< Return to Video

ئەوەی نایزانین لەسەر شیری دایک

  • 0:01 - 0:04
    قەت بیستووتانە کەسێک بڵێت
    شیری دایک بێبەرامبەرە؟
  • 0:05 - 0:06
    (پێکەنین)
  • 0:06 - 0:09
    بەڵێ جێی پێکەنینە،
  • 0:09 - 0:14
    چونکە بێبەرامبەرە ئەگەر کات و
    وزەی ژنان بەرز نەنرخێنین.
  • 0:15 - 0:20
    هەر دایکێک بێت دەتوانێت
    پێتبڵێت چەندێک کات و وزەی دەوێت
  • 0:20 - 0:22
    بۆ بەشلەکردنی لەشی --
  • 0:22 - 0:24
    بۆ تواندنەوەی خۆی --
  • 0:24 - 0:26
    (پێکەنین)
  • 0:26 - 0:29
    کاتێک خواردن دەدات بەم گۆشتخۆرە
    بچووکە بەنرخە.
  • 0:29 - 0:31
    (پێکەنین)
  • 0:31 - 0:34
    شیر هۆکاری خواردنی شیردەرەکانە بە مژین.
  • 0:35 - 0:37
    لە زانکۆی ویلایەتەی ئەریزۆنا،
  • 0:37 - 0:39
    لە تاقیگەیەکی شیردا،
  • 0:39 - 0:42
    سەیری پێکهاتەی شیری دایکم کرد
  • 0:42 - 0:45
    بۆ تێگەشتن لە ئاڵۆزییەکەی و
  • 0:45 - 0:47
    چۆن کار دەکاتە سەر پەرەسەندنی منداڵەکە.
  • 0:49 - 0:51
    گرنگترین شت کە فێریبووم
  • 0:52 - 0:57
    ئەوەبوو کارێکی پێویست ناکەین
    بۆ پشتیوانی کردنی دایکان و منداڵان.
  • 0:58 - 1:00
    کاتێکیش دایکان و منداڵان نائومێد دەکەین،
  • 1:00 - 1:03
    هەموو ئەوانە نائومێد ئەکەین
    کە دایکان و مناڵانیان خۆش دەوێت:
  • 1:04 - 1:07
    باوکەکان، هاوەڵەکان، نەنک و باپیر،
    پوورەکان،
  • 1:07 - 1:11
    هاوڕێکان و ناسیاوەکانی
    تۆڕی کۆمەڵایەتی مرۆڤ دروست دەکەن.
  • 1:12 - 1:17
    کاتی ئەوەیە واز لە چارەسەرە سادە و
    درووشمە سادەکان بهێنین و
  • 1:17 - 1:19
    بە وردی کار لەسەر وردەکارییەکان بکەین.
  • 1:20 - 1:22
    من زۆر خۆشبەخت بووم
  • 1:22 - 1:25
    زۆر زوو توانیم پەنجە بخەمە
    سەر ئەو وردەکارییانە،
  • 1:25 - 1:28
    لە یەکەم چاوپێکەوتنمدا
    لەگەڵ ڕۆژنامەنوسێک
  • 1:29 - 1:30
    کاتێک لێی پرسیم،
  • 1:30 - 1:33
    "دایک ئەبێت هەتا چەندێک
    شیری خۆی بدات بە منداڵەکەی؟"
  • 1:36 - 1:40
    ئەو وشەی "دەبێت"ە بوو کە
    وەڵامی لێ بڕیم،
  • 1:41 - 1:45
    چونکە قەت بە ژنێک ناڵێم
    کە چی بە لەشی خۆی بکات.
  • 1:47 - 1:49
    منداڵەکان بۆیە دەمێننەوە و گەشە دەکەن
  • 1:49 - 1:53
    چونکە شیری دایک خواردن، و
    دەرمان و ئاماژەیە بۆیان.
  • 1:53 - 1:54
    بۆ شیرەخۆرە بچووکەکان،
  • 1:55 - 1:56
    شیری دایک خواردنی تەواوە
  • 1:56 - 1:59
    کە هەموو پێکهاتە پێویستەکان
    دابین دەکات بۆ لەشیان،
  • 1:59 - 2:00
    گەشە بە مێشکیان دەدات و
  • 2:00 - 2:03
    وزەیە بۆ هەموو چالاکییەکانیان.
  • 2:03 - 2:06
    شیری دایک خواردنیش دەدات
    بەو میکرۆبانەی
  • 2:06 - 2:08
    لە ڕاڕەوی هەرسی
    منداڵەکەدایە.
