Το σιωπηλό δράμα της φωτογραφίας

Ο Διδάκτωρ των οικονομικών, Σεμπαστιάο Σαλγκάντο ασχολήθηκε με τη φωτογραφία στα 30 του, αλλά ο τομέας αυτός του έγινε εμμονή. Τα πολύχρονα έργα του συλλαμβάνουν όμορφα την ανθρώπινη πλευρά της παγκόσμιας ιστορίας που πολύ συχνά περιλαμβάνει θάνατο, καταστροφή ή φθορά. Εδώ, μας λέει μια βαθιά προσωπική ιστορία για την τέχνη που παραλίγο να τον σκοτώσει και μας δείχνει φωτογραφίες που κόβουν την ανάσα από το τελευταίο έργο του με τίτλο Γένεση, στην οποία αποτυπώνει τους ξεχασμένους ανθρώπους και τόπους του κόσμου.

Δεν είμαι σίγουρος πως όλοι εδώ

γνωρίζουν τις φωτογραφίες μου.

Θα ήθελα να ξεκινήσω δείχνοντάς σας
μερικές φωτογραφίες,

κι έπειτα θα σας μιλήσω.

Θέλω να σας πω λίγο για την ιστορία μου,

επειδή θ' αναφερθούμε σ' αυτό

κατά τη διάρκεια της ομιλίας μου, εδώ.

Γεννήθηκα το 1944 στη Βραζιλία,

την εποχή που η Βραζιλία δεν ήταν, ακόμη,
οικονομία της αγοράς.

Γεννήθηκα σ' ένα αγρόκτημα,

που το περισσότερο ήταν τροπικό δάσος
[κι ακόμη είναι].

Ένα εκπληκτικό μέρος.

Έζησα με απίθανα πουλιά, απίθανα ζώα,

κολύμπησα στα μικρά ποτάμια με τους καϊμάν μας.

Ζούσαν περίπου 35 οικογένειες
σ' εκείνο το αγρόκτημα,

και ό,τι παράγαμε, το καταναλώναμε.

Πολύ λίγα πράγματα πήγαιναν στην αγορά.

Μια φορά το χρόνο, το μόνο προϊόν
που πήγαινε στην αγορά

ήταν τα βοοειδή που παράγαμε,

και ταξιδεύαμε 45 ημέρες περίπου

για να φτάσουμε στο σφαγείο,

φέρνοντας χιλιάδες κεφαλές βοοειδών,

και 20 ημέρες για να επιστρέψουμε

ξανά στο αγρόκτημα.

Όταν ήμουν 15 ετών,

αναγκάστηκα να εγκαταλείψω το μέρος αυτό

και να πάω σε μια πόλη λίγο μεγαλύτερη
--πολύ μεγαλύτερη--

όπου τελείωσα το γυμνάσιο.

Έμαθα διαφορετικά πράγματα εκεί.

Η Βραζιλία είχε αρχίσει να αστικοποιείται,
να βιομηχανοποιείται,

και γνώρισα την πολιτική.
Υπήρξα κάπως ριζοσπαστικός,

ήμουν μέλος των αριστερών κομμάτων,

κι έγινα ακτιβιστής.

Πήγα στο πανεπιστήμιο για να γίνω οικονομολόγος.

Έκανα μεταπτυχιακό στα οικονομικά.

Το πιο σημαντικό πράγμα στη ζωή μου

συνέβη αυτήν την περίοδο.

Γνώρισα ένα εκπληκτικό κορίτσι

που έγινε η δια βίου καλύτερη φίλη μου

και συνεργάτης μου σε οτιδήποτε έχω κάνει μέχρι τώρα,

η σύζυγός μου, Λέλια Γουάνικ Σαλγκάντο.

Η Βραζιλία ριιζοσπαστικοποιήθηκε έντονα.

