< Return to Video

How Evolution works

  • 0:04 - 0:07
    میكانیزمی پەرەسەندن
  • 0:07 - 0:10
    پەرسەندن چییە ؟
  • 0:10 - 0:14
    پەرسەندن گۆڕانكارییە لە ژیانی سەر رووی زەوی
  • 0:14 - 0:20
    ئەو پرۆسەیە ملیارەها ساڵە دەستی پێكردوە و تاكو ئەمڕۆ بەردەوامە
  • 0:20 - 0:25
    پەرەسەندن پێمان دەڵێت، چۆن ئەو ئەو جۆرە زۆرەی لە ژیان هەیە، هاتۆتە بوون
  • 0:25 - 0:34
    پێمان نیشان دەدات، چۆن یەكەم سەرەتاییەكان توانیان ببنە ملیۆنان جۆری جیاواز هەروەك ئەمڕۆ دەیانبینین
  • 0:34 - 0:42
    پەرەسەندن، وەڵامی هەموو ئەو پرسیارانەیە كە ئێمە هەمانە كاتێك سەگێكی لەپۆلی داشهەند لەگەڵ سەگێكی دەنیماركی زەبەلاح بەیەكەوە دەبینین
  • 0:43 - 0:49
    چۆن دەكرێ جۆرەكان لەنێوانی خۆیان لەرەنگ و شێوەیاندا بۆ وەچەكانیان ئاوا بەم شێوەیە جیا بوونەتەوە ؟
  • 0:50 - 0:58
    بۆ وەڵامی ئەو پرسیارە، دەمانەوێت چاو بخەینە سەر ئاژەڵەكان، بێجگە لە شیوەكانی ژیانی وەك مشەخۆرەكان و رووەكەكان
  • 0:58 - 1:05
    كەواتە یەكەم پرسیار ئەوەیە: چۆن یەك جۆری ئاژەڵ پەرەدەسێنێت بۆ چەند جۆرێكی نوێ ؟
  • 1:05 - 1:12
    ئۆه، بەڵام پرسیارێكی بەپەلە لێرەدا هەیە ئەویش: جۆرەكان چییە ؟
  • 1:12 - 1:17
    جۆرەكان كۆمەڵە ئاژەڵێكن، لەتوانایاندایە وەچەی خۆیان لەنەوەیەكەوە بۆ نەوەیەكی دیكە دەپارێزن.
  • 1:17 - 1:21
    ئەو وەچە نوێیانەش دەتوانن نەوەی نوێ بخەنەوە
  • 1:22 - 1:27
    بۆ ئەوەی باشتر لەو وەڵامەتێبگەین، پێویستمان بەوەیە سەیری ئەو خاڵەی داهاتوو بكەین
  • 1:27 - 1:34
    تاكی بوونەوەری زیندوو، لەمیانەی وەچەخستنەوە و بۆماوەیی بێ وێنەیی تاكەكانی خۆیان دەپارێزن
  • 1:34 - 1:38
    هەروەها دووەم خاڵی سەرەكی، هەڵبژاردنە
  • 1:38 - 1:47
    با بەتاكەكان دەست پێ بكەین. هەر بوونەوەرێك بەبێ وێنەیی هاتۆتە بوون، ئەوەش بەبنەڕەتی پەرەسەندن دادەنرێت
  • 1:47 - 1:51
    رەنگە ئەندامێكی یەك لەجۆرەكان لەچاو یەكێكی دیكەی هەمان جۆر بەهێزتر دەربكەوێـت
  • 1:51 - 1:56
    لەگەڵ ئەوەش، هەموویان جیاوازییەكی كەمیان لە سیما و سیفەتیان هەیە
  • 1:56 - 2:01
    رەنگە جۆرێكیان لە هاوشێوەكانی خۆی گەورەتر، بەهێزتر یاخود ئازاتر بن
  • 2:01 - 2:08
    هۆكاری ئەو جیاوازییانە چییە؟ با بەوردی سەیری بوونەوەرێك بكەین
  • 2:08 - 2:15
    هەموو بوونەوەرێك لە خانە پێكهاتووە، ئەو خانانە ناوكیان تێدایە
  • 2:15 - 2:22
    ناوكۆكەش كۆمۆسۆمی تێدایە، كرۆمۆسۆمەكانیش دی ئێن ئەییان لەخۆ گرتووە
  • 2:22 - 2:29
    دی ئێن ئەی لە پێكهێنەرەكانی جینە جیاوازەكانە، ئەو جینانەش زانیارییەكانی ژیانیان هەڵگرتووە
  • 2:29 - 2:37
