Hans Rosling bàn về HIV: Hiện thực mới và những con số đáng kinh ngạc

Hans Rosling trình bày những dữ liệu hoàn toàn mới nhằm làm rõ hơn những yếu tố nguy cơ phức tạp của một trong những căn bệnh nguy hiểm thế kỉ và còn nhiều ẩn số nhất: HIV. Ông cho rằng phòng chống lây truyền là chìa khóa đễ kết thúc dịch bệnh này, không phải bằng việc sử dụng thuốc.

(Vỗ tay)

Bệnh AIDS được phát hiện vào năm 1981, còn virus HIV là vào 1983

Những trái bóng Gapminder này sẽ chỉ cho các bạn thấy

loại virus này đã lan tràn khắp thế giới ra sao kể từ 1983

hay cách mà chúng ta ước chừng nó.

Những thứ chúng tôi chỉ ra ở đây--

trên trục này, tôi muốn thể hiện phần trăm số người trưởng thành bị nhiễm.

Và trên trục này thể hiện thu nhập trên đầu người tính theo đô la.

Và kích cỡ của các trái bóng, kích cỡ của các trái bóng ở đây,

sẽ thể hiện quy mô số người nhiễm tại mỗi quốc gia,

và màu sắc bóng thể hiện châu lục.

Đây, quý vị có thể thấy nước Mỹ, năm 1983,

tỷ lệ phần trăm nhiễm rất thấp,

nhưng vì là một nước đông dân số nên cỡ bóng vẫn lớn.

Có rất nhiều người đã nhiễm tại Mỹ.

Và, trên đây, các bạn thấy Uganda.

Có khoảng 5% dân số bị nhiễm,

và một quả bóng rất to mặc dù quốc gia thì nhỏ thôi.

Và có vẻ như họ là nước có tỷ lệ nhiễm cao nhất trên thế giới.

Và đây, điều gì đã xảy ra?

Bây giờ thì bạn đã hiểu biểu đồ này rồi nhé,

và đây, trong vòng 60 giây nữa,

chúng ta sẽ trình diễn về đại dịch HIV trên toàn thế giới.

Nhưng trước hết, tôi đem tới đây một phát minh mới.

(Cười)

Tôi đã làm đông cứng lại chùm tia laze của bút chỉ

(Cười)

(Vỗ tay)

Rồi, sẵn sàng, vững vàng, đi thôi!

Đầu tiên chúng ta thấy một sự gia tăng nhanh chóng ở Uganda và Zimbabwe.

Họ leo lên cao như thế này.

Ở châu Á, Quốc gia đầu tiên bị nhiễm nặng là Thái Lan.

Mức nhiễm lên tới 1 -> 2%

Sau đó thì Uganda đã giảm đi,

trong khi Zimbabwe vẫn lao thẳng lên trời,

và sau một vài năm đến lượt Nam Phi tăng tỷ lệ nhiễm HIV một cách khủng khiếp.

Nhìn này, Ấn Độ có rất nhiều người nhiễm,

nhưng lại ở mức thấp.

Và tình trạng tương tự xảy ra ở đây.

Nhìn xem, Uganda đang hạ xuống, Zimbabwe đang hạ xuống.

Nga đạt mức 1%

Trong 2 đến 3 năm qua,

chúng ta đã đạt tới trạng thái ổn định của dịch HIV trên toàn cầu.

Mất tới 25 năm.

Nhưng, tình trạng ổn định không có nghĩa là mọi thứ đang chuyển biến tốt lên,

mà chỉ là đang không xấu đi thôi.

Và trạng thái ổn định đó là vào khoảng

1% số người trưởng thành trên thế giới đã bị nhiễm HIV.

Điều đó có nghĩa là 30 đến 40 triệu người,

hay toàn bộ người dân ở California

đó là con số mà chúng ta hiện có trên toàn thế giới, không hơn không kém.

Rồi, cho phép tôi quay lại nhanh tình hình của Boswana.

Boswana-một nước thu nhập trên trung bình ở Nam Phi,

một nhà nước theo đường lối dân chủ, kinh tế khá,

và đây là những gì đã xảy ra.

Họ khởi đầu từ tốn, họ bỗng tăng vọt,

họ lên tới đỉnh ở đây vào năm 2003,

và bây giờ họ đang đi xuống.

Nhưng họ đi xuống một cách chậm rãi,

bởi vì ở Boswana, với điều kiện kinh tế và quản lý tốt,

họ có thể điều trị cho người nhiễm.

Và nếu những người nhiễm được điều trị, họ sẽ không chết vì AIDS nữa.

Những con số phần trăm này sẽ không đi xuống

vì họ có thể sống từ 10 đến 20 năm nữa.

Vì thế sẽ làm nảy sinh một số vấn đề với phép tính toán này.