Παλέψαμε σκληρά ενάντια στη δικτατορία,

σε μια στιγμή που ήταν απαραίτητο για μας:

Είτε θα βγαίναμε στην παρανομία με τα όπλα στα χέρια,

είτε θα φεύγαμε από τη Βραζιλία.
Ήμασταν πολύ νέοι,

και η οργάνωσή μας σκέφτηκε πως
ήταν καλύτερα για μας να φύγουμε,

κι έτσι βρεθήκαμε στη Γαλλία,

όπου έκανα διδακτορικό στα οικονομικά

και η Λέλια έγινε αρχιτέκτονας.

Έπειτα εργάστηκα για μια τράπεζα επενδύσεων.

Κάναμε πολλά ταξίδια,
χρηματοδοτούμενη ανάπτυξη,

οικονομικά προγράμματα στην Αφρική
με την Παγκόσμια Τράπεζα.

Και μια μέρα η φωτογραφία
εισέβαλε ολοκληρωτικά στη ζωή μου.

Έγινα φωτογράφος,

τα παράτησα όλα κι έγινα φωτογράφος,

κι άρχισα να κάνω τη φωτογραφία

που ήταν σημαντική για μένα.

Πολλοί μου λένε πως είμαι φωτορεπόρτερ,

πως είμαι ανθρωπιστής φωτογράφος,

πως είμαι ακτιβιστής φωτογράφος.

Έκανα πολύ περισσότερα απ' αυτό.

Η φωτογραφία έγινε η ζωή μου.

Ζούσα ολοκληρωτικά μέσα στη φωτογραφία

κάνοντας μακροχρόνια έργα,

και θέλω να σας δείξω μερικές φωτογραφίες

από -- επαναλαμβάνω, θα δείτε απ' τα κοινωνικά έργα,

που πήρα μέρος κι έχω εκδώσει πολλά βιβλία

γι' αυτές τις φωτογραφίες,

θα σας δείξω όμως μόνο μερικές τώρα.

Την δεκαετία του '90, από το 1994 ως το 2000,

φωτογράφισα μια ιστορία με τίτλο Μεταναστεύσεις.

Έγινε βιβλίο. Έγινε παράσταση.

Αλλά την εποχή που έκανα αυτή τη φωτογράφιση,

ζούσα μια πολύ σκληρή στιγμή στη ζωή μου,
κυρίως στη Ρουάντα.

Είδα την απόλυτη βαρβαρότητα στη Ρουάντα.

Είδα χιλιάδες θανάτους κάθε μέρα.

Έχασα την πίστη μου στο είδος μας.

Δεν πίστευα πως είναι εφικτό για εμάς
να ζήσουμε περισσότερο,

και ξεκίνησα να δέχομαι επίθεση
από το Σταφυλόκοκκό μου.

Είχα μολύνσεις παντού.

Όταν έκανα έρωτα με τη γυναίκα μου,
δεν έβγαινε σπέρμα από μέσα μου,

αλλά αίμα.

Πήγα να δω έναν γιατρό φίλου στο Παρίσι

και του είπα πως ήμουν πολύ άρρωστος.

Μετά από λεπτομερή εξέταση μου είπε,
«Σεμπάστιαν,

δεν είσαι άρρωστος, ο προστάτης σου είναι μια χαρά.

Αυτό που έπαθες είναι ότι είδες τόσους πολλούς θανάτους, που άρχισες να πεθαίνεις.

Πρέπει να σταματήσεις. Σταμάτα!

Πρέπει να σταματήσεις γιατί αλλιώς θα πεθάνεις».

Έτσι πήρα την απόφαση να σταματήσω.

Ήμουν πολύ αναστατωμένος με τη φωτογραφία,

με τα πάντα στον κόσμο,

κι έτσι αποφάσισα να γυρίσω εκεί όπου γεννήθηκα.

Ήταν μεγάλη σύμπτωση.

Έγινε τη στιγμή που οι γονείς μου ήταν πολύ ηλικιωμένοι.

Έχω επτά αδερφές. Είμαι το μοναδικό αγόρι στην οικογένεια

και αποφάσισαν από κοινού

να δώσουν τη γη σε μένα και τη Λέλια.

Όταν παραλάβαμε τη γη,
αυτή ήταν το ίδιο νεκρή μ' εμένα.

