Lịch sử Trái Đất qua những dòng sông
-
0:01 - 0:04Ta hãy xem thử
một bức ảnh chụp Trái Đất nhé. -
0:05 - 0:06Đó là một hành tinh tuyệt vời.
-
0:06 - 0:08Là một nhà địa chất,
tôi rất vui vì điều đó, -
0:08 - 0:10thực sự Trái Đất rất tuyệt.
-
0:10 - 0:13Đây là nơi giàu tiềm năng,
không ngừng thay đổi và vận động. -
0:13 - 0:15Một hành tinh thú vị để sinh sống.
-
0:16 - 0:20Hôm nay, tôi muốn chia sẻ với các bạn
góc nhìn của một nhà địa chất -
0:20 - 0:22về cách mà những hiểu biết
về lịch sử Trái Đất -
0:22 - 0:26đang giúp đỡ và định hướng
các quyết định của ta ngày nay -
0:26 - 0:29về cách sinh sống
và bảo tồn hành tinh xanh này. -
0:30 - 0:33Có rất nhiều điều thú vị
đang xảy ra trên bề mặt Trái Đất. -
0:33 - 0:35Nếu ta phóng đại chỗ này lên,
-
0:35 - 0:38tôi muốn nói cho các bạn biết
về vài hiện tượng đã xảy ra. -
0:38 - 0:41Vật chất được trung chuyển
liên tục trên bề mặt Trái Đất, -
0:41 - 0:44một hiện tượng quan trọng
là việc vật chất từ các vùng núi cao -
0:44 - 0:47bị xói mòn, rửa trôi
và được vận chuyển ra biển. -
0:47 - 0:49Quá trình này cứ tiếp diễn,
-
0:49 - 0:52và ảnh hưởng sâu sắc
tới sự hình thành đất liền. -
0:52 - 0:54Ví dụ dưới đây tại miền nam Ấn Độ,
-
0:54 - 0:56nơi xuất hiện vài dãy núi
lớn nhất thế giới; -
0:56 - 0:58trên bức ảnh vệ tinh này, bạn có thể thấy
-
0:58 - 1:03các dòng sông đang vận chuyển vật chất
từ các dãy núi đó xuống biển. -
1:03 - 1:05Bạn hãy nghĩ chúng giống như chiếc xe ủi.
-
1:05 - 1:09Thực tế, chúng đang san bằng
những quả núi và đẩy chúng xuống biển. -
1:09 - 1:11Tôi sẽ đưa một ví dụ để chứng minh.
-
1:11 - 1:13Hãy phóng to chỗ này lên.
-
1:13 - 1:15Tôi muốn nói chi tiết hơn
về một dòng sông cụ thể. -
1:15 - 1:18Bạn đang thấy lưu vực tuyệt đẹp
mà dòng sông đó tạo ra -
1:18 - 1:20khi nó liên tục
đẩy vật chất hướng ra biển, -
1:20 - 1:22nhưng lưu vực này không ổn định.
-
1:22 - 1:24Dòng chảy của các con sông này
thay đổi liên tục, -
1:24 - 1:26và điều đó ảnh hưởng to lớn tới chúng ta.
-
1:26 - 1:29Hãy lấy ví dụ về sông Kosi.
-
1:29 - 1:31Nó sở hữu một dòng chảy
khá đẹp theo hình chữ C; -
1:31 - 1:34khi ra khỏi các dãy núi hùng vĩ của Nepal,
-
1:34 - 1:36nó mang theo vô số vật chất
-
1:36 - 1:39trong đó có lượng lớn phù sa
từ các dãy núi, -
1:39 - 1:41con sông đó đã chảy khắp Ấn Độ
-
1:41 - 1:42và mang theo số vật chất đó.
