Wanneer is een woord 'echt'?

Je zou kunnen verdedigen dat straattaalwoorden als 'hangry', 'defriend' en 'adorkable' belangrijke hiaten opvullen in de Engelse taal, hoewel ze niet in het woordenboek staan. Wie beslist uiteindelijk dat woorden terechtkomen op die bladzijden met ezelsoren? Taalhistorica Anne Curzan geeft een charmante kijk op de mensen achter de woordenboeken, en keuzes die ze continu maken.

Ik moet je eerst iets vertellen

over mijn sociale leven.

Dat lijkt misschien niet van belang,

maar dat is het wel.

Als ik mensen ontmoet op feestjes

en ze merken dat ik hoogleraar Engels ben,

gespecialiseerd in taal,

dan hebben ze meestal
een van deze twee reacties:

Sommigen kijken verschrikt. (Gelach)

Ze zeggen dan soms:

"O, dan moet ik oppassen wat ik zeg.

dan hoor je elke fout die ik maak."

En dan stoppen ze met praten. (Gelach)

Ze wachten dan tot ik wegga

en met iemand anders ga praten.

Van de andere groep mensen

gaan hun ogen twinkelen.

Ze zeggen: "Jou moet ik net hebben."

Dan vertellen ze me

wat er mis gaat met het Engels.

(Gelach)

Ik was een paar weken geleden
bij een dinertje

en mijn rechterbuurman

begon te vertellen over alle manieren

waarop internet het Engels
negatief beïnvloedt.

Hij kwam met Facebook, en zei:

"'To defriend'? [ontvrienden]
Is dat überhaupt een echt woord?"

Ik wil even stilstaan bij die vraag:

wanneer is een woord echt?

Mijn tafelgenoot en ik weten beiden

wat het werkwoord 'defriend' betekent,

dus wanneer wordt
een nieuw woord als 'defriend' echt?

Wie heeft trouwens het gezag

om zulke officiële beslissingen
over woorden te nemen?

Daar wil ik het vandaag over hebben.

Als mensen zeggen
dat een woord niet echt is,

bedoelen ze dat het niet
in een doorsnee woordenboek staat.

Dat werpt weer nieuwe vragen op,

zoals: wie schrijft woordenboeken?

Voordat ik verder ga

wil ik mijn rol hierin duidelijk maken.

Ik schrijf geen woordenboeken.

Ik verzamel wel nieuwe woorden

zoals woordenboekmakers ook doen.

Het voordeel dat je hebt
als historicus van het Engels,

is dat ik dat 'onderzoek' kan noemen.

Als ik Engelse taalgeschiedenis geef,

dan moeten mijn leerlingen me

twee nieuwe straattaalwoorden
leren voor ik begin.

In de loop der jaren heb ik zo

heel wat straattaal geleerd,

inclusief 'hangry',

(Applaus)

dat is als je 'angry' (boos) bent

omdat je 'hungry' (hongerig) bent.

en 'adorkable'.

Dat is dat je 'adorable' (schattig) bent

op een soort 'dorky' (domme) manier.

Duidelijk geweldige woorden

die belangrijke hiaten vullen
in het Engels.

(Gelach)

Hoe echt zijn ze

als we ze als straattaal gebruiken

en ze niet in een woordenboek staan?

Laten we nu eens
naar woordenboeken kijken.

We gaan onze hand opsteken:

wie van jullie kijkt regelmatig

in een woordenboek, gedrukt of online?

Goed, de meesten van jullie.

Nu vraag twee. Steek je hand op:

wie van jullie heeft ooit bekeken

wie het woordenboek geschreven heeft
dat je gebruikt?

Oké, veel minder.

We weten echt wel dat er mensen zitten

achter woordenboeken,

maar we weten niet precies
wie die mensen zijn.

Dat fascineert me.

Zelfs de grootste critici

lijken niet kritisch te kijken
naar woordenboeken,

maken geen onderscheid

en stellen weinig vragen

over wie ze hebben gemaakt.

