WEBVTT

00:00:00.542 --> 00:00:04.851
Bir ergeni anlamaya hiç çalıştınız mı?

00:00:04.875 --> 00:00:06.976
Çok yorucu, değil mi?

00:00:07.000 --> 00:00:11.518
Bazı ergenlerin bir yandan
okulda gayet başarılı,

00:00:11.542 --> 00:00:15.914
kulüp ve takımlarda liderlik yapıyor
ve toplum gönüllüleri olarak çalışıyorken

00:00:15.929 --> 00:00:19.768
öte yandan sanal bir kapışmada
deterjan kapsülü yemeleri,

00:00:19.792 --> 00:00:22.226
araba sürerken mesaj yazıp hızlanmaları,

00:00:22.250 --> 00:00:25.250
çok içmeleri ve uyuşturucu
denemeleri sizi şaşırtıyor olmalı.

00:00:26.073 --> 00:00:31.776
Nasıl olur da bunca ergen bu kadar
zeki, becerikli ve sorumluluk sahibiyken

00:00:31.776 --> 00:00:35.101
aynı zamanda böylesi dikkatsiz
bir şekilde risk alabilirler?

NOTE Paragraph

00:00:35.125 --> 00:00:36.809
Ben 16 yaşındayken

00:00:36.833 --> 00:00:41.278
akranlarımı hem doğrudan
hem sosyal medyadan sıklıkla izlerken

00:00:41.288 --> 00:00:46.010
neden bu kadar çok ergenin böylesi delice
risk aldığını merak etmeye başladım.

00:00:46.583 --> 00:00:50.434
Görünüşe bakılırsa 5. sınıfta 
DARE kursundan alınan bir sertifika

00:00:50.458 --> 00:00:51.768
onları durduramıyor.

NOTE Paragraph

00:00:51.792 --> 00:00:52.851
(Gülme)

NOTE Paragraph

00:00:52.875 --> 00:00:54.476
Daha kaygı verici olan şey ise

00:00:54.500 --> 00:00:58.226
bu zararlı risklere kendilerini
ne kadar maruz bırakırlarsa

00:00:58.250 --> 00:01:02.518
risk almaya devam etmeleri
bir o kadar kolaylaşıyor olmasıydı.

00:01:02.542 --> 00:01:04.559
Bu beni şaşırtıyordu

00:01:04.583 --> 00:01:07.125
ama son derece meraklandırıyordu da.

00:01:08.083 --> 00:01:10.413
Böylece adı kelimenin tam anlamıyla

00:01:10.413 --> 00:01:12.601
"bilgiyi araştırma" 
anlamına gelen biri olarak

00:01:12.625 --> 00:01:15.292
bilimsel bir açıklama aramaya başladım.

NOTE Paragraph

00:01:16.458 --> 00:01:19.518
13 ila 18 yaş arasındaki ergenlerin
çocuk ve yetişkinlere göre

00:01:19.542 --> 00:01:23.226
daha çok risk alma eğilimde 
oldukları artık bir sır değil

00:01:23.250 --> 00:01:25.625
ama onları bu kadar cesur kılan nedir?

00:01:26.333 --> 00:01:28.309
Birden pervasız mı oluveriyorlar

00:01:28.333 --> 00:01:31.893
yoksa bu geçtikleri doğal bir süreç mi?

00:01:31.917 --> 00:01:34.226
İşin aslı nörobilimciler
çoktan ergen beyninin

00:01:34.250 --> 00:01:37.184
olgunlaşma sürecinde
olduğuna dair kanıt buldular--


00:01:37.208 --> 00:01:40.538
ki bu onları karar vermede 
oldukça beceriksiz kılıyor

00:01:40.538 --> 00:01:43.208
ve riskli davranışların kurbanı 
olmalarına neden oluyor.

00:01:44.250 --> 00:01:47.684
Ancak bu durumda eğer kabahat
olgunlaşmakta olan beyin de ise

00:01:47.708 --> 00:01:50.663
o zaman neden ergenler 
daha gelişmiş bir beyne

00:01:50.663 --> 00:01:53.601
sahip olmalarına rağmen 
çocuklardan daha savunmasız?

00:01:53.625 --> 00:01:57.470
Üstelik dünyadaki tüm ergenler
aynı düzeyde risk almazlar.

00:01:57.470 --> 00:02:02.878
Onları risk almaya iten başka altta yatan
ya da kasıtsız nedenler mi mevcut?

00:02:03.333 --> 00:02:06.875
İşte bu tam da benim 
araştırmaya karar verdiğim şey.

