Savaş sürecinde ebeveyn olmak

Anne babalar yuvaları savaş nedeniyle yıkılmışken çocuklarına nasıl güvenli bir ortam yaratıp onları koruyabilirler? Bu etkileyici konuşmada, psikolog Aala El-Khani Suriye'deki krizden etkilenen ailelerden öğrendiklerini ve onlar için yaptıklarını anlatıyor. Sorduğu soru ise: İçinde sevgi barındıran bu ebeveynlerin, çocuklarına en çok ihtiyaçları olan sevgi ve güven duygusunu yeniden hissettirmelerini nasıl sağlarız?

Dünya genelinde 1,5 milyarın üstünde insan
silahlı çatışmaların içinde yaşıyor.

Sonucunda, 15 milyonun üstünde
mülteci arkalarında

bırakarak, ülkelerini terk
etmek zorunda kalıyorlar.

Şüphesiz, çocuklar bu savaşın

en masum ve en savunmasız kurbanları.

Yalnızca aleni fiziksel zararlardan
ötürü değil, savaşların

ailelerine verdiği ve üzerinde pek
konuşulmayan etkilerden ötürü.

Savaş tecrübesi, çocukların ciddi
duygusal ve davranışsal

problemler geliştirmesine
neden olabiliyor.

Onların hissedecekleri endişeyi, korkuyu

ve tehlikeyi, sadece tahmin edebiliriz.

Ama iyi haberler de var.

Çocuklara ailelerinin gösterdiği özen

onlar üzerinde, maruz kaldıkları
gerçek savaş deneyimlerinden

çok daha güzel etkiler ortaya çıkarabilir.

Yani aslında, çocuklar savaş
öncesi ve sonrasında

ilgili ve düzgün ebeveynlik sayesinde
en zararsız şekilde bu süreci atlatabilir.

2011 yılında, Manchester Üniversitesi'nde

Psikoloji Bilimi üzerine 1. sınıf
doktora öğrencisiydim.

Sizler gibi, ben de

Suriye'de gözler önüne serilen
iç savaşı, televizyondan izledim.

Ailem aslen Suriyeli

ve yakın zamanda

bazı akrabalarımın, korkunç
ölüm haberlerini aldım.

Ailemle hep birlikte oturup
televizyonu izlerdik.

Gördüğümüz sahneler aynıydı:

binaları yerle bir eden bombalar,

kaos, tahribat ve

bağırıp kaçışan insanlar.

Beni en çok etkileyen, kaçışan
insanlar oldu,

özellikle de korku dolu gözlerle
bakan çocuklar.

O zamanlar yaşları 5 ve 6
olan, küçük ve meraklı

iki çocuk annesiydim.

Bu yaşlarda genelde sürekli
soru sorup gerçek

ve ikna edici nitelikte
cevaplar beklerler.

Ben de, bir savaş bölgesinde ve
mülteci kampında

çocuklarıma nasıl
annelik yaparım diye düşündüm.

Çocuklarım değişir miydi?

Kızımın mutluluktan parlayan gözleri,
ışığını kaybeder miydi?

Oğlumun sakin ve kaygısız tavrı, korkak
ve çekingen bir hâl alır mıydı?

Nasıl başa çıkardım?

Ben değişir miydim?

Psikologlar ve aile eğitmenleri olarak,

biliyoruz ki ebeveynleri çocuklarına
bakma yeteneğiyle donatmak

onların ruhsal sağlığında
büyük bir etki bırakabilir,

işte buna aile eğitmenliği diyoruz.

Benim aklımdaki soru ise şuydu,

aile eğitmenliği programları
savaş bölgelerinde ya da mülteci

kamplarında kalan
ebeveynler için yararlı olabilir miydi?

Onlara bu sorunlarda yardımcı
olacak tavsiye ya da

eğitimlerle ulaşabilir miydik?

Böylece doktora bölüm danışmanım,
Profesör Rachel Calam'a

akademik becerilerimi

dünyada gerçekten bir şeyleri değiştirmek
amacıyla kullanma fikrini sundum.

Tam olarak ne yapmak istediğimden
emin değildim.

Dikkatli ve sabırlı bir şekilde dinledi

ve sonrasında,

"Eğer yapmak istediğin buysa ve
senin için bu kadar önemliyse

yapalım o hâlde.

Aile programlarının, bu durumdaki ailelere

faydalı olabilmesi için yollar bulalım."

