Hvernig afhjúpa má spillingu

Mörg hinna snúnustu félagslegu vandamála heims má rekja til skipulagðrar, útbreiddrar spillingar þar sem ríkisstjórnir eru í slagtogi við fjölþjóðafyrirtæki, segir Peter Eigen. Á TEDxBerlín lýsir Eigen spennandi gagnárás samtaka hans, Transparency International.

Ég ætla að tala um spillingu,

en mig langar að varpa fram

tveimur ólíkum hlutum.

Annar er stóra alþjóðlega hagkerfið,

stóra hnattvædda hagkerfið

og hinn er lítil og mjög svo takmörkuð

geta okkar hefðbundnu ríkisstjórna

og alþjóðlegu stofnunum þeirra

til að reka og móta þetta hagkerfi.

Því það er þetta misræmi,

sem í raun framkallar

bilaða stjórnhætti.

Bilaða stjórnhætti á mörgum sviðum:

a sviði spillingar og umhverfisspjalla,

a sviði misnotkunar á konum og börnum,

a sviði loftslagsbreytinga,

a öllum sviðum sem við virkilega þurfum

bolmagn til að setja stjórnmál

aftur í fyrirrúm

innan hagkerfisins,

sem ríkir á alþjóðasviðinu.

Og ég tel að spilling

og baráttan gegn spillingu

og áhrif spillingar

séu sennilega ein athyglisverðasta leiðin

til að skýra hvað ég á við

með "gölluðum stjórnháttum".

Ég skal tala út frá minni eigin reynslu.

Ég vann áður sem framkvæmdastjóri

Næróbí skrifstofu Alþjóðabankans

fyrir Austur-Afríku.

Á þeim tíma tók ég eftir því

að spilling - stórtæk spilling,

kerfislæg spilling -

var að grafa undan öllu
sem við vorum að reyna að gera.

Og þess vegna byrjaði ég

ekki bara að reyna að vernda

störf Alþjóðabankans,

verkefni okkar, áætlanir okkar,

gegn spillingu,

heldur hugsaði ég almennt:
Við þurfum kerfi

til að vernda fólkið

i þessum heimshluta

gegn eyðileggingarmætti spillingar.

Og um leið og ég hóf þessa vinnu

fékk ég orðsendingar frá Alþjóðabankanum,

fyrst í stað frá lagadeildinni,

á þá leið að,
"Þú mátt ekki gera þetta.

Þú ert að hafa afskipti af
innri málefnum aðildarríkja okkar.

Þetta er bannað samkvæmt
sáttmála Alþjóðabankans,

svo ég vil að þú hættir því
sem þú ert að gera."

Á sama tíma stýrði ég fundum

með styrktaraðilum, til dæmis,

þar sem hinir ýmsu styrktaraðilar,

sem mörgum hverjum líkaði vel
að vera í Næróbí -

það er rétt, hún er ein af

hættulegustu borgum heims,

en þeim líkaði vel þar
því að aðrar borgir

voru enn óþægilegri.

Og á þessum fundum tók ég eftir því

að mörg af verstu verkefnunum -

sem lögð voru fram

af skjólstæðingum okkar, ríkisstjórnunum,

af talsmönnum,

sem margir hverjir unnu fyrir hönd

birgja úr norðri -

að verstu verkefnin

voru afgreidd fyrst.

Ég skal gefa ykkur dæmi:

risastórt orkuverkefni,

á 300 milljónir dala,

sem átti að reisa beint inni í

einu af viðkvæmustu og fallegustu

svæðunum í vestur Keníu.

Og við tókum öll eftir því undir eins

að þetta verkefni hafði engan
efnahagslegan ávinning:

það hafði enga kúnna,
enginn myndi kaupa rafmagn þarna,

enginn hafði áhuga á áveituframkvæmdum.

Þvert á móti, þá vissum við
að þessi framkvæmd

myndi eyðileggja umhverfið,

skaða skóglendi meðfram árbökkunum,

sem voru grundvöllurinn fyrir

lífsviðurværi hirðingja,

Samburu og Turkana þjóðflokkanna
á þessu svæði.

Svo allir vissu að þetta var,
ekki bara gagnslaust plan,

heldur beinlínis skemmdarverk,
hræðilegt verkefni -

svo ekki sé minnst á skuldir
landsins til framtíðar litið,

fyrir öll þessi hundruð milljóna dala,

og það hvernig

takmörkuðum auðlindum hagkerfisins

var veitt frá nauðsynlegri verkefnum,

svo sem skólum, spítölum og slíku.