Nhưng tại những quốc gia nghèo hơn ở châu Phi, những nước có thu nhập thấp ở phía dưới đây,

tốc độ giảm của tỷ lệ nhiễm là nhanh hơn

vì người nhiễm chết.

Mặc dù có các chương trình của PEPFAR, PEPFAR hào phóng,

không phải tất cả mọi người đều được điều trị

và trong số những người được điều trị tại các nước nghèo

chỉ có 60% số người được điều trị sau 2 năm.

Điều trị dài hạn cho tất cả mọi người là điều phi thực tế

tại các nước nghèo nhất.

Nhưng điều đáng mừng là những gì cần làm đang được làm rồi.

Nhưng điều đáng nhấn mạnh hiện nay là phòng bệnh.

Chỉ bằng cách ngăn chăn sự lây lan

thế giới mới có thể đối phó được với đại dịch.

Thuốc chữa thì quá đắt rồi-và chúng ta sẽ cần phải có vắc xin,

hay khi chúng ta có được vắc xin thì đã có 1 thứ khác hiệu quả hơn--

nhưng thuốc thì quá đắt với người nghèo.

Và không chỉ thuốc men, mà cả liệu trình điều trị

và chăm sóc đi kèm nữa.

Vì thế, khi chúng ta nhìn vào mô hình này,

một điều rất rõ ràng có thể thấy là:

bạn thấy những trái bóng xanh da trời

và mọi người nói tỷ lệ nhiễm HIV ở châu Phi rất cao.

Tôi thì tôi sẽ nói, HIV rất khác biệt ở châu Phi.

Bạn sẽ tìm thấy tỷ lệ nhiễm HIV cao nhất thế giới

là ở các nước châu Phi,

và dù thế bạn vấn sẽ thấy Senegal, ở phía dưới đây,

tỷ lệ tương tự như ở Mỹ.

Và bạn cũng sẽ thấy Madagascar,

và bạn sẽ tìm thấy rất nhiều nước châu Phi

có tỷ lệ chỉ nhiễm thấp chỉ như các nước khác trên thế giới.

Quá đơn giản nếu cho rẳng chỉ có một châu Phi

và mọi thứ chỉ đi theo một lối ở châu Phi.

Chúng ta phải dừng cách nhìn này lại.

Điều đó không đáng tôn trọng, không thông minh chút nào

khi nghĩ theo hướng đó.

(Vỗ tay)

Tôi có may mắn là được sống và làm việc ở Mỹ một thời gian.

Tôi nhận thấy Thành phố Salt Lake và San Francisco khác nhau.

(Cười)

Và tương tự ở châu Phi cũng vậy--có rất nhiều điểm khác biệt.

Vậy, tại sao lại cao như thế? Vì chiến tranh ư?

Không, không đúng. Nhìn đây.

Công-gô một quốc gia bị chiến tranh tàn phá nằm ở dưới đây-- 2,3,4 phần trăm.

Và đây là Zambia thanh bình, nước láng giềng, 15 phần trăm.

Và đã có nhiều nghiên cứu bài bản về những người tị nạn Công gô--

2 đến 3% trong số họ bị nhiễm,

còn tại Zambia yên bình- cao hơn rất nhiều.

Ngày nay có rất nhiều nghiên cứu chỉ ra một cách rõ ràng rằng

chiến tranh thật khủng khiếp, cưỡng dâm thật khủng khiếp.

Nhưng đó không phải là điều khiến cho tình trạng nhiễm HIV cao ở châu Phi.

Vậy, có phải vì đói nghèo không?

Vâng nếu bạn nhìn ở tầm vĩ mô,

có vẻ như càng nhiều tiền thì càng nhiều HIV.

Nhưng điều này thức sự rất đơn giản,

hãy nhìn xuống Tanzania xem.

Tôi sẽ tách Tanzania thành 5 nhóm thu nhập,

từ thu nhập cao nhất đến thu nhập thấp nhất,

và chúng ta hãy bắt đầu xem.

Những nhóm này với thu nhập cao nhất, những người khá giả, nếu không muốn nói là giàu,

họ bị nhiễm HIV nhiều hơn.

Sự khác biệt đi từ 11% xuống 4%,

và khác biệt còn rõ ràng hơn trong nhóm nữ giới.

Có rất nhiều điều chúng ta suy đoán, và bây giờ, những nghiên cứu bài bản,

được thực hiện bởi các cơ quan tổ chức cùng với các nhà nghiên cứu

tại châu Phi và cả các nghiên cứu viên quốc tế đã chỉ ra rằng không phải như vậy.

Vâng, đó là sự khác biệt tại Tanzania.

Và, tôi cũng không thể không nhắc tới Kenya.

