Solid waste disposal| Aquatic and Terrestrial Pollution| AP Environmental science| Khan Academy

İndi bir az fərqli söhbət edək.

ABŞ-da hər il digər dövlətlərdən daha çox
bərk tullantıya rast gəlinir,

tullantı sayı artdıqca isə
onları atmaq üçün

yerlər tükənir.

Bərk tullantıların iki əsas növü var,

bərk sənaye tullantıları
və bərk məişət tullantıları.

Bərk sənaye tullantıları fabriklər,

mədənlər və fermalar kimi
sənayelərdən gəlir.

məişət tullantıları isə evlərdən
və ofislər kimi

iş yerlərindən gəlir.

Bunlar əsasən kağız, plastik torbalar,
karton, qida

tullantıları, qutular, butulkalar və

həyət tullantıları kimi zibil qutunuza
qoyacağınız şeylərdir.

Fərz edək ki, Ekologiya və ətraf
mühit üzrə təhsil alan

biri kimi dostlarınızla piknikə
getmisiniz,

özünüzlə yenidən istifadə oluna bilən
qablar aparmısınız,

bu zaman yerdə boş , köhnə kartof çipsi
torbası görürsünüz və

onun məişət tullantısının bir nümunəsi
olduğunu

anlayırsınız, onu götürüb zibil qutusuna
atmaq

qərarına gəlirsiniz,

bəs indi o hara gedəcək?

Çox güman ki, o, ABŞ-dakı bərk məişət
tullantılarının

yarısından çoxu kimi,

paliqona aparılacaq,bu qədər tullantı
poliqonu həqiqətən

çox böyük olmalıdır,

poliqon bir növ açıq zibillikdir,

ya da böyük bir sahə yaxud
zibillə dolu çuxurdur.

Gəlin, bu böyük, açıq zibilxanaların
üstünlükləri

haqqında düşünək,

belə ki. onlar bir çox insana
tullantılardan qurtulmağa

imkan yaradırlar. Buna görə də
onlar

adətən, çoxlu əhalisi olan böyük

şəhərlərin yaxınlığında istifadə olunur.
Həmçinin, onlara

qullq etmək olduqca ucuzdur və
onlar

tullantıları insanların evlərindən
və iş yerlərindən uzaq

tutmaqda da çox yaxşıdırlar.

lakin açıq zibilliklərə daha yaxından
nəzər salsaq görərik ki,

bəzi problemlər də var, ilk növbədə açıq
zibilliklərdən qoxu

gələ bilər ki, bu da onların

ətrafında yaşayan insanlar üçün

xoşagəlməzdir. Çünki açıq zibilliklər
örtülməmiş bir yerdir,

buna görə də hava və vəhşi
təbiət tullantıları

ətraf mühitə yaya bilər.

Açıq poliqonlardakı zibil təhlükəli
qazlar buraxa və hətta alovlana

bilər, buna görə də qazları və yanğınları

mənfi cəhətlərimiz siyahısına əlavə edə
bilərik, çünki bunlar

canlılar üçün təhlükəli ola bilər.

Yağış yağanda isə başqa bir
problem yaranır,

su zibilxanaya sızır və oradan keçdikcə
elektronikanın ağır metalları

və ya reseptlə satılan dərmanların
tullantıları kimi

zəhərli materiallarla çirklənir,

Poliqondan çıxan bu çirklənmiş suya

tullantı suyu deyilir,
bu barədə düşünəndə

mənanı anlamaq olar, çünki

tullantı sözünün kökü, bu suyun həll
olunmuş tullantı

materialının bir hissəsini özü

ilə götürməsi və daşıması deməkdir.

Bu sular təhlükəli ola bilər.

Çünki o torpağın altına sızaraq

insanların içməli yeraltı

sularını çirkləndirə bilər, buna görə də

su təchizatı insanlar üçün
zəhərli ola bilər.

Açıq piloqonlarla bağlı başqa bir

problem isə onların çoxlu torpaq tələb etməsidir.

Bu da yaşayışı məhv edir.

Başqa bir poliqon növü isə sanitar
poliqondur,

əlbəttə indi düşünə
bilərsiniz ki,

bir poliqon. zibil quyusu axı necə
sanitar ola bilər?

Sanitar poliqonlarda, açıq

paliqonlarda olmayan,

zibilləri saxlayan gil və ya plastik
təbəqəsi

olan astar örtük var,

Hər gün zibil paliqona atılan zaman
onun üstünü

tikinti tullantıları və ya keyfiyyətsiz
torpaq qatı örtür və

o sıxılır, beləcə proses

təkrarlanır.

Suyun poliqona daxil olması
çox çətindir, buna görə

sanitar poliqonlar ətraf mühiti içəridə
quru

saxlayır, amma zaman keçdikcə
yağış suları laylara

sızaraq tullantı suyu əmələ gətirir

oradakı sıx hüceyrələr suyun

çıxmasının qarşısını alır, buna görə də
tullantı

suları paliqonun daxilində yığılıb
qalır. Bəzi sanitar poliqonlar

iki astar örtük və borularla tikilir

ki, tullantı suyu
saxlanılsın və təmizlənsin.

