Pode un fármaco previr a depresión e o estrés postraumático?

O camiño cara a un novo fármaco está empedrado con descubrimentos accidentais. Neste conto ben contado de como se produce a ciencia, a neurocientífica Rebecca Brachman comparte noticias dun tratamento innovador atopado de forma fortuíta que pode previr o desenvolvemento de trastornos mentais como a depresión ou o estrés postraumático. E agarda atento por un inesperado --e controvertido-- xiro.

Este é un pavillón de tuberculosos,

e cando se tomou a foto,
a finais do século XIX,

unha de cada sete persoas

morría de tuberculose.

Non tiñamos nin idea de que
estaba a causar esta enfermidade.

A hipótese era, de feito,

que a nosa constitución
nos facía susceptibles.

E foi unha enfermidade moi idealizada.

Chamóuselle “tise”,

e era a doenza dos poetas,

dos artistas e dos intelectuais.

E había quen pensaba que te transportaba
a unha maior sensibilidade

e che outorgaba un xenio creativo.

Durante a década dos 50,

sóubose que a tuberculose estaba causada

por unha infección bacteriana
moi contaxiosa,

o que era ben menos romántico,

pero tiña a vantaxe

de que se cadra podiamos
crear medicinas para tratala.

Os médicos descubriron un novo fármaco,
a iproniacida,

coa que tiñan esperanzas
de curar a tuberculose;

así que lla deron aos pacientes,

e os pacientes estaban eufóricos.

Estaban máis sociables, máis activos.

Un informe médico indicaba que
eles estaban a "bailar polos corredores".

Por desgraza,

isto non significaba
que estivesen mellorando.

Moitos estaban morrendo.

Outro informe médico describiuno como
"indebidamente felices".

E así foi como se descubriu
o primeiro antidepresivo.

Polo tanto, os descubrimentos accidentais
non son raros na ciencia,

pero cómpre algo máis
ca un feliz accidente.

Debes ser capaz de recoñecelo
para poder descubrilo.

Como neurocientífica, vou falar un pouco

sobre a miña experiencia de primeira man

con como queirades chamarlle
ao contrario do puro azar,

podemos chamarlle azar intelixente.

Pero primeiro, un pouco máis de contexto.

Afortunadamente, dende os anos 50,

desenvolvemos outros fármacos
e agora podemos curar a tuberculose.

E polo menos nos Estados Unidos, aínda
que non necesariamente noutros países

pechamos os nosos sanatorios

e probablemente á maioría de vós
non vos preocupe moito a tuberculose.

Pero moito do que era certo
a principios do século XX.

sobre enfermidades infecciosas

pódese dicir agora
dos trastornos psíquicos.

Estamos no medio dunha epidemia
de trastornos emocionais

coma a depresión
ou o estrés postraumático.

Un de cada catro adultos nos EE. UU.

sofre unha enfermidade mental,

o que significa que
se non a viviches en persoa

nin ninguén da túa familia a tivo,

é moi probable
que a teña alguén que coñezas,

aínda que non fale dela.

A depresión superou

á sida, á malaria, á diabetes e á guerra

coma primeira causa
de discapacidade no mundo.

E tamén, coma a tuberculose nos 50,

non sabemos qué a provoca.

Unha vez que se desenvolve, é crónica,

dura toda a vida,

e non hai cura coñecida.

O segundo antidepresivo que descubrimos

tamén por accidente, nos anos 50,

a partir dun antiestamínico
que estaba volvendo maníaca á xente,

foi a imipramina.

E no caso do pavillón de tuberculosos
e mais no do antiestamínico,

alguén se deu conta

de que o fármaco creado
para facer unha cousa,

--tratar a tuberculose
ou suprimir alerxias--

podería usarse para algo moi diferente

--tratar a depresión.

Este tipo de redeseño
é bastante estimulante.

Cando os médicos viron por primeira vez
como a iproniacida melloraba o ánimo,

non se decataron do que estaban vendo.

Estaban tan habituados a pensar

dende o marco de que era un fármaco
para a tuberculose

que se limitaron a anotalo

como un efecto secundario,
un efecto secundario negativo.

Como podedes ver aquí,

moitos deses pacientes en 1954
estaban experimentando euforia extrema.

E eles estaban preocupados por se isto
podería interferir dalgún xeito

coa súa recuperación da tuberculose.

Así que se recomendou que a iproniacida
se empregase só en tuberculoses extremas

e en pacientes que fose
moi estables emocionalmente,

que é o modo contrario
a como se emprega un antidepresivo.

