Η άνοδος και η πτώση της αυτοκρατορίας των Ίνκα - Γκόρντον ΜακΓιούαν

Πλήρες μάθημα: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-the-inca-empire-gordon-mcewan

Ήταν η μεγαλύτερη αυτοκρατορία του Δυτικού Ημισφαιρίου με πληθυσμό σχεδόν 10 εκατομμυρίων υπηκόων. Όμως μέσα σε 100 χρονια από την άνοδό της τον 15ο αιώνα, η αυτοκρατορία των Ίνκας δεν θα υπήρχε πια. Τι συνέβη; Ο Γκόρντον ΜακΓιούαν αναλύει την άνοδο και πτώση της αυτοκρατορίας των Ίνκας.

Μάθημα από τον Γκόρντον ΜακΓιούαν, ψηφιακή απεικόνιση από το TED-Ed.

Ήταν η μεγαλύτερη αυτοκρατορία
του Δυτικού Ημισφαιρίου,

με πληθυσμό σχεδόν 10 εκατομμυρίων.

Σε μια περιοχή πάνω από 900.000
τετραγωνικά χιλιόμετρα,

ο λαός αυτός έχτισε τεράστια
διοικητικά κέντρα,

ναούς και εκτενή οδικά
συστήματα και κανάλια.

Και το έκαναν σε ένα αφιλόξενο,
ακραίο περιβάλλον,

χωρίς τη χρήση τροχών, αλόγων,
σίδερου ή έστω γραπτής γλώσσας.

Κι όμως μέσα σε 100 χρόνια
από την άνοδό της τον 15ο αιώνα,

δεν θα υπήρχε πια
η αυτοκρατορία των Ίνκα.

Σύμφωνα με τον μύθο,

οι πρόγονοι των βασιλιάδων των Ίνκας
δημιουργήθηκαν από τον θεό του ήλιου Ίντι

και αναδύθηκαν από τη σπηλιά Τόμπο Τόκο.

Τέσσερις αδερφές και τέσσερις αδερφοί
οδηγούνταν από τον Άγιαρ Μάνκο,

που κουβαλούσε ένα
χρυσό ραβδί με την οδηγία

να βρει το μέρος όπου
θα βυθιζόταν στο έδαφος,

υποδεικνύοντας έτσι εύφορο έδαφος.

Μετά από πολλές περιπέτειες
και εκτενή αναζήτηση,

ο Άγιαρ Μάνκο και τα αδέρφια του
έφτασαν στην κοιλάδα Κούσκο,

όπου το ραβδί τρύπησε το έδαφος.

Αφού εκδίωξαν με πόλεμο τους
άγριους κατοίκους της περιοχής,

ίδρυσαν την πρωτεύουσά τους

και ο Αγιάρ Μάνκο έγινε ο Μάνκο Καπάκ,
ο πρώτος Σάπα Ίνκα ή βασιλιάς των Ίνκα.

Αρχαιολογικά στοιχεία δείχνουν

ότι οι Ίνκας αρχικά εγκαταστάθηκαν
σε αυτή την κοιλάδα το 1200 μ.χ.

Παρέμειναν ένα μικρό
βασίλειο μέχρι το 1438,

οπότε και σχεδόν διώχτηκαν
από τη γειτονική φυλή Τσάνκα.

Ο τότε βασιλιάς, Βιρακότσα,
και ο διάδοχός του έφυγαν από φόβο,

αλλά ένας άλλος του γιος παρέμεινε

και συσπείρωσε επιτυχώς
τις άμυνες της πόλης.

Λόγω των στρατιωτικών του ικανοτήτων,
έγινε ο 9ος βασιλιάς των Ίνκα,

με το όνομα Πατσακούτι ή «Κατακλυσμός».

Ο Πατσακούτι επέκτεινε
την επικράτεια των Ίνκα στις Άνδεις,

μετατρέποντας το βασίλειο σε αυτοκρατορία
μέσω πολλών μεταρρυθμίσεων.

Η επικράτεια ανασυγκροτήθηκε
ως Ταουαντίνσουιου ή 4 επαρχείες,

με τέσσερα μέρη διοικούμενα
από κυβερνήτες υπό τον βασιλιά.