-
1:43 - 1:45Hãy quan sát kỹ hơn khu vực này,
-
1:45 - 1:48tôi sẽ nói rõ hơn về những điều
đã diễn ra với dòng sông Kosi. -
1:48 - 1:51Đó là ví dụ tiêu biểu
về cách các lưu vực thay đổi. -
1:51 - 1:54Bức ảnh vệ tinh này được chụp
vào tháng 8 năm 2008, -
1:55 - 1:56bức ảnh này đã được phục chế màu,
-
1:56 - 1:58như vậy rừng cây sẽ có màu xanh lá
-
1:58 - 2:00và sông ngòi mang màu xanh biển.
-
2:00 - 2:04Một lần nữa, bạn lại thấy
đường cong chữ C này -
2:04 - 2:06khi dòng chảy của nó ra khỏi Nepal.
-
2:06 - 2:08Giờ là thời điểm gió mùa hoạt động manh.
-
2:08 - 2:11Tháng tám là lúc gió mùa hạ
hoạt động mạnh ở vùng này, -
2:11 - 2:14và các cư dân sống ở ven sông
cũng chẳng lạ gì cảnh ngập lụt -
2:14 - 2:17và những sự phiền toái mà nó mang lại.
-
2:17 - 2:20Nhưng vào năm 2008,
một điều thú vị đã xảy ra, -
2:20 - 2:23và dòng chảy của con sông đó
đã thay đổi đáng kể. -
2:23 - 2:26Và những cơn lũ nó gây ra
cũng rất khác các lần trước. -
2:26 - 2:28Sông Kosi đang hướng dòng chảy
xuống hạ lưu như hình, -
2:28 - 2:31nhưng có những thời điểm
mà nó mang quá nhiều phù sa -
2:31 - 2:32làm tốc độ chảy chậm hẳn lại,
-
2:32 - 2:34và sự tắc nghẽn đó sẽ thay đổi đáng kể
-
2:34 - 2:36hướng dòng chảy của nó.
-
2:36 - 2:39Đây là bức ảnh vệ tinh
được chụp hai tuần sau đó. -
2:39 - 2:41Đây là hướng chảy cũ
-
2:41 - 2:43có hình chữ C tôi vừa nói đến,
-
2:43 - 2:45bạn thấy là nó không còn
màu xanh biển nữa. -
2:45 - 2:47Ta đang thấy màu xanh biển đó
-
2:47 - 2:49đã chuyển tới gần chính giữa bức ảnh.
-
2:49 - 2:52Như vậy, sông Kosi đã thay đổi hướng chảy,
-
2:52 - 2:54thang đo của bản đồ này
vào khoảng 64 ki-lô-mét. -
2:54 - 2:58Rất nhanh chóng, con sông này
đã di chuyển trên 48 ki-lô-mét. -
2:59 - 3:02Việc dòng chảy bị tắc nghẽn
đã khiến nó thay đổi hướng chảy. -
3:02 - 3:04Đây là bức ảnh được chụp một tuần sau đó,
-
3:04 - 3:06bạn đang thấy dòng chảy cũ của nó,
-
3:06 - 3:09bạn thấy sự thay đổi này vẫn tiếp diễn
-
3:09 - 3:11khi hướng chảy của nó
đang đi xa dần dòng cũ. -
3:12 - 3:14Hãy hình dung về bề mặt Trái Đất hiện nay,
-
3:14 - 3:17khi các con sông
dễ thay đổi dòng chảy hơn, -
3:17 - 3:21thì việc đoán trước thời điểm và thời gian
nó thay đổi là rất quan trọng. -
3:21 - 3:25Những quá trình thay đổi này
thường xuyên xảy ra quanh ta. -
3:26 - 3:27Tại Mỹ,
-
3:27 - 3:32dòng sông Mississippi vốn đang lấy
khá nhiều phù sa từ các ngọn núi. -
3:32 - 3:34Nó đẩy vật chất từ dãy núi Rocky
-
3:34 - 3:35và từ Đại bình nguyên Mỹ.