NOTE Paragraph

00:02:07.833 --> 00:02:13.319
Böylece araştırmamı
"habitasyon" olarak tanımlanan

00:02:13.319 --> 00:02:16.625
ya da basitçe "alışma" dediğimiz
psikolojik süreç üzerine kurdum.

00:02:17.417 --> 00:02:21.143
Alışma beynimizin yalan gibi 
bazı davranışlara sürekli maruz kalmaya

00:02:21.167 --> 00:02:24.230
nasıl uyum sağladığını açıklar.

00:02:24.230 --> 00:02:25.588
Ve bu kavram beni

00:02:25.588 --> 00:02:29.184
aynı ilkenin ergenlerde sürekli artan 
risk davranışını açıklayabilir mi

00:02:29.208 --> 00:02:33.981
sorusunu araştırmaya yönelik
bir proje tasarlamaya motive etti.

00:02:34.125 --> 00:02:37.434
Böylece, risk almaya alışmanın
korku ve suçluluk gibi

00:02:37.458 --> 00:02:41.393
riskle ilişkilendirilen olumsuz 
duyguları körelterek ve hatta yok ederek

00:02:41.417 --> 00:02:46.279
zaten kırılgan olan ergen beynini 
değiştirme potensiyeline sahip

00:02:46.292 --> 00:02:47.625
olduğunu düşündüm.

00:02:48.292 --> 00:02:51.643
Aynı zamanda daha az korku
ve suçluluk hissedeceklerinden

00:02:51.667 --> 00:02:55.167
bu duyarsızlaşmanın daha da fazla
risk almayı teşvik edeceğini düşündüm.

00:02:56.000 --> 00:03:00.961
Kısaca, büyük bir soruya cevap bulmak için
araştırmalarımı oluşturdum:

00:03:00.961 --> 00:03:04.099
Ergenler neden kendi sağlığına
ve iyiliğine zarar verecek

00:03:04.099 --> 00:03:06.375
kötü akıl almaz seçimler yaparlar?

NOTE Paragraph

00:03:07.292 --> 00:03:10.059
Ancak önümde büyük bir engel vardı.

00:03:10.083 --> 00:03:14.358
Bu problemi inceleyebilmem için
deney yapacak ergenlere,

00:03:14.358 --> 00:03:18.366
beyin etkinliklerini ölçmek için
araç ve labarotuvarlara

00:03:18.366 --> 00:03:21.076
ve süreç boyunca bana 
yol gösterecek ve supervize edecek

00:03:21.076 --> 00:03:23.059
öğretmen ve profesörlere ihtiyacım vardı.

00:03:23.083 --> 00:03:24.625
Kaynağa ihtiyacım vardı.

00:03:25.417 --> 00:03:28.434
Ama, mesele şu ki, South Dakota'da

00:03:28.458 --> 00:03:32.184
bilimsel kaynakları 
sınırlı bir lisede okumuştum.

00:03:32.208 --> 00:03:38.129
Okulumun atletleri, bandı, korosu, 
münazara ve diğer kulüpleri vardı

00:03:38.129 --> 00:03:41.441
ama STEM programları 
ya da araştırma danışmanları yoktu.

00:03:41.458 --> 00:03:45.879
Liselilerin bilim fuarına katılıp 
araştırma yapma fikri

00:03:45.879 --> 00:03:47.792
kesinlikle alışılmışın dışındaydı.

00:03:48.750 --> 00:03:53.883
Kısacası, şeflere layık bir yemek için
gerekli malzemem yoktu.

NOTE Paragraph

00:03:55.000 --> 00:04:00.184
Bu engeller ürkütücüydü
ama ben aynı zamanda inatçı bir ergendim.

00:04:00.208 --> 00:04:03.456
Bangladeş göçmeni birinin kızı 
ve Güney Dakota'daki lisemde

00:04:03.456 --> 00:04:07.081
bir elin beş parmağını geçmeyen
müslüman öğrencilerden biri olarak

00:04:07.083 --> 00:04:09.309
sık sık uyum sağlamakta zorlanırdım.

00:04:09.333 --> 00:04:14.863
Oldukça homojen yapıdaki memleketimde
sadece eşarplı esmer kız olarak değil

00:04:14.863 --> 00:04:18.791
topluma katkısı olan
biri olmak istedim.

00:04:19.708 --> 00:04:22.904
Bu araştırmayı yaparak
bunu ve bilimsel açıklamanın

00:04:22.917 --> 00:04:27.309
benim gibi yerini tam
olarak bulamayan çocuklar için

00:04:27.333 --> 00:04:29.833
ne denli önemli olduğunu gösterebilirdim.