  • 2:09 - 2:11
    دایکان تەنیا بۆ دووکەس نان ناخۆن
  • 2:11 - 2:13
    نان بۆ دوو کەس و بۆ ترلیۆنەها دەخۆن.
  • 2:15 - 2:18
    شیر پێکهاتەکانی بەرگری دابین دەکات
    کە شەڕ لەگەڵ مشەخۆرەکان دەکەن و
  • 2:19 - 2:24
    ئەو هۆرمۆنانەش دابین دەکات
    کە ئاماژەیە بۆ لەشی مناڵەکە.
  • 2:25 - 2:26
    بەڵام لەم دەیانەی دواتردا،
  • 2:26 - 2:28
    وامان لێهات بە کەم سەیری
    شیری دایک بکەین.
  • 2:28 - 2:31
    چیتر شتەکان بە ڕوونی نابینین.
  • 2:31 - 2:37
    وامان لێهاتووە سەیری شیر بکەین وەک
    شتێکی، بە ستاندارد کراو، ڕێکخراو، پاکژکراو،
  • 2:37 - 2:40
    لە قتوو نراو، کراو بە پاودەر،
    تام خۆشکراو، و بە ئامێر درووستکراو.
  • 2:41 - 2:43
    دەستبەرداری شیری میهرەبانی مرۆڤ بووین و
  • 2:43 - 2:45
    وامان کردووە شتی تر
    گرنگ بێت بەلامانەوە.
  • 2:47 - 2:48
    لە پەیمانگای نەتەوەیی تەندروستی
  • 2:48 - 2:50
    لە واشینگتنی پایتەخت
  • 2:50 - 2:52
    کتێبخانەی نەتەوەیی پزیشکی لێیە،
  • 2:53 - 2:55
    کە ٢٥ ملیۆن نوسراوی تێدایە --
  • 2:55 - 3:00
    متمانەی مێشک بە زانستی ژیان و
    توێژینەوەی پزیشکی زیندەوەری.
  • 3:00 - 3:03
    دەتوانین وشە بەکاربهێنین
    بۆ گەڕان بەناو داتا بەیسەکەماندا و
  • 3:03 - 3:05
    کاتێک ئەوە دەکەین،
  • 3:05 - 3:08
    دەبینین نزیکەی ملیۆنێک نوسراو
    هەیە لەسەر دووگیانی،
  • 3:09 - 3:12
    بەڵام زۆر کەمتر هەیە لەسەر
    شیری دایک و شیردان.
  • 3:13 - 3:17
    کاتێک نزیک دەبینەوە لە ژمارەی ئەو
    نوسراوانەی لە شیری دایک دەکۆڵێتەوە،
  • 3:17 - 3:22
    دەبینین لەسەر قاوە، و شەراب و
    تەماتە زیاتر دەزانین.
  • 3:22 - 3:23
    (پێکەنین)
  • 3:25 - 3:28
    دوو هێندەی شیری دایک لەسەر
    ڕەپنەبوون دەزانین.
  • 3:28 - 3:30
    (پێکەنین)
  • 3:32 - 3:35
    من ناڵێم پێویست ناکات زانیاریمان
    لەسەر ئەو شتانە هەبێت --
  • 3:35 - 3:38
    من زانام، پێم وایە پێویستە
    لەسەر هەموو شتێک بزانین.
  • 3:38 - 3:40
    بەڵام زانینی کەمتر
  • 3:40 - 3:42
    (پێکەنین)
  • 3:42 - 3:43
    لەسەر شیری دایک --
  • 3:43 - 3:46
    یەکەم شلەمەنی کە شیردەری
    بێچوو پێی دەژی
  • 3:46 - 3:47
    دەبێت توڕەمان بکات.
  • 3:48 - 3:52
    لە سەرانسەری جیهاندا، لە دە ژن نۆیان
    بەلایەنی کەمەوە لە ژیانیا منداڵێکی دەبێت.
  • 3:52 - 3:57
    واتا ساڵانە نزیکەی ١٣٠ ملیۆن مناڵ
    لەدایک دەبن.
  • 3:57 - 4:00
    ئەم دایک و مناڵانە شایەنی ئەوەن
    باشترین زانستیان پێشکەشکرێت.
  • 4:01 - 4:05
    توێژینەوەکانی ئەم دواییە نیشانیداوە
    شیر نەک تەنیا گەشە بە لەش دەدات،
  • 4:05 - 4:08
    وزەیەکیشە بۆ لەش و وێنەی
    پەرەسەندنی مێشک و دەماریش دەکێشێت.
