< Return to Video

مێژوویەکی قیزەوەن: ئۆردوگاکانی زیندانی کردنی ئەمریکیە یابانیەکان- دینشۆ

  • 0:08 - 0:10
    لە ٧ بەفرانباری ١٩٤١]h،
  • 0:10 - 0:16
    ئاکی کورۆسی تەمەن ١٦ ساڵ هەمان ترسی
    ملیۆنەها ئەمریکی ڕووبەڕوو دەبێتەوە
  • 0:16 - 0:19
    کاتێک فرۆکە یابانیەکان
    هێرشیان کردە سەر بەندەری مرواری.
  • 0:19 - 0:21
    ئەوەی نەیدەزانی ئەوەبوو،
  • 0:21 - 0:23
    ئەو ترس و تۆقینەی ئەزموونی کردبوو
  • 0:23 - 0:28
    بووەهۆی بەجێهێشتنی خانەوادەکەی و
    زیاتر لە ١٢٠،٠٠٠ ئەمریکی یابانی
  • 0:28 - 0:30
    لە ماڵە و ئاوارەبوون.
  • 0:30 - 0:32
    کۆمەڵایەتیانە و مادایانەش.
  • 0:32 - 0:34
    لە ساڵی ١٩٤١دا،
  • 0:34 - 0:39
    ئەمریکیە یابانیەکان بۆ زیاتر لە ٥٠ ساڵ
    کۆمەڵگەکانیان لە ئەمریکا گەشەیان دەکرد.
  • 0:39 - 0:41
    نزیکەی یەک لەسەر سێان کۆچبەربوونە،
  • 0:41 - 0:45
    زۆریان لە کەنارەکانی ڕۆژئاوا نیشتەجێبوونە
    و بۆ چەند دەیەیەک لەوێ ژیاون.
  • 0:45 - 0:48
    ئەوانەی دیکەش وەکو هاونیشتمانی
    ئەمریکی لە دایکبوون وەکو ئاکی.
  • 0:48 - 0:51
    ئاکیکۆ کاتۆ لە سیاتڵ لە دایک بووە.
  • 0:51 - 0:53
    ئاکی لە نێو دراوسێ هەمەجۆرەکان گەورە بووە
  • 0:53 - 0:57
    هەرگیزیش جگە لە ئەمریکیبوون
    بیری لە خۆی نەکردۆتەوە-
  • 0:57 - 1:01
    تاوەکو ڕۆژی دوای هێرشەکە، کاتێک
    مامۆستایەک پێ گووت:
  • 1:01 - 1:03
    "خەڵکەکەت بەندەری
    مروارییان بۆمباران کردوە."
  • 1:03 - 1:07
    لەژێر ڕۆشنایی ڕەگەزپەرستی، گومان و
    ترس لە کاول بوون،
  • 1:07 - 1:11
    خەڵکی ئەمریکیە یابانیەکانیان وەکو
    ناپاکی شاراوە وەسف دەکرد.
  • 1:11 - 1:15
    بریکارەکانی ئێف بی ئای لە ماڵەکان دەگەڕان،
    دەستیان بەسەر موڵکومەڵەکەیان دەگرت
  • 1:15 - 1:18
    سەرۆکی گۆمەڵگەکان بەبێ دادگای کردن
    زیندانیان کرد.
  • 1:18 - 1:22
    خێزانەکەی ئاکی بەخێرا بەر شاڵاوی
    دڕندەیی نەکەوتن،
  • 1:22 - 1:29
    بەڵام لە ١٩ شوباتی ١٩٤٢، سەرۆک وەزیران
    ڕۆسڤێڵت فەرمانی جێبەجێکەری ٩٠٦٦ کرد.
  • 1:29 - 1:33
    فەرمانەکە دەسەڵاتی دا بە لابردنی هەموو
    دووژمنە گومانلێکراوەکان-
  • 1:33 - 1:37
    هەموو کەسێکی دەگرتەوە تەنانەت
    بەشی پاشماوەی میراتی یابانیەکانیش-
  • 1:37 - 1:40
    لە "ناوچە سەربازیە" دیاریکراوەکان.
  • 1:40 - 1:41
    لە سەرەتادا،
  • 1:41 - 1:46
    ئەمریکیە یابانیەکان ناچارکران شوێنە
    قەدەغەکراوەکان و کۆچکردنکان بەجێبهێڵن.
  • 1:46 - 1:48
    بەڵام حکومەت ژمارە بانکیەکانی
    داخستن.
  • 1:48 - 1:51
    سنوردارکردنی کاروباری ڕۆژانە وەکو
    قەدەخەکردنی هاتووچۆی شەوانە،
  • 1:51 - 1:55
    زۆربەیان نەیانتوانی بڕۆن
    لەنێوانیشیان خێزانەکەی ئاکی.
  • 1:55 - 2:01
    لە ئاداردا، بڕیارێک دەرچوو گۆڕانی شوێنی
    نیشتەجێبوونیانی یابانی-ئەمریکیکانی یاساغ کرد.
  • 2:01 - 2:04
    لە ناوچەی سوپا کۆکرانەوە.
  • 2:04 - 2:07
    لە مانگی ئایاردا، سوپا ئاکی و خێزانەکەی،
  • 2:07 - 2:11