Όταν ήμουν παιδί, το μεγαλύτερο μέρος
ήταν τροπικό δάσος.

Όταν πήραμε τη γη,

ήταν λιγότερο από μισό τοις εκατό τροπικό δάσος,

όπως και όλη η περιοχή μου.

Για να οικοδομήσουμε την ανάπτυξη,
την ανάπτυξη της Βραζιλίας,

καταστρέψαμε μεγάλο μέρος των δασών μας.

Το ίδιο κάνατε και στις Ηνωμένες Πολιτείες,

και στην Ινδία, παντού στον πλανήτη.

Για να οικοδομήσουμε την ανάπτυξη,

ερχόμαστε σε μια τεράστια αντίφαση

καταστρέφοντας τα πάντα γύρω μας.

Αυτή η φάρμα που είχε χιλιάδες κεφαλές βοοειδών

τώρα είχε μερικές εκατοντάδες

και δεν ξέραμε πώς να το αντιμετωπίσουμε.

Η Λέλια είχε μια υπέροχη ιδέα, μια τρελή ιδέα.

Μου είπε, «γιατί δεν επαναφέρουμε
το τροπικό δάσος που υπήρχε νωρίτερα;

Λες πως έχεις γεννηθεί στον παράδεισο.

Ας χτίσουμε τον παράδεισο ξανά».

Πήγα λοιπόν να δω έναν καλό φίλο

που ανάπλαθε δάση

να μας φτιάξει ένα πλάνο

και ξεκινήσαμε. Αρχίσαμε να φυτεύουμε

και τον πρώτο χρόνο χάσαμε πολλά δέντρα,
τον δεύτερο λιγότερα,

και σιγά-σιγά, αυτή η νεκρή γη άρχισε ν' αναγεννάται.

Αρχίσαμε να φυτεύουμε εκατοντάδες χιλιάδες δέντρα,

μόνο τοπικά είδη, μόνο αυτόχθονα είδη,

ώστε δημιουργήσαμε ένα οικοσύστημα
ίδιο μ' εκείνο που καταστράφηκε,

και η ζωή επανήλθε μ' έναν θαυμαστό τρόπο.

Ήταν αναγκαίο για μας να μετατρέψουμε τη γη μας

σε εθνικό πάρκο.

Τη μεταμορφώσαμε. Δώσαμε τη γη πίσω στη φύση.

Έγινε εθνικό πάρκο.

Δημιουργήσαμε το Ινστιτούτο Τέρρα (Γη),

και φτιάξαμε ένα μεγάλο περιβαλλοντικό έργο
για να συγκεντρώσουμε χρήματα από παντού.

Εδώ στο Λος Άντζελες, στην Μπέι Έρια,
στο Σαν Φρανσίσκο,

έφτασε να εκπίπτει από τη φορολόγηση στις ΗΠΑ.

Μαζέψαμε χρήματα στην Ισπανία, την Ιταλία
και πολλά στη Βραζιλία.

Συνεργαστήκαμε με πολλές επιχειρήσεις στη Βραζιλία

που έβαλαν χρήματα στο έργο αυτό και με την κυβέρνηση.

Και καθώς η ζωή άρχισε να έρχεται, είχα μια μεγάλη ευχή

να επιστρέψω στη φωτογραφία, να φωτογραφίσω ξανά.

Αυτή τη φορά ευχόμουν να μην φωτογραφίσω άλλο

αυτό το ζώο μόνο που φωτογράφιζα όλη μου τη ζωή: Εμάς.

Ευχόμουν να φωτογραφίσω τα άλλα ζώα,

να φωτογραφίσω τα τοπία,

να φωτογραφίσω εμάς, αλλά εμάς από την αρχή,

την εποχή που ζούσαμε σε αρμονία με τη φύση.

Ξεκίνησα λοιπόν στις αρχές του 2004,

και τελείωσα στα τέλη του 2011.

Δημιουργήσαμε μια απίστευτη ποσότητα φωτογραφιών,

και το αποτέλεσμα -- η Λέλια έκανε
το σχεδιασμό όλων των βιβλίων μου,

και όλων των παραστάσεών μου.
Είναι η δημιουργός των παραστάσεων.