Beş yıldır, ben ve meslektaşlarım

Prof. Calam ve Dr. Kim Cartwright,

savaşı ve zorunlu göçü yaşayan
ailelere destek

olmak için uğraşıyoruz.

Bu zorlukları yaşayan insanlara
nasıl yardımcı olacağımızı

ve onların çocuklarını nasıl
destekleyeceğimizi bilmek için

ilk yapmamız gereken, onlarla konuşup
sorunlarının ne olduğunu öğrenmek.

Haksız mıyım?

Yani, bu oldukça açık.

Çünkü genelde onlar,
en savunmasız olanlar,

destek olmaya çalıştıklarımız,

aslında hiç soru sormadıklarımızdır.

Kaç defa bir insana hiç sormadan,
yaptığımızın, doğru olduğuna

inanarak, yardım etmeye çalıştık?

Bu yüzden Suriye'deki ve Türkiye'deki
mülteci kamplarına gittim,

oradaki aileleri oturup dinledim.

Ebeveynlik yaparken çektikleri
zorlukları dinledim,

mücadelelerini dinledim,

onların yakarışlarını dinledim.

Bazı zamanlar donup kaldım,

yapabildiğim tek şey ellerini tutup,

onlarla birlikte sessizce ağlayıp
dua etmekti.

Sıkıntılarını anlattılar.

Onları sadece temiz su bulmak gibi
pratik işlere odaklanmak

zorunda bırakan, zorlu, ağır kamp

şartlarını anlattılar.

Çocuklarının ellerinden
kayıp gidişini, üzüntülerini,

depresyonu, yataklarını ıslatmalarını,

parmak emmelerini, yüksek
sese, kâbuslara, berbat,

çok berbat kâbuslara olan korkularını

nasıl izlediklerini anlattılar.

Bu aileler bizim televizyonlarda
izlediklerimizi yaşadılar.

Anneler,

--neredeyse yarısı,
ya savaş yüzünden dul kalan

ya da eşlerinin ölü mü diri mi
olduğunu öğrenemeyen anneler--

kendilerini ne kadar kötü
hissettiklerini anlattılar.

Çocuklarının değişimini izlediler ve nasıl
yardım edeceklerine dair fikirleri yoktu.

Çocuklarının sorularını nasıl
cevaplayacaklarını bilmiyorlardı.

Çok şaşırtıcı ve etkileyici
bulduğum kısım ise,

bu ailelerin, çocuklarına destek
olmak için ne kadar hevesli olduklarıydı.

Çektikleri bütün zorluklar bir yana,

çocuklarına yardım etmeye çalışıyorlardı.

STK çalışanlarından,

mülteci kampındaki öğretmenlerden,

profesyonel doktorlardan,

diğer ailelerden destek almak için
çaba sarf ediyorlardı.

Oradaki annelerden biri, henüz 4 gündür
kampta kalıyordu ve

8 yaşında, korkunç kâbuslar

gören kızına destek olmak için

iki defa irtibata geçmişti.

Kötü olan ise, bu çabaları
genelde karşılıksız kalmasıydı.

Mülteci kamplarındaki doktorlar,

çoğunlukla çok meşguller ya da

ebeveynlik için yeterli bilgi
sahibi olmuyorlar.

Öğretmenler ve diğer aileler de
onlardan farklı değil,

--onlar da, yeni ihtiyaçlarla
mücadele eden

yeni bir mülteci topluluğunun parçaları.

Sonra düşünmeye başladık.

Bu ailelere nasıl yardım edebiliriz?

Bu aileler baş edebileceklerinden çok
daha büyük şeylerle karşılaşıyorlardı.

Suriye krizi, ailelere

bireysel düzeyde ulaşmanın ne kadar
imkânsız olacağını görmemizi sağladı.

Onlara başka nasıl yardım edebilirdik?

Bu en zor zamanlarda, popülasyon
seviyesinde ve

düşük bütçede, ailelere

nasıl ulaşabilirdik?

STK çalışanlarıyla yaptığımız saatler
süren konuşmalar sonucu,

birisi, oldukça yenilikçi bir fikir sundu,

ekmek aldıkları paketlerin içine
ebeveynliğe ait broşür yerleştirme fikri.

Bu paketler, Suriye'de
çatışma bölgesinde olan ailelere,

insani yardım görevlileri
tarafından dağıtılıyordu.