Neem de zin:

"zoek het op in een woordenboek"

wat suggereert dat alle woordenboeken

precies hetzelfde zijn.

Neem de bibliotheek
op deze campus maar eens,

waar je naar de leeszaal gaat

en waar een groot woordenboek
open ligt op een voetstuk

op een plek van eer en respect

en waar we bij kunnen gaan staan

om antwoorden te krijgen.

Begrijp me goed,

woordenboeken zijn fantastische bronnen

maar ze zijn gemaakt door mensen

en zijn niet tijdloos.

Het raakt me als lesgever

dat we studenten vertellen
om kritisch te zijn

bij elke tekst die ze lezen
en elke website die ze zien

behalve bij woordenboeken,

die we neigen te behandelen
als niet-geschreven,

alsof ze zomaar verschijnen
om antwoorden te geven

over wat woorden echt betekenen.

Als je het aan woordenboekmakers vraagt

zeggen ze je

dat ze gelijk opgaan met ons

bij de verandering van de taal.

Ze kijken naar wat we zeggen en schrijven

en proberen uit te vinden wat blijft

en wat niet blijft.

Ze moeten gokken

omdat ze bij de tijd willen lijken

en de woorden willen kiezen
die het gaan maken,

zoals LOL,

maar ze willen niet bizar overkomen

door woorden op te nemen
die het niet gaan maken.

Ze kijken nu naar het woord 'YOLO',

'you live only once'.

Ik babbel wel eens met woordenboekmakers,

en je zal verbaasd zijn

over een plek waar we dat doen.

We gaan altijd in januari

naar de jaarlijkse bijeenkomst
van de American Dialect Society,

waar we onder andere stemmen

over het woord van het jaar.

Er komen 200 tot 300 mensen,

de beste taalkundigen uit de VS.

Om je een idee te geven van de sfeer:

het gebeurt vlak voor happy hour.

Iedereen die opdaagt, mag stemmen.

De belangrijkste regel is

dat je maar met een hand mag stemmen.

In het verleden waren winnaars

'tweet' in 2009

en 'hashtag' in 2012.

In 2000 was het 'chad'.

Toen kende niemand dat nog,

en 'WMD' in 2002.

Er zijn nog meer categorieën
om in te kiezen.

Mijn favoriete categorie is

'het meest creatieve woord van het jaar'.

Winnaars in deze categorie waren

'recombolutation area',

wat het vliegveld van Milwaukee is
achter de beveiliging,

waar je kan 'recombobulate' [bijeenrapen].

(Gelach)

Je kan er je riem weer omdoen,

je laptop weer in je tas stoppen.

Mijn favoriete woord ooit

is 'multi-slacking'.

(Gelach)

Multi-slacking is het openen

van veel vensters op je beeldscherm

zodat het lijkt of je werkt

terwijl je op het internet surft.

(Gelach) (Applaus)

Zullen deze woorden blijven bestaan?
Zeker niet.

We hebben soms
twijfelachtige keuzes gemaakt.

Bijvoorbeeld in 2006

toen het woord van het jaar 'Plutoed' was,

wat 'gedegradeerd' betekent.

(Gelach)

Sommige winnaars echter

lijken nu niet opvallend

zoals 'app'

en 'e-' als voorvoegsel

en 'google' als werkwoord.

Een paar weken voor we gingen kiezen,

gaf Lake Superior State University

een lijst met verboden woorden
voor dat jaar.

Het is opvallend

dat die overeenkomt met de lijst

met woorden die we willen kiezen,

als Woord van het Jaar,

en dat komt omdat we hetzelfde zien.

We zien woorden belangrijker worden.

Het is echt een kwestie van mentaliteit.

Heb je last van de taalverandering

of vind je het leuk en interessant,

iets om te bestuderen

als onderdeel van een levende taal?

Lake Superior State University's lijst

volgt een oude traditie van het Engels

met klachten over nieuwe woorden.

