Ev neresidir?

Dünyanın dört bir yanında giderek daha çok insan kendi ülkelerinden uzaklarda yaşıyor. Yazar Pico Iyer --kendisinin de üç veya dört "kökeni" var-- evin anlamı, seyahat etmenin mutluluğu ve sessiz durmanın huzuru üzerine derin düşüncelerini ifade ediyor.

Nerelisin?

Oldukça basit bir soru,

fakat bu sıralarda elbette basit sorular

çok daha çetrefilli cevaplar buluyor.

İnsanlar bana hep nereli
olduğumu soruyorlar

ve benden Hindistan
dememi bekliyorlar,

bir yerde soyumun ve atalarımın

Hindistan kökenli olduğunda
yüzde yüz haklılar.

Ancak ben hayatımın bir gününü
bile orada geçirmedim.

Oranın 22.000'den fazla lehçesinden

bir kelime bile konuşamıyorum.

Bu yüzden kendime Hintli deme

hakkını aslında göremiyorum.

Eğer "Nerelisin?" sorusunun anlamı,

"Nerede doğdun, büyüdün
ve eğitim gördün?" ise

o zaman ben küçük ve eğlenceli bir ülke

olan İngiltereliyim.

Ancak İngiltere'den lisans eğitimimi

bitirir bitirmez ayrıldım.

Küçüklüğüm boyunca,

tüm sınıflarımda ders kitaplarındaki

klasik İngiliz kahramanlarına benzemeye

başlamayan tek çocuk bendim.

Eğer "Nerelisin?" sorusunun anlamı,

"Vergilerini nerede ödüyorsun?"

"Doktora ve diş hekimine
nerede gidiyorsun?" ise,

o zaman ben gerçek bir Amerikalıyım

ve çok küçüklüğümden beri,

yani 48 yıldır öyleyim.

Yalnızca o yılların çoğunda,

beni oturma izni olan bir
yabancı olarak gösteren,

fotoğrafım üzerinde yeşil çizgiler bulunan

komik, küçük, pembe bir kart
taşımak zorundaydım.

Aslında orada yaşadıkça kendimi
daha yabancı hissediyorum.

(Gülüşmeler)

Eğer "Nerelisin?" sorusunun

anlamı "Sizde en çok iz bırakan

ve en çok zaman geçirmeye
çalıştığınız ülke neresi?" ise,

o zaman Japonyalıyım.

Çünkü son 25 yılda

çoğu zamanımı Japonya'da
geçirmeye çalıştım.

Yalnızca onca yıl orada
turist vizesi ile yaşadım

ve oldukça eminim ki pek çok Japon

beni kendilerinden saymak istemez.

Tüm bunları hayatımın

nasıl eski moda ve dolambaçsız olduğunu

vurgulamak için söylüyorum.

Çünkü Hong Kong'a, Sidney'e,
Vancouver'a ne zaman gitsem,

tanıştığım birçok çocuk

benden çok daha enternasyonel
ve çok kültürlü.

Bu çocukların, aileleri ile
bağlantılı bir evleri,

partnerleriyle bağlantılı
başka bir evleri var,

üçüncü olarak da belki yaşadıkları
yerle bağlantılı bir yer,

dördüncü yer ise olmayı
hayal ettikleri yer

ve bunlar yanında daha fazlası.

Hayatlarının tamamı birçok
farklı yerden parçalar alıp

onları mozaik cam üzerine

yerleştirmekle geçecek.

Onlar için ev süregelen bir çalışma.

Sürekli iyileştirme,
geliştirme ve düzeltmeler

yaptıkları bir proje gibi.

Ve giderek daha çok kişi için

ev kavramı toprak parçasından ziyade

ruhumuzun bir parçasıdır diyebiliriz.

Biri bana birdenbire
"Evin neresi?" diye sorsa

sevgilimi, en yakın arkadaşlarımı

ya da gittiğim yerde bana eşlik eden
şarkıları düşünürüm.