  • 4:09 - 4:12
    ساڵی ٢٠١٥، توێژەرەوەکان ئەوەیان دۆزییەوە
  • 4:12 - 4:15
    کە تێکەڵەی شیری دایک و
    لیکی منداڵ --
  • 4:15 - 4:17
    بەدیاریکراوی، لیکی منداڵ --
  • 4:17 - 4:21
    کارلێکێکی کیمیایی دروست دەکات و
    هایدرۆجین پیرۆکساید دروست دەکات
  • 4:21 - 4:23
    کە بەکتریای ستاف و سالمۆنێلا دەکوژێت.
  • 4:24 - 4:26
    وە لە مرۆڤ و شیردەرەکانی تریشەوە،
  • 4:26 - 4:29
    خەریکە لەوە تێدەگەین کە
    پێکهاتەی زیندەیی شیر،
  • 4:30 - 4:33
    دەکرێت جیاوازی هەبێت کاتێک
    بەرهەمدەهێنرێت بۆ کوڕ یان کچ،
  • 4:34 - 4:37
    کاتێک پەنا دەبەین بۆ شیری بەخشەر
    لە یەکەی چاودێری وردی تازە لەدایکبووان،
  • 4:37 - 4:39
    یان شیری قتوی کۆگاکان،
  • 4:39 - 4:42
    وەک جلێکە بۆ بەری هەموو کەس ببێت.
  • 4:42 - 4:46
    بیر لەوە ناکەینەوە کە چۆن دەکرێت
    کوڕ و کچ ڕێژەی گەشەکردنیان جیابێت،
  • 4:46 - 4:47
    یان بەشێوەیەکی جیابێت، و
  • 4:47 - 4:49
    لەوانەیە شیری دایکیش بەشێک بێت لەوە.
  • 4:50 - 4:52
    دایکان پەیامەکەیان پێگەشت و
  • 4:52 - 4:56
    زۆرینەی دایکان بەنیازن
    شیری خۆیان بدەن،
  • 4:56 - 4:58
    بەڵام زۆرێک ناگەن بە
    ئامانجی شیردانەکەی دایان ناوە.
  • 5:00 - 5:02
    ئەوە هەڵەی خۆیان نییە؛
  • 5:02 - 5:03
    هەڵەی ئێمەیە.
  • 5:04 - 5:08
    هەتا دێت کێشەی تەندروستی باو وەک
    قەڵەوی، کێشەی هۆرمۆنات،
  • 5:08 - 5:10
    نەشتەرگەری منداڵبوون و منداڵبونی پێشوەخت
  • 5:10 - 5:13
    دەکرێت هەموویان بایۆلۆجی
    شیردان تێک بدەن.
  • 5:13 - 5:17
    زۆر ژنیش زانیاری پزیشکی
    پێویستیان نییە.
  • 5:18 - 5:19
    بیست و پێنج ساڵ لەمەوبەر،
  • 5:19 - 5:23
    ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی و
    یونیسێف چەند پێوەرێکیان دانا
  • 5:23 - 5:25
    بۆ نەخۆشخانەکان بۆ ئەوەی
    بە دۆستی تازە لەدایکبووان دابنرێن --
  • 5:25 - 5:29
    کە ئاستی پێویستی پشتیوانی دابین بکات
    بۆ نزیکبوونەوەی دایک و تازەلەدایک بوو و
  • 5:29 - 5:31
    شیرپێدانی مناڵەکە.
  • 5:31 - 5:35
    لەم ڕۆژەدا، لە ویلایەتە یەکگرتووەکان
    لە پێنج منداڵ یەکێکیان
  • 5:35 - 5:37
    لە نەخۆشخانەیەکی منداڵ دۆستدا
    لەدایک دەبن.
  • 5:39 - 5:40
    ئەمە کێشەیە،
  • 5:40 - 5:43
    چونکە دایکان لەو ماوەیەدا
    چەندین کێشەیان دەبێت
  • 5:43 - 5:47
    لە خولەکەکان، کاتژمێرەکان، ڕۆژەکان و
    هەفتەکانی ماوەی شیرداندا.
  • 5:47 - 5:50
    دەکرێت کێشەیان هەبێت لەگەڵ ئەوەی
    مناڵەکەیان فێری شیری خۆیان بکەن،
  • 5:50 - 5:51
    ئازارەکەی توشی دەبن،
  • 5:51 - 5:52
    دەردانی شیرەکە و
  • 5:52 - 5:54
    پێدانی شیری پێویست.
  • 5:55 - 5:59
    دایکان شایەنی ئەوەن لەلایەن
    ستافێکی پزیشکییەوە زانیاریان پێبدرێت
  • 6:00 - 6:02
    کە لەم پرۆسانە تێبگەن.
