Risk alma bir ergenin beynini nasıl değiştirir?

Ergenler neden bazen, akıl almaz, riskli seçimler yaparlar? Birden umursamaz mı oluyorlar, yoksa doğal bir süreçten mi geçiyorlar? Cevap bulmak amacıyla, Kasfia Rahman--İntel Uluslararası Bilim ve Mühendislik Fuarı birincisi (ve Harvard birinci sınıf öğrencisi)--lise öğrencilerinin risk karşısında nasıl davrandıkları, riske nasıl alıştıkları ve bunun gelişen beyinlerini nasıl etkilediğini belirlemek amacıyla bir deney tasarladı ve uyguladı. Risk ve karar verme konusunda keşfettikleri ergenlerin neden bu şekilde davrandıkları hakkındaki düşüncelerimizi değiştirebilir.

Bir ergeni anlamaya hiç çalıştınız mı?

Çok yorucu, değil mi?

Bazı ergenlerin bir yandan
okulda gayet başarılı,

kulüp ve takımlarda liderlik yapıyor
ve toplum gönüllüleri olarak çalışıyorken

öte yandan sanal bir kapışmada
deterjan kapsülü yemeleri,

araba sürerken mesaj yazıp hızlanmaları,

çok içmeleri ve uyuşturucu
denemeleri sizi şaşırtıyor olmalı.

Nasıl olur da bunca ergen bu kadar
zeki, becerikli ve sorumluluk sahibiyken

aynı zamanda böylesi dikkatsiz
bir şekilde risk alabilirler?

Ben 16 yaşındayken

akranlarımı hem doğrudan
hem sosyal medyadan sıklıkla izlerken

neden bu kadar çok ergenin böylesi delice
risk aldığını merak etmeye başladım.

Görünüşe bakılırsa 5. sınıfta
DARE kursundan alınan bir sertifika

onları durduramıyor.

(Gülme)

Daha kaygı verici olan şey ise

bu zararlı risklere kendilerini
ne kadar maruz bırakırlarsa

risk almaya devam etmeleri
bir o kadar kolaylaşıyor olmasıydı.

Bu beni şaşırtıyordu

ama son derece meraklandırıyordu da.

Böylece adı kelimenin tam anlamıyla

"bilgiyi araştırma"
anlamına gelen biri olarak

bilimsel bir açıklama aramaya başladım.

13 ila 18 yaş arasındaki ergenlerin
çocuk ve yetişkinlere göre

daha çok risk alma eğilimde
oldukları artık bir sır değil

ama onları bu kadar cesur kılan nedir?

Birden pervasız mı oluveriyorlar

yoksa bu geçtikleri doğal bir süreç mi?

İşin aslı nörobilimciler
çoktan ergen beyninin

olgunlaşma sürecinde
olduğuna dair kanıt buldular--

ki bu onları karar vermede
oldukça beceriksiz kılıyor

ve riskli davranışların kurbanı
olmalarına neden oluyor.

Ancak bu durumda eğer kabahat
olgunlaşmakta olan beyin de ise

o zaman neden ergenler
daha gelişmiş bir beyne

sahip olmalarına rağmen
çocuklardan daha savunmasız?

Üstelik dünyadaki tüm ergenler
aynı düzeyde risk almazlar.

Onları risk almaya iten başka altta yatan
ya da kasıtsız nedenler mi mevcut?

İşte bu tam da benim
araştırmaya karar verdiğim şey.

Böylece araştırmamı
"habitasyon" olarak tanımlanan

ya da basitçe "alışma" dediğimiz
psikolojik süreç üzerine kurdum.

Alışma beynimizin yalan gibi
bazı davranışlara sürekli maruz kalmaya

nasıl uyum sağladığını açıklar.

Ve bu kavram beni

aynı ilkenin ergenlerde sürekli artan
risk davranışını açıklayabilir mi

sorusunu araştırmaya yönelik
bir proje tasarlamaya motive etti.

Böylece, risk almaya alışmanın
korku ve suçluluk gibi

riskle ilişkilendirilen olumsuz
duyguları körelterek ve hatta yok ederek

zaten kırılgan olan ergen beynini
değiştirme potensiyeline sahip

olduğunu düşündüm.

Aynı zamanda daha az korku
ve suçluluk hissedeceklerinden

bu duyarsızlaşmanın daha da fazla
risk almayı teşvik edeceğini düşündüm.

Kısaca, büyük bir soruya cevap bulmak için
araştırmalarımı oluşturdum:

Ergenler neden kendi sağlığına
ve iyiliğine zarar verecek

kötü akıl almaz seçimler yaparlar?