Hep böyle hissetmişimdir,

ama böyle olduğunu şöyle anladım,

yıllar önce Kaliforniya'daki ailemin

evindeki merdivenleri çıkarken,

oturma odasının pencerelerine bakıyordum

ve 20 metrelik alevlerle
sarıldığımızı gördüm,

Kaliforniya tepelerinde
ve benzeri yerlerde

sıkça meydana gelen yangınlardan biriydi.

Üç saat sonra bu yangın evimi,

benim dışımda

her şeyi küle çevirmişti.

Ertesi sabah uyandığımda,

arkadaşımın evinde yerde yatıyordum,

dünyada sahip olduğum tek şey

gece açık süpermarketten henüz
aldığım diş fırçasıydı.

O esnada elbette biri

"Evin neresi?" diye sorsa,

somut bir mekândan söz etmem
mümkün değildi.

Evim beraberimde taşıdığım
şeyler olmalıydı.

Birçok farklı açıdan, bence
bu ağır bir serbest kalıştı.

Çünkü aile büyüklerimin
doğduklarından beri

bir ev algıları, topluluk algıları,

hatta doğdukları günden beri kime
düşmanlık duyacaklarına dair

algıları mevcuttu

ve bunların dışına çok fazla
çıkma şansları yoktu.

Bugünlerde bazılarımız hiç değilse,
ev algısını seçme şansına sahip,

topluluk algısını oluşturabilir,

kendisini biçimlendirebilir

ve bunları yaparken de belki

aile büyüklerimizden kalan
siyah beyaz ayrımların

biraz dışına çıkabilir.

Dünyanın en güçlü ülkesinin başkanının

yarı Kenyalı, kısmen Endonezya'da büyümüş,

Çin kökenli Kanadalı kayınbiraderi

olması tesadüf olmasa gerek.

Kendi ülkesinden uzaklarda
yaşayanların sayısı

artık 220 milyonu bulmuş durumda

ve bu neredeyse hayal
edilemeyecek bir sayı;

ancak Kanada'nın toplam nüfusunu

ve Avustralya'nın nüfusunu alıp,

tekrardan Avustralya'nın toplam nüfusunu

ve tekrar Kanada'nın
toplam nüfusunu alıp

bunu iki ile çarptığınızda,

bu büyük gezici kabilenin sayısından

daha az sayıda insan olacaktır.

Eski ulus devlet kategorisinden uzak

yaşayanların sayısı öyle
hızla çoğalıyor ki,

sadece geçtiğimiz 12 yılda
64 milyon arttı,

ki yakında bizlerin sayısı
Amerikalıları geçecek.

Şu an dünya üzerindeki en büyük
beşinci ulusu temsil ediyoruz.

Öyle ki Kanada'nın en büyük
kenti Toronto'da

bugün ortalama bir vatandaş,

çok farklı bir ülkede doğmuş, yani
eskiden yabancı denen biri.

Yabancılarla çevrelenmiş ortamda
bulunmanın

farkındalığı artırdığını düşünmüşümdür.

Hiçbir şeyi hakkınız gibi göremezsiniz.

Benim için seyahat etmek
biraz âşık olmak gibi,

çünkü birden bütün algılarınız
"açık" olarak ayarlanır.

Aniden dünyanın bütün gizli
düzenlerine karşı uyanık olursunuz.

Marcel Proust'un ünlü sözünde
dediği gibi: "Gerçek keşif yolculuğu

yeni yerler görmek değil,

yeni gözlerle bakmaktır."

Elbette bir kez yeni gözlerinize
kavuştuğunuzda,

eski gördüğünüz yerler bile, eviniz bile

farklı bir anlam kazanır.

Kendi ülkesinden uzakta
yaşayan çoğu kimse,

ülkesini terk etmek istemeyen

ve vatan hasreti çeken mülteciler.

Ama aramızda şanslı olanlar için

hareket çağı bence heyecan verici,
yepyeni seçenekler sunuyor.