NOTE Paragraph

00:04:30.833 --> 00:04:34.631
Böylece sınırlı araştırma 
olanakları ile yaratıcılığım

00:04:34.631 --> 00:04:38.518
imkansız görünen engelleri aşmamı sağladı.

00:04:38.542 --> 00:04:45.346
Farklı materyal, katılımcı ve yöntemler
kullanarak daha yaratıcı oldum.

00:04:45.346 --> 00:04:50.266
Mütevazi okul kütüphanemi
laboratuvara dönüştürdüm

00:04:50.292 --> 00:04:52.559
ve akranlarımı lab farelerine çevirdim.

NOTE Paragraph

00:04:52.583 --> 00:04:53.768
(Gülme)

NOTE Paragraph

00:04:53.792 --> 00:04:59.726
Aynı zamanda okulumun futbol koçu olan
hevesli coğrafya öğretmenim

00:04:59.726 --> 00:05:04.839
gerekli belgeleri imzalayan akıl hocam
olarak benim amigoma dönüştü.

00:05:05.333 --> 00:05:08.043
Duygusal tepkileri ölçme 
amacıyla kullanılan

00:05:08.043 --> 00:05:11.868
elektroenkephalografiyi ya da EEG'yi
laboratuvarda kullanmak

00:05:11.875 --> 00:05:16.101
lojistik olarak imkansız hale geldiğinde

00:05:16.125 --> 00:05:19.242
benim yaşımda pek çok çocuğun 
satın alabilmek için

00:05:19.242 --> 00:05:20.934
para biriktirdiği İPhone X yerine

00:05:20.958 --> 00:05:23.450
kendi paramla taşınabilir 
EEG kulaklık seti aldım.

NOTE Paragraph

00:05:23.917 --> 00:05:29.904
Böylece yaşları 13-18 arasında 
86 lise öğrenciyle araştırmama başladım.

00:05:30.500 --> 00:05:33.309
Okul kütüphanesindeki
bilgisayar kabinlerini kullanarak

00:05:33.333 --> 00:05:36.893
öğrencilere günlük yaşamdaki
içki içme, madde kullanımı

00:05:36.917 --> 00:05:41.101
ve kumar gibi risk alma 
davranışlarına ölçüt oluşturabilecek

00:05:41.125 --> 00:05:44.893
bilgisayarlı bir karar verme
görevi sundum.

00:05:44.917 --> 00:05:46.726
EEG kulaklık setini takarak

00:05:46.750 --> 00:05:50.684
tekrarlayan riske maruz kalmayı
mimiklemesi amacıyla

00:05:50.708 --> 00:05:53.559
öğrenciler testi 3 gün boyunca 
12 kere aldılar.

00:05:53.583 --> 00:05:56.059
EEG kulaklık setindeki bir kontrol paneli

00:05:56.083 --> 00:05:58.726
onların çeşitli 
duygusal tepkilerini ölçtü;

00:05:58.750 --> 00:06:01.976
dikkat, ilgi, heyecan, engellenme hissi,

00:06:02.000 --> 00:06:04.875
suçluluk, stres seviyeleri 
ve gevşeme gibi.

00:06:05.272 --> 00:06:07.901
Öğrenciler aynı zamanda geçerliliği
oldukça kanıtlanmış

00:06:07.901 --> 00:06:10.361
duygu-ölçer ölçeklerle
duygularını değerlendirdiler.

00:06:10.375 --> 00:06:15.436
Bunun anlamı alışma ve alışmanın
karar vermeye etkilerini ölçmüş olduğumdu.

00:06:16.167 --> 00:06:19.268
Bu çalışmanın tamamlanması 29 gün aldı.

00:06:19.292 --> 00:06:22.518
Araştırma taslaklarını aylarca
çılgın bir şekilde düzenleyerek

00:06:22.542 --> 00:06:25.412
ve gece 2'de kafein sersemi,

00:06:25.412 --> 00:06:29.097
titizlikle veriyi değerlendirerek
sonuçları tamamlamayı başardım.

00:06:29.708 --> 00:06:32.684
Sonuçlar risk almaya alışmanın
gerçekten de ergenin duygusal

00:06:32.708 --> 00:06:36.115
düzeyini değiştirerek 
beynini değiştirebildiğini

00:06:36.115 --> 00:06:38.500
ve daha fazla risk almaya 
neden olduğunu gösterdi.

00:06:39.250 --> 00:06:42.893
Öğrencilerin normalde 
riskle ilişkilendirilen

00:06:42.917 --> 00:06:47.989
korku, stres, suç ve tedirginlik gibi 
duyguları, aynı zamanda dikkatleri,

00:06:48.000 --> 00:06:51.250
risk simulasyonuyla ilk 
karşılaşmalarında yüksek düzeydeydi.