    دی ئێن ئەی رێنمایی و فەرمان دەداتە ناوك و سیما و سیفاتەكان لە ژیانی بوونەوەرەكان دیاری دەكات
  • 2:37 - 2:42
    بەدیاریكراوی دی ئێن ئەی بێوێنەیی و تایبەتییەتی دەداتە هەر بوونەوەرێك
  • 2:42 - 2:50
    لەكەسێكەوە بۆ كەسێكی دیكە كەمێك جیاوازی پێدەدات، بەشێوەیەك بۆ هەریەكەیان كەمێك جیاوازی هەیە ؟
  • 2:50 - 2:55
    بەڵام چۆن ئەو شێوە زۆرە لە ریزبەندی دی ئێن ئەی دروست دەبێت ؟
  • 2:55 - 3:00
    یەكێك لە هۆكارە سەرەكییەكان ئەوەیە زۆری وەچە خستنەوەیە
  • 3:00 - 3:04
    لە سروشتدا، دةتوانين تێبینی ئەوە بكەین كە بوونەوەرەكان وەچەی زیاتر لە پێویست دەخەنەوە
  • 3:04 - 3:09
    بۆ مانەوەی ئەو جۆرە، چونكە هەندێكجار لەسەرەتاوە وەچەكان تووشی لەناوچوون و مردن دەبنەوە
  • 3:09 - 3:14
    لەزۆرجاردا زۆربوونی وەچەكان زیاترە لەتوانای ئەو ژینگەیەی كە بۆیان گونجاوە و تێیدا دەژین
  • 3:14 - 3:18
    ئەوە یەكێكە لەو هۆكاری زۆربوونی جیاوازی لە جۆرەكاندا
  • 3:18 - 3:22
    هەرچەند وەچەی زۆرتر بەرهەم بێت، لە ئەنجامدا جیاوازیە كەمەكان زیاتر دەبێت
  • 3:22 - 3:29
    ئەوەیە ئەوەی سروشت دەیەوێت: ژمارەیەك زۆر لە جیاوازییە كەمەكان دەستكەوێت
  • 3:29 - 3:35
    هۆكاری دووەمی سەرەكی بێوێنەیی تاكەكان لەبۆماوەییەوە روو دەدات
  • 3:35 - 3:42
    هەر بەو بۆنەوە، بۆماوەیی واتە ناردنی دی ئێن ئەی بۆ وەچەكان
  • 3:42 - 3:50
    دوو هۆكاری زۆر گرنگ هەیە رۆڵ لەو پرۆسەیە دەگێڕن: خۆرێكخستنەوە و گۆڕان
  • 3:50 - 3:55
    خۆڕێكخستنەوە واتە تێكەڵبوونی هەرەمەكی دی ئێن ئەی لە دوو بوونەوەر
  • 3:55 - 4:02
    كاتێك دوو بوونەوەر دەكەونە خۆشەویستی یەكتر و دەبنە هاوسەر، دوو جار جینەكانی خۆیان رێك دەخەنەوە
  • 4:02 - 4:08
    لەجاری یەكەم، هەریەك بەجیا ئەو كارە دەیكات لەوكاتە سپێرم و هێلكە بەرهەم دەهێنن
  • 4:08 - 4:14
    سپێرم و هێلكە هەریەكەیان نیوەی بۆماوەیی جینەكانی هەڵگرتووە و تێكەڵ دەبن
  • 4:14 - 4:19
    خۆرێكخستنەوەی دووەم كاتێك روودەدات كە نێرە مێیەكە دەپیتنێت
  • 4:19 - 4:29
    هەریەك لە دایك و باوك 50%ی لە دی ئێن ئەی خۆی دەدات، بەواتایەكی دیكە هەرەیەكەیان 50% سیما و سیفاتی خۆی پێشكەش دەكات
  • 4:29 - 4:34
    بەم شێوەیە خۆیان رێكخستەوە یان تێكەڵاوبوون و ئەنجامەكەشی نەوەی نوێیە
  • 4:34 - 4:41
    ئەو نەوەیە خاوەن دی ئێن ئەیەكی تێكەڵاوی بەشێوەیەكی هەرەمەكیە و كەواتە سیفات و سیمای دایك و باوكی هەڵ دەگرێت
  • 4:41 - 4:48
    ئەمە دووركەوتنەوە و جیاوازییەكان لەناو جۆرەكان خۆیاندا زیاتر دەكات
  • 4:48 - 4:52
    بەڵام گۆڕان (میوتەیشن) لە پەرەسەندندا زۆر گرنگە
  • 4:52 - 4:56