Seyahat ederken kesinlikle,

bilhassa dünyanın en büyük
şehirlerine giderken,

bugün tanıştığım ortalama birisi,

mesela Paris'te yaşayan,
yarı Koreli, yarı Alman

genç bir kadın oluyor.

O da Edinburglu yarı Taylandlı,

yarı Kanadalı genç bir adamla tanıştığında

o kişiyi yakını olarak görüyor.

Tamamen Koreli ya da Alman
birinden muhtemelen daha fazla ortak

noktaları bulunduğunun farkına varıyor.

Böylece arkadaş oluyorlar, âşık oluyorlar.

New York'a yerleşiyorlar.

(Gülüşmeler)

Ya da Edinburgh'a.

Birlikteliklerinden doğan
küçük kız çocuğu,

elbette ki Koreli, Alman,

Fransız, Taylandlı, İskoç, Kanadalı

ya da Amerikalı bile olmuyor, onun yerine

bütün bu yerlerin harika ve sürekli
evrilen bir karışımı oluyor.

Potansiyel olarak bu genç kadının

dünyayı hayal etme,

dünyayı yazma, dünyayı düşünme biçimi

tamamen farklı bir şeyler oluyor,

çünkü neredeyse eşsiz kültürlerin

sentezinden doğuyor.

Bugün nereli olduğunuz,
nereye gidiyor olduğunuzdan

çok daha az önemlidir.

Çoğumuz giderek geçmişe olduğu kadar

gelecek veya şimdiki zamana da
bağlı durumdayız.

Ve bildiğimiz şekliyle evimiz

doğdumuz yer değil.

Kendimiz olduğumuz yerdir.

Buna rağmen,

hareketle ilgili büyük bir sorun var

ve o da havadayken
bir yere uyum sağlamanın

gerçekten zor olması.

Yıllar önce, yalnızca United Airlines'da

bir milyon mil biriktirdiğimi fark ettim.

O çılgın sistemi hepiniz biliyorsunuz,

cehennemde altı gün, yedinci günse bedava.

(Gülüşmeler)

Ve bunu gerçekten şöyle
düşünmeye başladım,

bir perspektife koyarsak,
hareket yalnızca

ona getirebildiğiniz
sükûnet algısı kadar iyi.

Evim yandıktan sekiz ay sonra,

yerel bir lisede ders veren
bir arkadaşa rastladım

ve bana şöyle dedi,
"Senin için harika bir yerim var."

"Gerçekten mi?" dedim.
İnsanlar bana böyle şeyler

söylediğinde her zaman
biraz şüpheciyimdir:

"Hayır, gerçekten," diye devam etti,

"Arabayla sadece üç saat uzaklıkta

ve çok pahalı değil,

şimdiye kadar kaldığın yerlere de
muhtemelen pek benzemiyor."

"Hımm." Biraz merak etmeye
başlamıştım. "Nedir?"

"Pekâlâ" —Burada arkadaşım kem küm etti —

"Aslında bir Katolik inziva yeri."

Bu yanlış cevaptı.

15 senemi Anglikan okullarda geçirdim,

yani bana hayatım boyunca yetecek
kadar ilahi kitap ve haç gördüm.

Birkaç hayat için, aslında.

Ama arkadaşım ne kendisinin,
ne de çoğu öğrencisinin

Katolik olmadığını garanti etti,

ancak her bahar derslerini
orada yapıyordu.

Ona göre, en hareketli,
en dikkati dağınık,

testosterondan kafayı bozmuş olan
15 yaşındaki Kaliforniyalı çocuk bile

sessizlikte sadece üç gün harcadığında

içinde bir şeyler yatışıp arınıyordu.

Kendini buluyordu.

Ben de şöyle düşündüm,
"15 yaşında birine iyi gelen şey

bana da iyi gelmeli."

Böylece arabama bindim
ve sahil boyunca kuzeye doğru

üç saat araba sürdüm,

yollar boşalmaya ve daralmaya başladı

ve sonra daha da dar bir yola girdim,

neredeyse asfaltsız,
bu şekilde dağın tepesine kadar

iki mil kıvrıldı.

