< Return to Video

دۆلفینەکان چەندە زیرەکن؟ - لۆری مارینۆ

  • 0:07 - 0:12
    لە ساڵی ١٩٨٥، سێ توێژەر لە
    گەشتێکی توێژینەوە دەربارەی دۆلفینەکان
  • 0:12 - 0:14
    کەمێک بیزار بوون.
  • 0:14 - 0:17
    بۆ جۆشدانەوە بە دۆخەکەیان، یەکێکیان
    خۆی کرد بە پسایدن (خوای دەریا)
  • 0:17 - 0:22
    بە دانانی تاجە گوڵینەیەکی گیای دەریایی
    لەسەر سەری و دواتر فڕێدانی بۆ ناو زەریاکە.
  • 0:22 - 0:27
    دواتر دۆلفینێک هاتە سەر ڕووەکە بە تاجە
    گولینەکەوە کە وەکو تاج لەسەر سەری دانابوو.
  • 0:27 - 0:29
    بێگومان، ئەوە دەکرێت ڕێکەوت بوو بیت،
  • 0:29 - 0:35
    بەڵام لە لایەکی دیکەوە ئەگەر هەیە کە
    دۆلفینەکە لاسایی زاناکەی کرد بێتەوە.
  • 0:35 - 0:40
    ئەمەش لەبەر ئەوەی دۆلفینەکان یەکێکن لە
    ژیرترین جۆرەکانی ئاژەل لە سەر زەوی.
  • 0:40 - 0:43
    کەواتە ئایا چەند زیرەکن؟
  • 0:43 - 0:45
    وەکو نەهەنگ و بەرازی دەریاکان،
  • 0:45 - 0:48
    دۆلفینەکان سەر بە گروپێکی
    شیردەرە ئاوییەکانن
  • 0:48 - 0:53
    بە سێتەیشنس ناسراون
    کە پیک هاتوون لە ٨٦ جۆری جیاواز زیندەوەر،
  • 0:53 - 0:57
    ‎و لەگەڵ ئونگولەیتەکان یان
    ‎ئاژەڵە سمدارەکاندا لە بەستەرێکدا ھاوبەشن.
  • 0:57 - 1:00
    لە بنچینەدا شیردەرە زەمینییەکان،
  • 1:00 - 1:04
    یەکەمین سیتەیشنسن کە چووەتە ناو ئاو
    بە نزیکەیی ٥٥ ملیۆن سال پێش ئێستا
  • 1:04 - 1:07
    وەکو نێچیر گرێکی گەورە بە ددانی تیژەوە.
  • 1:07 - 1:12
    دواتر، گۆڕانکارییەک لە گەرمیەکانی زەریا
    نزیکەی ٣٥ ملیۆن ساڵ پێش ئێستا
  • 1:12 - 1:15
    بەردەست بوونی ڕاوکردنی کەم کردەوە.
  • 1:15 - 1:18
    کۆمەڵێک لە سیتەیشنس کە
    لەم بارودۆخە دەرباز بوون،
  • 1:18 - 1:22
    نەهەنگە ددان دارەکان،
    بچوکتر بوونەوە لەگەڵ ددانی کەم تیژ،
  • 1:22 - 1:26
    بەڵام لەگەڵ مێشکی گەورە و زێدە ئالۆزتر
  • 1:26 - 1:28
    ئەمەش ڕێگەی بە پەیوەندی
    کۆمەڵایەتی ئاڵۆزتر داوە،
  • 1:28 - 1:32
    و توانستی دیاری کردنی جێگە بەهۆی
    دەنگدانەوە بۆ گەڕان و پەیوەندی بەستن.
  • 1:32 - 1:33
    تاوێ بازدەوە بۆ ئیستا، و مێشکی
  • 1:33 - 1:38
    مێشکی دۆلفینە نوێیەکان زۆر گەورەن
    کە قەبارەی ڕێژەیی،
  • 1:38 - 1:42
    گەورەیی مێشکیان بە بەراورد بە لاشەیان،
  • 1:42 - 1:44
    لە دوایی مرۆڤەکان بە دووەم دێت.
  • 1:44 - 1:47
    دۆلفینەکان پەرەیان سەندووە
    بۆ مانەوە لە ژیان
  • 1:47 - 1:50
    لە ڕێگەی تواناکانیان بۆ پێکھێنانی شێوازی
    ڕایەڵەی کۆمەڵایەتی ئاڵۆز
  • 1:50 - 1:54
    کە توانای ڕاوکردن، ڕاوە دونانی نەیاران،
