Araba tutmasının sırrı - Rose Eveleth

Dersin tamamı için: http://ed.ted.com/lessons/the-mystery-of-motion-sickness-rose-eveleth

Nüfusun üçte biri araba tutmasından şikâyet etse de, bilim adamları buna neyin sebep olduğundan emin değil. Soğuk algınlığı gibi, hâlâ bir tedavisi olmayan basit bir sorun gibi görünüyor. Eğer aileyle yapılan uzun araba yolculuklarının kötü olduğunu düşünüyorsanız, astronota bunun olduğunu düşünün! Rose Eveleth, araba tuttuğunda vücudumuza neler olduğunu açıklıyor.

Ders: Rose Eveleth, animasyon: Tom Gran.

Arabada okuyabiliyor musunuz?

Öyleyse, kendinizi şanslı sayın.

Nüfusun yaklaşık üçte birinin

arabada veya bir tekne,
tren, uçakta giderken

bir kitaba bakmak

çabucak midelerinin
bulanmasına sebep oluyor.

Peki neden bu bulantı hissini yaşıyoruz?

İster inanın, ister inanmayın,
bilim adamları emin değil.

En yaygın teori, yanlış eşleşmiş

duyu sinyalleriyle ilgili olduğu.

Bir arabada seyahat ederken,
vücudunuz iki farklı mesaj alır.

Gözleriniz aracın içine bakar,

hiçbir şey hareket etmiyor gibidir.

Aynı anda, kulaklarınız beyninize
hızlanmakta olduğunuzu söyler.

Bekleyin, kulak mı?

Evet, kulağınızın duymaktan
başka önemli bir fonksiyonu daha var.

İç kısımlarında, vestibüler
sistem olarak bilinen,

bize denge ve hareket hissimizi
kazandıran yapı grupları bulunmaktadır.

İçinde üç yarım daire kanalı bulunur

ki bunlar rotasyonu hissederler,
her yön için birer tane vardır.

Ayrıca içi sıvıyla dolu
iki kılla çizilmiş torba vardır.

Hareket ettiğinizde sıvı yer
değiştirip kılları gıdıklar,

beyninize yatay mı,
dikey mi gittiğinizi söyler.

Vücudunuza tüm söylediği
hangi yöne doğru hareket ettiğiniz,

ne kadar ve hangi açıda hızlandığınız.

Bir arabada,

vestibüler sisteminiz hareketlerinizi
doğru olarak hisseder

ama gözleriniz görmez, özellikle
kitaba odaklı.

Tersi de olabilir.

Film seyrediyorsunuz
ve kamera kapsamlı bir hareket yaptı.

Bu sefer kulağınız hâlâ
oturduğunuzu bilirken,

gözleriniz hareket ettiğinizi düşünüyor.

Ama bu çelişkili bilgi neden çok
kötü hissetmemize sebep oluyor?

Bilim adamları emin değil

ama evrimsel bir açıklama
olduğunu düşünüyorlar.

Hızlı giden arabalar ve video kayıtları

sadece son birkaç yüzyılda var oldu,

evrimsel zamanda göz açıp kapamak gibi.

Tarihimizin çoğunda duyusal karışıklığa

sebep olabilecek pek bir şey yoktu,

zehirler hariç.

Zehirler yaşamak için
en iyi şey olmadığı için

vücutlarımız karışıklığa
yol açan yediğimiz şeyden

direkt fakat hoş olmayan
bir şekilde kurtulmak üzere evrim geçirdi.

Oldukça mantıklı bir teori
ama bazı şeyleri açıklamadan bırakıyor,

mesela niye kadınlar erkeklerden
daha çok etkileniyor

veya yolcuların sürücülerden
daha fazla midesi bulanıyor.

Diğer bir teori nedenin
bazı alışılmadık durumların

doğal vücut duruşunu korumayı

daha zor yapması olduğunu söylüyor.

Çalışmalar suyun içine dalmanın
veya sadece duruşu değiştirmenin

etkilerini büyük oranda
azaltabileceğini göstermiştir.

Ancak gerçekten neler olduğunu bilmiyoruz.

Arabada mide bulantısına
yaygın tedavileri biliyoruz --

ufka bakmak, reçetesiz ilaçlar, sakız,

fakat hiçbiri güvenilir değil,

aşırı araba tutmasını engelleyemezler

ve bazen uzun bir araba
yolculuğunda sadece sıkılmaktan

çok daha fazlasıdır.

Astronotların uzaya saatte
27.358 km atıldığı NASA'da

araba tutması ciddi bir problem.

Son uzay çağı teknolojilerini
araştırmakla beraber,

NASA astronotların uzay

rasyonlarına kusmamasını sağlamaya
bir sürü zaman harcıyorlar.

Uykunun sırlarını anlamak veya
soğuk algınlığını iyileştirmek gibi,

araba tutması inanılmaz bilimsel
ilerlemelere rağmen çok az şey

bildiğimiz basit sorunlardan
biri gibi görünüyor.

Belki bir gün araba tutmasının
tam nedeni bulunur

ve bununla birlikte onu tamamıyla
engellemek için etkili yol da

ama o gün hâlâ ufukta.