    لەگەڵ زیاتر لە ٧٠٠٠ ئەمریکیە یابانیەکانی
    لە سیاتڵ دەژیان گواستنەوە
  • 2:11 - 2:14
    بۆ"ئۆردوگای هارمۆنی"
    لە پیاڵوپ، واشنتەن.
  • 2:14 - 2:17
    ئەم ئۆردوگایە یەکێک بوو لە ناوەندەکانی
    زیندانی کردنی کاتی
  • 2:17 - 2:20
    کە پێشووتر شوێنی یاری
    و مەیدانی ئەسپ سواری بوو،
  • 2:20 - 2:25
    تەویلە گۆڕاوە خەراپەکان و سەربازگەکان
    پڕ کران لە تەوای ئەم خانەوادانە.
  • 2:25 - 2:27
    زیاتر لە چەند مانگێک چاودێری کران،
  • 2:27 - 2:30
    سوپایی ئەمریکا یابانیەکانی بۆ ئۆردوگا
    هەمیشەیەکان گواستنەوە
  • 2:30 - 2:33
    لە ناوچە دابڕێندراوەکانی ڕۆژئاوا و باشور،
  • 2:33 - 2:37
    ئاکی و خێزانەکەی بۆ
    مینی دۆکا لە ئای دەهۆی باشور گوازرانەوە.
  • 2:37 - 2:40
    لەلایەن سەربازە چەکدارەکانەوە
    پاسەوانی دەکران،
  • 2:40 - 2:45
    زۆربەی ئەم ئۆردووگایانە کاریان تێدا دەکرا
    کاتێک بەندکراوەکانیان گواسترانەوە.
  • 2:45 - 2:49
    باڵاخانەکان بە پەلەپەل درووست کرا بوون
    جەنجاڵ و ناتەندروست بوون.
  • 2:49 - 2:53
    زۆربەی کات خەڵک نەخۆش دەکەوتن و
    چاودێریەکی گونجاوی تەندروستیان نەدەکرا.
  • 2:53 - 2:58
    دەسەڵاتی گواستنەوەی پشتی بە زیندانیەکان
    لە بەڕێوبردنی ئۆردووگاکان دەبەست.
  • 2:58 - 3:03
    زۆربەی خەڵکەکە لە کامپەکە ئیشیان دەکرد و
    منداڵەکان لە پۆلێکی شیاو پەروەردە نەدەکران
  • 3:03 - 3:06
    لەکاتێک ئەوانی دیکە دانەوێڵەیان دەچەند و
    ئاژەڵیشیان بەخێو دەکرد.
  • 3:06 - 3:11
    بەشێک لە ئەمریکیە یابانیەکان یاخی بوون
    کرێکارەکان مانیان گرت و ئاژاوەیان درووست کرا.
  • 3:11 - 3:15
    بەڵام زۆربەی زۆریان
    وەکو خێزانەکەی ئاکی، ئارامیان گرت.
  • 3:15 - 3:19
    هەمیشە هەوڵیان دەدا دووبارە ژیانێکی
    وەکو دەرەوەی ئۆردوگاکان دروست بکەن،
  • 3:19 - 3:23
    بەڵام ئەستەم بوو لە
    بارودۆخە سەختەکەیان ڕابکەن.
  • 3:23 - 3:28
    وەک زۆربەی زیندانیە گەنجەکانی تر
    ئاکی بڕیاریدا ئۆردوگاکە بەجێبهێڵێت.
  • 3:28 - 3:31
    کۆتا ساڵی خوێندانی ئامادەی
    لە مینی دۆکا تەواو کرد.
  • 3:31 - 3:34
    و بە یارمەتی ڕێکخراوی ئاشتەوایی
    دژی ڕەگەزپەرستی.
  • 3:34 - 3:38
    توانی لە زانکۆ هاوڕێکان
    لە کانساس وەربکیرێت.
  • 3:38 - 3:44
    هەرچۆنێک بێت بۆ خێزانی ئاکی، شتەکان هێشتا
    وەک حۆی بوو تا کۆتایەکانی ١٩٤٤.
  • 3:44 - 3:46
    دادگای باڵای بەرایی بڕیاری دەکرد
  • 3:46 - 3:50
    کەوا بەردەوام دەبن لە زیندانی کردنی
    هاونیشتیمانانی ئەمریکا بەبێ دادگای کردن
  • 3:50 - 3:51
    کە ئەمەش نادەستووری بوو.
  • 3:51 - 3:53
    لە پایزی ١٩٤٥دا،
  • 3:53 - 3:56
    جەنگ کۆتایی پێهات و ئۆردوگاکان داخران.
  • 3:56 - 4:00
    ئەم زیندانیانەی مابوونەوە
    ٢٥$ دۆلاریان پێدرا
  • 4:00 - 4:03
    بلیتێکی شەمەندەنەفەر تا بۆ ئەم شوێنەی پیش
    جەنگ لێ نیشتەجێبوون بباتەوە،
  • 4:03 - 4:07
    بەڵام چیتر زۆربەیان ماڵ و
    کاریان نییە تا بۆی بگەڕێنەوە.