    و بەخێو کردنی کۆرپەکانیان پێکەوە پێ دەدات.
  • 1:54 - 1:57
    بۆ نموونە، کۆمەڵەیەک
    لە دۆلفینەکانی فلۆریدا
  • 1:57 - 2:01
    شێوازێکی ئاڵۆزی یارمەتیدان
    بەکاردەهێنن بۆ ڕاوکردنی ماسی.
  • 2:01 - 2:05
    دۆلفینێکیان وەک دروست کەری
    تۆڕ لە قورەکە دەدات
  • 2:05 - 2:07
    لە کاتێکدا یەکێکی تریان ئاماژەکە دەداتە
  • 2:07 - 2:12
    دۆلفینەکانی دیکە بۆ ئەوەی پێکەوە
    ڕیز بن و ماسیە هەڵاتووەکە بگرن.
  • 2:12 - 2:16
    بەدەست هێنانی دەر ئەنجامێکی وەها پێویستی
    بە پلان دانان و هاوکاری هەیە،
  • 2:16 - 2:21
    کە پێویستی بە جۆرە پەیوەندیەکی
    ناوەخۆیی دۆلفینەکان هەیە.
  • 2:21 - 2:24
    دۆلفینەکان مێتۆدی پەیوەندی کردن
    و تواناکانی دیکەیان دەگوازنەوە
  • 2:24 - 2:26
    لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی دیکە.
  • 2:26 - 2:30
    دانیشتوانی جیاوازی دۆلفینەکان
    چەشنی جیاوازی سڵاو کردن پێشان دەدەن،
  • 2:30 - 2:33
    لەگەڵ ستراتیژی ڕاو کردن،
    و هەڵسوکەوتەکانی دیکە.
  • 2:33 - 2:38
    ئەو شێوازی گواستنەوە کولتوورییە تەنانەت
    بە کارهێنانی کەرەستەکانیش دەگرێتەوە.
  • 2:38 - 2:41
    کۆمەڵەیەک لەو دۆلفینی کەناری زەریاکانی
    ئوستوڕالیا
  • 2:41 - 2:44
    کە بە یانەی ئیسفنجی دۆلفین ناونراوە،
  • 2:44 - 2:49
    فێربوون چۆن ڕووییان داپۆشن بەو ئیسفنجانەی
    بەسەر مەرجانەکانەوە ڕەگیان داکوتیوە،
  • 2:49 - 2:52
    زانیاری دەگوازنەوە
    لە دایکەوە بۆ کچ.
  • 2:52 - 2:55
    تەنانەت دۆلفینەکان نیشانیان داوە کە
    تێگەیشتنیان بۆ زمانیش هەیە.
  • 2:55 - 2:58
    کاتێک فێری زمانێک دەکرێن کە پێکهاتووە
    لە فیکە و ئاماژەکانی دەست،
  • 2:58 - 3:01
    ئەوان بە تەنها لەوە ناگەن
    کە ئاماژەکە واتای چییە،
  • 3:01 - 3:03
    بەڵکو لە ڕیزبەندیەکەشی تێ دەگەن:
  • 3:03 - 3:05
    جیاوازی نێوان
    هێنانی تۆپەکە بۆ ئەڵقەکە
  • 3:05 - 3:08
    و هێنانی ئەڵقەکە بۆ تۆپەکە.
  • 3:08 - 3:12
    کەواتە ئەوان توانایان هەبوو کار لەسەر دوو
    لە توخمە سەرەکییەکانی زمانی مرۆڤ بکەن:
  • 3:12 - 3:15
    هێماکان کە ئاماژەنە
    بۆ شتەکان و کردارەکان،
  • 3:15 - 3:19
    و ڕیزبەندی کە چۆنیەتی ڕێکخستنیان
    دیاری دەکات. هەروەها دۆلفینەکان
  • 3:19 - 3:23
    بەشێکن لە ژمارەیەکی کەم لە جۆرەکانی ئاژەڵ
    کە بتوانن لە تاقیکردنەوەی ئاوێنە دەربچن.
  • 3:23 - 3:28
    لە ڕێگەی ناسینەوەی خۆیان لە ئاوێنەدا،
    پێمان دەڵین کە ئاگاداری خود-ئاگایی خۆیانن،
  • 3:28 - 3:32
    و توێژینەوە نیشانی دەدات ئەوان دەتوانن