Estaban tan habituados a velo
dende a perspectiva dunha soa doenza

que non podían ver as grandes implicacións
para outra distinta.

E sendo sinceros, non é só culpa súa.

A fixación funcional é
un prexuízo que nos afecta a todos.

É a tendencia de dar pensado nun obxecto

só en termos da súa función tradicional.

E o contexto mental é diferente, non si?

É con esta especie de marco preconcibido

con quen afrontamos os problemas.

E isto fainos moi complicado
facer ese redeseño,

supoño que por iso lle deron
un programa de TV a un tipo

ao que se lle dá tan ben facelos.

(Risas)

Os efectos, nos dous casos,
da iproniacida e da imipramina

foron tan fortes

que había maníacos,
ou persoas bailando polos corredores.

Non é tan sorprendente que se detectasen.

Pero isto fai que te preguntes
qué máis pasamos por alto.

A iproniacida e a imipramina,

son máis que un caso de redeseño.

Teñen en común outras dúas cousas
moi importantes.

Primeira: terribles efectos secundarios.

Entre outros, toxicidade hepática,

incremento de peso de preto de 25 quilos,

tendencias suicidas.

E segundo: os dous aumentan
os niveis de serotonina,

que é un sinal químico no cerebro,

un neurotransmisor.

E se collemos as cousas xuntas,
--cada unha delas,

separada non é tan importante--

pero xuntas significaban que cumpría
desenvolver fármacos máis seguros,

e que a serotonina parecía
un bo sitio para comezar.

Por iso, desenvolvemos fármacos
que se centrasen máis na serotonina,

os inhibidores selectivos
de recaptación da serotonina (ISRS),

o máis famoso dos cales é o Prozac.

Diso hai 30 anos,

e dende aquela viñémonos centrando
en mellorar eses fármacos.

E os ISRS son mellores ca os fármacos
que había antes ,

pero aínda teñen
moitos efectos secundarios:

suba de peso, insomnio,

tendencias suicidas...

e tardan moito en facer efecto,

unhas catro ou seis semanas
en moitos pacientes.

E iso naqueles en que funcionan.

Hai moitos pacientes
aos que estes fármacos non lles funcionan.

E iso significa que agora, en 2016,

aínda non temos cura
para ningún trastorno emocional,

só fármacos que suprimen síntomas,

o que é como se para unha infección
tomamos un analxésico

ou un antibiótico.

Co analxésico pódeste sentir mellor,

pero non vai facer nada
para tratar a enfermidade subxacente.

E grazas a esta flexibilidade
no noso pensamento

puidemos recoñecer
que a iproniacida e a imipramina

poderían redeseñarse dese xeito,

o que nos levou á hipótese da serotonina,

coa que, ironicamente, nos obsesionamos.

Estes son sinais no cerebro, serotonina,

dun anuncio de ISRS.

Por se non está claro,
isto é unha dramatización.

E na ciencia,
intentamos eliminar os prexuízos

facendo estudos de dobre cego

ou sendo estatisticamente agnósticos
sobre os resultados que podemos atopar.

Pero os nesgos entran raposeiramente
naquilo que decidimos estudar

e en como decidimos estudalo.

E así, nos últimos 30 anos,
centrámonos na serotonina,

excluíndo con frecuencia outros elementos.

Seguimos sen ter cura.

E se a serotonina non fose
o único factor da depresión?

E se nin sequera fose unha parte esencial?

Isto significa que tanto ten o tempo

os cartos ou o esforzo que lle adiquemos,

nunca nos levará a unha cura.

Nos últimos anos, os médicos descubriron
o que probablemente é

o primeiro antidepresivo real dende os
inhibidores de recaptación da serotonina,

o Calipsol,

e este fármaco funciona moi rápido,
nunhas poucas horas ou un día,

e non se basea en serotonina.

Faino no glutamato, outro neurotransmisor.

E tamén tiña outra función.

Tradicionalmente empregábase
coma anestesia en operacións.

Pero ao revés cós fármacos anteriores

que se identificaron bastante axiña,

levou 20 anos darse conta

de que o Calipsol era un antidepresivo,

a pesar de ser, en realidade,
un antidepresivo mellor

ca a maioría dos outros fármacos.

E probablemente,
por ser un antidepresivo mellor

custounos máis recoñecelo.

Non había loucura
que amosase os seus efectos.

En 2013, na Universidade de Columbia,

estaba a traballar coa miña colega,

a dra. Christine Ann Denny,

estabamos estudando o Calipsol
como un antidepresivo en ratos.

