Thiết kế là một nghệ thuật

Paola Antonelli, nhà quản lí mảng thiết kế tại Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại New York, chia sẻ với thế giới lòng trân quý của bà với nghiệp thiết kế dưới mọi góc nhìn.

Những ai tin vào sự tồn tại của thiên đường
đều có những hình dung về nó.

Với tôi, thiên đường chính là khi
sự tò mò được thỏa mãn

Thiên đường trong tôi
là những đám mây êm đềm

mà ở đó tôi được thoải mái nằm dài

còn khuỷu tay tôi chống cằm, như lúc xem TV hồi bé.

Tôi có thể ngắm nhìn mọi nơi,

xem những bộ phim tôi muốn.

Một lúc nào đó bạn nhận ra

nơi tàu điện New York, khi đang đọc sách

có một cảm giác thật nhẹ nhàng và dễ chịu.

Thật ra tôi đã có một cuộc sống như vậy.

vì tôi phát hiện...

Cũng mất một thời gian

đến khi tôi phát hiện ra điều đó
năm 24 tuổi, rằng tôi thoải mái hơn

với đồ vật hơn với con người,
tôi đã quyết định theo đuổi đam mê này.

Cuôc sống của tôi từ đó như trong mơ,

Và mọi thứ chỉ là bắt đầu của một câu chuyện dài.

Tôi sẽ cho bạn một ví dụ:

đây là buổi triển lãm Humble Masterpieces,
ở MoMA vào năm 2004.

Chúng tôi đang ở quận Queens,

chúng tôi xây một tòa nhà thật lớn ở Midtown,

nên chúng tôi đến một vùng thật xa xôi hẻo lánh.

Một trong những khoảnh khắc
thú vị nhất trong sự nghiệp của tôi.

Không những thế,

Phông chữ này-- Phông chữ Helvetica,

nó sẽ kỉ niệm 50 năm tuổi vào năm nay.

Nên tôi nghĩ -- Max Miedinger và
những nhà thiết kế Thụy Sĩ

đã vượt qua Akzindenz Grotesk,
để tạo ra một kiểu chữ san-serif mới --

và khi ấy tôi đã dần dần mường tượng ra..

Và tất nhiên, với Humble Masterpieces

mọi thứ sẽ được nhân lên 100 lần.

Và tôi hy vọng rằng, mục tiêu thực sự của buổi triển lãm

cũng có ảnh hưởng tương tự với bạn

Buổi triển lãm này nhằm
thay đổi cách trẻ em...

chẳng hạn, khi làm bài tập về nhà?

Thay vì 2 hạt đậu trên cái khay,
tôi hy vọng chúng sẽ

lục lọi trong bếp hoặc
trong giỏ xách của mẹ

và sáng tạo nên một tuyệt tác
ngay trên chiếc khay đó.

Mọi người luôn có ý tưởng về
Humble Masterpieces

và ở MoMA chúng tôi đặt vài cuốn sách

để mọi người gợi ý về
Humble Masterpiece của họ.

Mặc dù thường 80% là khiêu dâm,
chỉ 20% gợi ý thực sự,

nhưng tất cả-- hầu hết-- đều là những gợi ý tốt.

Rất đặc trưng cho mỗi nước.

Ví dụ, tôi không biết rằng người Tây Ban Nha
chế ra chổi lau nhà

Mà họ rất tự hào

nên người dân ở đó đều nói về "la frego".
Người Ý nói về pizza.

Gợi ý của người Thổ Nhĩ Kì
cũng rất hay --

họ có ánh trăng, nước tẩy quần áo
và sơn móng tay.

Và tiếp đến

(Tiếng cười)

Một ý tưởng từ Milan:

Phương tiện phân làn giao thông gọi là "panettone",
và nó được tô màu thế này

Đây là đồ bê tông tuyệt đẹp
sử dụng khắp Milan

để xác định làn đường.

Hãy nghĩ ra một món

và gửi đến đây nhé --
chúng tôi luôn chào đón ý tưởng mới.

Một buổi triển lãm như vậy, giúp tôi hiểu nhiều hơn

về mọi chuyện trong 13 năm
từ khi tôi đến MoMA.

Tôi là người Ý.
Ở đây, thiết kế là chuyện thường.