Αν και οι Ίνκας δεν είχαν γραφή,

χρησιμοποιούσαν ένα περίπλοκο
σύστημα με κόμπους, το κίπου,

για την καταγραφή αριθμών ή ίσως
και άλλων πληροφοριών.

Η γραφειοκρατεία, με δεκαδική βάση,
επέτρεψε τη συστηματική

και αποδοτική φορολογία
για τους κατοίκους της αυτοκρατορίας.

Σε αντάλλαγμα, εκείνη παρείχε
ασφάλεια, υποδομές και τροφή,

με μεγάλες αποθήκες που περιείχαν
τα απαραίτητα όταν χρειαστούν.

Χτίστηκαν πολλά σπίτια και έργα άρδευσης

και διάφορα σπαρτά μεγάλωναν
στα διάφορα υψόμετρα

για να μεταφερθούν σε κάθε σημείο
της αυτοκρατορίας.

Και ήταν υπό την ηγεμονία του Πατσακούτι

που κατασκευάστηκε το διάσημο
κτίσμα Μάτσου Πίτσου.

Ο γιος του Πατσακούτι, Τόπα Ίνκα, συνέχισε
τη στρατιωτική επέκταση της αυτοκρατορίας

και έγινε βασιλιάς το 1471 μ.χ.

Στα τέλη της βασιλείας του, η αυτοκρατορία
κάλυπτε πολλή από τη ΝΔ Αμερική.

Ο γιος του Τόπα, Γουάινα Κάπακ,
τον διαδέχτηκε το 1493.

Όμως, οι μακρινές εκστρατείες του νέου
βασιλιά αναστάτωναν την κοινωνία.

Και το 1524, ο Γουάινα Κάπακ
προσβλήθηκε από πυρετό.

Οι Ισπανοί κονκισταδόροι είχαν φτάσει
στην Καραϊβική εδώ και καιρό,

φέρνοντας ασθένειες για τις οποίες
οι γηγενείς δεν είχαν αντισώματα.

Εκατομμύρια πέθαναν πάνω στην έξαρση,

συμπεριλαμβανομένου του Γουάινα Κάπακ
και του διαδόχου του.

Ο άδειος θρόνος πυροδότησε εμφύλια διαμάχη
μεταξύ δύο εκ των αδερφών,

του Αταγουάλπα και του Χουάσκαρ,

αποδυναμώνοντας σημαντικά την επικράτεια.

Το 1532, αφού τελικά νίκησε
στον εμφύλιο των Ίνκα,

ο Αταγουάλπα κι ο στρατός του
αναμετρήθηκαν με τους Ευρωπαίους εισβολείς

Αν και υπερείχαν αριθμητικά,

ο Φραντσίσκο Πιζάρρο
και η μικρή του ομάδα από κονκισταδόρ

εξέπληξαν τις πολύ μεγαλύτερες δυνάμεις
του βασιλιά με όπλα και άλογα,

που κανένας τους
δεν είχε ξαναδεί στη ζωή του.

Ο Αταγουάλπα αιχμαλωτίστηκε
και δολοφονήθηκε έναν χρόνο μετά.

Οι Ισπανοί κατακτητές συγκλονίστηκαν
από την πρωτεύουσα του Κούσκο.

Ο Πιζάρο την περιέγραψε ως τόσο όμορφη
που «θα ήταν ιδιαίτερη και στην Ισπανία».

Παρ' όλο που η πρωτεύουσα είχε πέσει

και οι γηγενείς καταστράφηκαν
από τον εμφύλιο και τις ασθένειες,

κάποιοι Ίνκας οπισθοχώρησαν
στη νέα πρωτεύουσα, Βιλκαμπάμπα

και έφεραν αντίσταση
για τα επόμενα 40 χρόνια.

Όμως, μέχρι το 1572 οι Ισπανοί
έπνιξαν κάθε αντίσταση

μαζί με μεγάλο μέρος της φυσικής
και πολιτιστικής κληρονομιάς των Ίνκα.

Έτσι, η μεγάλη αυτοκρατορία των Ίνκα
έπεσε γρηγορότερα απ' ό,τι στήθηκε.