İnsanlar neden yanlış şeylerden korkarlar? - Gerd Gigerenzer

Tüm dersi görüntülemek için tıklayın: https://ed.ted.com/lessons/how-likely-is-a-shark-attack-gerd-gigerenzer

Yeni bir ilaç, kalp krizi riskini %40 oranında düşürüyor. Köpek balığı saldırıları iki kat arttı. Günde bir litre soda içmek, kanser olma riskinizi iki katına çıkarıyor. Bunların tümü, gazete haberlerinde sunulan yaygın risk örneklerinin bir parçası ve sıklıkla yanıltıcı. Peki, riski daha iyi nasıl değerlendirebiliriz? Gerd Gigerenzer, göreceli risk ile mutlak risk arasındaki farkı keşfediyor.

Ders: Gerd Gigerenzer, yöneten: visorama.

Yeni bir ilaç, kalp krizi riskini
%40 oranında düşürüyor.

Köpek balığı saldırıları iki kat arttı.

Günde bir litre gazlı içecek içmek,
kanser olma riskinizi iki kat artırıyor.

Bunların tümü, göreceli risk örnekleri

ve yaygın risk olarak
gazete haberlerinde sunuluyorlar.

Risk değerlendirmesi istatistiksel
düşünmenin karmaşık bir durumu

ve kişisel bir tercih.

Yaygın olan bir zorluk ise

bunun gibi göreceli risklerle
mutlak riskler arasındaki farktır.

Risk, bir olayın
meydana gelme olasılığıdır.

Bu, yüzde olarak açıklanabilir -

örneğin, kalp krizlerinin %11'i

60 ile 79 yaş arasındaki
erkeklerde meydana gelir -

ya da oran olarak verilebilir -

Avustralya'nın batı kıyısı boyunca dalış
yapan iki milyon dalgıçtan bir milyonu

köpek balığı saldırısından
her yıl zarar görüyor.

Bu veriler kalp krizlerinin
ve köpek balığı saldırılarının

bu gruplardaki
mutlak riskini ifade ediyor.

Riskteki değişiklikler, göreceli
ya da mutlak terimlerle ifade edilebilir.

Örneğin, 2009’daki bir araştırma
mamografi taramalarının

meme kanseri ölümlerinin sayısını
bin kadında beş ölümden

binde dört ölüme
düşürdüğünü ortaya koydu.

Burada mutlak risk %0.1 düşmüş oldu.

Fakat kanserin, beş ölümden
dörde gerilemesinin

göreceli risk olarak oranı %20.

Bu yüksek oranın raporlarına
dayanarak şu söylenebilir:

İnsanlar taramaların etkisini
gözlerinde büyütüyorlar.

Riski açıklamanın iki yöntemi arasındaki
farkın neden önemli olduğunu görmek için

kalp krizi riskini %40 azaltan bir ilacın
varsayımsal bir örneğini ele alalım.

Bin kişilik bir grup içinde,

yeni ilacı almayanlardan 10 kişinin
kalp krizi geçirdiğini düşünün.

Burada mutlak risk
binde 10'dur ya da %1'dir.

Bin kişilik benzer bir grupta
ilaç alınırsa

kalp krizi geçiren sayısı altı olacaktır.

Diğer bir deyişle,
ilaç on kalp krizinden dördünü engeller -

burada göreceli risk %40 azalırken

mutlak risk sadece
%1'den %0.6'ya geriler -

fakat göreceli riskin %40 azalması
çok daha önemli gibi görünüyor.

Az bile olsa kalp krizlerini

ya da olumsuz sonuçları
önlemek değerlidir, değil mi?

Tam olarak öyle değil.

Sorun şu ki
bazı riskleri azaltan tercihler,

sizi başka risklerin yoluna çıkarabilir.

Kalp krizi ilacının, hastaların %1'inin
yarısında kansere yol açtığını varsayın.

Bin kişilik grubumuzda,

dört ölüm, ilaç alınarak önlenebilirdi

fakat o zaman beş tane
yeni kanser vakası ortaya çıkardı.

Kalp krizi riskindeki göreceli düşüş
oldukça yüksek görünüyor

ve kanserdeki mutlak risk de az görünüyor

fakat ikisi de neredeyse aynı sayıdaki
vakalarla çözümleniyor.

Gerçek hayatta,

herkesin bireysel risk değerlendirmesi,

kişisel durumlarına bağlı olarak
değişkenlik gösterir.

Aile öykünüzde kalp hastalığı
olduğunu biliyorsanız

kalp krizi riskinizi azaltan
bir tedavi almaya

son derece motive olmalısınız,

ilacın, mutlak riski
sadece biraz düşürdüğünü

bilseniz bile bunu yapmalısınız.

Bazen kendimizi buna maruz bırakarak
birbirleriyle doğrudan kıyaslanamaz

riskler arasında seçim yapmak
zorunda kalırız.

Eğer kalp krizi ilacının
elden ayaktan düşürme riski varsa

fakat bu yaşam tehdidi oluşturmuyorsa

ve kanserden ziyade
migren gibi bir yan etki ise

bu riski almaya değer olup olmadığı
konusundaki değerlendirmemiz değişebilir.

Bazen ille de doğru bir seçim olmaz,

bazıları, küçücük bir köpek balığı
saldırısı riskinden bile

kaçınılması gerektiğini söyler

çünkü kaçıracağınız tek şey
okyanusta yüzmektir,

bazılarıysa çok düşük olan köpek balığı
saldırısı riskinden kaçınmak adına

yüzmekten vazgeçmeyi bile düşünmez.

Bütün bu nedenlerden ötürü,
risk değerlendirmesi temelde aldatıcı

ve risk raporları yanıltıcı olabilir,

bunlar, özellikle bazı raporlar
mutlak terimleri paylaşıyorken

bazıları da göreceli raporları
paylaşıyorsa mümkün olabilir.

Bu oranların nasıl çalıştığını anlamak,

bazı kafa karışıklıklarını
basitleştirmenize

ve riski daha iyi değerlendirmenize
yardımcı olacaktır.