Ancak önümde büyük bir engel vardı.

Bu problemi inceleyebilmem için
deney yapacak ergenlere,

beyin etkinliklerini ölçmek için
araç ve labarotuvarlara

ve süreç boyunca bana
yol gösterecek ve supervize edecek

öğretmen ve profesörlere ihtiyacım vardı.

Kaynağa ihtiyacım vardı.

Ama, mesele şu ki, South Dakota'da

bilimsel kaynakları
sınırlı bir lisede okumuştum.

Okulumun atletleri, bandı, korosu,
münazara ve diğer kulüpleri vardı

ama STEM programları
ya da araştırma danışmanları yoktu.

Liselilerin bilim fuarına katılıp
araştırma yapma fikri

kesinlikle alışılmışın dışındaydı.

Kısacası, şeflere layık bir yemek için
gerekli malzemem yoktu.

Bu engeller ürkütücüydü
ama ben aynı zamanda inatçı bir ergendim.

Bangladeş göçmeni birinin kızı
ve Güney Dakota'daki lisemde

bir elin beş parmağını geçmeyen
müslüman öğrencilerden biri olarak

sık sık uyum sağlamakta zorlanırdım.

Oldukça homojen yapıdaki memleketimde
sadece eşarplı esmer kız olarak değil

topluma katkısı olan
biri olmak istedim.

Bu araştırmayı yaparak
bunu ve bilimsel açıklamanın

benim gibi yerini tam
olarak bulamayan çocuklar için

ne denli önemli olduğunu gösterebilirdim.

Böylece sınırlı araştırma
olanakları ile yaratıcılığım

imkansız görünen engelleri aşmamı sağladı.

Farklı materyal, katılımcı ve yöntemler
kullanarak daha yaratıcı oldum.

Mütevazi okul kütüphanemi
laboratuvara dönüştürdüm

ve akranlarımı lab farelerine çevirdim.

(Gülme)

Aynı zamanda okulumun futbol koçu olan
hevesli coğrafya öğretmenim

gerekli belgeleri imzalayan akıl hocam
olarak benim amigoma dönüştü.

Duygusal tepkileri ölçme
amacıyla kullanılan

elektroenkephalografiyi ya da EEG'yi
laboratuvarda kullanmak

lojistik olarak imkansız hale geldiğinde

benim yaşımda pek çok çocuğun
satın alabilmek için

para biriktirdiği İPhone X yerine

kendi paramla taşınabilir
EEG kulaklık seti aldım.

Böylece yaşları 13-18 arasında
86 lise öğrenciyle araştırmama başladım.

Okul kütüphanesindeki
bilgisayar kabinlerini kullanarak

öğrencilere günlük yaşamdaki
içki içme, madde kullanımı

ve kumar gibi risk alma
davranışlarına ölçüt oluşturabilecek

bilgisayarlı bir karar verme
görevi sundum.

EEG kulaklık setini takarak

tekrarlayan riske maruz kalmayı
mimiklemesi amacıyla

öğrenciler testi 3 gün boyunca
12 kere aldılar.

EEG kulaklık setindeki bir kontrol paneli

onların çeşitli
duygusal tepkilerini ölçtü;

dikkat, ilgi, heyecan, engellenme hissi,

suçluluk, stres seviyeleri
ve gevşeme gibi.

Öğrenciler aynı zamanda geçerliliği
oldukça kanıtlanmış

duygu-ölçer ölçeklerle
duygularını değerlendirdiler.

Bunun anlamı alışma ve alışmanın
karar vermeye etkilerini ölçmüş olduğumdu.

Bu çalışmanın tamamlanması 29 gün aldı.

Araştırma taslaklarını aylarca
çılgın bir şekilde düzenleyerek

ve gece 2'de kafein sersemi,

titizlikle veriyi değerlendirerek
sonuçları tamamlamayı başardım.

Sonuçlar risk almaya alışmanın
gerçekten de ergenin duygusal

düzeyini değiştirerek
beynini değiştirebildiğini

ve daha fazla risk almaya
neden olduğunu gösterdi.

Öğrencilerin normalde
riskle ilişkilendirilen

korku, stres, suç ve tedirginlik gibi
duyguları, aynı zamanda dikkatleri,

risk simulasyonuyla ilk
karşılaşmalarında yüksek düzeydeydi.

Bu onların arzularını frenledi
ve öz-kontrola zorladı

ki bu da daha çok
risk almalarına engel oldu.

Ancak simülatör aracılığıyla
daha çok riske tabi tutulduklarında

korku, suç ve stres seviyeleri
düşmeye başladı.

Bu beynin doğal korku
ve tetikte olma içgüdülerini

artık hissedemedikleri bir durum yarattı.