Những nơi khác nhau sẽ nổi trội
trong những lĩnh vực khác nhau

Ở Argentina và Uruguay,

cách xây nhà mang
âm hưởng hiện đại tuyệt vời

không thể tìm thấy ở nơi khác,
dù nghệ thuật đương thời khá tệ.

Ở Ý, đặc biệt tại Milan,

nghệ thuật đương thời
thực ra không nhiều

Nhưng thiết kế thì -- ôi Chúa ơi.

Bạn chỉ cần đến một cửa hàng ở góc phố,
không cần những nơi sang trọng

là thấy được kiểu thiết kế
khiến tất cả mọi người thán phục

về sự tinh tế của chúng tôi.

Chỉ là cửa hàng nhỏ thôi nhé.

Trong khi đó nghệ thuật đương thời của New York
theo một xu hướng khác.

Làm tôi kinh ngạc --
những đứa trẻ 3 tuổi lại biết đến Richard Serra

và đưa bạn đến phòng tranh.

Nhưng thiết kế, vì lí do nào đó,
vẫn bị hiểu nhầm là trang trí.

Khá là thú vị:

Khi tôi nói đến "thiết kế",
mọi người sẽ nghĩ đến

thứ được thiết kế phóng đại --
trong trường hợp này, có mục đích, nhưng --

trang trí, trang trí nội thất.

Họ nghĩ đến những người chọn chất liệu.

Thiết kế có thể là vậy, tất nhiên,
nhưng nó có thể là thứ khác.

Là một trường thiết kế ở Jerusalem
đang tìm cách

để thiết kế mặt nạ khí gas,

vì, các bạn biết đấy, Israel yêu cầu tất cả phải dùng
mặt nạ khí gas kể cả trẻ sơ sinh.

Nên các nhà thiết kế
hạ thấp đường viền cổ,

để giảm cảm giác nghẹt thở,
và thuận tiện để uống Coca.

Họ chế ra kiểu mặt nạ cho trẻ nhỏ

sao cho bố mẹ dễ dàng bồng bế
vì sự tiếp xúc cơ thể rất quan trọng.

Họ còn thiết kế một dạng lều nhỏ cho trẻ sơ sinh.

Ngay cả khi bạn nghĩ điều này thật nhẫn tâm,
những thiết kế đó đều rất tuyệt vời,

hơn hẳn những thiết kế nội thất sang trọng,

Và vẫn thuộc lĩnh vực mà tôi đam mê.

Từ khi bắt đầu làm việc tại MoMA,
tôi luôn

củng cố sức mạnh của nó

bởi vì thật tuyệt vời khi được làm việc ở đây.
Bạn thực sự có sức mạnh

thu hút mọi người biết đến
hoặc đến xem buổi triển lãm của bạn.

Sức mạnh mà tôi không thể có
nếu làm trong một viện bảo tàng thiết kế.

80% công chúng đến
để xem Picasso và Matisse,

rồi họ ghé qua buổi triển lãm của tôi
và tôi đã thu hút được họ.

Những người quản lí ở MoMA

những người đã làm ở đây từ khi
bảo tàng được thành lập vào năm 1929,

đang nỗ lực nhìn vào
những thay đổi của thế giới

và sử dụng quyền hạn của mình
để biến mọi thứ tốt đẹp hơn.

Trải qua rất nhiều thay đổi,

và Eames Demtrius có thể đang ở đây,

nhưng trong hai ví dụ sau, cụ, ông của anh ấy --

tôi luôn thấy lẫn lộn về các mối quan hệ --

Charles Eames và sau đó là Charles và Ray Eames

đã tham gia hai cuộc thi:

một vào năm 1940 về đồ nội thất hữu cơ,
và một vào năm 1948

về đồ nội thất giá rẻ
cho quân sĩ sau chiến tranh

những thứ sau đó
phát triển thành một dòng nội thất.

Đã có nhiều thiết kế đẹp mà giá lại rẻ

Đã có rất nhiều dự án
kiến trúc và thiết kế nhằm

tạo ra những thiết kế tốt hơn
phục vụ cuộc sống tốt hơn.

Tôi đã thực hiện một buổi triển lãm
vào năm '95 mang tên

Đột phá về chất liệu
trong Thiết kế đương đại.

Nó là một bước cải cách trong thế giới thiết kế

Khi mà nhà thiết kế có thể tự chỉnh sửa vật liệu.