O Calipsol ten unha vida media moi curta,

o que significa que permanece no corpo
só unhas poucas horas.

Estábamos facendo probas piloto.

Poñeriámoslle unha inxección aos ratos,

e esperariamos unha semana,

e despois fariamos outro experimento
para poder aforrar cartos.

E nun dos meus experimentos

estresabamos aos ratos,

e usabamos isto
como un modelo de depresión.

Ao comezo parecía
que non funcionaba en absoluto.

Puidemos parar nese momento.

Pero usei este modelo de depresión
durante moitos anos,

e os resultados parecían estraños.

Parecíame que estaban mal.

Volvín atrás,

o e reanaliceinos

baseándome en se recibiran ou non
unha inxección de Calipsol

a semana anterior.

E eran algo coma isto.

Se mirades á esquerda,

se poñedes un rato nun novo espazo,

a caixa neste caso, é moi emocionante,

o rato camiñará e explorará a contorna

e pódese ver a liña rosa,
que á a medida do que camiñan.

Tamén puxemos outro rato
nun gobelete

co que podía decidir interaccionar.

Isto tamén é unha dramatización,
por se non está claro.

Un rato normal explorará.

Será sociable.

Mirade o que está a pasar.

Se estresas un rato
neste modelo de depresión,

que é a caixa do medio,

non son sociables, non exploran.

Eles, sobre todo, escóndense
nesa esquina, detrás do gobelete.

Porén, os ratos que recibiron
a inxección de Calipsol,

védelo á vosa dereita,

estaban explorando, eran sociables.

Parecía coma se nunca antes
estiveran estresados,

o que era imposible.

Poderíamos parar aquí,

pero Christine tamén usara antes
Calipsol como anestesia,

e había uns anos que detectara

que parecía ter algúns efectos
estraños nas células

e nalgún outro comportamento

que tamén parecía manterse
moito despois de tomar o fármaco,

se cadra, unhas poucas semanas.

Así que nos dixemos,

ao mellor isto non é de todo imposible”,

pero eramos moi escépticas.

E fixemos o que se fai en ciencia
cando un non está seguro:

intentámolo outra vez.

Lembro de estar no cuarto dos animais,

movendo ratos dunha caixa á outra
para analizalos,

e Christine estaba sentada no chan
co ordenador no colo

para que os ratos non a visen,

e ela estaba analizando os datos
en tempo real.

Recordo que berramos,

algo que non debes facer nunha sala
con animais que estás analizando,

porque funcionou.

Parecía coma se estes ratos
estivesen protexidos contra o estrés,

ou estaban indebidamente felices,
coma lle queirades chamar.

E estabamos moi emocionadas.

E despois eramos realmente escépticas,
porque era demasiado bo para ser certo.

Así que volvémolo probar.

Volvemos probalo nun modelo
de estrés postraumático,

e outra vez nun modelo fisiolóxico,

onde só lles demos hormonas do estrés.

Tiñamos estudantes facendo probas.

E tamén os nosos colaboradores
do outro lado do mundo, en Francia.

E cada vez que alguén facía probas
confirmábanos o mesmo.

Parecía que esta inxección de Calipsol

dalgunha maneira protexía
do estrés durante semanas.

Publicamos isto hai só un ano,

pero dende aquela outros laboratorios
confirmaron este efecto independentemente.

Non sabemos qué causa a depresión,

pero si que o estrés é a causa inicial

no 80 por cento dos casos,

e a depresión e o estrés postraumático
son doenzas distintas,

pero isto é algo que comparten.

O estrés traumático,

coma un combate ou un desastre natural

ou violencia nas comunidades
ou unha agresión sexual

que causa
trastorno por estrés postraumático,

e non todo o mundo exposto ao estrés
desenvolve un trastorno emocional.

E esta capacidade de
sentir estrés e resistilo

e recuperarse e non desenvolver
depresión ou estrés postraumático

coñécese como resistencia ó estrés,

e varía de persoa a persoa.

Sempre pensamos que se trataba
dun tipo de capacidade pasiva.

Non hai factores de susceptibilidade

nin factores de risco
para estes trastornos.

Pero e se fose unha capacidade activa?

Se cadra, poderiamos mellorala,

algo así como poñer unha armadura.

Descubrimos accidentalmente o primeiro
fármaco que mellora a resistencia.

E como dixen, só administramos
unha pequena cantidade de fármaco

e o efecto durou semanas,

algo que non se parece en nada
ao que vemos cos antidepresivos.

