Kiến trúc cho mọi người, bởi mọi người

Kiến trúc sư Alastair Parvin trình bày một ý tưởng đơn giản nhưng rất thú vị: nếu, thay vì kiến trúc sư tạo ra các tòa nhà cho những người có đủ khả năng trả thù lao cho họ, người dân bình thường có thể thiết kế và xây dựng nhà ở của riêng mình? Khái niệm này là trung tâm của Wikihouse, một bộ công cụ xây dựng mã nguồn mở với ý nghĩa rằng bất cứ ai cũng có thể xây dựng một ngôi nhà, ở bất cứ nơi đâu.

Khi chúng ta sử dụng từ "kiến trúc sư" hay "nhà thiết kế"

chúng ta thường nghĩ đến một người chuyên nghiệp

được trả công

và chúng ta thường cho rằng chính những chuyên gia này

sẽ là người giúp ta giải quyết

những khó khăn trong thiết kế hệ thống lớn mà ta đối mặt

như biến đổi khí hậu, đô thị hóa và mất công bằng xã hội

đó là một loại giả định về nghề nghiệp.

và tôi nghĩ nó thực sự sai lầm.

vào năm 2008, khi tôi chuẩn bị tốt nghiệp trường thiết kế

sau vài năm, ra trường và có việc làm.

thì điều này xảy đến.

Nền kinh tế thiếu việc làm.

Và vài thứ khiến tôi vỡ lẽ

Một là, đừng nghe những người tư vấn việc làm.

Và hai là, điều này quả là nghịch lý ấn tượng của ngành kiến trúc

rằng là 1 xã hội, chúng ta không cần thêm các ý tưởng thiết kế nữa

và vì thế ngành kiến trúc trở nên không có việc làm.

Nó thức tỉnh tôi rằng chúng ta nói rất sâu về thiết kế

nhưng thực chất đằng sau kiến trúc là nền kinh tế

mà ta lại không hề nhắc tới, và tôi nghĩ ta cần phải nói đến.

và điểm khởi đầu tốt chính là tiền lương của bạn.

Bởi thế, là 1 kiến trúc sư mới tốt nghiệp thuộc hạng bét,

tôi vẫn mong chờ kiếm được 24.000 bảng.

tương đương với 36.000, 37.000 USD.

Hiện nay, nếu xét dân số toàn thế giới

mức lương đó đưa tôi lên tốp 1,95% người giàu nhất,

điều đó đặt ra câu hỏi là tôi đang làm việc cho ai?

sự thật khó chấp nhận là

thực ra mọi thứ chúng ta gọi là kiến trúc ngày nay

chỉ là việc thiết kế

cho 1% dân số giàu nhất thế giới

và vẫn luôn là thế.

Lý do chúng ta quên điều đó

là bởi những khoảng thời gian trong lịch sử khi kiến trúc

góp phần lớn để biến đổi xã hội, là quãng thời gian

khi 1% sẽ xây dựng

đại diện cho 99% còn lại, vì nhiều lý do,

hoặc là bằng lòng nhân từ ở thế kỷ 19,

chủ nghĩa cộng sản ở đầu thế kỷ 20,

phúc lợi xã hội và gần đây nhất, tất nhiên

là thổi phồng bong bóng bất động sản.

Và tất cả những sự bùng nổ đó, bằng nhiều cách,

bây giờ đã tiêu tùng,

và chúng ta quay trở lại tình trạng này

khi những nhà thiết kế và kiến trúc tài ba nhất thế giới

chỉ có thể làm việc cho 1% dân số

Hiện nay, không chỉ điều này ảnh hưởng xấu đến nền dân chủ,

mặc dù tôi nghĩ là nó có ảnh hưởng,

nó thực sự không phải là chiến lược kinh doanh thông minh.

Tôi nghĩ thử thách đối với thế hệ kiến trúc sư tiếp theo là

làm thế nào để chúng ta biến khách hàng

từ 1% thành 100%.

Và tôi muốn đưa ra 3 ý tưởng ngược đời

để đạt được điều này.

Đầu tiên là, tôi nghĩ chúng ta cần làm rõ vấn đề

rằng kiến trúc là xây nên các tòa nhà.

Thực tế, một tòa nhà là giải pháp đắt đỏ nhất

bạn có thể nghĩ ra đối với hầu hết các vấn đề.

Và về cơ bản, thiết kế nên tập trung nhiều hơn nữa

đến giải quyết vấn đề và tạo ra điều kiện mới.