Ý tưởng này đưa tôi đến với rất nhiều
thiết kế mới lạ như aerogels

từ phòng thí nghiệm Lawrence Livermore ở California;

ở thời điểm đó, aerogels
mới bắt đầu được đưa vào thị trường.

Cùng lúc đó, tuyệt tác của Takeshi Ishiguro ra đời.

Những chiếc hộp đựng muối và tiêu
bằng bột gạo nhão.

Như các bạn thấy đấy, rất đa dạng.

Một ví dụ tiếp theo, trong một buổi triển lãm khác

mang tên Workspheres vào năm 2001,

tôi yêu cầu nhà thiết kế đưa ra ý tưởng

về một mô hình làm việc mới
đang diễn ra trên thế giới.

Và IDEO

Rất đẹp -- Nơi đây được gọi là Personal Skies.

Ý tưởng là, với một khu làm việc chia thành nhiều gian,
bạn có thể tận dụng khoảng trời ở trên

và bạn đã có riêng một "Cielo in Una Stanza" --
khoảng trời trong phòng --

Một bài hát nổi tiếng của Ý.

Một ví dụ khác: thiết kế của Marti Guixe:
mô hình làm việc lưu động

và thiết kế ưa thích của tôi, Hella Jongerius:
mô hình làm việc tại nhà.

Từ đây tôi có thể đưa ra
một ý tưởng quan trọng về thiết kế:

Nhà thiết kế là những
tổng hợp viên vĩ đại nhất thế giới.

Họ giỏi nhất là việc tổng hợp nhu cầu của con người,

điều kiện kinh tế, vật liệu,
những vấn đề về sự bền vững,

và điều họ làm sau cùng-- nếu họ giỏi --

còn hơn tất cả các phần kia gộp lại.

Hella Jongerius là một người có khả năng tổng hợp

rất tuyệt vời

và cũng rất hài hước.

Ý tưởng của tác phẩm là

một lúc nào đó, mọi người nói
bạn rất cần phải phân thân đấy.

Và cô ấy đáp: "Không, không.
Công việc có thể đi cùng với giải trí"

Và TV dinner ra đời-
một phát minh của năm 2001.

Nhiều buổi triển lãm khác cũng
diễn ra cùng thời điểm đó

nhưng tôi không muốn nói ở đây.

Thay vào đó, tôi muốn nói về
tầm vĩ đại của một số nhà thiết kế.

"Maverick" là một từ khó hiểu với tôi.

Tôi tới Mỹ 13 năm trước và cho đến nay

tôi luôn phải hỏi: "Nó nghĩa là gì?"

Sáng nay tôi tra từ điển và nó nghĩa là

có một anh chàng muốn che giấu sự thô lỗ.

Vậy nên, anh ta không đi theo mọi người,

vậy nên, anh ta là một "maverick"

Thực ra nhà thiết kế rất cần phải "maverick"

vì cách tốt nhất để
thiết kế thành công một món đồ --

một món đồ mà chúng ta đang chưa từng có --

đó là xem như nó chưa từng tồn tại

hoặc như con người
sẽ có thái độ khác với nó.

Safe là buổi triển lãm
cuối cùng của tôi ở MoMA

diễn ra đầu năm ngoái.

Chủ đề là những thiết kế
đảm bảo sự an toàn.

Thực ra ý tưởng thực hiện đã có
từ trước năm 2001, tên là Emergency.

Rồi vụ 11/9 xảy ra, tôi quá kinh hoàng
nên đã hủy buổi triển lãm.

rồi ý tưởng đó từ từ trở lại --

chậm rãi và đầy hứa hẹn

và đó chính là sự bảo hộ.

Từ các thiết bị khai khoáng

đến những ống hút tiệt trùng nước,

Thật sự rất đa dạng.

Nó cũng có...
Cameron và tôi từng làm việc với nhau,

nên vài thiết kế trên trang web
của anh ấy cũng được triển lãm.

Nhưng chúng ta không cần
nói đến thiết kế và nghệ thuật nữa;

thiết kế tận dụng mọi công cụ của nó
để tạo nên nét độc đáo.

Vừa kinh tế vừa hài hước.

Đây là một dự án tuyệt vời
của Ralph Borland, người Nam Phi.

Một bộ trang phục cho các vụ bạo loạn.