  • 6:02 - 6:06
    دایکەکانی دووچاری ئەو
    کێشانە دەبنەوە قسەم لەگەڵ دەکەن،
  • 6:07 - 6:09
    بە گریانەوە قسە ئەکەن،
  • 6:11 - 6:13
    "ئەمە سوودی نییە.
  • 6:13 - 6:16
    ئەبێ بەشێوەیەکی سرووشتی
    بتوانم ئەمە بکەم.
  • 6:16 - 6:17
    بۆچی سوودی نییە؟"
  • 6:18 - 6:21
    تەنیا لەبەر ئەوەش کە شتێک
    بەشێکە لە پەرەسەندمان وەک مرۆڤ
  • 6:22 - 6:25
    واتای ئەوە نییە ئاسان بێت یان
    یەکسەر بتوانین باشبین تێیدا.
  • 6:26 - 6:28
    دەزانن چیتر بەشێکە لە
    پەرەسەندنی مرۆڤ؟
  • 6:28 - 6:31
    (پێکەنین)
  • 6:32 - 6:33
    سێکسکردن.
  • 6:34 - 6:36
    کەسیش چاوەڕێی ئەوە ناکات یەکسەر
    باشبین تێیدا.
  • 6:36 - 6:39
    (پێکەنین)
  • 6:39 - 6:44
    پزیشکان کاتێک دەتوانن چاودێرییەکی
    تەندروستی گونجاو پێشکەشکەن
  • 6:44 - 6:46
    کاتێک لە فێربوونی بەردەوامدا بن
  • 6:46 - 6:49
    دەربارەی ئەوەی باشترین شێوە چییە
    بۆ هاندانی شیردان و فێرکردنی چۆنێتی شیردان.
  • 6:50 - 6:52
    بۆ ئەوەی ئەو فێربوونە
    بەردەوامەشیان هەبێت،
  • 6:52 - 6:54
    پێویستمان بە توێژینەوەی بەردەوام و نوێیە
  • 6:54 - 6:58
    لە زانستەکانی ژیانیش و
    زانستە کۆمەڵایەتییەکانیشدا،
  • 6:58 - 6:59
    چونکە پێویستە ئەوە بزانین
  • 6:59 - 7:01
    کە زۆر جار
  • 7:02 - 7:05
    خوورپەی پێشتر و خراپحاڵی بوون
  • 7:05 - 7:09
    دەکەوێتە نێوان تازە دایکەکە و
    پزیشکەکەیەوە.
  • 7:10 - 7:11
    لەشیش سیاسییە.
  • 7:13 - 7:16
    ئەگەر پشتیوانیمان بۆ شیردان
    فرەلایەنە نەبێت،
  • 7:16 - 7:18
    وەک پێویست باش نییە.
  • 7:19 - 7:22
    بۆ دایکەکانیشی کە پێویستە
    بچنەوە سەر کارەکانیان،
  • 7:22 - 7:27
    لەبەر ئەوەی هەندێک وڵاتی وەک ئەمریکا
    موچە نایەن لەکاتی مۆڵەتی دایکایەتیدا،
  • 7:27 - 7:31
    پێویستە دوای چەند ڕۆژێک لە
    منداڵبوونیان بچنەوە سەر کارەکەیان.
  • 7:32 - 7:36
    چۆن تەندروستی دایک و مناڵ
    باشتر بکەین
  • 7:36 - 7:39
    تەنیا بە پەیام دەربارەی
    شیری دایک بۆ دایکان
  • 7:39 - 7:42
    بێ دابینکردنی پشتیوانی
    دامەزراوەیی
  • 7:42 - 7:45
    کە کارئاسانی بکات بۆ بەهێزکردنی
    پەیوەندی دایک و مناڵەکە
  • 7:45 - 7:46
    بۆ پشتیوانیکردنی شیرپێدان؟
  • 7:47 - 7:49
    وەڵامەکە ئەوەیە: ناتوانین ئەوە بکەین.
  • 7:51 - 7:53
    من قسە لەگەڵ ئێوە دەکەم، یاسادانەرەکان و
  • 7:53 - 7:55
    دەنگدەرەکانی هەلیاندەبژێرن.
  • 7:55 - 8:00
    قسە لەگەڵ ئێوە دەکەم، ئیش دروستکەرەکان و
    یەکەکانی ڕێکەوتنی نێوان خاوەنکار و کارمەند و
  • 8:00 - 8:02
    کرێکارەکان و خاوەن پشکەکان.
  • 8:03 - 8:07
    هەموومان بەستراوینەتەوە بە
    تەندروستی گشتی کۆمەڵگاکەمانەوە، و
  • 8:07 - 8:10
    هەموومان ڕۆڵێکمان هەیە
    لە باشتر کردنیدا.