-
3:36 - 3:39Nó rút bớt và di chuyển chúng
trên khắp nước Mỹ -
3:39 - 3:41và tập hợp chúng tại vịnh Mexico.
-
3:41 - 3:45Đây là dòng chảy của Mississippi
mà ta vẫn hay nhìn thấy, -
3:45 - 3:47nhưng không phải lúc nào
nó cũng chảy như vậy. -
3:47 - 3:49Nếu dùng các dữ liệu địa chất học,
-
3:49 - 3:51ta có thể tái tạo hướng chảy
trong quá khứ của nó. -
3:52 - 3:54Chẳng hạn, vùng màu đỏ này
-
3:54 - 3:58là khu vực có dòng chảy của Mississippi
và vật chất tại đó được tích tụ -
3:58 - 4:00vào 4.600 năm trước.
-
4:00 - 4:02Khoảng 3.500 năm trước,
-
4:02 - 4:05nó chảy theo hướng màu cam trên hình vẽ.
-
4:05 - 4:07Dòng chảy tiếp tục thay đổi.
-
4:07 - 4:09Hai nghìn năm trước,
-
4:09 - 4:10một nghìn năm trước,
-
4:10 - 4:12700 năm trước.
-
4:12 - 4:14Và chỉ trong khoảng 500 năm trở lại đây,
-
4:14 - 4:17Mississippi mới có dòng chảy
như ta biết ngày nay. -
4:18 - 4:20Các quá trình này rất quan trọng,
-
4:20 - 4:23đặc biệt tại các khu vực đồng bằng tại Mỹ,
-
4:23 - 4:27nơi việc thay đổi dòng chảy
của sông Mississipi -
4:27 - 4:29giúp bồi đắp đồng bằng và lấn biển.
-
4:30 - 4:31Đó là các bất động sản cực kỳ giá trị,
-
4:31 - 4:37những khu vực đồng bằng như thế
là nơi tập trung đông dân nhất thế giới. -
4:37 - 4:39Việc hiểu biết cách chúng hoạt động,
-
4:39 - 4:42cách chúng hình thành
và thay đổi trong tương lai -
4:42 - 4:45là rất quan trọng với những ai
sống ở khu vực đó. -
4:45 - 4:47Như vậy, sông ngòi sẽ thay đổi.
-
4:47 - 4:50Tồn tại những thay đổi lớn hơn
cả những điều tôi vừa đề cập. -
4:50 - 4:52Tôi muốn nói đến
vài sự thay đổi lớn sau đây. -
4:52 - 4:55Hãy chuyển đến nhữn khu vực
sông Amazon chảy qua, -
4:55 - 4:57ta lại có một hệ thống lưu vực khổng lồ
-
4:57 - 5:01thu thập và vận chuyển phù sa
từ dãy núi Andes, -
5:01 - 5:03đi khắp khu vực Nam Mỹ
-
5:03 - 5:06và đưa chúng tới Đại Tây Dương.
-
5:07 - 5:11Khi phóng to hơn, bạn đang thấy
những dòng chảy uốn lượn đẹp đẽ này. -
5:11 - 5:14Xin nhắc lại, chúng rất đẹp,
nhưng không hề ổn định. -
5:14 - 5:16Chúng vẫn thay đổi dòng chảy.
-
5:16 - 5:20Ta có thể dùng ảnh vệ tinh
được chụp trong khoảng 30 năm trở lại đây -
5:20 - 5:22để khảo sát sự thay đổi của chúng.
-
5:22 - 5:26Hãy để ý kỹ các đường cong
trong hướng chảy của nó, -
5:26 - 5:29bạn sẽ phát hiện ra rằng chúng
không ở một chỗ quá lâu. -
5:29 - 5:31Chúng tiến hoá và thay đổi dòng chảy.