Ý tưởng là, khi bạn đang kẹt trong
một vụ bạo loạn hay cuộc biểu tình

và cảnh sát tiến đến,
khi bạn mặc thứ này --

như một trái tim lớn,
có một đầu loa ở tim bạn

để khuếch đại nhịp tim của bạn

cảnh báo cảnh sát;

Như một tín hiệu cầu hòa.

Và bạn có thể tưởng tượng,
khi cả một nhóm người cùng mặc nó

nhịp đập liên tục khiến cảnh sát phải e ngại.

Như vậy, nhà thiết kế đôi khi không
tạo ra những sản phẩm hoạt động ngay

chúng chỉ hoạt động
khi ta hiểu được vấn đề.

Tony Dunne và Fiona Raby

tạo ra các vật dụng thể hiện nỗi khổ
và chứng hoang tưởng của con người.

như món đồ gỗ ngụy trang
được làm từ cùng loại gỗ với sàn nhà bạn

nên nó biến mất hoàn toàn
và bạn có thể giấu đi;

hoặc hay ho hơn, cây nấm nguyên tử,
một sáng chế được viết thành bài báo

đăng trên Bulletin Atomic Scientist của Mỹ --

Tôi chưa từng nghĩ nó sẽ xuất hiện ở MoMA;

hoặc chiếc ghế Faraday bảo vệ bạn khỏi phóng xạ.

Nhưng điều thú vị trong buổi triển lãm là khám phá ra

mục đích cuối cùng
chính là phục vụ bản thân chúng ta,

và một vài nhà thiết kế đang thực hiện chủ đề này.

Đây là Cindy van den Bremen, nhà thiết kế Hà Lan

người đã tạo ra đồ Capsters.

Một loại quần áo thể thao cho phụ nữ Hồi giáo,
cho phép họ trượt tuyết, chơi tennis,

làm mọi việc
mà không cần cởi khăn trùm đầu.

Và đôi khi thực hiện
các nghiên cứu dạng này,

bạn sẽ bắt gặp nhiều ý tưởng thiết kế tuyệt vời.

Twan Verdonck, anh còn rất trẻ, tôi nghĩ
anh ấy mới 27 tuổi, hiện đang hợp tác với

các nhà tâm lý học
tạo ra dòng sản phẩm đồ chơi

mô phỏng giác quan
cho trẻ em có tâm lý yếu ớt.

Rất đẹp.

Từ món mềm mại quấn quanh cơ thể--

vì trẻ tự kỉ thích được ôm chặt,
nên món này có thêm lò xo bên trong--

cho đến con búp bê này có gương để trẻ có thể soi mình

trong gương và tự tin hơn.

Thiết kế tôn trọng thế giới

và nó xem xét thế giới ở mọi phạm trù khác nhau.

Tôi mới dự một hội nghị về mặt hàng cao cấp
tổ chức bởi Herald Tribune ở Istanbul.

Một điều thú vị là tôi là diễn giả cuối cùng

và trước tôi có nhiều người nói về hàng cao cấp,

tôi không muốn phá đám nhưng lúc đó

tôi thấy tôi cần phải đưa
buổi diễn thuyết về thực tại.

Sự thật là có rất nhiều loại
mặt hàng cao cấp khác nhau,

có những loại đồ chỉ tương đối xa xỉ
với những người không giàu sang lắm.

Để các bạn hiểu rõ hơn tôi có 2 ví dụ

về thiết kế bắt nguồn từ ý thức kinh tế --
giới hạn rất, rất rõ.

Ở Cuba, đây là một chiếc chuông xe đạp
tái chế từ đồ chơi cũ

và đây là áo mưa làm từ bao bố đựng gạo.

Chúng đẹp bởi vì

chúng thông minh và tiết kiệm.

Và đây là tác phẩm của
hai anh em từ Sao Paulo,

Fernando và Humberto Campana,
lấy cảm hứng từ đói nghèo và

sự tài tình xung quanh mình
để tạo nên các món đồ nội thất

hiện bán rất chạy.

Nhưng đó là vì bản tính kì lạ của thị trường.

Thiết kế xem xét mọi thứ,

và khi công nghệ càng phát triển,

khi tính di động của chúng ta ngày một tăng

thay vào đó, các nhà thiết kế lại
muốn chúng ta phải thực tế.

Đôi khi phũ phàng nữa.

Đây là dòng nội thất
có thể tương tác vật lí với bạn.