Og þótt við höfnuðum öll þessum áformum,

og enginn styrktaraðili vildi

tengja nafn sitt við þau,

þá var þetta það fyrsta sem
var framkvæmt.

Góðu verkefnin, sem við styrktaraðilarnir

vildum taka undir okkar væng,

þau tóku mörg ár, vitið þið,

það þurfti of margar rannsóknir,

og oft náðu þau ekki fram að ganga.

En þessi slæmu verkefni, sem voru

algjörlega eyðileggjandi -
fyrir efnahagskerfið

í margar kynslóðir, fyrir umhverfið,

fyrir þúsundir fjölskyldna
sem þurfti að flytja búferlum -

þau voru allt í einu sett saman

af bankasamsteypum,

af birgjafélögum,

af tryggingafélögum -

eins og Hermes í Þýskalandi, o.s.frv. -

og þau sneru aftur, mjög fljótt,

rekin af vanheilögu bandalagi

valdamikilla elíta

í löndunum þarna

og birgjanna úr norðri.

Nú, þessir birgjar

voru stórfyrirtækin okkar.

Þau voru þátttakendur í þessu
hnattvædda markaðskerfi,

sem ég gat um í upphafi.

Þetta voru Siemens fyrirtæki þessa heims,

frá Frakklandi, frá Bretlandi, frá Japan,

frá Kanada, frá Þýskalandi,

og þau voru skipulega keyrð áfram

af kerfisbundinni, stórfelldri spillingu.

Við erum ekki að tala um

50.000 dali hér,

eða 100 þúsund dali þar,
eða eina milljón dala þar.

Nei, við erum að tala um u,þ.b.
10 til 20 milljónir dala

á svissneskum bankareikningum,

á bankareikningum í Liechtenstein,

er tilheyrðu ráðherrum forsetans,

háttsettum embættismönnum í
ríkisreknum geirum.

Þetta var sá raunveruleiki
sem ég sá

og það var ekki bara eitt slíkt verkefni:

Ég sá, myndi ég segja,

á öllum þeim árum er ég vann í Afríku,

sá ég hundruð slíkra verkefna.

Og þannig sannfærðist ég

um að það er þessi kerfisbundna spilling

sem er að raska efnahagslegri
ákvarðanatöku í þessum löndum,

sem er megin ástæðan

fyrir eymdinni, fátæktinni,

fyrir átökunum, fyrir ofbeldinu,

fyrir örvæntingunni

í mörgum þessara landa.

Það að við skulum í dag hafa

meira en milljarð fólks undir
algjörum fátæktarmörkum,

það að meira en milljarður fólks

er án hreins drykkjarvatns í heiminum,

tvisvar sinnum sú tala,

yfir tveir milljarðar fólks

eru án hreinlætisaðstöðu, o.s.frv.,

og veikindin sem af þessu leiðir

meðal mæðra og barna,

að enn skuli barnadauði vera

yfir 10 milljónir á ári,

börn að deyja undir fimm ára aldri:

Orsök þessa er, að miklu leyti,

stórfelld spilling.

En hvers vegna leyfði Alþjóðabankinn mér

ekki að vinna þessa vinnu?

Ég komst að því síðar,

eftir að ég yfirgaf bankann, í fússi.

Ástæðan var að aðilar Alþjóðabankans

töldu að erlendar mútur væru í lagi,

þar með talið Þýskaland.

Í Þýskalandi voru erlendar mútur leyfðar.

Þær voru m.a.s. frádráttarbærar
frá skatti.

Ekki að furða þótt flestir mikilvægustu

alþjóðlegu rekstraraðilar í Þýskalandi

en einnig í Frakklandi og Bretlandi

og Skandínavíu, mútuðu að staðaldri.

Ekki allir, en flestir þeirra.

Og þetta er fyrirbærið

sem ég kalla bilaða stjórnhætti,

því þegar ég kom svo til Þýskalands

og stofnaði lítil frjáls
félagasamtök (NGO)

hér í Berlín, í Villa Borsig,

var okkur sagt: "þið getið ekki aftrað

þýsku útflytjendunum okkar frá
því að múta,

því við munum missa samningana okkar.

Við munum tapa fyrir Frökkum,

við munum tapa fyrir Svíum,
við munum tapa fyrir Japönum."