00:06:52.167 --> 00:06:55.643
Bu onların arzularını frenledi 
ve öz-kontrola zorladı

00:06:55.667 --> 00:06:58.000
ki bu da daha çok 
risk almalarına engel oldu.

00:06:58.750 --> 00:07:02.684
Ancak simülatör aracılığıyla 
daha çok riske tabi tutulduklarında

00:07:02.708 --> 00:07:05.583
korku, suç ve stres seviyeleri 
düşmeye başladı.

00:07:06.667 --> 00:07:10.856
Bu beynin doğal korku 
ve tetikte olma içgüdülerini

00:07:10.856 --> 00:07:13.681
artık hissedemedikleri bir durum yarattı.

00:07:13.875 --> 00:07:18.768
Ayrıca daha ergen oldukları 
ve beyinleri gelişmeye devam ettiğinden

00:07:18.792 --> 00:07:22.732
heyecan arayan davranışlara daha çok ilgi
göstermeye ve uyarılmaya başladılar.

NOTE Paragraph

00:07:24.250 --> 00:07:26.009
Bu durumun sonuçları neydi?

00:07:26.009 --> 00:07:29.485
Mantıklı karar vermek için
gerekli öz denetimden mahrumdular,

00:07:29.485 --> 00:07:31.124
daha çok risk aldılar

00:07:31.124 --> 00:07:33.112
ve daha zararlı seçimler yaptılar.

00:07:33.930 --> 00:07:36.524
Bu yüzden tek sorumlu
gelişmekte olan beyin değil.

00:07:36.574 --> 00:07:41.752
Alışma süreci de risk alma 
ve riskin artışında önemli bir role sahip.


00:07:42.857 --> 00:07:45.683
Her ne kadar bir ergenin 
risk arama ihtiyacı

00:07:45.683 --> 00:07:50.500
gelişen beyinlerindeki yapısal ve 
işlevsel değişimlerin sonucu olsa da

00:07:50.958 --> 00:07:54.184
benim çalışmamın
vurguladığı tehlikeli kısım

00:07:54.190 --> 00:07:58.934
riske alışmanın ergenin beynini 
fiziksel olarak değiştirebileceği

00:07:58.958 --> 00:08:01.198
ve daha fazla risk almaya 
neden olabileceğidir.

00:08:01.333 --> 00:08:05.073
Bu yüzden olgunlaşmamış
beyin ile alışmanın ortak etkisi

00:08:05.073 --> 00:08:09.599
daha fazla yıkıcı etki yaratan 
mükemmel bir fırtına gibi.

00:08:10.609 --> 00:08:12.488
Bu araştırma aile ve toplumun

00:08:12.488 --> 00:08:15.128
ergenlerin sadece bilerek 
uyarıları göz ardı etmediğini

00:08:15.128 --> 00:08:18.584
ya da basitçe gittikçe artan şidette
tehlikeli davranışlarla

00:08:18.584 --> 00:08:22.851
ailelerine başkaldırmadıklarını 
anlamalarına yardımcı olabilir.

00:08:22.875 --> 00:08:26.893
Önlerindeki en büyük engel 
risklere alışmalarıdır:

00:08:26.917 --> 00:08:31.268
tüm görünen bu risk alma davranışlarını
güdüleyen, kontrol eden

00:08:31.292 --> 00:08:35.625
ve etkileyen fiziksel, tespit edilebilir
ve duygusal işlevsel değişimler.

NOTE Paragraph

00:08:36.667 --> 00:08:42.822
Bu yüzden daha güvenli çevre oluşturacak
ve yüksek risk durumlarını azaltacak

00:08:42.822 --> 00:08:46.292
ancak aynı zamanda bu içgörüyü yansıtacak
politikalara da ihtiyacımız var.

00:08:47.458 --> 00:08:50.476
Bu sonuçlar ergenler için de 
bir uyarı niteliğinde.

00:08:50.500 --> 00:08:53.976
Onları güvensiz ortamlardan 
koruyan doğal ve gerekli

NOTE Paragraph

00:08:54.000 --> 00:08:56.851
korku ve suçun tekrar 
tekrar riskli davranış seçtiklerinde

00:08:56.875 --> 00:09:00.667
duyarsız hale geldiğini gösteriyor.