Từ chiếc ghế này, bạn phải
mở nó ra mới ngồi được, do đó nó lưu lại

dấu vân tay của bạn,
cho đến dòng sản phẩm tuyệt vời

được cho là thiết kế
của Ana Mir từ Bacelona.

Từ món nữ trang làm từ tóc người
đến kẹo socola đầu nhọn

đến những viên kẹo kẽ ngón mà
người yêu bạn thà mút ngón chân bạn còn hơn

(Cười)

Thật là đẹp đẽ vì dù sao, đó là
khoảnh khắc tuyệt diệu của thiết kế.

Nhiều năm trước tôi đã nghe một nhà toán học
từ Vienna tên Marchetti

giải thích về những đổi mới
trong ngành quân đội --

do đó, đổi mới bí mật -- và đổi mới trong

xã hội mới là hai đường hình sin đối xứng nhau.

Rất ý nghĩa.

Trong chiến tranh, công nghệ phải
được đổi mới nhanh chóng

mà chúng ta đang thiếu--

như trong Thế chiến II, sẽ không có thép

không có nhôm.

Và khi hòa bình, các công nghệ đó bất ngờ

len lỏi vào thị trường nền kinh tế mới.

Rất nhiều bạn có thể
đã biết chiếc ghế Potato Chip

tạo ra bởi Charles và Ray Eames
là một ví dụ:

sợi thủy tinh khi đó
phổ biến đến khó tin.

Với tôi điều này thật lạ thường.

Nhịp điệu của đường hình sin
đã thay đổi đến chóng mặt

giống như nhịp điệu cuộc sống
trong 25 năm qua,

nên tôi không còn chắc chắn về
khái niệm bước sóng nữa.

Nhưng chắc chắn đó là
thời điểm quan trọng của thiết kế,

vì công nghệ máy tính không chỉ đang phát triển,

không chỉ tạo ra nguồn tài nguyên mở cho thiết kế,

và còn là ý tưởng về sự bền vững --

không chỉ trong sự thải khí CO2 và dấu chân sinh thái,

mà còn trong quan hệ cộng đồng --

Một phần công việc của rất nhiều nhà thiết kế.

Và là lí do ngày càng nhiều nhà thiết kế,
làm việc trong lĩnh vực hành vi

thay vì vật thể.

Đặc biệt những người giỏi, chứ không phải tất cả họ.

Các bạn đang xem một tác phẩm
của Mathieu Lehanneur,

một kiệt tác.

Anh là nhà thiết kế trẻ
người Pháp đang làm việc--

hiện đang làm việc cho các công ty dược phẩm--

để tìm ra phương pháp mới
khuyến khích bệnh nhân, đặc biệt là trẻ em,

uống thuốc thường xuyên.

Ví dụ, chiếc hộp đựng thuốc hen suyễn này

sẽ tự phồng lên khi đến giờ uống thuốc,

nên đứa trẻ phải --pffff --
để làm xẹp chiếc hộp.

Và một loại thuốc bạn có thể vẽ lên da

giúp bạn thấy thoải mái khi tiến hành

phẫu thuật cấy ghép da.

Tương tự như sản phẩm của Marti Guixe,
tương tác với bạn

thông qua mọi thứ
đi qua đường miệng của bạn

nhờ đó bạn học được từ lỗi sai hoặc từ vị giác của bạn,
bằng đường miệng

Trong buổi triễn lãm tiếp theo của tôi --

xin lỗi đã làm các bạn khó chịu vì tôi cứ nói đi nói lại--

là về mối quan hệ giữa thiết kế và khoa học.

Tôi tìm những điểm chung,
thay vì dùng phép ẩn dụ --

những trăn trở chung, vấn đề chung,
mối bận tâm chung --

tôi nghĩ những điểm đó sẽ giúp
khai thác ý tưởng này sâu hơn.

như một chỉ dẫn, như một định hướng
thay vì một mệnh lệnh.

Tôi đợi hồi âm của các bạn.

Tôi gửi email cho khá nhiều bạn rồi.

Thiết kế có thể kết hợp với khoa học, và sự tham chiếu
với những thang đo khác nhau là khả thi,

vậy nên, hãy làm việc nghiêm túc
dù là trên một vật thể bé nhỏ

để biến nó trở nên vĩ đại
và mang ý nghĩa lớn lao.

Cảm ơn các bạn. (Vỗ tay)