Αυτό που θέλουμε μέσα απ' αυτές τις φωτογραφίες

είναι να δημιουργηθεί μια συζήτηση γύρω
από οτιδήποτε αρχέγονο υπάρχει στον πλανήτη

και τι πρέπει να περισώσουμε στον πλανήτη

αν θέλουμε να ζήσουμε, να έχουμε αρμονία στη ζωή μας.

Ήθελα να μας δω

όταν χρησιμοποιούσαμε τα πέτρινα εργαλεία μας.

Υπάρχουμε ακόμα.
Την περασμένη εβδομάδα

ήμουν στο Εθνικό Ίδρυμα των Ινδιάνων της Βραζιλίας

και μόνο στον Αμαζόνιο υπάρχουν περίπου 110 ομάδες

Ινδιάνων με τις οποίες δεν έχουμε επικοινωνήσει.

Πρέπει να προστατέψουμε το δάσος υπό αυτήν την έννοια.

Μ' αυτές τις φωτογραφίες, ελπίζω
πως μπορούμε να δημιουργήσουμε

πληροφορία, ένα σύστημα πληροφοριών.

Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια νέα παρουσίαση του πλανήτη,

και θέλω να σας δείξω τώρα μερικές φωτογραφίες

απ' αυτό το έργο, παρακαλώ.

Λοιπόν, αυτό - (Χειροκρότημα) -

Ευχαριστώ. Ευχαριστώ πολύ.

Αυτό είναι που πρέπει να παλέψουμε σκληρά

να κρατήσουμε όπως είναι τώρα.

Υπάρχει όμως κι ένα άλλο κομμάτι
που πρέπει μαζί να ξαναχτίσουμε,

τις κοινωνίες μας, τη μοντέρνα οικογένεια
των κοινωνιών μας,

βρισκόμαστε σε ένα σημείο
που δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω.

Φτιάχνουμε όμως μια απίστευτη αντίφαση.

Για να χτίσουμε όλα αυτά, καταστρέφουμε πολλά.

Το δάσος της Βραζιλίας, αυτό το αρχαίο δάσος

που είχε το μέγεθος της Καλιφόρνια,

έχει σήμερα καταστραφεί κατά 93%.

Εδώ στη Δυτική Ακτή, έχετε καταστρέψει το δάσος σας.

Γύρω από εδώ, όχι; Τα ερυθρόδενδρα δάση
έχουν εξαφανιστεί.

Χάθηκαν πολύ γρήγορα, εξαφανίστηκαν.

Καθώς ερχόμουν απ' την Ατλάντα, εδώ,
πριν από δύο ημέρες,

πετούσα πάνω από ερήμους

που δημιουργήσαμε εμείς, που προκαλέσαμε με τα χέρια μας.

Η Ινδία δεν έχει άλλα δέντρα.
Η Ισπανία δεν έχει άλλα δέντρα.

Πρέπει να ξαναφτιάξουμε αυτά τα δάση.

Αυτή είναι η ουσία της ζωής μας, αυτά τα δάση.

Χρειάζεται ν' αναπνέουμε. Το μοναδικό εργοστάσιο

ικανό να μετατρέπει CO2 σε οξυγόνο,

είναι τα δάση.

Η μόνη μηχανή ικανή να δεσμεύει το διοξείδιο του άνθρακα

που παράγουμε, πάντα,

ακόμη κι αν τα μειώσουμε, ότι και να κάνουμε παράγουμε CO2,

είναι τα δέντρα.

Έθεσα την ερώτηση --τρεις ή τέσσερις εβδομάδες πριν,

είδαμε στις εφημερίδες

εκατομμύρια ψάρια που πεθαίνουν στη Νορβηγία.

Έλλειψη οξυγόνου στο νερό.

Αναρωτήθηκα, αν για μια στιγμή

δεν είχαμε έλλειψη οξυγόνου για κανένα ζώο,

συμπεριλαμβανομένου και του δικού μας,
θα ήταν περίπλοκο για εμάς.

