.

Hortaz pentsatzen hasi ginen.

3 500 eltxo klase desberdin daude,
eta oso antzekoak dira.

Batzuk hain antzekoak dira

entomologo batek
ez dela identifikatzeko gai

mikroskopioaren laguntzaz.

Baina ahulgune bat dute.

Eltxoak larrukeritan daudenean
hau dirudite.

Hemen arra emearen atzetik dabil.

Izatez, hitz egiten ari dira hegoen
mugimenduaren frekuentziarekin,

(Burrunba)

eta horrela markak uzten dituzte.

Konturatu ginen
ohiko mugikor bat erabiliz,

5 - 10 dolarreko telefonoa...

zenbatek gogoratzen duzue zer den hau?

(Barreak)

Eltxoen marka akustikoak
grabatu ditzazkegu.

Azalduko dizuet nola egin zehatz mehatz.

Zenbait eltxo harrapatu ditut.

Bill [Gates] ez bezala, ez ditut askatuko.

(Barreak)

Baina nola grabatu azalduko dizuet.

Egin behar den guztia grabatu
eta gero askatzea da.

Lehenik saiatu zaitezke...

esaterako entzun dezaket.

Eta zure telefonoa ekar dezakezu,
mikrofonoa duena.

Argi uzten du mikrofonoak oso onak direla,
baita mugikor arruntetan,

eta graba dezakezu gertuko markaren bat.

Eta denboraz kanpo nagoenetik,

atzo egindako grabaketa jarriko dut.

(Eltxoen burrunba)

Lehen entzun duzuen zarata erakargarri
hori da guztiok maite duzuena.

Kontextu honetan,

adierazgarria da hau mugikor
arrunt batekin egin daitekeela,

eltxoen klaseen mapa bat egitea
ahalbidetzen duena.

Ireki daitekeen mugikor bat erabiliz

datu-base akustiko handiena
egitea lortu dugu,

giza patogenoak garraiatzen dituzten
20 - 25 eltxo motekin.

Honekin eta makineria ulertuz,

informazioa edonork igo dezake,

eta guk identifika ditzakegu
erabili dituzuen eltxoak,

probabilitatea zehaztuz.

Hau Abuzz deitzen dugu,
eta norbaitek izena eman nahi badu,

soilik sartu web-orrian.

Utz nazazue zerbaitekin amaitzen,

oso garrantzitsua dena
eta oso maitea niretzat.

Ditugun arazoak gaur egungo
erronketako bat da.

Bilioi pertsona daude munduan
osasun zerbitzurik gabe,

klima-aldaketa,
biodibertsitate galera, eta abar.

Eta espero dugu zientziak
erantzuna izatea.

Baina antzerki hau uzten duzuen aurretik,

zerbait prometatu behar duzue.

Zientzia eskugai egingo dugu,

ez soilik ordaidu dezaketenentzat,

ezin dutenen bilioi horrentzat.

Egin dezagun zientzia
eta zientziar jakinduria giza eskubide.

Igarotzen duzun kili-kilia
aurkikuntza bat egitean

beste haur bati pasatzen diozunean,

ahalbidetzen ari zara

hurrengo jende taldeak
dituen arazoak konpontzea.

Eskerrik asko.

(Txaloak)