-
5:33 - 5:35Nếu bạn nhìn vào khu vực đang khoanh tròn,
-
5:35 - 5:38tôi muốn bạn để ý rằng
một phần dòng chảy của dòng sông -
5:38 - 5:40đã hoàn toàn biến mất,
-
5:40 - 5:41như thể một chiếc roi da
-
5:41 - 5:44bị đứt hẳn một phần
khỏi dòng chảy chính vậy. -
5:44 - 5:46Lại nói về thang đo,
-
5:46 - 5:51ở đây, dòng chảy của nó
đã thay đổi khoảng hơn sáu ki-lô-mét -
5:51 - 5:53chỉ trong một đến hai mùa nước.
-
5:53 - 5:56Như vậy, toàn bộ địa hình
trên Trái Đất ta đang sống -
5:56 - 5:58nhờ vào sự vận chuyển vật chất từ núi cao
-
5:58 - 6:00xuôi dòng tới biển,
-
6:00 - 6:01đang thay đổi liên tục.
-
6:01 - 6:03Chúng thực sự thay đổi,
-
6:03 - 6:04ta cần hiểu rõ quá trình đó
-
6:04 - 6:08để có những giải pháp
sinh sống lâu bền trên các địa hình đó. -
6:08 - 6:11Nhưng điều đó thực sự khó khăn
nếu những thông tin ta có được -
6:11 - 6:14chỉ là sự thay đổi
trên bề mặt Trái Đất hiện nay. -
6:14 - 6:16Đúng không? Ta không có nhiều bằng chứng.
-
6:16 - 6:20Chẳng hạn, ta chỉ có dữ liệu ảnh vệ tinh
trong khoảng 30 năm gần đây. -
6:21 - 6:23Ta cần nhiều bằng chứng hơn
để thực sự hiểu về quá trình này. -
6:23 - 6:25Thêm nữa, ta cần biết
-
6:25 - 6:28về cách các địa hình này
phản ứng với biến đổi khí hậu -
6:28 - 6:30và biến đổi do con người
-
6:30 - 6:32khi ta ngày càng sử dụng
và làm thay đổi nhiều đất hơn. -
6:33 - 6:36Đây là nơi đất đá được tích tụ lại.
-
6:36 - 6:38Khi chảy,
-
6:38 - 6:41các con sông đã vận chuyển
vật chất từ núi xuống biển, -
6:41 - 6:45đôi khi một phần đất, đá, phù sa
đã bị kẹt lại dưới đáy sông. -
6:45 - 6:47Chúng bị kẹt lại và chôn vùi,
-
6:47 - 6:51tích tụ lại và hình thành nên
một lớp trầm tích rất lớn và dày -
6:51 - 6:53và dần dần sẽ chuyển thành đá.
-
6:53 - 6:56Như vậy, chúng ta
có thể đến các khu vực đó, -
6:56 - 6:58nơi ta có thể tìm thấy
các lớp trầm tích lớn như vậy, -
6:58 - 7:00nhờ đó, ta sẽ quay ngược thời gian
-
7:00 - 7:03và tìm hiểu về địa hình nơi đó
trong quá khứ. -
7:03 - 7:05Ta làm điều đó để góp phần mô phỏng
-
7:05 - 7:09và nghiên cứu về cách
các địa hình tiến hoá và thay đổi. -
7:10 - 7:12Điều này không quá khó khăn,
-
7:12 - 7:15vì bản thân Trái Đất đã là
một thiên sử rất kỳ vĩ. -
7:15 - 7:20Đoạn video sau đây mô phỏng lại
lịch sử địa chất của Trái Đất -
7:20 - 7:23đếm ngược từ hiện tại
về 600 triệu năm trước. -
7:23 - 7:25Một quãng thời gian không quá dài.
-
7:25 - 7:28Việc thay đổi vị trí đất liền
-
7:28 - 7:31kéo theo sự thay đổi
của khí hậu và mực nước biển; -
7:31 - 7:35ta sẽ tìm hiểu được
nhiều dạng địa hình khác nhau, -
7:35 - 7:38nhiều dạng môi trường khác nhau
nếu ta quay về được quá khứ - -
7:38 - 7:39Nếu có cỗ máy thời gian,
-
7:39 - 7:40ta có thể tìm hiểu chúng.