Parécese máis ao que pasa coas vacinas.

Coas vacinas, pos unha inxección,

e durante semanas, meses ou anos,

cando te expós á bacteria

non é a vacina do teu corpo
quen te protexe,

é o teu propio sistema inmunolóxico

que desenvolveu resistencia e resiliencia
contra esta bacteria e pode combatela,

e ti non colles a infección,

o que é moi distinto
a tratar a infección, non si?

Neste segundo caso,
colles a infección, exposte á bacteria,

enfermas, e despois
tomas un antibiótico que a cura,

e eses fármacos traballan
para eliminar a bacteria.

Nin se parece ao que comentei antes,
dos fármacos paliativos,

tomarás algo que eliminará os síntomas,

pero non tratará a infección subxacente,

e tan só te atoparás mellor
mentres esteas tomando o fármaco,

por iso tes que seguir tomándoo.

E para a depresión
e o estrés postraumático

--velaquí temos a exposición ao estrés--

só temos tratamentos paliativos.

Os antidepresivos só eliminan os síntomas,

e esa é basicamente a razón pola cal
hai que seguir tomándoos

durante a duración da enfermidade,

que é, con frecuencia, a da propia vida.

Por iso lles chamamos aos nosos fármacos
que melloran a resistencia “paravacinas”,

que significa "coma unha vacina"

porque parece que tivesen o potencial

de protexernos contra o estrés

e previr que os ratos desenvolvan

depresión e estrés postraumático.

Non todos os antidepresivos
son paravacinas.

Tamén probamos co Prozac,

e non tivo efecto ningún.

Se isto se trasladase aos seres humanos

poderíamos protexer á xente

que está potencialmente en perigo

de trastornos provocados polo estrés

coma a depresión
ou o estrés postraumático.

Persoas como traballadores
de primeiros auxilios e bombeiros,

refuxiados, reclusos
e funcionarios de prisións,

soldados, por citar algúns.

Para darvos unha idea da magnitude
deste tipo de enfermidades,

en 2010, a carga global destas doenzas

estimouse en 2,5 billóns de dólares

e como son crónicas,

o custo é acumulativo
polo que se prevé que medre

en seis billóns de dólares
só nos próximos 15 anos.

Como mencionei antes,

redeseñar un fármaco pode ser complexo
por causa dos nosos nesgos previos.

O calipsol ten outro nome,

ketamina,

que tamén é coñecida como

Special K,

unha droga de deseño e un estupefaciente.

Aínda se emprega ao redor do mundo
como anestésico.

Emprégase en nenos.
Empregámola nos campos de batalla.

De feito é o fármaco elixido
en moitos países en desenvolvemento

porque non afecta á respiración.

Está na lista de fármacos esenciais
da Organización Mundial da Saúde.

Se descubrísemos a ketamina
primeiro com unha paravacina,

sería bastante doado desenvolvérmola,

pero temos que competir
contra a fixación funcional

e os construtos mentais que interfiren.

Por sorte, non é
o único composto que descubrimos

con esas calidades
profilácticas e paravacinais,

pero os outros fármacos que atopamos,

ou compostos se prefiren,
son totalmente novos,

teñen que superar o proceso completo
de aceptación da FDA

antes de poder usarse en seres humanos.

E iso vai supoñer anos.

Se queremos algo máis axiña,

a ketamina xa está aprobada pola FDA.

É xenérica, está dispoñible.

Podería desenvolverse
pola metade de prezo e de tempo.

Pero, máis alá da fixación funcional
e o construto mental,

hai outro desafío para
o redeseño de fármacos:

as políticas.

Non existen incentivos

--se o fármaco é xenérico e sen patente
e non existe unha exclusividade--

que animen ás farmacéuticas
a desenvolvelos,

porque non gañan cartos.

Isto non só é certo para a ketamina.
Éo para todos os fármacos.

De todos os xeitos, a propia idea
é totalmente novidosa en psiquiatría,

usar drogas para previr
enfermidades mentais

no canto de tratalas.

É posible que en 20, 50, ou 100 anos

miremos a depresión
e o estrés postraumático

como miramos hoxe
os sanatorios de tuberculosos,

como cousas do pasado.

Isto podería ser o principio da fin
dunha epidemia de saúde mental.

Pero como un gran científico dixo,

" Só un tolo está seguro de algo,

o sabio segue intentando adiviñar."

[MacGyver]

Grazas.

(Aplausos)