Og það var því vissulega ákveðið
"vandamál fangans"

sem gerði það mjög erfitt

fyrir eitt stakt fyrirtæki,

eitt útflutningsland,

að segja, "Við ætlum ekki að

halda áfram þessum dauðans, hörmungar

hætti stórra fyrirtækja, að múta."

Svo þetta er það sem ég á við

með biluðum stjórnháttum,

því m.a.s. voldug ríkisstjórn,

eins og er í Þýskalandi, tiltölulega,

megnaði ekki að segja,

"Við munum ekki leyfa fyrirtækjum okkar
að múta erlendis."

Þær þurftu hjálp

og stórfyrirtækin sjálf

stóðu frammi fyrir þessu vandamáli.

Mörg þeirra vildu ekki múta.

Mörg þýsk fyrirtæki, til dæmis,

eru sannfærð um að þau séu virkilega

að framleiða hágæða vöru

á góðu verði, svo þau eru mjög
samkeppnishæf.

Þau eru ekki eins góð í að múta

og margir erlendir samkeppnisaðilar
þeirra

en þau máttu ekki

sýna styrk sinn

því heimurinn var gegnsýrður

af stórfelldri spillingu.

Og þess vegna er ég að segja ykkur þetta:

Það voru almennir borgarar sem
tóku af skarið.

Við höfðum þessi litlu félagasamtök,

Transparency International.

Þau byrjuðu að hugsa upp

undankomuleið úr þessum ógöngum fangans,

og við þróuðum hugtök

samstilltra aðgerða,

í grunninn, að reyna að fá ýmsa
samkeppnisaðila

saman við eitt borð,

og útskýra fyrir þeim öllum

hvernig það myndi vera þeim
öllum í hag

að hætta samtímis að múta.

Og til að gera langa sögu stutta,

tókst okkur á endanum

að fá Þýskaland til að undirrita

með hinum OECD löndunum

og nokkrum öðrum útflutningsaðilum,

samning, árið 1997,

a vegum OECD,

sem skyldaði alla

til að breyta lögum sínum

og gera erlendar mútur sakhæfar.

(Lófatak)

Takk fyrir. Ég á við,
það er athyglisvert

að til þess að gera þetta

urðum við að setjast niður
með fyrirtækjunum.

Við höfðum hér í Berlín, hjá Aspen
stofnuninni við Wannsee

höfðum við fundi með u.þ.b.

20 athafnamönnum,

og við ræddum við þá

hvað mætti gera
við alþjóðlegum mútum.

Á fyrsta fundinum - það voru
þrír fundir

á tveggja ára tímabili.

Og von Weizsäcker forseti, vel á minnst,

stýrði fyrsta fundinum,

til að kveða niður óttann

á meðal frumkvöðla,

sem voru ekki vanir því að eiga við

borgaraleg félagasamtök.

Og á fyrsta fundinum sögðu þeir allir,

"Það sem við erum að gera eru ekki
mútur." Þetta tíðkast þarna.

Það er lenska í þessum löndum
að heimta þetta.

Þau fagna því meira að segja.

Raunar segir Martin Walser

þetta enn þann dag í dag.

Þannig að það er enn fullt af fólki

sem er ekki sannfært um að það
þurfi að hætta að múta.

En strax á öðrum fundinum,

viðurkenndu þeir að þeir myndu
aldrei gera þetta

sem þeir eru að gera erlendis

hér í Þýskalandi eða í Bretlandi og víðar.

Ráðherrar viðurkenndu þetta.

Og á lokafundinum, hjá Aspen stofnuninni,

létum við þá alla undirrita opið bréf

til ríkisstjórnar Kohls, sem þá var,

og biðja um að hún

tæki þátt í OECD samningnum.

Og þetta er, að mínu mati,

dæmi um mjúkt vald,

því okkur tókst að sannfæra þá

um að fara þessa leið með okkur.

Við höfðum lang-tíma sjónarmið.

Það var breiðari hópur,

landfræðilega miklu víðfeðmari,

sem við vorum að reyna að verja.

Og þess vegna hafa lögin breyst.

Þess vegna er Siemens nú í þeim vanda
sem þeir eru í

og þess vegja er MIN í sínum vanda.

Í sumum hinna landanna er OECD
samningnum

ekki ennþá almennilega framfylgt.

Og, enn á ný, eru almennir borgarar

að þrýsta á valdastéttina.