  • 4:07 - 4:10
    خێزانەکەی ئاکی توانیبوویان
    ماڵەکەیان بهێڵنەوە،
  • 4:10 - 4:14
    و ئاکی لە کۆتایەکەی دوای تەواو کردنی
    کۆڵێژ بگەڕێتەوە سیاتڵ.
  • 4:14 - 4:18
    هەر چۆنێک بێت، بەهۆی ڕەگەزپەرستی دوای جەنگ
    دۆزینەوە کاری زەحمەت کرد بوو،
  • 4:18 - 4:21
    زیندانیەکان ڕووبەڕوی
    ڕەگەزپەرستی و کینەلەدڵی دەبوونەوە
  • 4:21 - 4:24
    لەلایەن کڕیکارەکانەوە و خاوەن کارەکانی
    کە کاری پێدابوون.
  • 4:24 - 4:27
    خۆشبەختانە، ئەمریکیە یابانیەکان
    بە تەنها نەبوون
  • 4:27 - 4:30
    لە شەڕ دژ بە
    ڕەگەزپەرستی.
  • 4:30 - 4:34
    ئاکی لە یەکەم یەکێتی کرێکارانی
    فرەڕەگەزی سیاتڵ کاری دۆزیەوە
  • 4:34 - 4:37
    و پەیوەندی بە ئەنجوومەنی
    یەکسانی ڕەگەزپەرستیەوە کرد.
  • 4:37 - 4:40
    بووبە مامۆستا،
    دوای چەند دەیەیەک،
  • 4:40 - 4:44
    داکۆکیکردنی بۆ فرە کلتوری،
    پەروەردەکردنی هۆشیارانەی کۆمەڵایەتی
  • 4:44 - 4:46
    کاریگەری کردە سەر هەزاران خوێندکار.
  • 4:46 - 4:51
    هەر چۆنێک بێت، زۆربەی زیندانیەکان
    بەتابەتی ئەندامانی نەوە پیرەکان،
  • 4:51 - 4:54
    نەیانتوانی دووبارە
    دوای جەنگ ژیانیان بنیات بنێنەوە.
  • 4:54 - 4:57
    منداڵانی زیندانیەکان
    دەستیان بە خەبات کرد
  • 4:57 - 5:02
    داوایان لە ئەمریکا کرد بۆ ئەم ڕووداوە
    نادادپەروەریە مێژویە داوای لێبوردن بکات.
  • 5:02 - 5:07
    لە ١٩٨٨دا، حکومەتی ئەمریکا بەڕەسمی دوای
    لێبوردنی لە زیندانەکانی کاتی شەڕ کرد
  • 5:07 - 5:11
    دانیشی بەوەدانا، ئەوە دەرئەنجامێکی جەرگبڕی
    ڕەگەزپەرستی و شێتگیریی بووە،
  • 5:11 - 5:14
    و سەرکردایەتیەکی سیاسی شکتخواردوو.
  • 5:14 - 5:16
    سێ ساڵ دوای داوای لێبوردنەکە،
  • 5:16 - 5:18
    ئاکی کورۆس خەڵاتی
    مافی مرۆڤی پێ بەخشرا
  • 5:18 - 5:21
    لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان
    لە سیاتڵ،
  • 5:21 - 5:26
    ئاهەنگی ئاشتخوازانەکەی دەگێڕێت و
    ڕێز لە فرە ڕەگەزی و ڕەنگی دەگرێت.
Title:
مێژوویەکی قیزەوەن: ئۆردوگاکانی زیندانی کردنی ئەمریکیە یابانیەکان- دینشۆ
Speaker:
دینشۆ
Description:

کۆیی وانەکە لەم بەستەرە چاو لێ بکە:
https://ed.ted.com/lessons/ugly-history-japanese-american-internment-camps-densho

لە ٧ بەفرانباری ١٩٤١ ئاکی کورۆس تەمەن ١٦ ساڵ هەمان ترس و تۆقینی ملیونەها ئەمریکایی ئەزموون کرد کاتێک فرۆکەی یابانیەکان هێرشیان کردە سەر بەندەری مراوری. ئەو بێ ئاگا بوو، ئەم ترس و تۆقینەی بە ئەزموونی کردوە زوو دەبێتە هۆی بە جێهێشتنی خانەوادەکەی و زیاتر لە ١٢٠،٠٠٠ ئەمریکیە یابانیەکان لە مال و حاڵیانە ئاوارە دەکرێن. دینشۆ لە کۆڵینەوەی لە ڕەگەزپەرستی دەکەت دەربارەی هۆکارەکانی زیندانی کردنی نادادپەوەرانیە ئەمریکیە یابانەیەکان.

وانکە لە لایەن دینشۆ کاری دەرهێنان لە لایەن لیزیەت ئاپتیت
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:27

Kurdish (Central) subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.