-
7:40 - 7:42Và ta thực sự cần những cỗ máy đó
-
7:42 - 7:45nếu ta nhìn trực tiếp những mẫu đá
đang chìm dưới đáy sông khi đó. -
7:46 - 7:47Tôi có một ví dụ nhỏ
-
7:47 - 7:50sẽ đưa bạn về một thời điểm đặc biệt
trong quá khứ của Trái Đất. -
7:50 - 7:53Khoảng 55 triệu năm trước,
Trái Đất ấm lên nhanh chóng, -
7:53 - 7:56nguyên nhân do một lượng lớn
khí các-bon đi-ô-xít -
7:56 - 7:57đã đi vào khí quyển,
-
7:57 - 8:01chúng đã làm nhiệt độ toàn cầu
tăng lên với tốc độ phi mã. -
8:01 - 8:04Tôi đang cố nói giảm
khi nhắc đến "sự ấm lên," -
8:04 - 8:07bởi lẽ khi đó, các loài nhiệt đới
như cá sấu và các cây họ dừa -
8:07 - 8:10đã xuất hiện tại Canada
và vùng cực nam Nam Mỹ, Patagonia. -
8:10 - 8:13Đây là thời kì Trái Đất khá ấm
và điều đó xảy ra rất đột ngột. -
8:13 - 8:14Điều ta có thể làm
-
8:14 - 8:17là tìm kiếm những mẫu trầm tích
bị chôn vùi tại thời điểm đó -
8:18 - 8:21và mô phỏng lại cách địa hình thay đổi
do sự ấm lên toàn cầu xảy ra lúc đó. -
8:22 - 8:23Và chúng đây, các mẫu trầm tích
-
8:23 - 8:26(Cười)
-
8:26 - 8:28Đây thực ra là một đống đá.
-
8:28 - 8:29Vùng khoanh vàng này
-
8:29 - 8:31đã từng là một con sông cổ đại,
-
8:31 - 8:33giống như những điều tôi vừa nói,
-
8:33 - 8:36chúng là những trầm tích còn sót lại
từ 55 triệu năm về trước. -
8:36 - 8:39Các nhà địa chất như chúng tôi
có thể nghiên cứu chúng kỹ hơn -
8:39 - 8:41và mô phỏng lại địa hình.
-
8:41 - 8:43Đây là một ví dụ khác.
-
8:43 - 8:45Vùng khoanh vàng này
đã từng là một dòng sông. -
8:45 - 8:47Đây là con sông khác trên nó.
-
8:47 - 8:50Chúng tôi có thể sử dụng
các phương pháp đo đạc và nghiên cứu -
8:50 - 8:51để tìm hiểu chúng.
-
8:52 - 8:54Ví dụ, chi tiết tôi vừa khoanh tròn
-
8:54 - 8:57chỉ ra rằng con sông đó
sâu khoảng một mét. -
8:57 - 8:59Bạn hoàn toàn có thể lội qua dòng nước
-
9:00 - 9:02nếu bạn ở đó vào 55 triệu năm trước.
-
9:02 - 9:05Màu đỏ xuất hiện xung quanh
các dòng chảy trên hình -
9:05 - 9:07là dấu vết của phù sa cổ.