Dit is Dean Henry Alford in 1875,

die 'desirability' (wenselijkheid)
een vreselijk woord vond.

In 1760 schreef Benjamin Franklin
een brief aan David Hume

waarin hij het woord
'colonize' (koloniseren) slecht vond.

In de loop der jaren zagen we ook zorgen

over gevallen van nieuwe uitspraak.

Zoals Samuel Rogers in 1855

die bezorgd is over enkele
gevallen van modieuze uitspraak

die hij aanstootgevend vindt.

Hij zegt: "Alsof 'contemplate'
(beschouwen) niet erg genoeg is,

maakt 'balcony' (balkon) me misselijk."

(Gelach)

Dat woord komt uit het Italiaans

waarin ze bal-KOO-nie zeggen.

Deze klachten lijken nu vreemd,

of zelfs 'adorkable' -- (Gelach) --

maar dit is het:

we winden ons nog steeds behoorlijk op
over taalverandering.

Ik heb een hele verzameling
krantenartikelen op mijn kantoor,

die bezorgdheid uiten
over onwettige woorden

die niet in het woordenboek mogen,

zoals 'LOL'

wat in het woordenboek Oxford English kwam

en 'defriend'

toen het in het woordenboek
Oxford Amerikaans kwam.

Ik heb ook artikelen met zorgen

over 'invite' als zelfstandig naamwoord

en 'impact' als werkwoord,

omdat dat alleen bij tanden kan gebeuren,

en waar 'incentivize' beschreven wordt

als "lompe, ambtelijke prietpraat."

Het komt niet omdat woordenboekmakers

dit soort meningen over taal negeren.

Ze pogen leidraad te zijn bij woorden

die men straattaal of informeel vindt

of aanstootgevend, vaak door een etiket,

maar ze hebben een probleem

omdat ze beschrijven wat we doen.

Ze weten dat we vaak
in woordenboeken kijken

om te weten hoe je een woord

goed en gepast moet gebruiken.

Om daaraan te verhelpen
American Heritage-woordenboeken

gebruiksnotities toe.

Ze komen vooral voor bij woorden
die lastig zijn.

Een van de dingen waarom ze lastig zijn,

is dat ze van betekenis veranderen.

Gebruiksnotities hebben te maken
met menselijke beslissingen,

en als woordenboekgebruikers

zijn we ons dat te weinig bewust.

Om dat te laten zien
geef ik een voorbeeld.

Maar eerst wil ik uitleggen

wat woordenboekmakers
proberen om te lossen

bij een gebruiksnotitie.

Neem het woord 'peruse' [doorlezen]

en hoe we dat gebruiken.

Ik weet zeker dat velen van jullie dan

aan 'vluchtig lezen'
of 'scannen' denken.

Anderen denken zelfs aan 'lopen',

'scannend' door een supermarkt lopen,

of iets wat daarop lijkt.

Je zal verrast zijn

dat in de meeste woordenboeken

de eerste betekenis
'nauwkeurig lezen' zal zijn,

of 'goed bestuderen'.

American Heritage geeft dat
als eerste betekenis.

En als tweede betekenis
geven ze 'scannen',

en daarna zeggen ze 'gebruiksprobleem'.

(Gelach)

Er staat een gebruiksnotitie bij,

die de moeite waard is.

Deze gebruiksnotitie staat erbij:

"'Peruse' betekende lang
'nauwkeurig lezen'...

Maar het wordt vaak vrijer gebruikt,

gewoon 'lezen'...

Uitbreiding van de betekenis naar
'doorkijken, scannen',

werd altijd gezien als fout,

maar onze stemming laat zien

dat het meer geaccepteerd wordt.

Als je vraagt naar de zin

'I only had a moment to peruse
the manual quickly,'

vindt 66 procent van het Panel

dat niet acceptabel in 1988,

58 procent in 1999,

en 48 procent in 2011.

Dus, het Gebruikerspanel,

die betrouwbare instantie
van taaldeskundigen

die hier steeds soepeler mee omgaat.