NOTE Paragraph

00:09:01.917 --> 00:09:06.880
Böylece bulgularımı sevgili ergen ve
bilim adamlarıyla paylaşma umuduyla

00:09:06.900 --> 00:09:12.601
araştırmamı Intel Uluslararası Mühendislik
fuarına, ISEF'e, götürdüm,

00:09:12.625 --> 00:09:18.646
75 ülke, yöre ve bölgeden gelen
1800'den fazla öğrencinin

00:09:18.667 --> 00:09:22.393
en son araştırma ve buluşlarını
sundukları bir fuar.

00:09:22.417 --> 00:09:24.893
Bilim fuarının olimpiyatları gibiydi.

NOTE Paragraph

00:09:24.917 --> 00:09:26.101
(Gülme)

NOTE Paragraph

00:09:26.125 --> 00:09:31.268
Burada araştırmamı noröbilim 
ve psikoloji uzmanlarına sunabildim

00:09:31.292 --> 00:09:33.809
ve değerli geri bildirimler elde ettim.

00:09:33.833 --> 00:09:36.809
Ancak haftanın muhtemelen 
hatırlamaya en değer anı

00:09:36.833 --> 00:09:39.976
ödül töreni sırasında 
gürleyen hopörlerden birden

00:09:40.000 --> 00:09:41.692
benim adımın okunduğu andı.

00:09:42.125 --> 00:09:45.434
O kadar inanılmazdı ki
kendimi sorguladım:

00:09:45.458 --> 00:09:49.401
Bu Oscar'daki "La La Land" gafı
gibi başka bir hata mıydı?

NOTE Paragraph

00:09:49.417 --> 00:09:50.851
(Gülme)

NOTE Paragraph

00:09:50.875 --> 00:09:53.143
Şansıma değildi.

00:09:53.167 --> 00:09:55.121
Davranış ve sosyal bilimler kategorisinde

00:09:55.125 --> 00:09:57.643
gerçekten de birincilik ödülü kazanmıştım.

NOTE Paragraph

00:09:57.667 --> 00:10:02.375
(Alkış)

NOTE Paragraph

00:10:04.042 --> 00:10:05.393
Söylemeye gerek yok

00:10:05.441 --> 00:10:08.208
ama bu ödül karşısında
heyecanlanmakla kalmamıştım,

00:10:08.208 --> 00:10:13.143
aynı zamanda benim çabalarımı
ödüllendiren bilim fuarı

00:10:13.167 --> 00:10:15.262
merakımı canlı tutuyor

00:10:15.262 --> 00:10:19.917
ve yaratıcılığımı, sebatımı ve 
hayal gücümü güçlendiriyor.

00:10:20.792 --> 00:10:26.538
Okul kütüphanemde deney yaparkenki 
sakin resmim sıradan gibi görünebilir,

00:10:26.542 --> 00:10:30.351
ancak benim için bir nevi ilham kaynağı.

00:10:30.375 --> 00:10:34.351
Bu sürecin bana risk almayı
öğrettiğini hatırlatıyor.

00:10:34.375 --> 00:10:37.476
Bunun son derece ironik
olduğunun farkındayım.

00:10:37.500 --> 00:10:39.434
Ancak riski öngörülemez fırsatların

00:10:39.458 --> 00:10:43.518
genellikle risk alarak elde
edildiklerini fark ederek aldım---

00:10:43.542 --> 00:10:46.684
üzerinde çalıştığım 
zararlı risklerden değil,

00:10:46.708 --> 00:10:48.059
ama iyi olanlardan,

00:10:48.083 --> 00:10:50.226
pozitif risklerden.

NOTE Paragraph

00:10:50.250 --> 00:10:51.976
Daha fazla risk aldıkça

00:10:52.000 --> 00:10:56.726
alışılagelmemiş durumum
karşısında kendimi daha yeterli hissettim,

00:10:56.750 --> 00:10:58.965
bu da projemi bitirmem için

00:10:58.965 --> 00:11:01.768
daha fazla tolerans, dayanıklılık
ve sabıra yol açtı.

00:11:01.792 --> 00:11:04.851
Bu deneyimler yeni fikirler
oluşturmama neden oldu.

00:11:04.875 --> 00:11:08.434
Mesela: Olumsuz risk almanın
tezatı da geçerli mi?

00:11:08.458 --> 00:11:12.434
Pozitif risk alma 
tekrarladığında artar mı?

00:11:12.458 --> 00:11:16.643
Pozitif eylemler pozitif
beyin işlevi yaratır mı?

NOTE Paragraph

00:11:16.667 --> 00:11:20.226
Bir sonraki araştırma konumu
bulmuş olabilirim.

NOTE Paragraph

00:11:20.250 --> 00:11:26.458
(Alkış)