Hãy nhìn Kenya đây.

Tôi chia Kenya thành các quận huyện nhỏ.

Hãy xem xem.

Hãy nhìn sự khác biệt trong lòng một nước châu Phi --

từ mức nhiễm rất thấp đến mức nhiễm rất cao,

và hầu hết các quận huyện ở Kenya bị nhiễm ở mức trung bình.

Vây, tiếp theo là gì?

Tại sao chúng ta lại nhìn thấy những mức nhiễm cao kỷ lục chỉ ở một vài nước?

Vâng, tại đó việc có nhiều bạn tình diễn ra phổ biến hơn,

ít dùng bao cao su hơn,

và có sự quan hệ chênh lệch tuổi tác--

nghĩa là, những người đàn ông lớn tuổi thường quan hệ với phụ nữ trẻ.

Chúng tôi quan sát thấy tỷ lệ nhiễm ở phụ nữ trẻ cao hơn nam giới trẻ

ở những quốc gia bị có tỷ lệ nhiễm cao như trên.

Vây tất cả bắt nguồn từ đâu?

Tôi sẽ chuyển các trái bóng sang dạng bản đồ.

Nhìn xem, khu vực nhiễm nặng chỉ chiếm có 4% dân số

nhưng chiếm tới 50% tổng số ca nhiếm HIV.

HIV có mặt ở khắp mọi nơi trên thế giới.

Nhìn xem, bạn có các trái bóng ở khắp mọi nơi.

Có rất nhiều người nhiễm tại Brazil.

Các nước Ả rập xê út không nhiều lắm, nhưng ở I ran thì rất nhiều.

Nhiều nghiện hêroin và gái mại dâm ở Iran.

Ấn Độ cũng có nhiều vì họ đông dân.

Đông Nam á cũng vậy, vâng vâng.

Nhưng, có một phần của châu Phi --

và vấn đề nan giải là, trong cùng một thời điểm,

đừng đánh đồng về châu Phi,

đừng đưa ra những ý kiến quá đơn giản để giải thích tại sao nó lại như vậy, mặt này.

Mặt khác, [cứ mặc nhận đây là một vấn đề nan giải đi],

bởi vì chúng ta đang có một sự nhất trí khoa học về mô hình này.

Cuối cùng thì UNAIDS đã đưa ra những nguồn số liệu đáng tin cậy

về sự lan tran của đại dịch HIV.

Đó có thể là sự đồng thuận song hành.

Đó có thể là một vài chủng virus.

Đó có thể là một số yếu tố

khiến cho đại dịch lan tràn nhanh hơn.

Mặc dù vậy, nếu bạn hoàn toàn khỏe mạnh và quan hệ khác giới,

nguy cơ nhiễm HIV qua quan hệ tình dục chỉ là 1 phần nghìn.

Nhưng đừng có kết luận gì vội.

Tối nay hãy thử xem và biết ngay.

(Tiếng cười)

Nhưng, còn nếu bạn không được ổn cho lắm,

mắc nhiều bệnh lây truyền qua đường tình dục chẳng hạn, thì nguy cơ có thể lên tới 1 phần trăm.

Nhưng điều chúng tôi nghĩ tới là sự đồng thuận song hành.

Vậy đồng thuận song hành là gì?

Ở Thụy Điển, chúng tôi không có sự đồng thuận song hành.

Chúng tôi theo hình mẫu một vợ một chồng.

Vodka, đêm giao thừa---tình nhân mới cho mùa xuân.

Vodka, đêm mùa hạ— tình nhân mới cho mùa thu.

Vodka—và cứ thế, bạn biết không?

Và bạn thu được vô khối đặc ân.

Và chúng ta có đại dịch Chlamydia kinh khủng --

đại dịch Chlamydia ghê gớm kéo dài nhiều năm.

Tải lượng HIV sẽ lên tới đỉnh 3 đến 6 tuần sau khi nhiễm

và vì thế, có nhiều hơn một bạn tình trong cùng một tháng

sẽ tăng khả năng lây truyền lên rất nhiều so với các nhiếm trùng thông thường khác.

Và có thể,nó gồm tất cả các yếu tố trên.

Và điều làm tôi rất vui mừng là chúng ta đang tiến tới

hiện thực khi chúng ta nhìn vào đây.

Bạn có thể xin biểu đồ này miễn phí.

Chúng tôi đã upload các dữ liệu của UNAIDS lên trang Gapminder.org.

VÀ chúng tôi hy vọng rằng trong cuộc chiến với các vấn đề toàn cầu trong tương lai,

chúng ta không chỉ có trái tim,

chúng ta không chỉ có tiền,

mà chúng ta còn biết sử dụng bộ não.

Cảm ơn quý vị rất nhiều.

(Vỗ tay)