Για το υδατικό σύστημα, τα δέντρα είναι απαραίτητα.

Θα σας δώσω ένα μικρό παράδειγμα
που θα καταλάβετε πολύ εύκολα.

Εσείς οι ευτυχισμένοι άνθρωποι,
που έχετε πολλά μαλλιά στο κεφάλι σας,

αν κάνετε ένα ντουζ, χρειάζεστε

δύο ή τρεις ώρες για να στεγνώσουν τα μαλλιά σας

αν δεν χρησιμοποιήσετε σεσουάρ.

Εγώ, ένα λεπτό και είμαι στεγνός.
Το ίδιο συμβαίνει με τα δέντρα.

Τα δέντρα είναι τα μαλλιά του πλανήτη μας.

Όταν πέφτει βροχή σε ένα μέρος χωρίς δέντρα,

σε μερικά λεπτά, το νερό φτάνει στο ρυάκι,

μεταφέρει χώμα, καταστρέφει την υδάτινη πηγή,

καταστρέφει τα ποτάμια,

και δεν διατηρείται η υγρασία.

Όταν υπάρχουν δέντρα,
το ριζικό σύστημα συγκρατεί το νερό.

Και τα κλαδιά των δένδρων, τα φύλλα που πέφτουν

δημιουργούν μια υγρή περιοχή,

και χρειάζονται μήνες για να φτάσει το νερό στα ποτάμια,

και διατηρεί τις πηγές μας, διατηρεί τα ποτάμια μας.

Αυτό είναι το πιο σημαντικό,

όταν φανταζόμαστε πως χρειαζόμαστε νερό για κάθε δραστηριότητα της ζωής.

Θέλω να σας δείξω τώρα για να τελειώσω,

μερικές φωτογραφίες που είναι για μένα

πολύ σημαντικές προς αυτή την κατεύθυνση.

Θυμάστε που σας είπα,

όταν πήρα τη φάρμα απ' τους γονείς μου

που ήταν ο παράδεισός μου, αυτή ήταν φάρμα.

Γη απόλυτα κατεστραμμένη, είναι διαβρωμένη εκεί και έχει στεγνώσει.

Μπορείτε όμως να δείτε σε αυτή τη φωτογραφία,

είχε αρχίσει την κατασκευή ενός εκπαιδευτικού κέντρου

που έγινε αρκετά μεγάλο περιβαλλοντικό κέντρο
στη Βραζιλία.

Βλέπετε πολλά μικρά σημαδάκια σ' αυτή τη φωτογραφία.

Σε κάθε τέτοιο σημαδάκι, έχουμε φυτέψει ένα δέντρο.

Υπάρχουν χιλιάδες δέντρα.

Τώρα θα σας δείξω τις φωτογραφίες που τράβηξα,
ακριβώς στο ίδιο σημείο

πριν δύο μήνες.

(Χειροκρότημα)

Σας είπα στην αρχή πως ήταν απαραίτητο

για εμάς να φυτέψουμε περίπου
2,5 εκατομμύρια δέντρα

από περίπου 200 διαφορετικά είδη

για να αναδημιουργηθεί το οικοσύστημα.

Θα σας δείξω και την τελευταία φωτογραφία.

Έχουμε δύο εκατομμύρια δέντρα στο έδαφος τώρα.

Δεσμεύουμε περίπου

100.000 τόνους διοξειδίου του άνθρακα
με αυτά τα δέντρα.

Φίλοι μου, είναι πολύ εύκολο να γίνει.
Το κάναμε, έτσι δεν είναι;

Λόγω του ατυχήματός μου,

γυρίσαμε πίσω και φτιάξαμε ένα οικοσύστημα.

Εμείς εδώ σε αυτή την αίθουσα,

πιστεύω πως έχουμε την ίδια ανησυχία,

και το μοντέλο που φτιάξαμε στη Βραζιλία,

μπορούμε να το μεταφέρουμε εδώ.

Μπορούμε να το εφαρμόσουμε σε όλο τον κόσμο, σωστά;

και πιστεύω πως μπορούμε να το κάνουμε μαζί.

Σας ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)