Arabadan dışarı çıktığımda,

hava titreşiyordu.

Her yer bütünüyle sessizlik içindeydi,

ama sessizlik sesin yokluğu değildi.

Aslında bir tür enerji veya
canlandırmanın varlığıydı.

Ve ayaklarımın altında
Pasifik Okyanusu'nun

büyük, sakin, mavi görüntüsü vardı.

Çevremde ise 800 dönüm
kuru yaban otları vardı.

Uyuyacağım odaya gittim.

Küçüktü, ama fazlasıyla rahattı,

bir yatak, bir sallanan sandalye,

uzun bir masa ve küçük, müstakil,

duvarla çevrili bir bahçeye bakan,
masadan uzun pencereler

ve sonra 300 metre kadar
denize doğru uzanan

altın rengi pampa otları.

Oturup yazmaya başladım

ve yazdım ve yazdım,

oraya sadece masamdan
uzaklaşmak için gittiğim hâlde.

Kalktığım zaman dört saat geçmişti.

Gece çökmüştü

ve o muazzam alt üst olmuş
yıldız tuzluğunun altına gittim,

arabaların arka ışıklarının
20 kilometre güneydeki

burnun orada kaybolduğunu görebiliyordum.

Önceki günün kaygıları sahiden

kayboluyor gibiydi.

Ertesi gün uyandığımda,

telefonlar, TV'ler, dizüstü
bilgisayarların yokluğunda,

günler binlerce saat uzamış gibi geldi.

Seyahat ettiğimde bildiğim
tüm özgürlük buydu,

ama aynı zamanda içten içe
eve dönmek gibiydi.

Dine düşkün bir insan değilim,

o yüzden ayinlere gitmedim.

Rahiplere akıl danışmadım.

Sadece manastır yolunda yürüyüşler yaptım

ve sevdiklerime kartpostallar yolladım.

Bulutlara baktım

ve benim için yapması genelde
en zor şey olan şeyi yaptım,

hiçbir şey yapmadım.

Sonra o yere tekrar gitmeye başladım

ve fark edilmeden,
sadece sessizce oturarak

en önemli çalışmamı yaptığımı

ve son e-postadan bir
sonraki randevuya koşarken

hiçbir şekilde yapamadığım biçimde

en kritik kararlarımı
verdiğimi fark ettim.

İçimde bir şeylerin gerçekten
sükûnet için ağladığını

düşünmeye başladım,

ama elbette ki onu duyamamıştım,

çünkü sağa sola çok koşturuyordum.

Gözlerini bağlayıp, sonra da
hiçbir şey görememekten

yakınan çılgın bir adam gibiydim.

Küçükken Seneca'dan öğrendiğim

harika sözleri tekrar düşündüm,

şöyle diyor,
"Fakir insan malı az olan değil,

arzusu çok olandır."

Elbette buradaki herkesin manastıra

gitmesini öğütlemiyorum.

Asıl fikir bu değil.

Ama sadece hareket etmeyi
durdurarak nereye gideceğinizi

görebileceğinizi düşünüyorum.

Sadece hayatınızın ve
dünyanızın dışına çıkarak,

en çok neye önem verdiğinizi anlayabilir

ve evinizi bulabilirsiniz.

Artık pek çok insanın her sabah

30 dakika cihazları olmadan
odanın bir köşesinde

sadece kendine gelmek
için sessizce oturmak

veya her akşam koşmaya gitmek

veya bir arkadaşlarıyla
uzun bir sohbet ederken

cep telefonlarını geride bırakmak

için bilinçli adımlar attığını
fark ediyorum.

Hareket olağanüstü bir ayrıcalık

ve aile büyüklerimizin hiçbir zaman
hayal dahi edemediği

birçok şeyi yapmamızı sağlıyor.

Ancak hareket sonuçta

sadece gidecek bir eviniz
varsa anlam ifade ediyor.

Ev sonuçta, elbette ki

sadece uyuduğunuz yer değil.

Kaldığınız yerdir.

Teşekkürler.

(Alkış)