-
9:07 - 9:11Nhờ đó, chúng tôi có thể tìm hiểu
những loài sinh vật từng sống quanh đó, -
9:11 - 9:15và tìm hiểu cách các dòng sông
tương tác với lưu vực xung quanh. -
9:16 - 9:20Vậy nên chúng tôi có thể nghiên cứu tỉ mỉ
và mô phỏng tương đối chính xác -
9:20 - 9:23dòng chảy của chúng
và các dạng địa hình liên quan. -
9:23 - 9:25Chúng tôi đã nghiên cứu địa điểm đó
-
9:26 - 9:27cách đây không lâu,
-
9:27 - 9:30nếu ta nhìn vào các sự kiện
trước sự biến đổi khí hậu khi ấy, -
9:30 - 9:34đó là một con sông có dòng chảy
bám theo vách núi và hướng ra biển, -
9:34 - 9:39chúng giống những gì tôi đã cho bạn thấy
ở lưu vực sông Amazon. -
9:39 - 9:42Nhưng tại ngay thời điểm
biến đổi khí hậu đột ngột đó, -
9:42 - 9:43con sông đó đã thay đổi mạnh mẽ.
-
9:43 - 9:45Hai bờ sông rộng ra rất nhanh,
-
9:45 - 9:49và độ rộng hai bờ sông liên tục thay đổi.
-
9:50 - 9:54Cuối cùng, nó quay trở về trạng thái cũ
-
9:54 - 9:58như trước khi xảy ra biến đổi khí hậu,
-
9:58 - 9:59nhưng điều đó diễn ra khá lâu.
-
10:00 - 10:04Như vậy, ta có thể quay ngược thời gian
và nghiên cứu được những điều đó, -
10:04 - 10:07hiểu biết hơn về các thay đổi
của địa hình Trái Đất -
10:07 - 10:11khi xảy ra sự thay đổi khí hậu
hoặc thay đổi do con người. -
10:11 - 10:13Các yếu tố gây biến đổi cho sông ngòi
-
10:13 - 10:17hay nguyên nhân khiến sông ngòi
thay đổi hình thù và dòng chảy -
10:17 - 10:21có thể do lượng nước dư thừa
từ đất liền quanh đó -
10:21 - 10:23xuất hiện khi khí hậu ấm lên;
-
10:23 - 10:26hay do ta đã tác động làm tăng
hoặc giảm lượng phù sa -
10:26 - 10:28và làm thay đổi dòng chảy sông ngòi.
-
10:29 - 10:31Tóm lại,
-
10:31 - 10:33chừng nào ta còn sinh sống trên Trái Đất,
-
10:33 - 10:37ta cần kiểm soát tốt các tài nguyên
và các mối nguy hại, -
10:37 - 10:40và điều chỉnh cách ta sống
ở một môi trường dễ bị ảnh hưởng. -
10:40 - 10:44Tôi cho rằng cách duy nhất
để ta làm được điều đó một cách bền vững -
10:44 - 10:46là ta cần tìm hiểu thông tin
-
10:46 - 10:50về sự thay đổi và tiến hoá của định
trong quá khứ ở Trái Đất. -
10:50 - 10:51Cám ơn.
-
10:51 - 10:56(Vỗ tay)
- Title:
- Lịch sử Trái Đất qua những dòng sông
- Speaker:
- Liz Hajek
- Description:
-
Sông ngòi là một trong những thực thể mạnh mẽ nhất của tự nhiên - chúng có khả năng định hình Trái Đất với các dòng chảy thay đổi liên tục của mình. Việc hiểu về cách chúng hình thành và thay đổi là rất quan trọng với tất cả chúng ta. Bằng những hình ảnh dễ hiểu, nhà địa chất Liz Hajek đã giúp ta hiểu về cách những mẫu đá dưới đáy các dòng sông cổ đại có thể được sử dụng để tìm hiểu về lịch sử của Trái Đất, và vài cách để bảo vệ ngôi nhà chung của chúng ta.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TEDTalks
- Duration:
- 11:08
TED Translators admin approved Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Thao Phan accepted Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Thao Phan edited Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Lam Nguyen edited Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Lam Nguyen edited Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Lam Nguyen edited Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Lam Nguyen edited Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history | ||
Lam Nguyen edited Vietnamese subtitles for What rivers can tell us about the earth's history |