    نەک تەنها لاشەیان بناسنەوە،
  • 3:32 - 3:37
    بەڵکو هزرەکانی خۆشیان دەناسنەوە،
    ئەوەش خاسیەتێکە پێی دەگوترێت درک بەخۆکردن.
  • 3:37 - 3:40
    لە توێژینەوەیەکدا، دۆلفینەکان
    بەراوردی نێوان دوو دەنگیان
  • 3:40 - 3:44
    دەکرد دەتوانرا وەڵامی هاوشێوە،
    جیاواز، یانیش نا دڵنیایی دیاری بکرێت.
  • 3:44 - 3:46
    ڕێک وەکو مرۆڤەکان،
  • 3:46 - 3:49
    ئەوان زیاتر لە تاقیکردنەوە سەختەکان
    نا دڵنیایان نیشان دەدا،
  • 3:49 - 3:52
    مانای وایە ئەوان
    ئاگاداری ئەو شتەن کە دەیزانن،
  • 3:52 - 3:55
    و چەند هەست بە بڕوا بە خۆبوون دەکەن
    دەربارەی ئەو زانیارییە.
  • 3:55 - 3:57
    بەڵام هەندێک شتی زێدە سەرنجڕاکێش
    سەبارەت بە دۆلفینەکان
  • 3:57 - 4:01
    بریتیین لە هەستەکانی دڵسۆز بوون،
    مرۆڤ دۆست و پەیوەستی.
  • 4:01 - 4:06
    خووی یارمەتیدانی تاکە بریندار بووەکانی
    چەشنی ئاژەڵەکانی دیکەش تێ دەپەڕێنن
  • 4:06 - 4:08
    هەروەکو بەڵگەی گەواهی زۆر هەیە کە
  • 4:08 - 4:11
    دۆلفینەکان مرۆڤەکانیان بۆ سەر ڕووی
    زەریاکە هەڵ گرتووە تا بتوانن هەناسە بدەن.
  • 4:11 - 4:14
    وەکو ئێمە، دۆلفینەکان خەم بۆ
    مردووەکانیان دەخۆن.
  • 4:14 - 4:16
    کاتێک ئێمە ڕەچاوی ئەو
    هەموو بەڵگانە دەکەین،
  • 4:16 - 4:20
    ڕەنگە بپرسین بۆچی ئێستاش مرۆڤەکان
    ڕاوی دۆلفین دەکەن بۆ گۆشتەکەیان،
  • 4:20 - 4:22
    لە ڕێگەی ڕاوکردنیان و
    پیس کردنی ژینگە دەیان خەینە
  • 4:22 - 4:25
    مەترسییەوە، یانیش زیندانیان دەکەین
    تاوەکو نمایشیان پێبکەین.
  • 4:25 - 4:29
    ڕەنگە پرسیارە گرینگەکە
    ئەوە نەبێت کە ئایە دۆلفینەکان زیرەکن
  • 4:29 - 4:30
    و بوونەوەری ئاڵۆزن،
  • 4:30 - 4:35
    بەڵکو ئایە دەتوانرێت مرۆڤەکان
    لەگەڵیان هاوهەست بن بەڕادەیەک.
  • 4:35 - 4:37
    بیان پارێزن و ئازادیان بکەن.
Title:
دۆلفینەکان چەندە زیرەکن؟ - لۆری مارینۆ
Description:

تەواوی وانەکە لێرە ببینە: View full lesson: http://ed.ted.com/lessons/how-smart-are-dolphins-lori-marino

دۆلفینەکان یەکێکن لە زیرەکترین جۆری ئاژەڵ لەسەر زەوی. لەڕاستیدا، بەر یەککەوتنە ئاڵۆزەکەیان ( بە بەراورد بە قەبارەی مێشکیان و قەبارەی لاشەیان) ڕێک لەدوای مرۆڤەوەیە. بەڵام بە ڕژدی دۆلفینەکان چەندە زیرەکن؟ لۆری ماریانۆ چەند ڕاستیەکی باوەڕ پێەکراومان پێ دەڵێت سەبارەت بە دۆلفینەکان.

وانەیەک لەلایەن لۆری ماریانۆ، دەرهێنانی لە لەیەنZedem Media.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:51

Kurdish subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.