Í London, til dæmis,

þegar BAE komst upp með

stórt spillingar mál,

þar sem Serious Fraud Office reyndi
að lögsækja,

þar sem 100 milljón pund,

á hverju ári í áratug,

til eins ráðamanns í einu sérlega
vinveittu landi,

sem síðan keypti hernaðarútbúnað

fyrir 44 milljarða punda.

Mál þetta er ekki lögsótt í Bretlandi.

Hví ekki? Því þeir telja það

stríða gegn öryggishagsmunum

bresku þjóðarinnar.

Almennir borgarar eru að knýja á

um að fá lausn á þessum vanda,

einnig í Bretlandi,

og í Japan er heldur ekki
nægilegt eftirlit

og þar fram eftir götunum.

Í Þýskalandi erum við að knýja á um

fullgildingu samnings Sameinuðu Þjóðanna,

sem er seinna til kominn.

Þýskaland er ekki að fullgilda hann.

Hvers vegna? Því það myndi krefjast þess

að spilling aðstoðarmanna

yrði gerð saknæm.

Við höfum kerfi í Þýskalandi þar sem

ekki er leyfilegt að múta
opinberum starfsmanni,

en það er í lagi að múta aðstoðarmanni.

Þetta er leyfilegt undir þýskum lögum

og þingmenn vilja ekki breyta þessu

og þess vegna geta þeir ekki undirritað

samning S.Þ. gegn erlendum mútum -

eitt sárafárra landa, sem eru að

prédika heiðarleika og góða stjórnhætti
alls staðar í heiminum,

en geta ekki fullgilt samninginn,

sem okkur tókst að koma á blað

í um 160 löndum um allan heim.

Ég sé að tími minn er á þrotum.

Ég ætla að reyna að nefna nokkrar

niðurstöður af því sem hefur gerst.

Ég trúi að það sem við höfum áorkað

í baráttunni gegn spillingu

sé einnig hægt að koma til leiðar

á öðrum sviðum bilaðra stjórnhátta.

Sameinuðu Þjóðirnar hafa nú

alfarið snúist á sveif með okkur.

Alþjóðabankinn hefur breyst úr Sál í Pál;
undir stjórn Wolfensohn

urðu þeir, myndi ég segja, sterkasta

stofnun gegn spillingu í heiminum.

Flest stórfyrirtæki

eru nú alveg sannfærð um

að þau þurfi að setja sér

sterka stefnu

gegn mútum og slíku.

Og þetta er mögulegt vegna þess að
borgarasamfélagið

gekk til liðs við fyrirtækin

og ríkisstjórnirnar

í því að greina vandann,

í að þróa úrræði,

framkvæma umbætur

og síðan hafa eftirlit með umbótunum.

Auðvitað, ef almenn félög borgara

vilja gegna þessu hlutverki

verða þau að vaxa upp í þessa ábyrgð.

Ekki eru öll almenn félög góð.

Ku Klux Klan eru almenn samtök.

Svo við verðum að vera meðvituð

um að borgarasamfélagið

verður að taka sig á sjálft.

Almenn félög verða að hafa miklu meira

gagsæi í fjármálum sínum.

Það verður að vera breiðari þátttaka
í stjórnun

margra almennra félagasamtaka.

Við þurfum líka meiri fagmennsku
meðal stjórnenda félagasamtaka.

Þess vegna höfum við sett á stofn
stjórnskipulags skóla

og miðstöð fyrir borgaraleg félög
hér í Berlín,

því við erum sannfærð um að flestar
menntastofnanir

og rannsóknarsetur í Þýskalandi

og á meginlandi Evrópu yfirleitt,

leggi ekki enn nægilega áherslu á

að virkja almenning

og þjálfa leiðtoga borgarasamfélagsins.

En það sem ég segi af eigin reynslu:

ef borgarasamfélagið stendur sig vel

og vinnur með öðrum aðilum -

sér í lagi ríkisstjórnum,

og alþjóðlegum stofnunum þeirra,

og einnig stórum alþjóðlegum aðilum,

sérstaklega þeim sem hafa sett sér reglur

um samfélagslega ábyrgð fyrirtækja -

þá er í þessum töfraþríhyrningi

milli borgarasamfélagsins,

ríkisstjórnar og einkageirans,

gífurlegt tækifæri

fyrir okkur öll til að skapa betri heim.

Þakka ykkur fyrir.

(Lófatak)