Và sau đây là một câu chuyện.

Một văn phòng làm việc với một trường học

và họ có một ngôi trường cũ kiểu Victoria.

Và họ nói với các kiến trúc sư rằng "Nhìn này,

hành lang của chúng tôi quả là một cơn ác mộng

Chúng quá nhỏ. Chúng gây tắc nghẽn giữa các tiết học.

Khiến học sinh chen lấn xô đẩy. Chúng ta không thể kiểm soát được.

Bởi vậy chúng tôi muốn quy hoạch lại toàn bộ tòa nhà,

và chúng tôi biết nó sẽ tốn vài triệu bảng,

nhưng chúng tôi đành chấp nhận sự thật đó."

Và đội kiến trúc sư nghĩ về vấn đề này, và họ bỏ đi

họ nói rằng "Thực ra, đừng làm thế.

Thay vào đó, hãy bỏ chuông báo

Và thay vì chỉ có một chuông báo cho một lần

thì hãy lắp nhiều chuông và đổ chuông

ở những nơi khác nhau, thời điểm khác nhau,

phân bổ các luồng đi lại ở hành lang."

Nó cũng giải quyết vấn đề đó,

nhưng thay vì mất vài triệu bảng

bạn chỉ mất vài trăm bảng.

Trông giống như bạn đang tự đánh mất đi công việc của mình,

nhưng không phải. Thực ra bạn đang trở nên hữu ích hơn.

Kiến trúc sư thực sự rất giỏi

với kiểu tư duy xoay xở và chiến lược này.

Và vấn đề là, giống như nhiều chuyên gia thiết kế,

chúng ta tập trung vào ý tưởng cung cấp

một loại sản phẩm tiêu dùng đặc biệt,

và tôi không cho rằng nó phải như trước nữa.

Ý thứ hai cần làm rõ là trong thế kỷ 20 này

thì kiến trúc lớn là

những tòa nhà khổng lồ với chi phí khủng.

Chúng ta thực sự đã bó hẹp chính bản thân

vào lối tư duy của thời đại công nghiệp nghĩa là

người có thể xây nên đô thị chỉ có thể là những tổ chức lớn

hay tập đoàn, là những người đại diện cho chúng ta,

mang lại cho cả cộng đồng dân cư

các dự án độc lập, thống nhất và tất nhiên

phải có tiền.

Bởi thế mà bạn sẽ có những khu dân cư độc lập và thống nhất

dựa trên mô hình đại trà.

Và nhiều người thậm chí không thể chi trả nổi.

Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu các đô thị

được xây dựng không phải bởi một bộ phận nhỏ có nhiều tiền

mà bởi số đông ít tiền?

Và khi họ làm thế, họ sẽ nhìn nhận

giá trị hoàn toàn khác về nơi mà họ muốn sống.

Và nó gợi ra nhiều vấn đề thú vị về việc

kiến trúc các thành phố ra sao? Đầu tư phát triển thế nào?

Chúng ta sẽ bán dịch vụ thiết kế như thế nào?

Việc đó sẽ có ý nghĩa gì đối với xã hội dân chủ

khi trao cho công dân quyền xây dựng?

Và theo một cách hiển nhiên thì

vào thế kỷ 21, các thành phố có thể được xây dựng bởi chính người dân.

Và thứ ba, chúng ta cần nhớ rằng,

dưới quan điểm kinh tế nghiêm túc,

thiết kế nằm trong cùng hạng mục với giới tính và chăm sóc người già

mà hầu hết được làm bởi những người không chuyên.

Điều đó rất tốt.

Hầu hết những việc đó diễn ra ngoài nền kinh tế tiền tệ.

trong cái gọi là nền kinh tế xã hội hay nền kinh tế cốt lõi,

nơi mà mọi người làm cho chính họ.

Và vấn đề là ở chỗ, cho đến tận bây giờ

chỉ có nền kinh tế tiền tệ mới có

tất cả cơ sở vật chất và công cụ đó.

Bởi thế thách thức mà chúng ta đối mặt là, làm thế nào để

có được những công cụ, cơ sở vật chất và thể chế này

cho nền kinh tế xã hội của ngành kiến trúc?

Nó bắt đầu với phần mềm nguồn mở.

Và trong những năm qua, nó đã dần chuyển đổi

vào thế giới thực với phần cứng nguồn mở,

đó là những bản thiết kế nhà được chia sẻ miễn phí

mà bất kỳ ai cũng có thể tải về và sử dụng.