    میوتەیشن گۆڕانی هەڕەمەكییە لە ناو دی ئێن ئەی
  • 4:56 - 5:00
    هەروەها دەتوانرێ بگوترێـت كە روودانی هەڵەیە لەكاتی كۆپیكردنەوەی دی ئێن ئەی
  • 5:00 - 5:06
    بەهۆی ژەهراویبوون یان مادەی كیمیایی دیكە یاخود بەهۆی تیشكی زیانبەخش
  • 5:06 - 5:10
    لەو كاتەی بەشێك لە دی ئێن ئەی دەگۆڕێت، میوتەیشن روودەدات
  • 5:10 - 5:16
    زۆربەی جار ئەو گۆڕانە نێگەتیڤە، دەبێتە هۆی نەخۆشكەوتن هەروەك شێرپەنجە
  • 5:16 - 5:20
    بەڵام رەنگە كاریگەری بێلایەنی هەبێت و هەتا رەنگە كاریگەری ئیجابیشی هەیە
  • 5:20 - 5:26
    هەروەك چاوشینی لەمرۆڤدا، كە ئەوەش یەكێكە لە میوتەیشنی هەرەمەكی
  • 5:26 - 5:32
    بەهەر حاڵ، میتەیشن كاریگەری لەسەر پیتاندن هەیە واتە سپێرم یان هێلكە
  • 5:32 - 5:38
    لەبەر ئەوەی ئەو دی ئێن ئەیەی لەكردەوەی پیتاندندا هەیە، هەر ئەوەیە بۆ نەوەكەی دەگوازرێتەوە
  • 5:38 - 5:45
    هەر ئەو هۆكارەشە وا دەكات لەبەرچی لەكاتی گرتنی تیشكی x ئەندامی زاوزێمان دەپارێزین، بەڵام ئەندامەكانی تری لەشمان لەژێر مەترسی دا نین
  • 5:45 - 5:53
    بەكورتی، لەپرۆسەی بۆماوەییدا، بوونەوەرەكان سیفات و تایبەتمەندی خۆیان بە DNA بۆ نەوەكانیان دەگوازنەوە
  • 5:53 - 5:59
    خۆرێكخستنەوە و میوتەیشن دی ئێن ئەی دەگۆڕن، بۆیە دەبینین منداڵێك لەگەڵ برایەكانی جیاوازن
  • 5:59 - 6:06
    بەشێوەیەك سیفات و تایبەتمەندیەكی تێكەڵ بەشێوەیەكی هەرەمەكی لەدایك و باوانییەوە پێدەگات
  • 6:06 - 6:10
    لێرەدا وشەیەكی سەرەكی هەیە، ئەویش: هەرەمەكی
  • 6:10 - 6:14
    هەموو ئەو پرۆسانە لەسەر رێكەوت بنیاتنراوە
  • 6:14 - 6:20
    هەرەمەكی خۆرێكخستنەوە و میوتەیشن لە نەوەیەكدا تێكەڵییەكی هەرەمەكی لە سیفات و تایبەتمەندی لەخۆدەگرێـت
  • 6:20 - 6:25
    ئەوانیش لەلایەنی خۆیانەوە بەتێكەڵییەكی هەرەمەكی دەیگەیەننە منداڵەكانی خۆیان
  • 6:25 - 6:32
    بەڵام چۆن دەتوانرێ ئەو هەمووانە بۆ رێكەوت بەجێبهێلرێت، هەموو بوونەوەرەكان لەگەڵ ژینگەكەیان بەتەواوی خۆیان گونجاندووە
  • 6:32 - 6:40
    بۆ نمونە، كلۆی قامیشی، چۆلەكەی مێشوولە و بۆقە ماسی
  • 6:40 - 6:44
    وەڵامەكە لە خاڵی دووەمی سەرەكی دا هەیە: هەڵبژاردن
  • 6:44 - 6:50
    هەموو تاكێك رووبەرووی پرۆسەی هەڵبژاردنی سروشتی دەبێتەوە
  • 6:50 - 6:55
    هەروەك زانیمان، هەر تاكێك كەمێك جیاوازی لەگەڵ تاكەكانی دیكە هەیە
  • 6:55 - 7:00
    بۆیە لەنێو هەموو جۆرەكان چەندەها جۆری جیاوازتر دێتە كایەوە
  • 7:00 - 7:07
    كاریگەرییەكانی ژینگە كار لە بوونەوەرەكان دەكات، ئەمەش پێ دەگوترێت هۆكاری هەڵبژاردن، لەوانە:
  • 7:07 - 7:15