  • 8:11 - 8:14
    شیری دایک بەشێکی باشترکردنی
    تەندروستی مرۆڤەکانە.
  • 8:15 - 8:19
    لە یەکەی چاودێری وردی تازە لەدایکبوان، کاتێک
    مناڵان پێشوەخت یان نخۆش یان
  • 8:19 - 8:23
    بە زامداری لەدایک دەبن، شیر یان پێکهاتەی
    چالاکی زیندەیی شیر دەکرێت زۆر گرنگ بێت.
  • 8:23 - 8:25
    ژینگەکان، یان سیستمە ژینگەییەکان،
  • 8:25 - 8:28
    یان کۆمەڵگاکانی مەترسی نەخۆشییە
    درمەکان تێیدا زۆرە،
  • 8:28 - 8:30
    شیری دایک دەکرێت پاراستنی
    باش دابین بکات.
  • 8:31 - 8:34
    کاتێک گێژەڵۆکە و زەمینلەرزەی
    لەناکاو ڕوودەدات،
  • 8:34 - 8:36
    کاتێک کارەبا دەکوژێتەوە،
  • 8:36 - 8:38
    کاتێک ئاوی پاک بەردەست نابێت،
  • 8:38 - 8:40
    شیری دایک دەتوانێت
    خواردن و تەڕایی بات بە مناڵەکە.
  • 8:42 - 8:45
    هەروەها لە ڕووانگەی کارەساتە
    مرۆییەکانیشەوە،
  • 8:45 - 8:47
    وەک دایکە سوورییەکانی لە ناوچەکانی
    جەنگ ڕایان دەکرد،
  • 8:48 - 8:54
    بچووکترین قەترە شیر دەکرێت
    مناڵەکە لە گەورەترین مەترسییەکان بپارێزێت.
  • 8:55 - 9:00
    بەڵام تێگەشتن لە شیری دایک تەنیا
    ئەوە نییە پەیامەکە بگەیەنی بە دایکان و
  • 9:00 - 9:02
    یاسا دەرکەرەکان.
  • 9:02 - 9:05
    هەروەها پێویستە لە گرنگی
    شیری دایکیش تێبگەین
  • 9:05 - 9:08
    بۆ ئەوەی بتوانین شیری
    قتوی باشتریش ئامادە بکەین
  • 9:08 - 9:12
    بۆ دایکەکانی ناتوانن شیری خۆیان بەن
    یان شیری خۆیان نایەن لەبەر هەر هۆکارێک.
  • 9:12 - 9:14
    هەموومان دەتوانین کارێکی باشتر بکەین
  • 9:14 - 9:18
    لە پشتیوانیکردنی فرەچەشنی
    ئەو دایکانەی مناڵ بەخێو دەکەن
  • 9:18 - 9:19
    فرەچەشنی شێوازەکانیان.
  • 9:21 - 9:23
    لەکاتێکدا ژنان لە جیهاندا
    لە ململانێدان
  • 9:23 - 9:26
    بۆ گەشتن بە یەکسانی سیاسی،
    کۆمەڵایەتی و ئابووری،
  • 9:26 - 9:29
    پێویستە دووبارە وێنەی
    دایکایەتی بکێشینەوە
  • 9:29 - 9:34
    نەک وەک کرۆکی ناوەڕاستی
    بوونمان وەک ژنان،
  • 9:34 - 9:39
    بەڵکو یەکێک لەو شتە زۆرانەی
    کە ژنان باشترینن تێیدا.
  • 9:39 - 9:40
    کاتی ئەوەیە.
  • 9:41 - 9:46
    (چەپڵەلێدان)
Title:
ئەوەی نایزانین لەسەر شیری دایک
Speaker:
کەیتی هیندی
Description:

شیری دایک گەشە بە لەشی مناڵان دەدات، سەرچاوەی وزەی گەشەی مێشکیانە، ئامرازی بەرگری پێویست دابین دەکات و لەکاتی هەموو جۆرە قەیران و کێشەیەکدا مناڵ دەپارێزێت -- کەواتە بۆچی، زانایان زیاتر لەسەر تەماتە دەزانن وەک لە شیری دایک؟ کەیتی هیندی باسی زانیاری و بۆچوونی خۆی دەکات لەسەر ئەم ماددە ژیان پێدەرە ئاڵۆزە و باسی ئەو بۆشاییە سەرەکییانە دەکات کە پێویستە توێژینەوە زانستییەکان پڕی بکەنەوە بۆ ئەوەی باشتر بتوانین لێی تێبگەین.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
09:59

Kurdish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.