Và nó khiến cho các bản in 3D trở nên thực sự rất thu hút.

Đúng không? Khi bỗng nhiên bạn có một máy in 3D

nguồn mở, mà các bộ phận

được làm từ 1 máy in 3D khác.

Hay cùng ý tưởng đó, dành cho máy CNC,

giống như một cái máy in lớn có thể cắt nhiều lát gỗ dán.

Những gì công nghệ này đang làm là

giảm đáng kể lượng thời gian, tiền bạc và kỹ năng.

Điều đó đang thách thức lại ý tưởng rằng

nếu bạn muốn cái gì đó giá rẻ thì nó phải là hàng đại trà.

Chúng đang đóng góp đáng kể

vào năng lực sản xuất liên hợp.

Chúng ta đang hướng tới tương lai mà nhà máy ở khắp mọi nơi

và dần dần điều đó đồng nghĩa với việc

nhóm thiết kế là tất cả mọi người.

Đó quả là một cuộc cách mạng công nghiệp.

Khi ta cho rằng những xung đột tư tưởng chủ đạo

mà chúng ta kế thừa đều xoay quanh câu hỏi này

hoặc ai sẽ quản lý các phương thức sản xuất,

và những công nghệ đó đang quay trở lại với giải pháp:

thực tế, không ai cả. Mà tất cả chúng ta.

Chúng tôi hứng thú bởi

ý nghĩa của nó đối với kiến trúc.

Bởi vậy, cách đây khoảng 1 năm rưới

chúng tôi bắt đầu làm dự án WikiHouse,

và nó là một hệ thống xây dựng mã nguồn mở.

Ý tưởng này nhằm đem các thiết kế đến với mọi người

bằng cách lên mạng, truy cập 1 thư viện chia sẻ miễn phí

những mô hình 3D mà họ có thể tải về và sửa lại

hiện tại chính là SketchUp, bởi nó miễn phí, dễ sử dụng

và chỉ cần một cú nhấp chuột

họ có thể tạo ra một tá các file thiết kế

mà kết quả là, cho phép họ

in ra các phần của một ngôi nhà bằng máy CNC

và 1 tấm vật liệu như gỗ dán

Và tất cả các phần đều được đánh số,

về cơ bản cái mà bạn nhận được sẽ là một bộ lắp ráp IKEA khổng lồ.

(cười lớn)

Và chúng khớp với nhau mà không cần cái bu-lông nào

Nó dùng nêm và các kết nối chốt.

Thậm chí cái búa để làm nó

cũng có thể được tái hiện trên mặt cắt.

Một nhóm khoảng 2-3 người

làm việc với nhau có thể làm được vậy.

Họ không cần bất kỳ kỹ năng xây dựng truyền thống nào.

Họ không cần một loạt các dụng cụ điện hay những thứ tương tự,

và họ có thể xây một ngôi nhà nhỏ chừng cỡ này

trong vòng khoảng 1 ngày.

(vỗ tay)

Và thành quả bạn nhận được chỉ là bộ khung cơ bản của một ngôi nhà

sau đó bạn có thể lắp đặt các hệ thống như cửa sổ

sơn, hệ thống cách nhiệt và các tiện nghi

dựa trên tiêu chí rẻ và có sẵn.

Tất nhiên, nó vẫn chưa hoàn thiện.

Chúng tôi mới tiến đến đây, bởi thế mà ngôi nhà chưa thể là sản phẩm hoàn thiện.

Với 1 máy CNC, bạn có thể tạo thêm các phần cho ngôi nhà

suốt vòng đời của nó hay thậm chí tạo ra nhà bên cạnh.

Qua đó ta thấy mầm mống của một hệ thống nguồn mở hoàn toàn,

có tiềm năng trở thành mô hình phát triển đô thị do-người-dân.

Hiện tại, chúng tôi và vài người khác đã tạo nên một số mẫu mới trên khắp thế giới

và một số bài học rất thú vị ở đây.

Một trong số đó là vì nó rất gần gũi.

Người ta không biết là mình đang xây dựng hay chơi đùa.

Nhưng quy tắc mở đi trực tiếp

vào những chi tiết thực tế và gần gũi.

Đừng bao giờ thiết kế 1 bộ phận không thể lắp đặt được.

Hoặc khi bạn đang thiết kế

hãy chắc chắn rằng bạn đang làm đúng

hoặc nếu có sai, cũng chẳng sao, bởi tính cân đối.