    دڕەندەكان، زیندەوەر، ئەو ئاژەڵانەی لەهەمان جۆرن، ژەهراویبوون، گۆڕانكاری شوێنی نیشتەجێبوون یان لە ئاو هەوا
  • 7:15 - 7:20
    هەڵبژاردن پرۆسەیەكە كارگەری لەسەر هەموو تاكێك دەبێت
  • 7:20 - 7:24
    هەموو بوونەوەرێك تێكەڵییەكی بێوەێنەی لە سیفات و تایبەتمەندی هەیە
  • 7:24 - 7:32
    ئەو تێكەڵییە یارمەتیان دەدات بەردەوامی بەمانەوەی خۆیان لەو ژینگەیە بدەن یاخود نا
  • 7:32 - 7:39
    هەر یەكێك بەتێكەڵییەكی نەگونجاوەوە لەلایەن ژینگەكەیەوە لادەبرێـت
  • 7:39 - 7:47
    ئەوانەی بەتێكەڵییەكی تەواو و باشەوە رزگاریان دەبێـت، سیمات و تایبەتییە باشەكەیان دەدەنە نەوەی دوای خۆیان
  • 7:47 - 7:50
    ئەوە گرتگی هەمەجۆری بوونەوەر دەردەخات
  • 7:50 - 7:57
    هەر ئەوەشە وا لە بوونەوەرەكان دەكات هەوڵ دەدەن نەوەی نوێ بەهەم بهێنن تابكرێت جیاوازیان لەنێوان هەبێت
  • 7:57 - 8:02
    لەوەدا ئەگەری زۆر هەیە بەلانی كەم یەكێك لە نەوەكان پرۆسەی هەڵبژاردنی سروشتی تێپەڕاند بێت
  • 8:02 - 8:05
    هەلی مانەوەی زۆری بۆ دروست دەبێـت
  • 8:05 - 8:11
    نمونەیەكی باش لێرەدا هەیە دەتوانین تێبینی بكەین ئەویش لە گروپێك چۆلەكە كە لە دوورگەیەكی دابڕاو دەژین
  • 8:11 - 8:15
    ئەوانە یەكێكن لەو ئاژەڵانەی لە جیهانی زانست زۆر بەناوبانگن
  • 8:15 - 8:23
    بە چۆلەكەی داروین ناسراون، بەناوی دۆزەروەكەیەوە هاتووە، چارلس داروین، ئەوەش چیرۆكی ئەو چۆلەكانەیە
  • 8:23 - 8:33
    چەند سەدەیەك پێش ئێستا، گروپێكی بچوكی چۆلەكە قڕیدرانە دوورگەی گالاپاگۆس لە ناوەڕاستی دوورگەی هێمن، رەنگە بەهۆی گەردەلولەكی بەهێزەوە بووبێت
  • 8:33 - 8:37
    ئەو چۆلەكانە خۆیان لە ژینگەیەك دۆزیەوە، بەتەواوی بۆ ئەوان نوێ بوو
  • 8:37 - 8:43
    بۆ ئەو چۆلەكان بەهەشتێكی راسیتی بوو: خۆراكێكی زۆر لەگەڵ نەبوونی دڕندە
  • 8:43 - 8:48
    زۆر بەخێرایی ژمارەیان زیادی كرد و زۆربوون، چۆلەكەكان بەخێرایی هەموو دوورگەگەی تەنیەوە
  • 8:48 - 8:51
    ئەمە ئەوە دەگەیەنێت كە سەرچاوەكانی خۆراك كەم بوووەوە
  • 8:51 - 8:57
    بەشێوەیەك بەهەشتی چۆلەكەكان هەڕەشەی بڵاوبوونەوەی برسێتی لەسەر بوو، ئەمە وای كرد لە نێوانی ركابەری لەنێوانی خۆیان بكەن
  • 8:57 - 9:00
    لێرە هەڵبژاردن بەدەردەكەوێـت و دێتە ناوەوە
  • 9:00 - 9:04
    تاكەكانیان و جیاوازییە بچووكەكان، لەو حاڵەتەدا جیاوازی بچووك لە دەنووكیان دروست دەبێت
  • 9:04 - 9:12
    واتە هەندێك لە چۆلەكەكان توانیان خۆیان لە ركابەری چۆلەكەكانی دیكە بەدوور بگرن
  • 9:12 - 9:17
    دەنووكی هەندێك لە چۆلەكان زیاتر بۆ گەڕان و هەڵكۆڵین بۆ كرم گونجاوتر بێت
  • 9:17 - 9:21