Əgər siz sanitar paliqona getsəniz nəfəs
ala

biməyəcəksiniz, bunun səbəbi qoxu yox

hüceyrələrdir, onlar o qədər sıxdırlar
ki,

oksigenin daxil olması və dövr etməsi

çətinləşir,

içəridəki mühit əsasən anaerobdur,

bu o deməkdir ki, burada
oksigen azdır,

buaradakı "an" ön şəkilçisi yox və ya

onsuz, aerob sözü isə oksigen tələb edən
mənasını verir,

deməli, anaerob sözü
oksigensiz yeri təsvir edir.

Aerob mühitdə yaşaması üçün
oksigenə ehtiyacı olan

mikroorqanizmlərin iştirak

etdiyi çürümə prosesi olan aerob
parçalanma baş verə bilməz,

bunun əvəzinə oksigenə ehtiyacı olmayan

mikroorqanizmlər tərəfindən
parçalanan

anaerob parçalanma baş verir,

bu proses qlobal istiləşməyə töhfə
verən istixana qazı olan

metanı istehsal edir,

Sanitariya poliqonunda sıxılmış

tullantıların parçalanması

bir neçə onilliklər və hətta yüzlərlə il

çəkə bilər, beləcə, bu tip poliqon
uzun

müddət qlobal istiləşməyə kömək edə bilər.

Sanitar poliqonların müsbət
və mənfi cəhətləri nələrdir?

Açıq zibilxanalarla müqayisədə sanitar
poliqonlar daha az qoxuya malikdirlər və

yanğına daha az məruz qalırlar,

Çünki sanitar zibilxanalar tullantıları
içəridə, örtülü və

sıxılmış vəziyyətdə saxlayır, burada vəhşi
təbiət və tullantıları

hərəkət etdirəsi hava problemi
də yoxdur.

Lakin heç bir poliqon mükəmməl deyil,
tullantı suları hələ də

sıza bilər, zibil qatlarının əlavə
edilməsi və sıxılması toz

və səs-küyə səbəb ola bilər,
onu da xatırlayın ki, sanitar poliqonlarda

anaerob parçalanma metan, istixana qazı
əmələ

gətirir, lakin bəzi sanitar poliqonlar
parçalanma nəticəsində

buraxılan metanı tutur.

Onu yandırmaqla elektrik

enerjisi əldə etmək olar,

Bu, poliqon tərəfindən istehsal olunan
metanın

60% -dən 90% -ə qədərini tuta bilər,

nəticə etibarilə enerji istehsal etmək
mümkün

olduğuna görə bunu müsbət cəhət
hesab etmək olar.

Sanitar poliqonlar olduqca bahadırlar,

buna görə də onlar əsasən

iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş
ölkələrdə daha çox

yayılıb həmçinin açıq zibilxanalarda
olduğu kimi çoxlu yer zəbt edirlər.

Poliqona atılmalı olan materialın
miqdarını

azaltmağın bir yolu onu
yandırma

zavodunda yandırmaqdır,

tullantıların həcmindəki bu azalma,

ərazisi az olan torpaq sahələri
üçün çox faydalıdır.

Zibil həcminin azaldılması yandırmanın

müsbət cəhətlərindən biridir,

müasir yüksək texnologiyalı
tullantıları enerji yandırma

zavodlarına çatdırmağın başqa bir müsbət
cəhəti də var ki,

onlar enerji istehsal edə və bunu sata
bilərlər.

zibil yandırmağın bəzi mənfi cəhətləri

CO2, kül tullantıları, təhlükəli qazlar
və digər hava

çirkləndiriciləri buraxmasıdır.

İşlənmiş qazlardan civə və dioksinləri
çıxarmaq üçün bir

sıra filtrlərdən istifadə etməklə bu

emissiyaları azaltmağa kömək etmək üçün
yandırma qurğuları tikilə bilər.

Zibilin yandırılması təhlükəsini
azaltmağın başqa

bir yolu, yandırmadan əvvəl təhlükəli
materialların çeşidlənməsidir,

lakin filtrlər və çeşidləmə kimi bu

təhlükəsizlik xüsusiyyətləri

tullantıların yandırılmasını
daha bahalı edir.

Tullantılardan qurtulmağın bütün
bu yollarına

baxmayaraq, biz hələ də onları
yerləşdirmək üçün yer

tapmaqda çətinlik çəkirik,
evimin

yaxınlığındakı zibillik dolduğu
bu zaman mənim

ölkəm tullantılarını qonşu dövlətin
sanitar poliqonuna

köçürür və bu köçürmə qalıq yanacaqları
yandırır və

istixana qazları istehsal edir.

Bəs artıq dolu olan zibilliklərlə

nə edə bilərik?

Bəzi köhnə poliqonlar qiymətli metallar

və təkrar emal edilə bilən materiallar

üçün minalanmışdır, məsələn,
Virciniya ştatında Virciniya

çimərliyindəki köhnə qapalı paliqonu

Mount Traşmore adlanan parka
çevirdilər.

bu, əslində ərazidəki ən məşhur
parklardan biridir, ona görə də

əgər poliqonda piknik etmək istəsəniz

bura gələ bilərsiniz.