Có lẽ nguyên tắc sát sườn nhất với chúng ta

là nguyên tắc của Linus Torvalds,

người tiên phong cho nguồn mở

đó là ý tưởng của "Hãy lười như một con cáo."

Đừng mãi tái sáng chế cái bánh xe.

Hãy chọn cái hiệu quả, và dùng nó phục vụ nhu cầu của bạn.

Trái ngược với mọi thứ bạn được dạy

ở trường kiến trúc, sao chép là tốt.

Nó phù hợp, bởi thực ra,

cách tiếp cận này không phải là mới.

Nó thực ra là cách chúng ta xây dựng

cả ngàn năm trước cuộc Cách mạng Công nghiệp

trong việc xây dựng tập thể này.

Khác biệt duy nhất giữa kiến trúc truyền thống địa phương

và kiến trúc nguồn mở

có lẽ là kết nối internet,

nhưng sự khác biệt đó thực sự rất lớn.

Chúng ta chia sẻ toàn bộ Wikihouse

với giấy phép Sáng chế Phổ biến

và nay điều vừa mới diễn ra

là các nhóm thiết kế trên khắp thế giới đang bắt đầu lấy các thiết kế,

dùng chúng, truy cập và ráp chúng lại với nhau, và nó thật kỳ diệu.

Có một nhóm rất thú vị ở vùng Christchurch, New Zealand

nhìn vào bản vẽ phát triển nhà chống động đất,

và nhờ giải thưởng của TED,

chúng tôi đang làm việc với một nhóm rất tuyệt vời ở khu ổ chuột tại Rio

để lắp đặt một nhà máy công cộng

và trường đại học trên phạm vi nhỏ.

Đó là những khởi đầu vô cùng nhỏ,

và thực ra tuần trước đã có nhiều người hơn

bắt đầu kết nối và họ còn chưa hiện lên bản đồ này.

Tôi hi vọng lần sau xem nó, bạn sẽ thậm chí không nhìn thấy bản đồ nữa.

Chúng tôi nhận thức rằng WikiHouse là câu trả lời rất nhỏ.

nhưng là câu trả lời nhỏ cho 1 câu hỏi vô cùng lớn,

mà trên toàn cầu, vào thời điểm hiện tại, các thành phố phát triển nhanh nhất

không phải là thành phố chọc trời.

Chúng là những thành phố tự tạo dưới dạng này hay khác.

nếu chúng ta đang nói về thành phố của thế kỷ 21,

đây là những người sẽ tạo ra nó

Thế đấy, dù muốn hay không, hãy chào đón nhóm thiết kế lớn nhất thế giới.

Bởi vậy nếu chúng ta nghiêm túc với các vấn đề

như biến đổi khí hậu, đô thị hóa và sức khỏe,

thực sự, các mô hình phát triển hiện nay không đi theo hướng đó.

Như tôi nhớ Robert Neuwirth nói rằng, không một ngân hàng

hay tập đoàn hay chính phủ hay tổ chức phi chính phủ nào

có khả năng làm được điều này

nếu chúng ta chỉ coi người dân là người tiêu dùng.

Mặc dù vậy, sẽ thật lạ lùng nếu chúng ta tập trung

phát triển giải pháp không chỉ cho vấn đề

về kiến trúc mà chúng ta vẫn đang nghiên cứu

mà cả vấn đề cơ sở hạ tầng như điều hòa sử dụng năng lượng mặt trời,

năng lượng và hệ thống vệ sinh ngoài mạng lưới --

giá rẻ, nguồn mở, các giải pháp đạt hiệu quả cao

mà bất kỳ ai cũng có thể làm dễ dàng

và tập trung chúng vào 1 nơi

nơi chúng được sở hữu và sử dụng chung bởi mọi người?

Một dạng như Wikipedia cho đồ dùng?

Một khi điều gì đó phổ biến,

thì nó sẽ luôn ở đó.

Nó sẽ ảnh hưởng đến luật pháp như thế nào?

Và tôi nghĩ công nghệ cùng phe với ta.

Nếu các dự án thiết kế lớn ở thế kỷ 20

là dân chủ hóa tiêu dùng

như Henry Ford, Levittown, Coca-cola, IKEA --

tôi nghĩ các dự án thiết kế lớn của thế kỷ 21

là dân chủ hóa sản xuất.

Và khi nào nó đến với kiến trúc ở các đô thị,

đó sẽ là điều đáng bàn.

Xin chân thành cảm ơn.

(vỗ tay)