Biz de bunu yaptık.

Ekmek paketleri, içlerine iki adet kâğıt
eklemesi dışında,

dış görünüş anlamında hiç değişmedi.

Kâğıtlardan biri, temel ebeveynlik öneri
ve bilgilerini içeren bir broşürdü,

ebeveynlerin ve çocuklarının
yaşayabilecekleri şeyleri

onlar için normalleştiriyordu.

Orada, kendilerini ve çocuklarını
nasıl destekleyebilecekleri anlatılıyordu.

Çocuklarıyla konuşarak vakit geçirmeleri,

onlara daha fazla ilgi göstermeleri,

onlara karşı daha sabırlı olmaları ve

onlarla konuşmaları gibi
tavsiyeler verilmişti.

Diğer kâğıt ise, bir geri
bildirim anketiydi ve

bir kalem de yerleştirilmişti.

Peki bu, yalnızca bir anket
dağıtmak anlamına mı gelir,

yoksa, onlara sıcak, korumacı ve sevgi
dolu ebeveynler olmayı sağlayacak

bir psikolojik yardım sunmak
anlamına mı?

Yalnızca bir haftada, bunlardan
3.000 tanesini dağıttık.

Güzel kısmı ise, yüzde 60 oranında
geri-dönüş aldık.

3000 ailenin yüzde 60'ı
bize karşılık verdi.

Şu an burada kaç
araştırmacı var bilmiyorum,

ama bu geri dönüş oranı
gerçekten güzeldi.

Suriye'deki savaş bölgesi bir yana,
bu geri dönüşümü

Manchester'da almak bile büyük
bir başarı olurdu.

Ailelere gönderdiğimiz
mesajların onlar için

bu kadar önemli olduğunu görmek de öyle.

Geri bildirimleri duymak için ne kadar

sabırsız, heyecanlı
olduğumuzu hatırlıyorum.

Bu aileler bize geneli pozitif ve
cesaretlendirici

yüzlerce mesaj bıraktılar.

Ama sanırım benim en sevdiğim,

"Bizi ve çocuklarımızı unutmadığınız
için teşekkürler." oldu.

Bu gerçekten onlara gönderdiğimiz

psikolojik desteğin onlar için ne kadar

önemli olduğunu gösteriyor.

Bunun yanında yeni doğanlar için süt,

kadınlar için hijyen kitleri ve
hatta yemek sepetleri

götürdüğümüzü düşünsenize.

Bunu biraz daha yakınımız için düşünelim,

çünkü bu göçmen krizi

aslında herbirimizde bir
şekilde etkisini gösteriyor.

Günlük istatistik ve fotoğraflarla
görüntü bombardımanına tutulduk

ve bu hiç şaşırtıcı gelmiyor.

Çünkü geçen ay içerisinde,

1 milyondan fazla mülteci
Avrupa'ya ulaştı.

Bir milyon.

Mülteciler topluluklarımıza katılıyor,

komşularımız oluyorlar,

çocukları bizim çocuklarımızla
aynı okulda okuyor.

Sonrasında, bu broşürleri Avrupalı
mülteciler için uyguladık

ve mülteci akınının yüksek olduğu
yerlerde bunu

internet üzerinden onlara sunduk.

Örneğin, İsveç Sağlık Bakanlığı sitesinde
bu broşür sunuldu.

Ve ilk 45 dakika içerisinde,

tam 343 kez indirildi.

Bu olay, gönüllüler, uygulayıcılar

ve diğer aileler için gönderdiğimiz
psikolojik desteğin

ne kadar önemli olduğunu
vurgulamış oldu.

2013 yılında, annelerle beraber
mülteci kampı çadırının soğuk

ve sert zemininde oturarak bir
odak grubu toplantısı yapıyorduk.

Benim tam karşımda, 13 yaşında

olduğunu tahmin ettiğim bir kızın
başını dizlerine yasladığı,

yaşlıca bir kadın duruyordu.

Küçük kız ise yaptığımız
görüşme sırasında hiçbir

şey söylemeden, dizlerini

göğsüne doğru çekmiş bir şekilde durdu.

Yaptığımız görüşmenin sonlarına

doğru, annelere zaman ayırdıkları
için teşekkür ederken

o kadın küçük kızı göstererek
bana baktı ve

"Bize... yardım edebilir misin?" dedi

Ne istediğini kestiremedim ama küçük

kıza baktım ve gülümsedim,

Arapça dedim ki,

"Salaam alaikum. Shu-ismak?"