Ayrıca daha ergen oldukları
ve beyinleri gelişmeye devam ettiğinden

heyecan arayan davranışlara daha çok ilgi
göstermeye ve uyarılmaya başladılar.

Bu durumun sonuçları neydi?

Mantıklı karar vermek için
gerekli öz denetimden mahrumdular,

daha çok risk aldılar

ve daha zararlı seçimler yaptılar.

Bu yüzden tek sorumlu
gelişmekte olan beyin değil.

Alışma süreci de risk alma
ve riskin artışında önemli bir role sahip.

Her ne kadar bir ergenin
risk arama ihtiyacı

gelişen beyinlerindeki yapısal ve
işlevsel değişimlerin sonucu olsa da

benim çalışmamın
vurguladığı tehlikeli kısım

riske alışmanın ergenin beynini
fiziksel olarak değiştirebileceği

ve daha fazla risk almaya
neden olabileceğidir.

Bu yüzden olgunlaşmamış
beyin ile alışmanın ortak etkisi

daha fazla yıkıcı etki yaratan
mükemmel bir fırtına gibi.

Bu araştırma aile ve toplumun

ergenlerin sadece bilerek
uyarıları göz ardı etmediğini

ya da basitçe gittikçe artan şidette
tehlikeli davranışlarla

ailelerine başkaldırmadıklarını
anlamalarına yardımcı olabilir.

Önlerindeki en büyük engel
risklere alışmalarıdır:

tüm görünen bu risk alma davranışlarını
güdüleyen, kontrol eden

ve etkileyen fiziksel, tespit edilebilir
ve duygusal işlevsel değişimler.

Bu yüzden daha güvenli çevre oluşturacak
ve yüksek risk durumlarını azaltacak

ancak aynı zamanda bu içgörüyü yansıtacak
politikalara da ihtiyacımız var.

Bu sonuçlar ergenler için de
bir uyarı niteliğinde.

Onları güvensiz ortamlardan
koruyan doğal ve gerekli

korku ve suçun tekrar
tekrar riskli davranış seçtiklerinde

duyarsız hale geldiğini gösteriyor.

Böylece bulgularımı sevgili ergen ve
bilim adamlarıyla paylaşma umuduyla

araştırmamı Intel Uluslararası Mühendislik
fuarına, ISEF'e, götürdüm,

75 ülke, yöre ve bölgeden gelen
1800'den fazla öğrencinin

en son araştırma ve buluşlarını
sundukları bir fuar.

Bilim fuarının olimpiyatları gibiydi.

(Gülme)

Burada araştırmamı noröbilim
ve psikoloji uzmanlarına sunabildim

ve değerli geri bildirimler elde ettim.

Ancak haftanın muhtemelen
hatırlamaya en değer anı

ödül töreni sırasında
gürleyen hopörlerden birden

benim adımın okunduğu andı.

O kadar inanılmazdı ki
kendimi sorguladım:

Bu Oscar'daki "La La Land" gafı
gibi başka bir hata mıydı?

(Gülme)

Şansıma değildi.

Davranış ve sosyal bilimler kategorisinde

gerçekten de birincilik ödülü kazanmıştım.

(Alkış)

Söylemeye gerek yok

ama bu ödül karşısında
heyecanlanmakla kalmamıştım,

aynı zamanda benim çabalarımı
ödüllendiren bilim fuarı

merakımı canlı tutuyor

ve yaratıcılığımı, sebatımı ve
hayal gücümü güçlendiriyor.

Okul kütüphanemde deney yaparkenki
sakin resmim sıradan gibi görünebilir,

ancak benim için bir nevi ilham kaynağı.

Bu sürecin bana risk almayı
öğrettiğini hatırlatıyor.

Bunun son derece ironik
olduğunun farkındayım.

Ancak riski öngörülemez fırsatların

genellikle risk alarak elde
edildiklerini fark ederek aldım---

üzerinde çalıştığım
zararlı risklerden değil,

ama iyi olanlardan,

pozitif risklerden.

Daha fazla risk aldıkça

alışılagelmemiş durumum
karşısında kendimi daha yeterli hissettim,

bu da projemi bitirmem için

daha fazla tolerans, dayanıklılık
ve sabıra yol açtı.

Bu deneyimler yeni fikirler
oluşturmama neden oldu.

Mesela: Olumsuz risk almanın
tezatı da geçerli mi?

Pozitif risk alma
tekrarladığında artar mı?

Pozitif eylemler pozitif
beyin işlevi yaratır mı?

Bir sonraki araştırma konumu
bulmuş olabilirim.

(Alkış)