< Return to Video

Vật hậu học và sự thay đổi nhịp tự nhiên - Regina Brinker

  • 0:14 - 0:16
    Hãy nhìn bên ngoài cửa sổ.
  • 0:16 - 0:18
    Nơi bạn ở đang là mùa nào rồi?
  • 0:18 - 0:19
    Làm sao bạn biết được?
  • 0:19 - 0:22
    Có khả năng do bạn đã nhìn cái cây nào đó
  • 0:22 - 0:24
    quan sát kĩ lá của nó
  • 0:24 - 0:26
    và ước định tính chất
    của tia nắng bên ngoài.
  • 0:26 - 0:30
    Việc quan sát mối quan hệ giữa
    các hiện tượng sinh học mang tính chu kì
  • 0:30 - 0:33

    và sự thay đổi của mùa và khí hậu
  • 0:33 - 0:35
    được gọi là "vật hậu học".
  • 0:35 - 0:38
    Khi thấy những nụ thủy tiên vàng
    nhú lên khỏi mặt tuyết
  • 0:38 - 0:39
    bạn nghĩ mùa xuân sắp đến rồi,
  • 0:39 - 0:42
    bạn đang dùng vật hậu học.
  • 0:42 - 0:44
    Khi bạn thấy lá chuyển từ xanh sang đỏ
  • 0:44 - 0:46
    và những chú chim
    di cư bay ngang qua
  • 0:46 - 0:49
    và nhận ra mùa hè đã qua, mùa thu đã đến
  • 0:49 - 0:52
    bạn đang dùng vật hậu học.
  • 0:52 - 0:54
    Theo nghĩa đen,
    "khoa học của sự xuất hiện"
  • 0:54 - 0:56
    hay vật hậu học là từ gốc Hy Lạp
  • 0:56 - 0:58
    "pheno" nghĩa là trưng bày hay hiện ra
  • 0:58 - 1:01
    và "logos" nghĩa là nghiên cứu.
  • 1:01 - 1:03
    Con người đã biết đến vật hậu học
  • 1:03 - 1:05
    từ thời kì săn bắt hái lượm.
  • 1:05 - 1:07
    Chúng ta quan sát sự thay đổi của mùa
  • 1:07 - 1:09
    để biết khi nào gieo trồng và thu hoạch
  • 1:09 - 1:12
    và khi nào săn thú di trú.
  • 1:12 - 1:15
    Các nhà khoa học quan sát
    và ghi lại sự thay đổi theo mùa
  • 1:15 - 1:19
    đồng thời tìm kiếm các mẫu hiện tượng
    thay đổi theo mùa có tính chu kì.
  • 1:19 - 1:23
    Chu kì của các dấu hiệu tự nhiên này
    vẫn phù hợp cho đến ngày nay.
  • 1:23 - 1:28
    Việc tăng nhiệt độ toàn cầu đang
    làm thay đổi nhịp tự nhiên.
  • 1:28 - 1:32
    Đơm nụ, ngày nảy chồi hay nở hoa
  • 1:32 - 1:36
    đang xảy ra sớm hơn
    ở một số loài
  • 1:36 - 1:39
    Với mỗi độ C tăng lên
  • 1:39 - 1:43
    Nụ hoa nở ra sớm hơn
    5 ngày so với bình thường
  • 1:43 - 1:45
    Sự khác nhau trong chu kì
    ảnh hưởng đến không chỉ cây cối
  • 1:45 - 1:49
    mà cả những loài côn trùng
    và chim dựa vào cây đó để lấy thức ăn.
  • 1:49 - 1:53
    Ví dụ, cây sồi trong rừng Arhem
    ở Netherlands
  • 1:53 - 1:55
    giờ đang ra chồi sớm hơn 10 ngày
  • 1:55 - 1:58
    so với cách đây 20 năm.
  • 1:58 - 2:02
    Lá sồi non là thức ăn yêu thích
    của sâu bướm đông.
  • 2:02 - 2:04
    Để tồn tại, loài sâu này phải thích nghi
  • 2:04 - 2:06
    với sự thay đổi chu kì của cây
  • 2:06 - 2:09
    và giờ nở trứng sớm hơn 15 ngày.
  • 2:09 - 2:12
    Tuy nhiên, chim đớp ruồi di cư
  • 2:12 - 2:14
    không làm được tốt như thế.
  • 2:14 - 2:17
    Chúng thích mớm sâu bướm đông
    cho chim non.
  • 2:17 - 2:20
    Sâu bướm đã nở sớm hơn
  • 2:20 - 2:22
    nhưng chim non thì không vậy.
  • 2:22 - 2:25
    Việc nở chậm dẫn đến thiếu hụt
    nguồn thức ăn.
  • 2:25 - 2:27
    Kết quả là số lượng chim đớp ruồi
  • 2:27 - 2:30
    bị giảm đến 90% ở một số khu vực.
  • 2:30 - 2:32
    Thay đổi từ sự việc có vẻ đơn giản
  • 2:32 - 2:33
    như nảy lộc
  • 2:33 - 2:36
    đã tạo nên những hiệu ứng dây chuyền
    trong một lưới thức ăn.
  • 2:36 - 2:40
    Hoa nở sớm cũng gây ra tác động kinh tế.
  • 2:40 - 2:43
    Hoa anh đào ở Washington D.C.
  • 2:43 - 2:46
    đang nở sớm hơn trước 5 ngày.
  • 2:46 - 2:48
    Hoa sớm nở
  • 2:48 - 2:50
    và cũng sớm tàn
  • 2:50 - 2:52
    làm nản lòng cả ngàn khách du lịch
  • 2:52 - 2:54
    đến với Lễ hội Hoa anh đào.
  • 2:54 - 2:56
    Các ban nhạc diễu hành trung học
  • 2:56 - 2:58
    lên kế hoạch cả năm để tham dự diễu hành
  • 2:58 - 3:00
    và biểu diễn
    quanh những vòm hoa trắng mĩ lệ.
  • 3:00 - 3:03
    Thật thất vọng làm sao
    khi họ phải tìm loại cây khác
  • 3:03 - 3:05
    không phải là loài anh đào nổi tiếng!
  • 3:06 - 3:10
    Động thực vật phản ứng lại với sự thay đổi
    của ánh sáng tự nhiên và nhiệt độ.
  • 3:10 - 3:14
    Nhiệt độ tăng làm hoa nở sớm hơn
  • 3:14 - 3:17
    dẫn đến sự bất đồng bộ trong lưới thức ăn
    với các loài côn trùng và chim.
  • 3:17 - 3:20
    Vì thế,
    lần tiếp theo khi bạn nhìn ra cửa sổ
  • 3:20 - 3:21
    và nhận ra một mùa nào đó
  • 3:21 - 3:24
    có thể bạn đang bị nhầm lẫn
    bởi những cây đang nở hoa này.
  • 3:24 - 3:25
    Hãy nghĩ về vật hậu học,
  • 3:25 - 3:39
    và nghĩ xem bạn có thể đóng góp gì
    để làm chậm sự biến đổi khí hậu.
Title:
Vật hậu học và sự thay đổi nhịp tự nhiên - Regina Brinker
Description:

Sự tăng lên nhanh chóng của nhiệt độ toàn cầu đã kéo theo sự thay đổi theo mùa. Khi mùa xuân đến sớm hơn trên một số loài thực vật, những hiệu ứng dây chuyền trong lưới thức ăn xảy ra. Regina Brinker đã giải thích vật hậu học hay chu kì tự nhiên của thực vật và động vật có thể bị ảnh hưởng như thế nào bởi những thay đổi này.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
03:42

Vietnamese subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.