"İsmin nedir?"

Bana şaşkın ve biraz da
korkak bir şekilde baktı,

ama sonra "Halul" dedi.

Halul, Arapça'da yaşı küçük
kızlar için kullanılan Hala

kelimesiyle aynı anlama geliyor.

Bu noktada Hala'nın 13'ten çok
daha büyük olduğunu düşündüm.

Ve haklıydım, Hala 25 yaşında,
3 çocuk annesi bir kadındı.

Hala kendinden emin, ilgili,
sevgi dolu bir anneymiş

çocuklarına karşı, ama

savaş bunların hepsini değiştirmiş.

Hayatını, bombaların şehrine
düşüşünü ve patlamaları

duyarak geçirmişti.

Savaş uçakları evlerinin
yakınından geçip bombalar

bırakırken, çocukları

sesten çok korkup bağırırlarmış.

Hala da hızlıca yastıkları alır
ve çocuklarının kulaklarını

kapatırmış, duymasınlar diye.

Bu sırada kendi bağırırmış.

Kampa ulaştıklarında ve bir şekilde

güvende olduklarını hissettiğinde

çocukluğundaki gibi davranmaya başlamış.

Ailesini tamamıyla reddetmiş,

çocuklarını ve kocasını.

Hala artık başa çıkamıyordu.

Bu, gerçekten kötü sonuçlu
bir ebeveynlik mücadelesi,

ama maalesef, yaygın bir hâlde.

Silahlı çatışma ve zorunlu göçü
deneyimlemiş bireyler

ciddi duygusal zorluklarla karşılaşır.

Ve hepimizin de empati
kurabileceği bir nokta var.

Eğer siz bu kadar zor bir süreçten
geçmiş olsaydınız, yani değer

verdiğiniz kişileri ve şeyleri
kaybetmiş olsaydınız,

nasıl başa çıkardınız?

Kendinize ve ailenize hâlâ
bakabilir miydiniz?

Çocukların hayatlarında ilk yılların,

fiziksel ve duygusal gelişimleri için
elzem olduğunu

ve 1,5 milyar insanın silahlı çatışmaya
maruz kaldığını düşünürsek,

ki çoğu topluluklarımıza dâhil oluyor--

savaşı ve zorunlu göçü birebir

yaşıyor olanların ihtiyaçlarını
görmezden gelemeyiz.

Hem yerinden olmuş insanların,
hem de mültecilerin

ihtiyaçlarını, ikinci plana atmamalıyız.

Bu ihtiyaçlar, STK çalışanları,
siyasete yön verenler, DSÖ, UNHCR

ve bizler tarafından, elimizdekini
ardımıza koymadan

öncelik verilerek sağlanmalı.

Çatışmanın bireysel yüzlerini ve
yüzlerinden aktardıkları duygularını

fark etmeye başlayabilirsek, onları da,

insan olarak görmeye başlayabiliriz.

Bu ailelerin ihtiyaçlarını da--ki
bu ihtiyaçlar,

bir insanın ihtiyaçlarıdır--
görmeye başlayabiliriz.

Bu ihtiyaçlara öncelik verildiğinde,
insani ortamdaki

çocuklara yönelik müdahaleler
sağlanacak ve

ailenin çocuğu desteklemedeki başlıca
görevi tanınacak.

Ailevi psikolojik sağlık, uluslararası

gündemce açık seçik tanınmış olacak.

Ve göç edilen yerlerde, çocukların

sosyal hizmet sistemlerine girme
olasılıkları düşecek.

Çünkü aileleri önceden destek
almış olacak.

Daha açık fikirli, daha sevgi dolu,

daha konuksever ve ülkelerimize katılan

insanlara karşı daha önyargısız olacağız.

Savaşları durdurmalıyız.

Çocukların, uçaklardan bombaların değil,
hediyelerin yağdığını hayal edebileceği

bir dünya yaratmalıyız.

Biz silahlı birliklerin dünyada
barınmasına izin verdiğimiz sürece,

insanlar vatanlarından
ayrılmaya devam edecek,-

geride çocuklarını korunmasız bırakarak.

Ama ebeveynlik ve davranış eğitimi
verdiğimiz sürece, bütün bu

anlattıklarımın önüne geçmemiz mümkün.

Teşekkürler.

(Alkışlar)