    هەندێك لە چۆلەكەكان توانیان بەشێوەیەكی باشتر دەنووكیان بۆ شكاندنی دان وز تۆ بەكار بهێنن
  • 9:21 - 9:28
    لێرەدا چۆلەكەكان بۆ گروپی ژینگەی جیاواز بەش بەش ببوون، چۆلەكەكان لەو بەش بەشبوونانە پارێزراوتر دەبن و كەمتر تووشی ركابەری یەكتر دەبن
  • 9:28 - 9:34
    دوای ئەوە چۆلەكەكان دەست بە چووتبوون دەكەن لەگەڵ ئەو چۆلەكانەی لە گروپی خۆیانن
  • 9:34 - 9:38
    دوای چەند نەوەیەك، ئەو تایبەتمەندیانە زیاتر دەردەكەوێـت و پەیدا دەبێت
  • 9:38 - 9:42
    بەشێوەیەك وا دەكات چۆلەكەكان ئەو ژینگەی خۆیان بەسەركەوتووی بەكار بهێنن
  • 9:42 - 9:46
    جیاوازی نێوان بخۆری كرم و شكێنەری دانەكان زۆرتر دەبێت
  • 9:46 - 9:54
    بەشێوەیەك ئەو دووانە ناتوانن لەگەڵ یەك جووت بن، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی پەیدابوونی جۆرێكی نوێ
  • 9:54 - 9:58
    ئەمڕۆ، 14 جۆری چۆلەكە لە دوورگەی گالاپاگۆس دەژین
  • 9:58 - 10:02
    سەرجەمیان لە یەك گروپی ئاسایی زیادیان كردوە و لێی بوونەتەوە
  • 10:02 - 10:06
    بەمشێوەیە بەپەرەسەندن جۆری نوێ دێتە كایەوە
  • 10:06 - 10:09
    لەرێگەی كارلەیەكی تاكە بێوێنەكان
  • 10:09 - 10:12
    خستنەوەی لەرادەبەری نەوە
  • 10:12 - 10:15
    دووبارە خۆرێكخستنەوە و میتەیشن لە بۆماوەیی
  • 10:15 - 10:18
    لە كۆتاییدا، بەهۆی هەڵبژاردن
  • 10:18 - 10:21
    بۆچی ئەوانە زۆر گرنگن ؟
  • 10:21 - 10:28
    ئەوە پێمان دەڵێت هەمەجۆری ژیان لەكوێوە هاتوون و بۆچی هەموو بوونەوەرەكان زۆر بەباشی و بەشێوەیەكی نمونەیی لەگەڵ نیشتمانەكەی خۆی گونجاندووە ؟
  • 10:28 - 10:31
    بەڵام بەشێوەیەكی كەسی كاریگەری هەیە لەسەرمان .
  • 10:31 - 10:37
    هەموو كەسێك لە ئاكامدا لەماوەی 3.5ی پەرەسەندن، ئەوە تۆش دەگرێتەوە
  • 10:37 - 10:41
    باوك و باپیرانت شەڕیان كردوە و خۆیان گونجاندووە لەپێناو مانەوە
  • 10:41 - 10:46
    ئەو رزگاربوونە بەپلەیەیك زۆر دڵنیا نەبووە
  • 10:46 - 10:50
    ئەگەر وای دابنێین 99% ئەو جۆرانەی ژیاون، لەناوچوون،
  • 10:50 - 10:56
    كەواتە دەبێـت خۆت لە چیرۆكی سەركەوتنەكان دابنێـیت
  • 10:56 - 11:01
    داینەسۆرەكان لەناوچوون، بەڵام تۆ لەژیاندایت، ئەم ڤیدیۆیە دەبینیت
  • 11:01 - 11:06
    لەبەر ئەوەی تۆ بەشێوەیەكی سەرسوڕهێن جیاوازی، بەوێنەی هەموو ئەو بوونەوەرانەی ئێستا لە ژیاندان
  • 11:06 - 11:11
    تاقانە و بێوێنەی لەو گەردوونە
  • 11:11 - 11:16
    وەرگێڕانی: صلاح سعدی (diary-s-s@outlook.com)شوبات/2016
Title:
How Evolution works
Description:
more » « less
Video Language:
English
Duration:
11:48

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.