Ik hoop nu dat je denkt:

"Wacht even, wie zit er
in dat Gebruikspanel?

Wat moet ik met hun verklaringen?"

Als je voorin de
American Heritage-woordenboeken kijkt

dan zie je de namen staan
van de mensen in het Gebruikspanel.

Maar wie kijkt voorin?

Er zitten ongeveer 200 mensen
in het Gebruikspanel.

Academici,

journalisten, creatieve schrijvers.

Er zit een rechter in

en een paar taalkundigen.

Vanaf 2005 sta ik er ook bij.

(Applaus)

Dit kunnen we voor je doen.

We kunnen je een idee geven

van de meningen over omstreden gebruik.

Tot zover reikt ons gezag,
en zo hoort het.

We zijn geen taalschool.

Eenmaal per jaar krijg ik een stembiljet

waarin gevraagd wordt of nieuw gebruik,

nieuwe uitspraak en betekenissen
acceptabel zijn.

Zo vul ik het in:

ik luister naar wat
anderen zeggen en schrijven,

ik luister niet naar mijn voorkeuren

in de Engelse taal.

Ik zal eerlijk zijn:

ik houd niet van het woord 'impactful',

maar het gaat er niet om

of een woord als 'impactful'
algemeen gebruikt wordt

en meer geaccepteerd wordt
in geschreven proza.

Om verantwoordelijk te zijn

ga ik kijken naar het gebruik

wat inhoudt dat ik kijk

naar online databanken zoals Google Books.

Als je zoekt naar 'impactful'
in Google Books,

dan vind je dit.

Het lijkt inderdaad dat 'impactful'.

bruikbaar is

voor bepaalde schrijvers,

en steeds bruikbaarder wordt

in de laatste 20 jaar.

Er zijn wel veranderingen

die niemand leuk vindt aan de taal.

Veranderingen waarbij je denkt:

"Echt?

Moet de taal zó veranderen?"

Wat ik wil zeggen is

dat we minder snel moeten oordelen

dat die verandering vreselijk is,

we moeten minder snel anderen onze mening
opleggen over wat leuk of lelijk is,

en we moeten helemaal terughoudend zijn

als we denken dat het Engels
in de problemen is.

Dat is niet zo.

Het Engels is rijk, levend

en vol met de creativiteit
van degenen die het spreken.

Aan de andere kant denken we
dat het fascinerend is

dat het woord 'nice'
ooit 'stom' betekende,

en dat het woord 'decimate'

ooit betekende 'een op de tien doden'.

(Gelach)

We vinden het raar dat Ben Franklin

zich zorgen maakte
over 'notice' als werkwoord.

Weet je?

We zullen over 100 jaar nogal stom lijken

omdat we 'impact'
als werkwoord gek vonden,

en 'invite' als naamwoord.

Taal verandert niet zo snel dat we

het niet bij kunnen houden.

Zo werkt taal niet.

Ik hoop dat je taalverandering

niet iets vindt om je zorgen over te maken

maar het leuk en fascinerend vindt,

net zoals woordenboekmakers doen.

Ik hoop dat je het leuk vindt

om onderdeel te zijn van
het steeds maar veranderen

van onze taal en het krachtig houdt.

Hoe komt een woord in een woordenboek?

Het komt erin omdat we het gebruiken

en het blijven gebruiken

en woordenboekmakers op ons letten.

Als je denkt:
"Maar dan beslissen wij allemaal

wat een woord betekent",

dan zeg ik: inderdaad.

En dat was altijd al zo.

Woordenboeken zijn
een prachtige gids en bron,

maar er bestaat geen objectief
woordenboekinstituut

dat het eindoordeel kan geven over
wat een woord betekent.

Als een gemeenschap van sprekers
een woord gebruikt

en weet wat het betekent, dan is het echt.

Dat woord kan straattaal zijn,

het kan informeel zijn,

je kunt het onlogisch of onnodig vinden

maar een woord dat we gebruiken

is een echt woord.

Dank je wel.

(Applaus)